მართლმადიდებელ ეკლესიაში „საიდუმლოთა საიდუმლოს“ წარმოადგენს წმინდა ევქარისტია. ის არის ეკლესიის გული, მისი საფუძველი და ფუნდამენტი, რომლის გარეშეც ეკლესიის არსებობა წარმოუდგენელია.

ევქარისტიის საიდუმლო აღასრულა ქრისტემ საიდუმლო სერობაზე და მის შესახებ ოთხივე სახარება მოგვითხრობს, ასევე — პავლე მოციქულიც:

,,ვინაიდან მე მივიღე უფლისაგან, რაც თქვენც გადმოგეცით, რომ უფალმა იესომ იმ ღამეს, რომელსაც გაიცემოდა, აიღო პური,
მადლი შესწირა, გატეხა და თქვა: “მიიღეთ, ჭამეთ, ეს არის ჩემი სხეული, თქვენთვის დამტვრეული. ეს აკეთეთ ჩემს მოსაგონრად.”ასევე ასწია სასმისიც სერობის შემდეგ და თქვა: “ეს სასმისი ახალი აღთქმაა ჩემს სისხლში. ეს აკეთეთ ჩემს მოსაგონრად, რამდენჯერაც სვამდეთ.”რადგან, ყოველთვის, როცა ამ პურს ჭამთ და ამ სასმისს სვამთ, აუწყეთ უფლის სიკვდილი, ვიდრე მოვიდოდეს.”(1 კორ 11, 23-26). თავისი გარეგნული რიტუალით ქრისტეს მიერ მოწაფეებთან ერთად აღსრულებული საიდუმლო სერობა იგივე ძველებრაული საპასექო სერობაა, როდესაც ისრაელში ოჯახის ყველა წევრი იკრიბებოდა მსხვერპლად შეწირული კრავის მისაღებად. მაგრამ ჩვეულებრივი საპასექო ვახშამისგან განსხვავებით, რომელიც თავისი შინაარსით ოჯახურ ტრაპეზს წარმოადგენდა, საიდუმლო სერობაში მონაწილეობდნენ ქრისტეს მოწაფეები — არა მისი ხორციელი ნათესავები, არამედ ის ოჯახი, რომელიც ეკლესიად გადაიქცა, ხოლო კრავის ნაცვლად თავად იყო, საკუთარი თავის მსხვერპლად შემწირველი, როგორც უბიწო და უმანკო კრავისა, რომელიც წუთისოფლის შექმნამდე იყო განწესებული (1 პეტ. 1, 19-20). სერობაზე ქრისტემ პური და ღვინო თავის ხორცად და სისხლად გარდაქმნა, აზიარა მოწაფენი და მცნებად მისცა, აღესრულებინათ ეს საიდუმლო მის მოსახსენებლად. მისი ჯვარზე სიკვდილისა და აღდგომის შემდეგ, მოწაფეები იკრიბებოდნენ შვიდეულის პირველ დღეს ,,განტეხად პურისა“ — ეგრეთ წოდებული ,,მზის დღეს“, როდესაც ქრისტე აღდგა.

თავდაპირველად ევქარისტია იყო ტრაპეზი, რომელიც ტარდებოდა წმინდა წერილის კითხვის, ფსალმუნების გალობის, ქადაგებისა და ლოცვების თანხლებით. ზოგჯერ ის მთელი ღამის განმავლობაში გრძელდებოდა. მოციქულთა საქმეებში ნახსენებია სერობა, სადაც პავლე მოციქულმა ჭაბუკი ევტიქი აღადგინა: პავლეს საუბარი იმდენად დიდხანს გაუგრძელდა, რომ ჭაბუკს ,,ძილი მოერია“ და მესამე სართულის ფანჯრის რაფიდან გადავარდა. პავლე ძირს ჩავიდა  და იგი მკვდრეთით აღადგინა, მერე ჭაბუკი ავიდა, პური გატეხა და ჭამა; კარგა ხანს ისაუბრა, გარიჟრაჟამდე  (საქ. 20, 9-11).

ქრისტიანული თემების ზრდასთან ერთად ევქარისტიამ ტრანსფორმაცია განიცადა და სერობა-ვახშმობიდან ღვთისმსახურებად იქცა. მე-2 საუკუნის ევქარისტიულ მსახურებას აღწერს „წმინდა იუსტინე ფილოსოფოსი“: ,,მას შემდეგ, რაც ამგვარად განიბანება რწმენაში მოქცეული (ანუ, ნათლობის შემდეგ), ჩვენ ის მიგვყვავას საერთო შეკრებაზე ეგრეთ წოდებულ ძმებთან იმისათვის, რომ მთელი გულმოდგინებით აღავლინონ საერთო ლოცვები როგორც საკუთარი თავისთვის, ისე ნათელღებულისა და ყველა დანარჩენისთვის, სადაც უნდა იყვნენ ისინი… ლოცვების დამთავრების შემდეგ ერთმანეთს ამბორის-ყოფით მივესალმებით. შემდეგ საძმოს წინამძღვართან მიაქვთ პური და წყალი და ღვინის თასი: იგი ხელში იღებს ყოველივე ამას და სახელითა ძისა და სულისა წმინდისა აღუვლენს ქებას ყოველთა მამას; მსგავსად აღავლენს საგალობელს… მთელი დამსწრე საზოგადოება უპასუხებს: ,,ამინ“… წინამძღვრის სამადლობელისა და ხალხის ღაღადის შემდეგ… დიაკვნები თითოეულ დამსწრე საზოგადოებას აძლევენ პურს, რომელზედაც აღესრულება სამადლობელი, წყლით განზავებულ ღვინოს, და მიაქვთ იმათთანაც, ვინც არ ესწრება. ამ საჭმელს ჩვენთან ეწოდება ევქარისტია (სამადლობელი) და მასში მონაწილეობის უფლება სხვას არავის აქვს, გარდა იმისა, ვინც იწამა ჩვენი სწვლების ჭეშმარიტება და განიბანა ცოდვების მისატევებელი საბანით… რამეთუ ჩვენ ამას არა ვიღებთ როგორც ჩვეულებრივ პურს ან ჩვეულებრივ სასმელს, არამედ როგორც ქრისტეს… განკაცდა და ჰქონდა ხორცი და სისხლი ჩვენს საცხონებლად, ამგვარადვე ეს საჭმელი, რომელზეც აღესრულება სამადლობელი… არის, როგორც ჩვენ ვისწავლეთ, იმ განკაცებული იესოს ხორცი და სისხლი“.

ევქარისტიული წესის ყველაე ძველი ელემენტი, რომელსაც მოიხსენებენ მოციქული პავლე და წმინდა იუსტინე, არის წმინდა წერილის კითხვა, ყველასათვის აღვლენილი ლოცვები, ერთმანეთის ამბორი, მამა-ღმერთისათის სამადლობელის შეწირვა, — რაზედაც ხალხი პასუხობს: ,,ამინ“, — და პურის განტეხა ანუ ზიარება. ძველ ეკლესიაში ყველა თემს შეეძლო, თავისი ევქარისტიული წესი ჰქონოდა, მაგრამ ეს ელემენტები ყველა წეს-გარეშე შედიოდა. წინამძღვრის ლოცვა თავიდან იმპროვიზირებული იყო. მხოლოდ შემდგომ პერიოდში ჩაიწერეს ევქარისტიული ლოცვები. ადრეულ ეკლესიაში მრავალი ევქარისტიული წესი გამოიყენებოდა, რომელსაც ეწოდებოდა ლიტურგია (ბერძ. Leitourgia — ,,მსახურება“, ქართ. ,,ჟამისწირვა“): ყოველ წესს მიეწერებოდა ამა თუ იმ მოციქულის ან წმინდა მღვდელმთავრის სახელი. იერუსალიმის ეკლესიაში გამოიყენებოდა იაკობ მოციქულის ლიტურგია; ალექსანდრიაში — მარკოზ მოციქულისა; ანტიოქიაში — წმინდა ბასილი დიდისა და წმინდა იოანე ოქროპირისა; სომხეთში — წმინდა მღვდელმთავარ გრიგოლ განმანათლებლისა; კოპტურში — წმინდა კირილე ალექსანდრიელისა და წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველისა; დასავლეთის ეკლესიებში — წმინდა ამბროსი მილანელისა და წმინდა გრიგოლ დიოლოღოსისა, ასევე, მრავალი სხვა წმინდა მღვდელმთავრისა. ყველა ეს ლიტურგიული წესი არ არის ამათი ავტორისეული შემოქმედება, ვისი სახელითაც იწოდება, თუმცა, მათგან ზოგიერთი თავისი წარმოშობით — სულიერად და ტექსტუალურადაც კი შეიძლება დაკავშირებულ იყოს ამა თუ იმ წმინდა მამასთან. მართლმადიდებლურ აღმოსავლეთში თანდათანობით შეირჩევა ევქარისტიული წესის უნიფიცირება; მე-7 საუკუნეში ყველგან იწყებს დამკვიდრებას ბასილი დიდისა და იოანე ოქროპირის ლიტურგიები, სხვა ლიტურგიები კი სარგებლობიდან გამოდის. მართლმადიდებელ ეკლესიაში ბასილი დიდის ლიტურგია აღესრულება წელიწადში ათჯერ, უპირატესად დიდ დღესასწაულებზე ან დღესასწაულთა წინა დღეს; დიდმარხვის ოთხშაბათსა და პარასკევს სრულდება პირველშეწირული ძღვენის ლიტურგია (არა ევქარისტიული), რომელსაც ატარებს რომის პაპის, წმინდა მღვდელმთავარ გრიგოლ დიოლოღოსის სახელს ლიტურგია, წლის სხვა დღეებში აღესრულება წმინდა მღვდელმთავარ იოანე ოქროპირის ლიტურგია.

მართლმადიდებელი ეკლესიის სწავლებით, ერთადერთი ჭეშმარიტი აღმსრულებელი ევქარისტიისა არის თვით ქრისტე: იგი უხილავად იმყოფება ტაძარში და მოქმედებს მღვდის მეშვეობით. მართლმადიდებელი ქრისტიანებისთვის ევქარისტია არ არის მხოლოდ სიმბოლური მოქმედება, — საიდუმლო სერობის მოსაგონრად აღსრულებული, — არამედ თვით საიდუმლო სერობა, ქრისტეს მიერ ყოველდღიურად განახლებული, რომელიც უწყვეტად განახლდება ეკლესიაში იმ პასექის ღამიდან მოყოლებული, როდესაც ქრისტე იჯდა თავის მოწაფეებთან ერთად. არა მხოლოდ სერობის საიდუმლო, არამედ გოლგოთის მსხვერპლის აღორძინებაც ხდება ყოველ ლიტურგიაზე: ,, აჰა ესერა, შემოვალს მეუფე მეუფეთა და უფალი უფალთა დაკლულად საჭმელად, და მიცემად მორწმუნეთა“ (დიდი შაბათის ლიტურგიიდან).

როგორც ზემოთ ითქვა, მართლმადიდებელ ეკლესიას სწამს, რომ ქრისტეს მსხვერპლი შეეწირება არა მარტო მამა-ღმერთს, არამედ მთელ სამებას. ევქარისტიული სამადლობელი მიმართულია მამისკენ, ხოლო თვით პური და ღვინის ქრისტეს ხორცად და სისხლად გარდაქმნა სრულდება სულიწმინდის მოქმედებით: ,,გარდამოავლინე სული შენი წმინდა… და ჰყავ უკუე პური ესე პატიოსან ხორც ქრისტეს შენისა… ხოლო ბარძილისა  ამასა შენა პატისან სისხლ ქრისტეს შენისა… შესცვალე სულითა შენითა წმინდითა“ (ლოცვა წმინდა იოანე ოქროპირის ლიტურგიიდან). აქვე ავღნიშნავთ, რომ ალექსანდრიის ეკლესიის ძველ ეკლესიურ წესში, წმინდა მღვდელმთავრის გრიგოლ ღვთისმეტყველის ზედწარწერით, მთელი სამადლობელი ლოცვა მიემართება ქრისტეს და გარდაქმნის სიტყვები რამდენადაც სხვაგვარად გამოითქმის: ,,Сам сый таинственныя сея службы исправлениею Сам Духа Твоего всесвятого ниспослиб яко да… освятит и претворит предежащия честныя дяры сия в самое Тело и Кровь нашего искупления… и сотворит Хлеб сей яко да будет во святое тело Твое, Господа ше и Бога и Спаса и Всецаря нашего Иисуса Христа… чашу же сию чеестную Твою Кровь Новагь Завета Твоего“.

მართლმადიდებელ ეკლესიას უპირობოდ სწამს, რომ ევქარისტიაში პური და ღვინო ქრისტეს რეალურ ხორცად და სისხლად გარდაიქმნება, და ეს არ არის მხოლოდ ხორცისა და სისხლის სიმბოლური გამოხატულება. იმის შესახებ, რომ ქრისტიანები უძველესი დროიდან აღიქვამდნენ ევქარისტიის პურსა და ღვინოს ქრისტეს რეალურ — და არა სიმბოლურ — ხორცსა და სისხლს, მოწმობს წმინდა იუსტინე ფილოსოფოსი ზემოთ მოყვანილ სიტყვებში (,,ეს საჭმელი… არის… იმ განხორციელებული იესოს ხორცი და სისხლი“).  მასზე ადრე „ეგნატე ღმერთშემოსილი „(მე-2 საუკუნე) ამბობდა, რომ ,,ევარისტია არის ჩვენი მაცხოვრის, იესო ქრისტეს ხორცი, რომელიც (ხორცი) ჩვენი ცოდვებისთვის ევნო“.  ყველა ძველი ლიტურგიული წესი ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ ევქარისტული პური და ღვინო ,,ყველაზე პატიოსანი ხორცი და სისხლია“ უფლისა იესო ქრისტესი (ბასილი დიდის ლიტურგია), ,,თვით ხორცი და სისხლი ჩვენი გამოსყიდვისა“ (გრიგოლ დიოლოღოსის ლიტურგია), ,,წმინდა ხორცი და ძვირფასი სისხლი ქრისტესი“ (იაკობ მოციქულის ლიტურგია), ,,ჭეშმარიტი ხორცი და ჭეშმარიტი სისხლი ქრისტესი“ (სომხეთის ეკლესიის ლიტურგია), ,,უწმიდესი ხორცი და სისხლი ძისა“ ღმერთისა (რომაული ლიტურგია). თვით ქრისტეც ამბობს: რადგანაც ჩემი ხორცი არის ჭეშმარიტი საჭმელი და ჩემი სისხლი არის ჭეშმარიტი სასმელი.

. ვინც ჭამს ჩემს ხორცს და სვამს ჩემს სისხლს, ის ჩემშია, ხოლო მე — მასში. (იოანე 6, 55-56).

მორწმუნის ქრისტესთან შეერთება ევქარისტიაში არის არა სიმბოლურად და ხატოვნად, არამედ ჭეშმარიტი, რეალური და ერთმთლიანი აქტი. როგორც ქრისტე მსჭვალავს თვიათ თვისით პურსა და ღვინოს, ასევე მათ თავისი ღვთაებრიობით, ასევე შედის ის ადამიანში და ავსებს მის ხორცს და სულს თავისი ცხოველმყოფელობითა და საღვთო ენერიით. წმინდა მამების გამოთქმით, ევქარისტიაში ჩვენ ვხდებით ქრისტეს ,,თანასხეულნი“, რომელიც ჩვენში შემოდის, როგორც ქალწულ მარიამის წიაღში. „ღირსი სვიმონ ახალი ღვთისმეტყველი“  წერს ამის შესახებ, რომ ჩვენთან შეერთებით ქრისტე ჰყოფს ჩვენი სხეულის ყველა ნაწილს: ,,შენ ჩვენი ნათესავი ხარ ხორცით, ჩვენ კი (შენი ნათესავნი) შენი ღვთაებრიობით… შენ ჩვენთან ხარ აწ და მარადის, და ჰქმნი ყოველ ჩვენგანს სამკვიდრებლად და დამკვიდრებბულ ხარ ყოველში… ყოველი ჩვენგანი ცალკეულად შენთან არის, რაც ქრისტიანის ცხოვრების მიზანს წარმოადგენს. ხაზგასმით აღინიშნება, აგრეთვე, ქრისტესთან შეერთების გრძნობადი და ხორციელი ხასიათი; ჩვენი სხეული ევქარისტიით იღებს ერთგვარ უხრწნელობის საფუარს, ხდება განღმრთობილი,  როდესაც იგი მოკვდება და გაიხრწნება, ეს გახდება საფუარი მისი მომავალი აღდგომის საწინდარი.

ევქარისტიის საიდუმლოს ამგვარი გამორჩეუობის გამო ეკლესია მას ანიჭებს განსაკუთრებულ, უაღრესად დიდ მნიშვნელობას ადამიანის ცხონების საქმეში. ევქარისტიის აგრეშე არ არსებობს არც ცხონება, არც განღმრთობა, არც ჭეშმარიტი ცხოვრება, არც მარადიულობაში აღდგენა: ,, თუკი არ შეჭამთ კაცის ძის ხორცს და არ შესვამთ მის სისხლს, არ გექნებათ სიცოცხლე თქვენში. ხოლო, ვინც ჭამს ჩემს ხორცს და სვამს ჩემს სისხლს, ექნება საუკუნო სიცოცხლე, და აღვადგენ მას უკანასკნელ დღეს. (იოანე 6, 53-54). ამიტომ წმინდა მამები რჩევას აძლევდნენ ქრისტიანებს, არასდროს აერიდებინათ თავი ევქარისტიისთვის და რაც შეიძლება ხშირად ზიარებულიყვნენ. ,,ეცადეთ ხშირად შეიკრიბოთ ევქარისტიისა და ღვთის სადიდებისმეტყველოდ“, — ამბობს „ეგნატე ღმერთშემოსილი“. (,, შეიკრიბოთ ევქარისტიისა“ — ესე იგი, ეზიაროთ, რადგან წმინდა ეგნატე ღმერთშემოსილის დროს ვიცით, ვინც კი ევქარისტიას (ჟამისწირვას) ესწრებოდა, ყველა ეზიარებოდა). ღირსი ნილოსი ამბობდა: ,,თავი შეიკავე ყოველივე ხრწნადისგან და ყოველდღე ეზიარე საღვთო სერობას, რამეთუ ქრისტეს სხეული ამგვარად იქმნება ჩვენად“. წმინდა მღვდელმთავარი „ბასილი დიდი“ წერს: ,,კარგია და ფრიად სასარგებლოა ყოველდღიურად  ზიარება და მიღება ქრისტეს ხორცისა და სისხლისა… თუმცა, ჩვენ ვეზიარრებით კვირაში ოთხი დღე: საუფლო დღეს, ოთხშაბათს, პარასკევს და შაბათს; ასევე სხვა დღეებშიც, როდესაც რომელიმე წმინდანის ხსენებაა“. მოციქულთა მე-8 კანონის თანახმად: მორწმუნენი, რომლებიც წმინდა ერთობაში არ იმყოფებიან, ზიარებიდან განიყენებიან, როგორც ეკლესიაში უწესრიგოების შემომტანნი.

არამცთუ ადრეულ ეპოქაში, არამედ უფრო გვიანდელ დროშიც, მრავალი წმინდანი ქადაგებდა ხშირ ზიარებას. კერძოდ მე-11 საუკუნეში ღირსი „სვიმონ ახალი ღვთისმეტყველი“  ასწავლიდა ყოველდღიური ზიარების აუცილებლობას ცრემლებით; მე-18 საუკუნეში — „ღირსი ნიკოდიმოს მთაწმინდელი,“ რომელმაც დაწერა წიგნი ,,ხშირი ზიარების შესახებ“;  მე-19 საუკუნეში და მე-20 საუკუნის დასაწყისში — წმინდა „მარტალი იოანე კროსტანდტელი“, რომელიც ყოველდღე აღასრულებდა ლიტურგიას და ათასობით ადამიანს აზიარებდა.

იშვიათი ზიარების პრაქტია, — მხოლოდ დიდ დღესასწულებზე ან მარხვებში, ან საერთოდ ერთხელ წელიწადში — წარმოშვა ევქარისტიული კეთილკრძალულების სულის შესუსტებამ ეკლესიაში: ზოგი გაურბოდა ზიარებას საკუთარი უღირსობის შეგრძნებით (თითქოს, იშვიათად  ზიარებით ისინი უფრო ღირსეულნი ხდებოდნენ!), ხოლო სხვებისთვის ზიარებამ ფორმალური სახე მიიღო და ერთგვარ „რელიგიურ ვალდებულებად“ იქცა, რომელიც უნდა შეასრულო. ასე, მაგალითად, რუსეთში გასულ საუკუნეში თითოეული ადამიანი ვალდებული იყო, თავისი რელიგიურობისა და ღვთისადმი ერთგულების გამოსახატავად წელიწადში ერთხელ ზიარებულიყო: თუ ვინმე უფრო ხშირად გადაწყვეტდა ზაირებას, შესაძლოა მის მწვალებლობაში შეჰპარვოდათ ეჭვი. სამხედრო სასწავლებლის ახალგაზრდა სტუდენტს, დიმიტრი ბრიანჩანინოვს (მომავალი წმინდა მღვდელმთავარი ეგნატე), სურვილი ჰქონდა, ყოველ კვირადრეს ეტქვა აღსარება და ზიარება მიეღო; ამის შესახებ მან სასწავლებლის სულიერ მოძღვარს მოახსენა, რითაც ის საგონებელში ჩააგდო. როდესაც ის ერთხელ მოვიდა და ,,ცოდვითი ზრახვები“ მოინანია, სულიერმა მოძღვარმა „ცოდვითი ზრახვები“ ვერ განასხვავა „პოლიტიკური ჩანაფიქრებისგან“ და თავი ვალდებულად მიიჩნია, ამის შესახებ უფროსობისათვის მოეხსენებინა (მოძღვარი, რომელიც ააღსარებაზე შეიტყობდა მონარქიის წინააღმდეგ შეთქმულებას ან სამეფო ოჯახის წევრებზე თავდასხმის მზადების ინფორმაციას, მაშინ მოქმედი კანონების თანახმად, ვალდებული იყო, ზემდგომ ორგანოებისთვის მოეხსენებინა). სასწავლებლის უფროსმა, ვინმე გენერალ-ლეიტენანტმა, ბრიანჩანინოვი ფორმალურად დაჰკითხა ამ „ზრახვებთან“ დაკავშირებით, რის შედეგადაც მასზე თვალთვალი დააწესა. მომავალი წმინდანი იძულებული გახდა, მოძღვარი შეეცვალა და ყველასგან ფარულად, ეჭვი რომ არ გამოეწვია, ყოველ კვირას საზიარებლად დადიოდა მონასტრის მეტოქში (სამონასტრო ეკლესიაში).

საკიტხი იმის შესახებ, თუ რა სიხშირით არის აუცილებელი ზიარება, რუსეთში ფართოდ განიხილებოდა მე20- საუკუნის დასაწყისში, როდესაც რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესია ადგილობრივი კრებისთვის ემზადებოდა. გაიცა რეკომენდაცია, დაბრუნებოდნენ ზიარების ადრექრისტიანულ პრაქტიკას, რომელიც ითვალისწინებდა ზიარებას ყოველ კვირა დღეს. აღინიშნებოდა, რომ ადამიანი არასდროს არ არის ღირსი ამ უდიდესი საიდუმლოსი, რამეთუ ყოველი ადამიანი ცოდვილია; მაგრამ ევქარისტია იმისთვის არის ბოძებული უფლისგან, რომ ზიარებიდან და ქრისტესთან შეერთებით უფრო და უფრო მეტად განვიწმინდოთ და ღმერთის ღირსნი გავხდეთ. ამის შესახებ ჯერ კიდევ იოანე კასიანე რომაელი  აღნიშნავდა მე-5 საუკუნეში: „ჩვენ არ უდნა განვერიდოთ უფალთან ზაირებას იმის გამო, რომ თავს ცოდვილად ვგრძნობთ. არამედ სიმდაბლითა და რწმენით უფრო და უფრო უნდა ვესწრაფოდეთ მისკენ სამშვინველის განსაკურნავად და სულის განსაწმენდად. თუმცა, ამავე დროს, ასეთი მადლის მიღებისას თავი უღირსად უნდა მივიჩნიოთ და რაც შეიძლება მეტი განკურნება ვითხოვოთ ჩვენი ჭრიილობებისა. სხვაგვარად კი, წელიწადში ერთხელაც შეუძლებელია, ღირსეულად მიიღო ზიარება, როგორც ამას ზოგიერთები აკეთებენ… ზეციურ საიდუმლოებათა კეთილქმედების, განწმედის ძალის და ღირსების ამგვარად შემფასებელნი ფიქრობენ, ამ საიდუმლოებების, თოთქოს, მხოლოდ წმინდანები და უბიწოები უნდა ეზიარონ; უმჯობესი იქნებოდა, გვეფიქრა, რომ ეს საიდუმლოებანი მადლის გარდამოცემით გვყოფს ჩვენ სპეტაკებად და წმინდანებად. ისინი კი, ჭეშმარიტად უფრო ამპარტავნებას ამჟრავნებენ, ვიდრე სიმდაბლეს, როგორც მათ ჰგონიათ, რადგან როდესაც ეზიარებიან, თავიანთ თავს ამის ღირსად მიიჩნევენ. გაცილებით სწორი იქნებოდა, თუ ჩვენ დამდაბლებული გულით, რომელთაც გვწამს და ვაღიარებთ, რომ ღირსეულად ვერასდროს მივეახლებით წმინდა საიდუმლოს, ყოველ კვირა დღეს მივიღოთ ის ჩვენი მანკიერებების განსაკურნებლად. ვიდრე… ვიწამოთ, რომ ერთწლიანი ვადის გასვლის შემდეგ, თითქოს, მათი მიღების ღირსნი ვხდებით“.

თუკინ ქრისტიანობის პირველ სამ საუკუნეში ყოველკვირეული, ზოგჯერ კი ყოველდღიური ზიარება ქრისტიანული ცხოვრების ნორმად ითვლებოდა, ეს, როგორც ჩანს, რომ დაძაბული სულიერი წვის შედეგი იყო, რომელიც შეიმჩნეოდა ეკლესიაში დევნილობის პერიოდში. ევქარისტიული შეგნების შესუსტება უშუალოდ უკავშირდება სულიერი ცხოვრების საერთო დონის დაწევას მომდევნო საუკუნეებში. სავსებით ბუნებრივია, რომ სადაც განახლდა დევნილობა, ქრისტიანები აღმოჩნდნენ ისეთ პერიოდში რომ ეკლესიის წევრობა ნიშნავდა მოწამეობრივი სიკვდილის მზადყოფნას, მუდამ სიკვდილის საფთხის ქვეშ იმყოფებოდნენ, — ევქარისტიას კვლავ ცენტრალური ადგილი ეკავა ქრისტიანულ ცხოვრებაში. ასე იყო საბჭოთა რუსეთში რევოლუციის შემდეგ, ასე იყო სამშობლომოკლებულ და გაფანტულობაში მყოფ ათასობით რუსი ქრისტიანის ცხოვრებაში. მრავალ რუსულ სამრევლოში ახლაც ეზაირებიან ყოველ კვირადღეს, თუმცა ეს არც ქცეულა საერთო ნორმად; აქ-ის კვლავაც შემორჩენილა წინა საუკუნის წესები.

მიუხედავად ამისა, წმინდა მამები ხაზგასმით აღნიშნავდნენ, რომ ზიარების ღირსი ვერავინ იქნება, მაინც მუდმივად შეახსენებდნენ, რომ საიდუმლოსთან მიახლების ყოველი მსურველი, მზად  უნდა იყოს ქრისტესთან შესახვედრად. ზიარებისთვის მზადება არ უნდა შემოიფარგლებოდეს გარკვეული რაოდენობის ლოცვის წაკითხვას ამა თუ იმ სახის საჭმლისგან თავშეკავებით: უპირველესად, ზიარებისთვის მზადება განპირობებულია სინდისის სისუფთავით, ახლობლების მიმართ მტრობის ან წყენის არქონით და მშვიდობიანი განწყობით ყველა ადამიანის მიმართ: ხოლო თუ მიგაქვს შესაწირავი საკუთრხეველთან და იქ გაიხსენებ, რომ შენი ძმა ძვირს იზრახავს შენთვის, დაუტევე შენი შესაწირავი საკურთხევლის წინ, წადი, ჯერ შემოირიგე შენი ძმა, და მხოლოდ შემდეგ მიდი და შესწირე შესაწირავი.  (მათე 5, 23-24). ზიარებისათვის წინაღობაა ადამიანის მიერ ჩადენილი მძიმე ცოდვები, რომელთა მონანიებაც აუცილებელია აღსარებაზე.

რუსეთის ეკელსიაში ზიარებ მიღებულია უზმოაზე, რამეთუ ადამიანის სხეული წინასწარ უნდა იყოს მარხვით განწმედილი. კონსტანტოპოლის პატრიარქი, წმინდა მღვდელმთავარი გენადის სიტყვებით, „ის, ვინც იმპერატორს სახლში ეპატიჟება, ჯერ სახლს ასუფთავებს; ასევე შენც, თუკი ღმერთის მიღება გინდა შენს ხორციელ სახლში, ჯერ შენი სხეული უნდა განიწმინდო მარხვით“. უზმოზე ზიარება ძველი ტრადიციაა; ის დასაბამს იმ ეპოქაში იღებს, როდესაც ლიტურგია აღარ მოიაზრებდა აღაპის (სიყავრულის სერობის) გაგრძელებად და იქცა საზეიმო ღვთისმსახურებად, რომელსაც დილის საათებში ატარებდნენ.

რაც შეეხება ზიარების მოსამზადებელ მარხვის შენახვის განსაკუთრებლ ასკეტურ წესებს (როგოიცაა, რამდენიმედღიანი მარხვა), ამ დროს წარმოიშვა, ზიარება იშვიათად და არარეგაულარულად ხდებოდა. თანამედროვე რუსული ეკლესიის პრაქტიკაში ჩვეულებრივ განიწესება ერთი, ორი ან სამდღიანი მარხვა ზიარების წინ; გარდა ამისა, ზიარებას წინ უნდა უსწრებდეს აღსაერბა. აღმოსავლეთის ბერძნულ ეკლესიაში ევქარისტიული მარხვა საერთოდ არ არის პრაქტიკაში მიღებული  და ზიარების მიეახლებიან აღსარების გარეშე. რუსული პრაქტიკა, როგორც ჩანს, ორიენტირებულია იშვიათ ზიარებაზე, რადგან, ადამიანს სურს, ყოველ კვირას ეზიაროს, მაშინ მან, სულცოტა, ყოველ შაბათს უნდა იმარხულოს.

ზიარების წინ მარხვა წარმოადგენს რუსეთის ეკლესიის კეთილრძალულ ტრადიციას და ის აუცილებელია იმისათვის, ვინც იშვიათად ეზიარბა, რადგან მარხვის დღეებში ის უნდა ჩაუღრმავდეს საკუთარ თავს და იფიქროს საკუთარ ცოდვებზე. რაც შეეხება იმ პირებს, რომლებიც ყოველ კვირას ან კიდევ უფრო ხშირ ზიარებას ესწრაფიან, მათ მიმართ ნაკლებად მკაცრი წესები გამოიყენება. გარდა ამისა რამდენიმე სადღესასწაულო დღე მარხვას არ ითვლისწინებს, — თვით დღესასწაულის იდეიდან გამომდინარე. ვთქვათ, ადამიანს სურს, პასექის შვიდეულში ეზიაროს, — უნდა იმარხულოს თუ არა მან პასექის დრესასწაულზე? ასევე: თუ სულიწმინდის დღეს სურს ზიარება, — უნდა იმარხულოს თუ არა სულთმოფენობის დღესასწაულზე? ზიარების წინ მარხვის აუცილებელ წესს ზოგჯერ იქამდე მივყავართ, რომ პასექის შვიდეულში ლიტურგიაზე საერთოდ არავინ ეზიარება, და მღვდელი, გამოდის ბარძიმით ხელში და წარმოთქვაამს: „შიშითა ღმერთისაითა და სარწმუნოებით მოვედით“, მაშინ საკურთხეველში ბრუნდება, რადგან არავინ ეახლება — ყველაზე ხშირად თვით მღვდლის მითითებით.

ზაირებისათვის მზადებათ ან დაკავშირებული მთელი განაწესი მიმართულია იმისკენ, რომ ადამიანმა, რომელიც საიდუმლოსთან მიახლოებას აპირებს, გააცნობიეროს თავისი ცოდვილობა და სინანულის ღრმა გრძნობით მიეახლოს საიდუმლოს. ზიარების წინა ლოცვებში მღვდელი და მასთან ერათად მთელი მრევლი იმეორებს პავლე მოციქულის სიტყვებს და თითოეული თავის თავს უწოდებს „ცოდვილთა შორის პირველს“: „მრწამს, უფალო, და ვაღიარებ, რამეთუ შენ ხარ ჭეშმარიტად ქრისტე, ძე ღვთისა ცხოველისა, მოსული სოფლად ცოდვილთა ცხოვრებისა, რომელთაგან პირველი მე ვარ“. მხოლოდ საკუთა უაღირსეობის სრული გაცნობიერება ხდის ადამიანს ევქარისტიასთან მიახლების ღირსად.

საკუთარი ცოდვილობის გაცნობიერებისაგან მიღებული გულშემუსრულობა ქრისტიანს არ უშლის ხელს, მიიღოს ევქარისტია როგორც დღესასწაული და სიხარული. თავისი ბუნებით ევქარისტია არის საზეიმო მადლიერება, რომლის მთავარი განწყობა არის ღმერთისათვის ქების შესხმა. შემთხვევით როდია, რომ დიდმარხვაში, შაბათ-კვირის გარდა, სრული ლიტურგია საერთოდ არ აღესრულება: ამ დღეების მწუხარე განწყობას ევქარისტუული ლოცვების სასიხარულო ხასიათი არ შეესაბამება. სწორედ ამაშია ევქარისტიის საიდუმლოს პარადოქსი: მას უნდა მიეახლონ სინანულით და ამავ დროს — სიხარულით: სინანულით საკუთარი უღირსობის გამო, ხოლო სიხარულით იმიტომ, უფალი ევქარისტიაში ადამიანს წმენდს, აკურთხებს და განაღმრთობს, ღირს-ქმნის მას, მიუხედავად მისი უღირსობისა. ევქარისტიაში არამხოლოდ პური და ღვინო გარდაიქმნება ქრისტეს სისხლად და ხორცად, არამედ თვით მაზიარებელიც გადაიქმნება ძველი კაციდან ახლად — თავისუფლდება რა ცოდვის თყვეობისგან და ნათლდება ღვთაებრივი ნათლით.

მიტროპოლიტი: ილარიონ ალფაევი