„იკონა“ ბერძნულად ნიშნავს ,,ხატს“. როდესაც ესა თუ ის რეალობა აისახება სხვა მასალაში — ეს არის ხატი. ბეჭდის მიერ ცვილზე დატოვებული ანაბეჭდიც ხატია. ჩემს მეხსიერებაში აღბეჭდილი რომელიმე მოვლენაც ხატია. სხვა ადამიანის ანარეკლი ჩემს გონებასა და თვალებში — ხატია. სიტყვა, რომელიც საგანს აღნიშნავს — ხატია: ნებისმიერი სიტყვა არის არა საგანი, არამედ საგნის სიმბოლო, მისი ანარეკლი ჩემს მეტყველებაში. ადამიანი უცილობლად ხატების სამყაროში ცხოვრობს. თუნდაც მაგიდას, რომელსაც ჩემ წინ ვხედავ, აღვიქვამ , როგორც ხატს (ჩემი გონება ამუშავებს უშუალოდ ჩემი თვალის ბადეზე არსებულ მაგიდის ხატს). და მთელი კულტურა — მუსიკიდან ქანდაკებამდე, ლიტერატურიდან ფერწერამდე, არის ხატება. ამრიგად, ადამიანის მთელი კულტურული მოღვაწეობა წარმოადგენს გარდაუვალი ხატების სამყაროში ცხოვრების სწავლას. ამ სკოლაში ადამიანს უნდა განუვითარდეს იმის მოლოდინი, რომ რეალობა მის ხატებზე უფრო მრავალგანზომილებიანი და რთულია, და ამავე დროს უნდა შეეგუოს იმას, რომ სამყაროს შეცნობა ხატების გარეშე საერთოდ შეუძლებელია.

მაშ როგორ გავიგოთ მოსეს ათი მცნებიდან მეოთხე — „არ გაიკეთო კერპები, არც რამე ხატი იმისა, რაც არის მაღლა ცაში, დაბლა მიწაზე და წყალში მიწის ქვეშ“? პროტესტანტები მართლმადიდებლურ ხატებს აყვედრიან სწორედ ამ ძველბიბლიური მცნების ხსენებისას. ის, რაც ერთი აბზაცით ზემოთ ვთქვი, ფილოსოფიაა. მათ კი მოჰყავთ ამონარიდი წმინდა წერილიდან. როგორ შევათავსოთ ფილოსოფია და ღვთისმეტყველება? როგორი არჩევანი გავაკეთოთ?

ფილოსოფიურად აშკარაა, რომ ადამიანს არ შეუძლია არ შექმნას ხატები — მცნების არსი არა ხატის შექმნის აკრძალვაშია, არამედ იმაში, რომ ამ გარდაუვალი ხატებისგან არ შევიქმნათ კერპები. და მოსეს ცხადად ესმის აკრძალვის აზრი: „არ სცე თაყვანი მათ, არც ემსახურო“. გამოსახულება არ უნდა აღიქმებოდეს ღმერთად — ეს მართლაც ასეა. კერძოდ, ადამიანს უნდა ახსოვდეს, რომ ის ღვთის ხატებაც, რომელიც მას გონებაში აქვს, არ არის თვითონ ღმერთი. შეიძლება არ გქონდეს ხატები და იყო კერპთაყვანისმცემელი — რადგან კერპი ადამიანის გულში იქნება აღმართული. შეიძლება აგერიოს წერილის ტექსტის რეალობა იმ ღმერთის რეალობასთან, რომელზეც ის ლაპარაკობს. მართალია, მართლმადიდებლურ სამყაროში შეიძლება შეგვხვდეს ადამიანები, რომლებიც ხატს ეპყრობიან, როგორც კერპს — მაგრამ განა პროტესტანტულ სამყაროში არ არიან ადამიანები, რომლებმაც ბიბლია თავისი პროფესიონალური შესწავლის ობიექტად აქციეს, ცოცხალი ღმერთი კი დაივიწყეს?

სხვათაშორის, ბიბლიაც ხატია. უბრალოდ, შემოქმედის ხატს ის გადმოგვცემს არა საღებავებით, არამედ სიტყვებით. ნებისმიერი ქადაგება გვთავაზობს ღვთის გარკვეულ ხატს, გარკვეულ წარმოდგენას ღმერთზე იმისათვის, რომ ადამიანმა თავისი გულის ყური მიაპყროს თვით შემოქმედს. მაგრამ ხატიც ხომ იმავეს აკეთებს. მეშვიდე მსოფლიო კრებამ, რომელმაც ხატის თაყვანისცემა დაადგინა, ცხადად თქვა: ვუყურებთ რა თვალით ხატს, გონებას პირველხატისკენ აღვაპრყობთ. მეტიც, ძველი აღთქმა ახალი აღთქმის ხატია — „აწმყო დროის ხატება“ (ებრ. 9, 9), „მომავალ სიკეთეთა ჩრდილი“ (10, 1). წმინდა ისტორიის მოვლენები ხატისებურია. პირველი ხატმწერი კი თვით ღმერთი იყო. მისი ძე — „მისი არსების აღნაბეჭდი“ (ებრ. 1, 3).

პირველი ხატმწერი კი თავად ღმერთი იყო.მისი ძე- ,,ღვთის ჰიპოსტარის ხატია“(ებრ.103) ღმერთმა შექმნა ადამიანი თავის ხატად სამყაროში (ბერძნულ თარგმანში — როგორც ხატი (ბერძნ. იკონა).

ხატის საიდუმლოს ხსნის ისეთი ლიტურგიკული წესი, როგორიც არის კმევა: მღვდელი ტაძარში კმევისას თავს უხრის და უკმევს როგორც ადამიანებს, ისე ხატებს. ეს ხატის ორი სახეა. ადამიანში ღვთის ხატი არის პიროვნება, გონება, შემოქმედებისა და თავისუფლების უნარი. როდესაც სხვაში ღვთის ხატს თავყანს ვცემ — მე თაყვას ვცემ მის თავისუფლებას და ღვთის შვილის ღირსებას, იმ სხვადასხვა ნიჭს, რომელიც ღმერთმა მისცა ჩემს ძმას. მე შეიძლება ვერ ვხედავდე ამ ნიჭს, შეიძლება ამ ადამიანს — ემოციების დონეზე — განვიკითხავდე ზიზღით, გულგრილად ვექცეოდე, მაგრამ დოგმატი შეახსენებს ჩემს გოენებას: ამ ადამიანში, ყოველ ადამიანში, არანაკლები სიღრმე და საიდუმლოებაა, ვიდრე შენში. თაყვანი ეცი არა მის საქმეს ამქვეყნად, თაყვანი ეცი ღვთის საქმეს მასში — ღვთის მიერ მისთვის ბოძებულ ხატს. ან თუ მე ადამიანს თავი მოვუხარე შეხვედრისას, ესეც წარმართული წესის შესრულებაა? მაგრამ მაშინ სოლომონიც წარმართი გამოდის, რადგან მაშინაც კი, როცა მეფე იყო, თავის სტუმრებს თავს უხრიდა (3 მეფ. 1, 47). და აბრაამიც — რადგან ისიც ხალხს თავს უხრიდა (დაბ. 23, 12). ეს ნიშნავს, რომ კვლავ უნდა გავიხსენოთ, რა თქვა მეშვიდე კრებამ ხატის შესახებ: არის თაყვანისცემა, როგორც სრული მსახურება — და ის მხოლოდ ღმერთს შეეფერება და არის თაყვანისცემა, როგორც პატივისცემა, პატივის მიგება — და იგი შესაძლებელია ხატის მიმართ. სხვაგვარად, მოსეს მეოთხე მცნება პირდაპირ წინააღმდეგობაში მოვა მეხუთესთან: „პატივი ეცი მამას და დედას“. მეოთხე მცნებაშიც არის — „წმიდა ჰყავ შაბათი დღე“. მაშასადამე, ყველაფერი, რაც ღვთის ხელიდან გამოვიდა და ყველაფერი, რაც მას მოგვაგონებს — მადლობისა და თაყვანისცემის ღირსია და თუ ადამიანი ქმნის თავისთვის სამახსოვრო ნიშნებს, ხატებს, იმისთვის, რომ თავისი გონება უფრო ხშირად მიმართოს ერთი შემოქმედისკენ — სად არის აქ წარმართობა? ერთი და იგივეა ღმერთი და ის მცნებანი, რომელიც მან მოსეს მისცა ? არა. მაგრამ როგორღა ღაღადებს ესაია წინასწარმეტყველი — „მის რჯულს ვესავ“ (ეს. 42, 4). ესაია წარმართი ხომ არ არის, ღვთის რჯულს რომ ესავს და არა ღმერთს? აი, დავითიც აღიარებს — „რარიგად მიყვარს რჯული შენი“ (ფსალ. 118, 97). როგორ ბედავს ის რაიმე უყვარდეს რელიგიურად, გარდა ღმერთისა? და იგივე დავითი ხომ არ არღვევს მცნებას „უფალს ღმერთს შენსას თაყვანი ეცი“, როდესაც ამბობს: „ვეთაყვანები შენს წმიდა ტაძარს“ (ფსალ. 5, 8)? რა თქმა უნდა, არა, რადგან ყველაფერი, რაც ღმერთს მოგვაგონებს, კრძალვის ღირსია.

კეტილმსახურების შენეული ხატება სხვებს თავს არ უნდა მოახვიო- მაგრამ სხვის სისუსტეს ეჭვობდე,როცა მის ქმედებათა მოტივ|ში წვდომას არც კი ცდილობ- სხვა არაფერია, თუ არა ფარისევლობა.შეიძლება იყო ქრისტიანი და სახარებისეულად ცხოვრობდე ფერწერული გამოსახულებების თაყვანისცემის გარეშე (მართლმადიდებლები, როდესაც ბანაკებში ლოცულობდნენ, სადაც არ იყო ქრისტეს გამოსახულებები, მაინც მართლმადიდებლებად რჩებოდნენ). მაგრამ სახარების მთავარ მცნებასთან — სიყვარულის მცნებასთან — ძნელად შეთავსებადია სხვა ქრისტიანების წარმართობაში ბრალდების პრაქტიკა, მხოლოდ იმის გამო, რომ ისინი სხვა გზით გამოხატავენ თავის კრძალვას იმავე ერთი უფლის წინაშე. შეიძლება, ვარსკვლავებს უყურებდე და ადიდებდე შემოქმედს? შეიძლება, თვალებით მიწიერს უყურებდე, გონებით კი ზეციერს ასხამდე ხოტბას? კითხვა რიტორიკულია და ყოველი მორწმუნე ცალსახა პასუხს გასცემს — „ჰო“. თუკი შეიძლება, მაშინ ქმნილებას ძალუძს იყოს შუამავალი ღმერთსა და ადამიანს შორის. ადამიანის რელიგიურ ჩამოყალიბებაში ბუნებაც შეიძლება იყოს შუამავალი, როდესაც თავისი სილამაზითა და დიდებით მისი გულიდან შემოქმედისადმი ლოცვას აღმოათქმევინებს. მაგრამ თუ ადამიანი კოსმიურ ძალებსა და სტიქიებს ღმერთად მიიჩნევს, მაშინ ის წარმართად გადაიქცევა, რადგან მისთვის ქმნილება დაიკავებს შემოქმედის ადგილს (რომ. 1, 25). სხვა საქმეა, რომ ძველი აღთქმის დროს ღვთის ხილვადი ხატი შეუძლებელი იყო. მაგრამ ქრისტეში ღმერთი ადამიანთან ერთიანი გახდა — და თუ ქრისტე არის ღმერთი და ქრისტე იყო ხილვადი, მაშინ მისი გამოსახვა გახდა შესაძლებელი (ინ. 1, 18). სახარება ქრისტეს ცხოვრებას სიტყვებით აღწერს, მხატვარი — საღებავებით.

სანამ ხატების თაყვანისცემის საკითხი არ იყო მჭიდროდ დაკავშირებული ღმერთის ქრისტეში განკაცების საკითხთან — ეკლესია უშვებდა ხატების მიმართ სხვადასხვა დამოკიდებულებას. ის არ უკრძალავდა ხატის გამოყენებას ქადაგებისა და ლოცვისთვის მათ, ვინც ამგვარად სულიერ სარგებელს იღებდა და ის არ აძალებდა ამას იმ ქრისტიანებს, რომლებიც შიშობდნენ, რომ წარმართული წარმოდგენები ხალხში ჯერ კიდევ საკმაოდ მყარია საიმისოდ, რომ წმინდა მოვლენების ფერწერული გამოსახულებანი შეეთავაზებინათ. მე-8 საუკუნემდე ჩვენ ვერ ვხედავთ ხატების საყოველთაო და სავალდებულო გამოყენებას. მაგრამ არასწორია იმის თქმაც, რომ ხატების თაყვანისცემა გაჩნდა მხოლოდ VII მსოფლიო კრების შემდეგ. ამ კრებამ ხატების თაყვანისცემა ღვთისმეტყველურად დაასაბუთა — მაგრამ მას ეს არ შემოუღია საეკლესიო ცხოვრებაში. ხატი ადრეც არსებობდა. ყველასთვის ცნობილია, მაგალითად, რომ იტალიის პომპეი დაიქცა 79 წელს. პროტესტანტული საზომითაც კი ეს არის ჯერ კიდევ სამოციქულო, დაუმახინჯებელი ეკლესიის დრო. ამ წლისთვის ყველა მოციქული ჯერ კიდევ არ იყო წასული ამ ქვეყნიდან.

ამ ფერფლით დაფარული ქალაქის გათხრებისას აღმოაჩინეს ბიბლიურ სიუჟეტებზე შესრულებული კედლის მოხატულობა და ჯვრის გამოსახულებანი. პომპეაში ქრისტიანული კვალის პოვნა მით უფრო საინტერესოა, რომ, როგორც ცნობილია (საქმ. 28, 13), პავლე მოციქული პუტეოლისში ქადაგებდა, პომპეიდან 10 კმ-ის დაშორებით. რომის იმპერიის მეორე მხარეს- შუამდინარეთში (დოურა-ევროპოსის კატაკომბები) მეორე საუკუნის დასაწყისიდან ჩვენამდე მოაღწია კატაკომბური ქრისტიანების სხვა ფრესკებმაც (სხვათაშორის ქალწული მარიამის გამოსახულებით).

მაგრამ ხატმბრძოლობის კრიზისის ეპოქაში ხატის შესახებ საკითხი დადგა დოგმატურ, ქრისტიოლოგიურ კონტექსტში. „რას სცემთ თაყვანს?“ — ეკითხებოდნენ ხატმებრძოლები მართლმადიდებლებს. ქრისტეს ღვთაებას? — მაგრამ ის აღუწერელია და ესე იგი, თქვენი სურათები ვერ აღწევს მიზანს. თუ თქვენ მის ადამიანობას სცემთ თაყვანს — მაშინ თქვენ ეთაყვანებით რაღაცას, რაც არ არის ღმერთი და თქვენ ჯერ ერთი, ხართ წარმართები, მეორეც — ხართ ნესტორიანელები, რომელნიც ყოფენ ქრისტეს ორ ნაწილად. მართლმადიდებლები პასუხობდნენ: ჩვენ არც ერთს ვცემთ თაყვანს, არც მეორეს. ჩვენ თაყვანს ვცემთ ქრისტეს ერთიან ღმერთკაცობრივ პიროვნებას. ლოცვისას ჩვენ მივმართავთ არა „რას“, არამედ „ვის“, პიროვნებას, და არა უპიროვნო ბუნებას; ცოცხალ და პიროვნულ ღმერთს. და იმდენად, რამდენადაც ხატი გვეხმარება ღმერთკაცის პიროვნებისადმი მიმართვაში — ჩვენ შევიწყნარებთ მას. რა აქვს საერთო პორტრეტსა და ადამიანს? ის, რომ თვითონ ადამიანთან შეხვედრისას და მის პორტრეტზე შეხედვისას ჩვენ ერთსა და იმავე სახელს ვასახელებთ: „ეს არის პეტრე“. ხატა და პირველსხეს ერთი სახელი აქვს, იმ პიროვნების სახელდებისას,ვინც მასზე აგამოსახული. სხვათა შორის ამიტომაცა, რომ კანონიკურ მართლმადიდებლურ ხატზე აუცილებლად უნდა იყოს წარწერა — გამოსახულის სახელი. მაშასადამე, ხატი არსებობს ლოცვისთვის და სწორედ ლოცვაში, რომელსაც ადამიანი აღავლენს ღვთის მიმართ და განახორციელებს თავის სულიერ დანიშნულებას. ამ მსჯელობის მიმართულება შეიძლება გავიგოთ მხოლოდ საღვთისმეტყველო აზრის გარკვეული გამოცდილების ქონის შემთხვევაში, მაგრამ თუნდაც ღვთისმეტყველებაში არც ისე გაწაფული ქრისტიანი შეძლებს იმის გაგებას, რომ არ შეიძლება ძველი აღთქმის დადგენილებების ავტომატურად გადმოტანა ახალაღთქმისეულ სამყაროში. „10 მცნებაც“ კი აღარ არის უპირობო. ისინი გამკაცრებულია თავის ზნეობრივ შინაარსში (ქრისტეს ქადაგება მთასა ზედა) და შესუსტებულია თავის ეროვნულ-რელიგიურ განსაკუთრებულობაში. მოციქულთა კრებამ იერუსალიმში, რომელიც განიხილავდა, ისრაელის რჯულიდან თუ რა უნდა შეესრულებინა არა-ებრაელს, რომელმაც მიიღო ქრისტიანობა, ძალაში დატოვა მხოლოდ სამი დადგენილება: „ვინაიდან მართებულად მიიჩნია სულიწმიდამ და ჩვენც, რომ არ დავამძიმოთ ზედმეტი ტვირთით, იმის გარდა, რაც აუცილებელია: ეკრძალეთ ნაკერპალსა და სისხლს, დამხრჩვალს და სიძვას.,,ნუ გაუკეთებ სხვას ისეთ რამეს,რასაც საკუთარ ტავს არ უსურვებდი’’ (საქმ. 15, 28-29). მცნება შაბათის შესახებ (ადვენტისტების საყურდღებოდ!) აქ გაუქმებულია — ვინაიდან არ არის დამტკიცებული. ის, რაც ისრაელს წარმართული სამყაროსგან გამოყოფდა მესიის მოლოდინის პერიოდში, აღარ უნდა წარომადგენდეს დაბრკოლებას „ყოველი ხალხის სასურველის“ მოსვლის შემდეგ (ანგ. 2, 7). ღვთის გამოუხატველობის შესახებ გაფრთხილება, ბუნებრივია, აღარ იხსენიება იმის შემდგომ, რაც გამოუსახველი ხილულ იქმნა და უსხეულო განკაცდა. ბოლოსდაბოლოს პროტესტანტებსაც აქვთ ქრისტეს გამოსახულებები. ე.ი. საკითხი არა გამოსახვადობაშია, არამედ — თაყვანისცემაში. შეინახავს თუ არა პროტესტანტი სახარებას უკადრის ადგილას? შეახვევს ის ბიბლიის ფურცლებში ბუტერბროდებს, თვითონ ბიბლიას კი გამოიყენებს სადგამად რაიმე საყოფაცხოვრებო საჭიროებისთვის? განიკითხავს იმ ადამიანის სურვილს, რომელმაც სახარების წაკითხვისას გულითადი სიხარულითა და მადლიერებით აკოცებს ძვირფას ფურცლებს? მაშინ, რატომ არ შეიძლება იგივე გრძნობები გამოვავლინოთ ქრისტეს სახის წინ, რომელიც სხვა საშუალებებით არის დაწერილი? თუ მართლმადიდებლობის კრიტიკოსებს სერიოზულად ჰგონიათ, რომ ჩვენ ვეთაყვანებით ხესა და საღებავებს? და შველას ველით არა ღვთისგან, არამედ ხის ფიცრისგან? დასასრულ მოვიყვან ცხოვრებისეულ შედარება. ქმარი, რომელიც დიდი ხნის განმავლობაში სახლიდან შორს იმყოფება, იღებს ცოლის ფოტოსურათს და კოცნის მას. აქვს თუ არა ცოლს უფლება იეჭვიანოს ქმარზე, რომ მას ფოტოქაღალდის მიმართ ბილწი ვნება აქვს და ღალატობს მას და ქმრის ამ ჟესტის საფუძველზე გაშორების განაცხადი შეიტანოს? და თუ ეს ასეა — ხომ არ გავიხსენოთ ნეტარი ავგუსტინეს სიტყვები, რომელიც თავის „აღსარებაში“ ასე აღწერს თავის განცდებს იმ მომენტში, როდესაც მიხვდა, რომ მისი უწინდელი ეკლესიის საწინააღმდეგო პოზიცია უსაფუძვლოა: „სირცხვილისგან გავწითლდი და გამიხარდა, რომ ამდენი წელი ვუყეფდი არა მართლმადიდებლურ ეკლესიას, არამედ ხორციელი წარმოსახვის გამონაგონს. მე ვიყავი უტიფარი და უნამუსო: უნდა მეკითხა და მესწავლა, მე კი ბრალს ვდებდი და ვამტკიცებდი…ასწავლის თუ არა შენი ეკლესია ჭეშმარიტებას, მე ეს ჯერ არ ვიცოდი, მაგრამ უკვე ვხედავდი, რომ ის არ ასწავლიდა იმას, რაშიც ვადანასაულებდი“.

დიაკონი ანდრეი კურაევი