დიალოგი 1

უკვდავებაზე

უცნობი: აღსარებისთვის არ მოვსულვარ, მინდა უბრალოდ დაგელაპარაკო, მაგრამ იქნებ ეს შეუძლებელია?

მოძღვარი: რატომ?

უცნობი: რწმენაზე მინდა გესაუბრო, თუმცა თავად სავსებით ურწმუნო ვარ.

მოძღვარი: მაშ, რატომ ლაპარაკობ ჩემთან?

უცნობი: ნებას მომცემ გულწრფელად გიპასუხო?

მოძღვარი: დიახ!

უცნობი: არამც თუ არ მწამს, ვერ წარმომიდგენია, როგორ უნდა სწამდეთ დღევანდელი მეცნიერების მიღწევების შემდეგ? მინდა გავიგო, რა დგას განათლებული ადამიანის მორწმუნეობის უკან. თუ წინააღმდეგი არ იქნები, მინდა გულწრფელად გელაპარაკო — რაშია საქმე?

მოძღვარი: მე ოდნავაც არ მეპარება ეჭვი ჩემს რწმენაში და მზად ვარ დავიცვა იგი.

უცნობი: შესანიშნავია. კიდევ ერთი: რაზე შემიძლია გელაპარაკო? შეგიძლია ყველაფერზე ესაუბრო ურწმუნო და უცნობ ადამინას?

მოძღვარი: ყველაფერზე მკითხე, რასაც საჭიროდ ჩათვლი.

უცნობი: უკვდავებაზე მინდა გესაუბრო. მითხარი, როდის იქნები თავისუფალი.

მოძღვარი: ახლავე ვილაპარაკოთ.

უცნობი: ვშიშობ დიდხანს მოგვიწევს საუბარი.

მოძღვარი: სხვა დროს გავაგრძელოთ.

უცნობი: კარგი. თანმიმდევრულობა არ მომთხოვო. ისე ვილაპარაკებ, როგორც მარტოობისას ვფიქრობ ხოლმე. უკვდავება…რა არის ეს — სიცოცხლე სიკვდილის შემდეგ? ვინ იცხოვრებს? ვიღაცა თუ რაღაცა, რაც ჩემშია და არ ქრება ჩემი ხორცის გაქრობის შემდეგ? თუ ცეცხლში ჩამაგდებენ, ჩემი სხეულისგან — ტვინისგან, გულისგან, ძვლებისგან ფერფლის გროვა დარჩება.  და როგორ უნდა ვიფიქრო, რომ მიუხედავდ ამისა სადღაც გაგავგრძელებ არსებობას? რა საფუძველი აქვს ამ რწმენას? იქნებ უბრალო სურვილია მარად იცხოვრო და სიკვდილის შიში განდევნო? გონება არ მემორჩილება, წარმოვიდგინო რამე მატერიალური საფუძვლის გარეშე. ვერ წარმოვიდგენ ადამინას, როგორც ხილულ ფუტლიარს, რომელშიც უხილავი სულია მოთავსებული. ფუტლიარი ტყდება, შეიძლება დაიწვას, სულს ამოიღებენ და სხვა ადგილას ჩადებენ? და რას ნიშნავს ეს ხხვა ადგილი? რაიმე სივრცეს იკავებს? ან ეს საიდულმო უკვდავი სული, გარდა იმისა, რომ უხილავია? „უსივრცოცაა!?“ რა არის ის? ჩემთვის სული აბსოლუტური უაზრობაა. და რამ უნდა მაიძულოს ეს უაზრობა ვირწმუნო? ამჟამად ამაზე შევჩერდეთ.

მოძღვარი: სანამ ვუპასუხებ შენს შეკითხვაზე: „რა საფუძველი არსებობს ამ რწმენისათვის“. შევეცადოთ გავარკვიოთ, მართლა ასეთი „აბსოლუტური უაზრობაა“ სული შენი გონებისათვის, როგორც ერთი შეხედვით გეჩვენება? ფიზიკური მხარე აიღე. ნასროლი ქვა მიწაზე ეცემა. ამას ყველა ხედავს. ყველამ იცის, რომ ქვის დაცემის მიზეზი მიზიდულობის კანონია, მაგრამ ამ ძალას, რომელსაც მიზიდულობა, გრავიტაცია ჰქვია, ვერავინ ხედავს.

უცნობი: რა საერთო აქვს ძალას სულთან? ძალა რომ მოქმედებდეს საჭიროა მატერიალური გარემო? თქვენ თვლით, რომ სულს შეუძლია სხეულის გარეშე, ანუ ყოველგვარი მატერიალური გარემოს გარეშე არსებობა?

მოძღვარი: სავსებით სწორია. ხომ გითხარი ფიზიკურ მოვლენებზე ვისაუბროთ-მეთქი. ბუნებრივია, ეს მოვლენები მხოლოდ მატერილურ გარემოში ხდება ხოლმე. მინდა გაჩვენო, რომ ფიზიკურ გარემოშიც შესაძლებელია არსებობდეს განსხვავებული თვისების მქონე მოვლენა. აი, მაგალითად, ძალას არ აქვს მატერიის სყველა თვისება, ჩანს მხოლოდ ძალის მოქმედების შედეგი.

უცნობი: სწორია. ძალის და მატერიის თვისებები განსხვავებულია, მაგრამ ეს შედარება ვერ გამოდგება სხეულის გარეშე სულის არსებობის საბუთად. სამეცნიერო ექსპერიმენტები ადასურებენ, რომ ეგრეთ წოდებული ფსიქოლოგიური ცხოვრება ფიზიკურ-ქიმიური პროცესების შედეგია, ამიტომაც არ შეიძლება მისი გამოყოფა მატერიისგან. ცოცხალ ორგანიზმში ამ პროცესების მოსპობის შედეგად ქრება თავად სიცოცხლეც, ე. ი. ვერანაირი „სული“ ვერ დარჩება.

მოძღვარი: რომელ ექსპერიმენტზე ლაპარაკობ?

უცნობი: იმათზე, რომლებიც ამტკიცებენ, რომ ფიქრი არის გარკვეული ფიზიკურ-ქიმიური პროცესების შედეგი. ტვინის გარკვეული უჯრედების ხელოვნური გაღიზიანება  იწვევს სხვადასხვა მოვლენებს; ცალკეული უჯრედების დაზიანება  — მექანიკურად ცვლის ფსიქოლოგიურ მდგომარეობას და ა. შ. შენ ალბათ იცი ყოველივე ეს. ნუთუ ეს ფაქტები არ ამტკიცებენ, რომ „სულიერი“ ცხოვრების ყველა გამოვლენა არის ჩვენს სხეულში მიმდინარე ცვლილებებისა და პროცესების უბრალო შედეგი?

მოძღვარი: ამტკიცებს, მაგრამ სულ სხვა რამეს. ეს ფაქტები ამტკიცებს, რომ სხეულთან შეერთებული სული გარკვეულ ურთიერთობაშია მასთან და ნივთიერ სმაყაროში თავისი თავის გამოსახატავად  სჭირდება მატერიალური პირობები. ამას ყველაზე უკეთ ფიზიკის მაგალითით დავამტკიცებთ. ავიღოთ ელექტროენერგია და ელექტრონათურა. როცა ნათურა წესრიგშია, ელექტროენერგია გვაძლევს შუქს, ნათურა ანათებს. ნიშნავს ეს იმას, რომ ელექტროენერგია არ არსებობს და ნათურა და ელექტროენერგია ერთი და იგივეა? ელექტრობა ნათურაში არ არსებობს, მაგრამ თავისი თავის გამოსავლენად სჭირდება მთელი რიგი მატერიალური პირობები. ზუსტად ასეა ის „ენერგია“, რომელსაც სულს ვეძახით. სულიერი ცხოვრების გამოსავლინებელ აპარატს დააზიანებ, მაგ. ტვინის ამა თუ იმ ნაწილს — სულიერი ცხოვრება ვერ გამოავლენს, ან არასწორად გამოავლენს თავის თავს. ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ შენი ტვინი შენი სულია, ან შენი სულიერი ხცოვრება — ტვინში მიმდინარე ფიზიკურ-ქიმიური პროცესების შედეგი. ასევე არ უნდა ვიფიქროთ, რომ ელექტრონათურა და ელქტროენერგია ერთია და იგივეა.

უცნობი: ელქტროენერგიის არსებობას მხოლოდ ელექტრონათურა არ ამტკიცებს. რა ამტკიცებს სული არსებობას?

მოძღვარი: ამაზე მოგვიანებით ვილაპარაკებთ. ჯერჯერობით მხოლოდ იმაზე ვსაუბრობთ — ჩავთვალოთ თუ არა „აბსოლუტურ უაზრობად“ გონების არსებობა მატერიალური საფუძვლის გარეშე. შემდეგ უნდა შეგეკითხო: აზროვნება, რომელიც ყველაზე მეტად ეწინააღმდეგება რწმენას, ეთანხმება თუ არა მეცნიერულ წარმოადგენას მატერიაზე? ამ წარმოდეგნით, მატერია სულაც არ არის ისეთი, როგორსაც ვხედავთ. განა შენ ხედავ შეუჩერებლად მოძრავ ატომებს, რომლებიც ქმნიან თვალისთვის უძრავ მატერიას? განა ხედავ ამ ატომთა ბირთვში მოძრავ უამრავ ელექტრონს? ფილოსოფიური შეხედულებისამებრ, ნივთიერი სამყაროს აღქმით ჩვენ აღვიქვამთ მხოლოდ ამ „ცნობიერების სუბიექტურ მდგომარეობას“, რომლებიც დამოკიდებულნი არიან ჩვენს გარეშე გრძნობებზე. ჩვენ რომ სხვანაირი მხედველობის, სმენის, გემოს, შეხების ორგანოები გვქონდეს, სამყაროს აღქმაც სხვანაირი გვექნებოდა. შეგიძლია უარყო ფილოსოფიის სწავლება იმაზე, რომ სივრცე და დრო სხვა არაფერია, თუ არა შენი ცნობიერების კატეგორიები? თუ ყველაფერს თავს მოუყრი გონებაში, არ მოგეჩვენება, რომ საკითხი „მატერიის“ შესახებ ისეთი რთულია, რომ მისი დაყვანა უხეშ არამეცნიერულ მატერიალიზმამდე შეუძებელია?

უცნობი: ვუშვებ, რომ ასეა, მაგრამ რას ასკვნი აქედან?

მოძღვარი: ჯერჯერობით დასკვნები უმნიშვნელოა. ვთვლი, რომ მატერიის არსზე ბევრად ნაკლები ვიცით, ვიდრე გვგონია და მოვლენები გვაძლევს საფუძველს, ვიფიქროთ, რომ ხუთი გრძნობის მიერ აღთქმული ნივთიერი სამყარო არ არის მატერიალური ყოფის ერთადერთი დასაშვები ფორმა.

უცნობი: მაგრამ ამით ხომ ვერ დავასაბუთებთ სულის არსებობის უტყუარობას?

მოძღვარი: რა თქმა უნდა, ასეთ დასკვნას არ ვაკეთებ. მეტიც, უნდა გითხრა, რომ თუ ირგვლივ არ იქნებოდა სამყაროს არამატერიალური საწყისი არანაირი ნიშანი, ეს ვერ გადაწყვეტდა საკითხს ასეთი საწყისის არსებობა-არარსებობის შესახებ. ჩვენ მატერიალური ფორმა გვაქვს, ჩვენი ორგანოები მატერიალურ კანონებს ემორჩილება. არაფერია გასაკვირი იმაში, რომ ჩვენ ამით ვაღწევთ მხოლოდ იმას, რასაც მატერიალური საფუძველი აქვს. რა საფუძველი ჩვენს რწმენას უკვდავების შესახებ? შეიძლება თუ არა უკვდავების არსებობის დამტკიცება? ასე სვამ საკითხს?

უცნობი: დიახ.

მოძღვარი: რას გულისხმობ „მტკიცებულებაში“?

უცნობი: ან ფაქტებს, ან ლოგიკურ განსჯას, რომელიც საყოველთაოდ აღიარებულ ადამიანურ აზროვნებას ემყარება.

მოძღვარი: კეთილი. რა მტკიცებულებები დაგაკმაყოფილებს სულის უკვდავებასთან დაკავშირებით?

უცნობი: უწინარეს ყოვლისა, ფაქტები.  თუ „იმ ქვეყნიდან“ მოვა ნიშანი სიკვდილის მერე სულის არსებობაზე, საკითხი გადაწყვეტილი იქნება. ასეთი რამ არ არსებობს.რჩება მხოლოდ ლოგიკა. ლოგიკა ნაკლებ დამაჯერებალია, ვიდრე ფაქტი, მაგრამ ცალკეულ შემთხვევაში მათი მაგივრობის გაწევა შეუძლია.

მოძღვარი: ნიშანი,რომელზეც შენ ლაპარაკობ უამრავია, მაგრამ რწმენას ასეთი ჩვევაც აქვს — ის ყოველთვის ითხოვს ფაქტებს, მაგრამ არ ღებულობს მათ. ძნელია რამე ამტკიცო ფაქტებით, როცა ითხოვ, რომ თვით ფაქტებიც დასაბუთებული იქნეს.

უცნობი: აბა რა ვქნათ, უტყუარ ფაქტებს ვერ ვუწოდებ წმინდა მამათა ცხოვრებებს.

მოძღვარი: ვხედავ, ამ ფაქტებით ახლა ვერაფერს დაგიმტკიცებ, რადგან შენთვის მათი დასაბუთება ისეთივეა, რაც სულის უკვდავება.

უცნობი: სავსებით სწორი ხარ.

მოძღვარი: სხვაგვარად განვიხილოთ საკითხი. ჩვენც ფაქტებით ვიმსჯლელოთ, ოღონდ შენთვის უტყუარი ფაქტებით.

უცნობი: ნათლად ვერ გავიგე.

მოძღვარი: გაიგებ. ჯერ მე შეგეკითხები: დავუშვათ ნახე ამწვანებული ხე. ლოგიკურად დაგიმტკიცებენ, რომ ბუნებაში არ არსებობს არავითარი ხე. იტყვი თუ არა, რომ ისინი ტყუიან და ასეთი ხე რეალურად არ არსებობს?

უცნობი: ვიტყვი.

მოძღვარი: სწორედ ასეთ გზას ვირჩევ ჩემს მსჯელობებში. ვსაუბრობ იმაზე, რასაც ხედავ და რაშიც დარწმუნებული ხარ, შემდეგ პირობითად ვსვამ „უკვდავები სუარყოფის“ საკითხს. გიმტკიცებ, რომ რასაც ხედავ და რაშიც დარწმუნებული ხარ „უაზრობაა“ და რეალურად არ არსებობს. მეტყვი: „ეს არსებობს — ეს მე ვიციო“?

უცნობი: ვიტყვი.

მოძღვარი: მაშინ მოგიწევს უარი თქვა პირობითად დასმულ ჩემს ძირითად არგუმენტზე უკვდავების უარყოფაზე.

უცნობი: ვერ გავიგე.

მოძღვარი: მოგვიანებით გაიგებ. ახლა მიპასუხე — აღიარებ ადამიანში თავისუფალ ნებას?

უცნობი: რა თქმა უნდა ვაღიარებ.

მოძღვარი: აღიარებ თუ არა, რომ ადამიანთა საქციელში  მორალური განსხვავებები არსებობს? ქმედებების ნაწილი კარგია — ნაწილი ცუდი?

უცნობი: თავისთავად.

მოძღვარი: აღიარებ თუ არა, რომ შენს არსებობას რაღაცა აზრი აქვს?

უცნობი: ვაღიარებ, მაგრამ ვიტოვებ უფლებას, ეს აზრი თავად განვსაზღვრო, რადგან ჩემთვის ეს ღირებულება სულ სხვაა, სხვებისთვის კი — სულ სხვა.

მოძღვარი: შესანიშნავია. შენთვის ეჭვმიუტანელი ფაქტებია ნების თავისუფლება, სიკეთისა და ბოროტების გარჩევა, ცხოვრების აზრი.

უცნობი: დიახ!

მოძღვარი: ყველაფერს ხედავ, არაფერში არ გეპარება ეჭვი?

უცნობი: დიახ!

მოძღვარი: დროებით წარმოიდგინე, რომ ურწმუნო მატერიალისტი ვარ. ვკამათობ და ლოგიკურად მივდივარ დასკვნამდე, რომ შენთვის „უეჭველი“ სინამდვილეში უაზრობაა: არ არსებობს ნების თავისუფლება, სიკეთე, ბოროტება, ცხოვრების აზრი. და თუ ჩემს მსჯელობაში შეცდომას ვერ იპოვი, იტყვი, რომ მე ტყუილს ვამბობ, რომ ყოველივე ეს უაზრობა კი არა, უეჭველი ფაქტია?

უცნობი: დიახ, ვიტყვი.

მოძღვარი: თუ ამას გააკეთებ, არ უნდა უარყო ძირითადი მიზეზი, რომლიდანაც ეს დასკვნები გავაკეთე — ჩემი ურწმუნოება?

უცნობი: დიახ…

მოძღვარი: გაიგე ჩემი მსჯელობის მიმართულება?

უცნობი: კი.

მოძღვარი: მაშ დავიწყოთ. განვიხილოთ თავისუფალი ნების საკითხი. რას გულისხმობს ეს ცნება? თავისთავად, ეს ისეთი  საწყისია, რომლის ქმედება რაიმე მიზეზით არ არის განპიროებებული, ის თავისთავად განსაზღვრავს ამ ქმედებებს, მათი პირველწყაროა. ადამიანის ნება სათავეს უდებს რიგ მიზეზ-შედეგობრივ მოვლენას, თავად კი თავისუფალი რჩება. მეთანხმები, რომ სწორად განვსაზღვრავ თავისუფალი ნების არსს?

უცნობი: დიახ.

მოძღვარი: აღიარებ ასეთი საწყისის არსებობას? რა თქმა უნდა, არა. თქვენთვის, მატერიალისტებისთვის, „თავისუფლების“ ცნება სრული უაზრობაა, და ჩვენს გონებას, თქვენი აზრით, მიზეზ-შედეგობრიობის გარდა არაფერი ძალუძს. სამყარო ატომებისა და ელექტრონების ნაირგვარი კომბინაციებისგან შედგება. სხვაგვარი არსებობა, გარდა მატერიალისტურისა, არ არსებობს. ადამიანი გამონაკლისი არაა. ისიც მსგავს ატომთა კომბინაციისგან  შედგება. ადამიანის სხეული და ტვინი შეიძლება დაიშალოს გარკვეულ ქიმიურ ნივთიერებებად.  მატერიალური თვალსაზრისით არავითარი განსხვავება არ არის  ცოცხა ლორგანიზმსა და  ე. წ. უსულო საგანს შორის. მატერიალური სამყარო ექვემდებარება გარკვეულ კანონებს, მათგან ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი — მიზეზობრიობის კანონია. მატერიალურ სამყაროში არ არსებობს „თავისუფალი ქმედების“ უაზრო ცნება. ბურთი გორდება, როდესაც მას ვუბიძგებთ. მას არ შეუძლია გორვა ბიძგის გარეშე და არ შეუძლია არ იგოროს, როცა უბიძგებენ. სასაცილო იქნებოდა ეს ბურთი, მას რომ ჰქონოდა ცნობიერება და ემტკიცებინა, რომ გორავს საკუთარი თავისუფალი ნებით და ბიძგი მისი თავისუფალი სურვილია. ის არის ბურთი, რომელიც გორდება ამა თუ იმ ბიძგის გამო. მას არანაირი „თავისუფალი ნება“ არ გააჩნია.

ნათქვამი ასეთ ლოგიკურ მსჯელობაში მოექცევა: „არსებობს მხოლოდ მატერიალური ყოფა. თუ ასეა — ადამიანი მხოლოდ მატერიალური ნაწილაკია და ემორჩილება იმ კანონებს, რითაც იმართება მატერიალური სამყარო. თუ სამყარო ცხოვრობს მიზეზობრიობის კანონებით, ადამიანიც, როგორც მატერიალური ნაწილაკი, ამ კანონების შესაბამისად ცხოვრობს. თუ მატერიალური სამყარო არ იცნობს თავისუფალ მიზეზობრივ„ მოვლენებს“, ადამიანის ნებაც ვერ იქნება თავისუფალი და თავად უნდა იყოს მიზეზ-შედეგობრივი. ასე რომ, თავისუფალი ნება არ არსებობს. მეთანხმები, რომ მკაცრად ლოგიკურად ვმსჯელობ?

უცნობი: დიახ.

მოძღვარი: ეთანხმები ამ დაკვნას?

უცნობი: არა, არ ვეთანხმები. მე ვგრძნობ ჩემს თავისუფლებას.

მოძღვარი: განვაგრძოთ მსჯელობა. განვიხილოთ კარგი და ცუდი ქმედებები — ერთმა კაცმა უკანასკნელი ლუკმა მშიერს მისცა, მეორემ — უკანასკნელი ლუკმა წაართვა მშიერს. აღიარებ თუ არა ზნეობრივ სხვაობა ამ ორ საქციელს შორის?

უცნობი: ვაღიარებ.

მოძღვარი: მე კი ვამტკიცებ, რომ არანაირი მატერიალური განსხვავება ამ ორ საქციელს შორის არ არის, რადგანაც სიკეთისა და ბოროტების ცნება აბსოლუტური უაზრობაა. ჩვნ უვკე ვნახეთ თავისუფალი ნების ცნების უაზრობა მატერიალურ სამყაროში. ასეთივე უაზრობად უნდა ვაღიაროთ სიკეთისა და ბოროტების ცნება. როგორ შეიძლება საუბარი ბურთის მორალურ ქმედებაზე, რომელიც მოძრაობს, როცა უბიძგებენ და ჩერდება, როცა წინააღმდეგობა შეხვდება? თუ ნებისმიერი მოვლენა მიზეზ შედეგობრივია, ზნეობრივ ასპექტში ეს მოვლენა განურჩეველია. სიკეთისა და ბოროტების ცნებები ლოგიკურად  აყენებს თავისუფალი ნების ცნებას. როგორ შეიძლება ვილაპარაკოთ კარგ თუ ცუდ საქციელზე, თუ ის დამოკიდებული არ არის მის ჩამდენ ადამიანზე?

წარმოიდგინე, ავტომატი მხოლოდ იმ მოქმედებას ასრულებს, რომელიც შეპირობებულია ზამბარის მოქმედებით — შეგიძლია თქვა, რომ ავტომატი ზნეობრივად ან უზნეოდ მოიქცა, როცა დაბლა დაეშვა? ამიტომაც მექანიკური მოძრაობის მორალური შეფასება არ შეიძლება.

რით განსხვავდება ცოცხალი ორგანიზმი ავტომატისაგან? იმით, რომ ავტომატის ზამბარა ჩანს, ადამიანისა კი — არა, მაგრამ ერთიც და მეორეც ნივთიერებათა ნაწილები არიან , ამიტომ მათ მხოლოდ მექანიკური მოქმედების შესრულება შეუძლიათ.

ზემოთ ნათქვამი ისევ ლოგიკურ ასპექტში განვიხილოთ: არანაირი სამყარო, გარდა მატერიალურისა, არ არსებობს. აქედან გამომდინარე — ადამიანიც მატერიალური სამყაროს ნაწილაკია, შესაბამისად,  ემორჩილება მატერიალური სამყაროს კანონებს. მატერიალურ სამყაროში ყველაფერი მიზეზ-შედეგობრივია, ამიტომაც ადამიანს არა აქვს თავისუფალი ნება; რაკი თავისუფალი ნება არა აქვს, მისი ქმედებები ზნეობრივად განურჩეველია. „სიკეთე“ და „ბოროტება“ მატერიალურ სამყაროში არ არსებობს. მეთანხმები, რომ ლოგიკურად ვმსჯელობ?

უცნობი: გეთანხმები, მსჯელობაში შეცდომა არ დაგიშვია.

მოძღვარი: ეთანხმები ჩემს დასკვნებს?

უცნობი: არა.

მოძღვარი: რატომ?

უცნობი: რადგანაც მე მაქვს ზნეობრივი გრძნობა და ვერ დაგეთანხმები, რომ კეთილშობილურ და ბოროტ ქმედებებს შორის მორალური განსხვავება არ არის.

მოძღვარი: ძალიან კარგი. განვაგრძოთ. განვიხილოთ ცხოვრების არსის საკითხი. აღიარებ, რომ ცხოვრებას რაღაც აზრი აქვს?

უცნობი: ვაღიარებ.

მოძღვარი: მე კი გიმტკიცებ, რომ არანაირი აზრი და მიზანი ადამიანის ცხოვრებას არა აქვს, რადგანაც შეუძლებელია რაღაც აზრზე საუბარი იქ, სადაც უარყოფილია თავისუფალი ნება და მთელი ცხოვრება განიხილება, როგორც მექანიკური მოვლენების ჯაჭვი. როცა ამბობ: „ხელი გავშალე ჭიქის ასაღებად“, ხედავ ერთმანეთთან დაკავშირებულ ორ ფაქტს. მიზანი ჭიქის აღებაა, საშუალება — გაშლილი ხელი. შენ, როგორც ნივთიერების ნაწილი, ნების თავისუფლებას მოკლებული ხარ, ამიტომ შენი მიზანი და საშუალება მექანიკური მოვლენაა. და მაინც, შეიძლება ითქვას, რომ შენი ხელის მოძრაობას მიზანი ჰქონდა. თუ აიღებ მთელ შენს ცხოვრებას და დასვამ ერთმანეთთან დაკავშირებული ფაქტების საკითხს, გამოდის, რომ ეს მიზანი არ არსებობს, თუ უარყოფ მარდიულ ცხოვრებას. სიკვდილით მთავრდება შენი ცხოვრება, ამით მთავრდება მიზანიც, რომელიც ამართლებს შენს არსებობას და „უმიზნოდ“ აქცევს მას. უკვდავების უარყოფით და მხოლოდ მატერიალური სამყაროს აღიარებით მიზანს მხოლოდ მკაცრად განსაზღვრული აზრი ენიჭება — თითოეული ქმედება მხოლოდ ავტომატის მექანიკური მოქმედებაა. ეთანხმები ამას?

უცნობი: არა, არ ვეთანხმები. განა ადამიანის ცხოვრების მიზანი არ არის სწრაფვა მომავალი თაობის ბედნიერებისაკენ?

მოძღვარი: არა, არ არის. ჯერ ერთი, ამაღლებული და დამდაბლებული არ არსებობს, რადგან ყველაფერი ერთნაირად მექანიკურად, მატერიის კანონების შესაბამისობაში ხდება. თუ ერთი კვდება მომავალი თაობების ბედნიერებისათვის, მეორე კი ღალატობს ამ პრინციპს, არა იმიტომ, რომ ერთი  ამაღლებულად იქცევა, მეორე კი სულმდაბალია, — არა. ისინი სხვადასხვანაირად იქცევიან, როგორც ორი ავტომატი, რომლებსაც სხვადასხვანაირი ზამბარა აქვთ. თუ საკითხს მეორე მხრიდან განვიხილავთ, — ამ ქმედებათა მიზანშეწონილობის თვალსაზრისი — ეს „ამაღლებული მიზანი“ არ ამართლებს ადამიანის ცხოვრებას. სინამდვილეში, თუ ადამიანის ცხოვრებას, ზოგადად მიზანი არა აქვს, რატომ უნდა ექცეს მას მიზნად მომავალი თაობის ბედნიერება? ამ მომავალი თაობების წარმომადგენელთა ცხოვრებაც ხომ უმიზნოა? როგორ უნდა გაიზიაროს უმიზნო ადამიანმა სხვისი ბედნიერება?

უცნობი: მაგრამ ადამიანები, რომლებსაც არ სწამთ მარადიული ცხოვრების, ხშირად თავს წირავენ ამ მიზნისთვის. ჩანს, მათთვის „მომავალი თაობების ბედნიერების“ ცნება ცარიელი სიტყვები არ არის. ცარიელი სიტყვებისთვის სიცოცხლეს არ წირავენ.

მოძღვარი: ჯერ ერთი, ისინი თავს წირავენ ისევ იმ ძირითადი მიზეზის გამო: ეს ატომების კომბინაციის შედეგია, მექანიკური მიზეზი მოქმედებს, რომლის მიხედვითაც სხვაგვარად არ ძალუძთ მოქცევა. ლოგიკის მიხედვით, ჩვენ ამ საქციელს სრული უაზრობა უნდა ვუწოდოთ. თუ ადამიანს ეტყვი: წადი, მოკვდი იმათი ბედნიერებისათვის , ვინც რამდენიმე ათეული წლის მერე იცხოვრებს, მას უფლება აქვს გიპასუხოს: „რა მესაქმება იმ ადამიანთა ბედნიერებასთან, რატომ უნდა გავწირო სიცოცხლე“?
უცნობი: საშინელი დასკვნაა.

მოძღვარი: გეთანხმები, საშინელია, მაგრამ უეჭველი. თუ არ გინდა, არ შეგიძლია მისი მიღება, სიცრუე გგონია, უნდა უარყო ძირითადი წანამძრვარი — უარი უნდა თქვა უკვდავების უარყოფის იდეაზე. ეს დასკვნა ხომ ბევრად უფრო უაზროა შენი გონებისთვის, ვიდრე მატერიის გარეშე არსებობის აღიარება, ანუ სულის „უსივრცობა“?

უცნობი: რა თქმა უნდა, განსაკუთრები ძნელია სიცოცხლის აზრის უარყოფის იდეის მიღება. კაცობრიობის ისტორია იმდენად დიდებულია, იმდენი რამეა შექმნილი ადამიანის გენიის მიერ, ისეთი მშვენიერია ხელოვნების ნიმუშები, ბოლოს და ბოლოს, ადამიანის ცხოვრებაში იმდენი ამაღლებული მისწრაფებაა, იმდენი შინაგანი ბრძოლა, განცდა, რომ ძნელია აღიარო ყოველივე ამის უაზრობა. მაგრამ რა იცვლება ამ საკითხში რწმენასა და უკვდავებასთან მიმართებაში?

მოძღვარი: ყველაფერი იცვლება! მარადიულ ცხოვრებას საზღვარი არა აქვს, მას ძალუძს შეაფასოს მიწიერი ცხოვრების ყველა ძირეული მომენტი. ამაზე დაწვრილებით შევჩერდეთ. ფორმალური მხრიდან, ადამიანის მიწიერი ცხოვრება არის მიზეზისა და შედეგის რიგი, რომელიც შეიძლება განვიხილოთ, როგორც შესაძლებლობებისა და მიზნების ერთობლიობა. მაგ. მივდივარ პურის საყიდლად. პურის ყიდვის მიზანი რა არის? შიმშილის გრძნობის დაცხრობა. ეს მიზანი სავსებით საკმარისია, რომ პურის ყიდვას აზრი მიეცეს, მაგრამ შეიძლება ვთქვათ, რომ ჩემი ცხოვრების მიზანი შიმშილის დაცხრობაა? ამ მიზანმა არ შეიძლება სიცოცხლე გაამართლოს. საბოლოო მიზანი, რომელიც აზრს აძლევს ყველა წინამორბედ მომენტს, შეიძლება იყოს ის, რაც მუდამ დარჩება და ამიტომაც არ სჭირდება გამართლება. ასეთი მიზანი მარადიული ცხოვრებაა. მასში მდგომარეობს მიწიერი ცხოვრების არსი.

უცნობი: როგორ განსაზღვრავ ამ აზრს? რისთვის უნდა ვიცხოვროთ, თუ უკვდავება არსებობს?

მოძღვარი: პასუხი მარტივი და ნათელია. სიცოცხლე იმისთვის გვეძლევა, რომ მიწიერი ცხოვრების პროცესით საუკეთესო მდგომარეობა შევუქმნათ უკვდავ სულს. ჩვენ გველოდება მარადიული ცხოვრება და ის დამოკიდებულია მიწიერ ცხოვრებაში მოპოვებულ  სულიერ მდგომარეობაზე. ამიტომაც ჩვენს მიწიერ ცხვორებას ბოლო ამოსუნთქვამდე უდიდესი აზრი ენიჭება. უკვდავების უარყოფით ყველაზე გრანდიოზული მოვლენებიც კი არარაობაა, რადგანაც მთელი ცხოვრება უაზრობა და, შესაბამისად, არარაობაა. უკვდავების რწმენით კი პირიქით, ყველაზე უმნიშვნელო მოვლენებსაც კი უდიდესი აზრი ენიჭებათ. მორწმუნე ადამინისთვის ცხოვრებაში წვრილმანები არ არსებობს. ყველა მოვლენას დადებითი ან უარყოფითი მნიშვნელობა აქვს შინაგანი მდგომარეობისთვის, რადგანაც ყველაფერი მის მარადიულ საწყისთან არის დაკავშირებული.

უცნობი: პასუხი ნათელია, მაგრამ მაინც ბევრი კითხვა მიჩნდება! მაშ რატომ იბადებიან იდიოტები? რა აზრი აქვს იმ ჩვილთა მოვლინებას, რომლებიც დაბადებისთანავე სიკვდილისთვის არიან განწირულნი?

მოძღვარი: გეთანხმები, ბევრ კითქვას პასუხს ვუძებნით, რადგანაც ბევრი რამის გაგების ნიჭი არ მოგვეცა ღვთისაგან, მაგრამ განა შეუძლიათ ყველა კითხვაზე გასცენ პასუხი მათ, ვინც მხოლოდ მატერიალურ სამყაროს აღიარებს? განა მათთვის ყველა მოვლენა გასაგებია? მაგრამ ეს ფაქტი არ გიშლის ხელს, რომ მატერიალური სწავლება უყოყმანოდ მიიღო — აქაც ასეა. თუ რაღაც კითხვაზე პასუხი არ გვაქვს, ეს სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ პასუხი არ არსებობს. მთავარია, რომ არსებობს მიღმიური სამყარო, ადამიანს ხორცის გარდა უკვდავი სულიც აქვს. რაც შეეხება შენს კითხვას იდიოტებსა და შვილებზე, ამაზეც გარკვეული წარმოდგენა გვაქვს. ჩვენ ვიცით, რა აზრი აქვს ადამიანის მიწიერ ცხოვრებას, მაგრამ არ ვიცით, რატომ არის საჭირო მისი დაბადება, რატომ არის საჭირო სულის და ხორცის შეერთება. ბუნებრივია, თვით შეერთება აუცილებელი პირობაა იმ მარადიული ცხოვრებისათვის, რაც ღმერთმა ადამიანს მიანიჭა, რახან ჩვილები და იდიოტები დაიბადნენ, ე. ი. მარადიული ცხოვრების თანამონაწილენი არიან. ეს უკვე ამართლებს მათ გაჩენას. ჩვენთვის მხოლოდ ერთი რამეა შეუცნობელი — რატომ სჭირდება ერთ ნაწილს მთელი ცხოვერბის პროცესის გავლა, მეორეს სრულიად არ სჭირდება, რადგან მატერიალური ფორმის მიღებისთანავე კვდება, მესამე კი ფიზიკურად იზრდება, მაგრამ გონებრივად არ ვითარდება.

უცნობი: ერთსაც გკითხავ: თუ ცხოვრების არსი იქ, სადღაც ღრუბლებშია, ყოველივე მიწიერი  უაზრობად იქცევა. მაშ, რატომ უნდა ვებრძოლოთ ბოროტებას? დაითმინე, მოკვდები და ცხონდები. განა ამ მიწიერ ცხოვერბაზე არ უნდა გქონდეს უფლება?

მოძღვარი: რასაც შენ ამბობ სრულებით გაუმართლებელია. პირიქით, უკვდავების რწმენა ანიჭებს ადამინას ბოროტებასთან ბრძოლის ენერგიას. ადამიანი მატერიის მქონე არსებაა, რადგანაც საკუთარ თავში შეიცავს უკვდავების მარადიულ საწყისს. ამიტომაც მორწმუნე ადამიანის დაუოკებელი სურვილია ბრძოლა იმ გარემოებებთან, რაც ამახინჯებს და ახშობს ამ მარადულ ღირებულებას.

მორწმუნე ადამიანისთვის იმდენად მნიშვნელოვანია ბოროტებასთან ბრძოლა, რამდენადაც მარადიულობა განუზომლად აღმატებულია მიწიერი ცხოვრების გაელვებაზე. თუ ურწმუნო, რომლისთვისაც ადამიანი მხოლოდ მატერიის ნაწილია, ებრძვის ბოროტებას, რატომ არ უნდა ებრძოლოს მას იმან, ვინც აღიარებს, რომ ადამიანს უკვდავი სული აქვს?

უცნობი: ყოველიევ ეს ძალიან რთულია გასაგებად.

მოძღვარი: ურწმუნოების უბრალოება მოჩვენებითია. ურწმუნოები არაკეთილსინდისიერად იქცევიან. ისინი უარყოფენ უკვდავებას, ამით თავს ითავისუფლებენ იმ ზნეობრივი მოვალეობებისაგან, რომელსაც რელიგია აკისრებს ადამიანს. ურწმუნოება გასაქანს აძლევს ვნებების დამაყოფილებას და ზღვარმიუჩენელი ეგოიზმი ხდება ცხოვრების მთავარი მამოძრავებელი ძალა. ადამიანებს, რომლებიც ეგოისტურად ცხოვრობენ, არ სურთ იფიქრონ იმ შედეგზე, რაც ურწმუნოებას მოაქვს მათთვის. ამ ადამიანებმა თავიანთი საქციელი კეთილსინდისიერად რომ გააანალიზონ, უკანმოუხედავად გაექცეოდნენ  თავიანთ ურწმუნოებს და რელიგიაში იპოვიდნენ თავშესაფარს. ამის გაკეთების ნაცვლად თავს იტყუებენ, იმეორებენ სიტყვებს, რომლებსაც არავითარი აზრი არ აქვს: „თავისუფლება“, „სიკეთე“, „ბოროტება“, „ცხოვრების მიზანი“… და ამით იმშვიდებენ თავს. ამ სიტყვებს მხოლოდ რელიგია აძლევს სრულ დატვირთვას. რელიგიის უარყოფით და მისგან ამ სიტყვების სესხებით, რომელსზეც უფლება არ აქვს, ურწმუნოება ვერ აკმაყოფილებს, ამშვიდებს ადამიანის სინდისს. სინდისი აუცილებლად იტყვის: მე ნების თავისუფლებას ვგრძნობ; ე. ი. ადამიანი ნივთი არ არის. მე ვხედავ განსხვავებას კეთილსა და ბოროტს შორის, ე. ი. არის სხვა, არა ნივთიერი სამყარო. მე ვგრძნობ ცხოვრების აზრს, ე. ი. ურწმუნოება სიცრუეა. ყოველდღიურ ძალადობას აპროტესტებს უკვდავი სული და სინდისს აიძულებს, ეძებოს ჭეშმარიტება. არა გონებამ, არამედ სულმა იცის სიკეთისა და ბოროტების გარკვევა, უმაღლესი, მარადიული აზრი ადამიანის ცხოვრებისა. ამიტომაც შეიძლება ითქვას: კეთილსინდისიერი ურწმუნოება ყოველთვის რწმენამდე მიდის.

უცნობი: რა მოხდება, საშინელებას უფრო ადვილად თუ მიიღებს ადამიანი, ვიდრე რწმენას? რა მოხდება, თუ დამარწმუნებ, რომ „თავისუფლება“, „სიკეთე“, „ბოროტება“, „ცხოვრების აზრი“ უცხო ხიტყვებია და არჩევანის წინაშე დავდგები? ან ეს სიტყვები უარვყო და მივიღო ურწმუნოება  მთელი თავისი საშინელი შედეგებით, ან მივიღო მის რელიგიურ საწყისთან ერთად? რა ვქნათ, თუ მეორეს ვერ მივიღებ და პირველს ავირჩევს. მაშინ როგორ დამარწმუნებ შენი რწმენის ჭეშმარიტებაში?

მოძღვარი: მაშინ გავჩუმდები და მორჩა.

უცნობი: რატომ?

მოძღვარი: ერთმა დიდმა ადამიანმა თქვა: „აბსოლუტურ ჭეშმარიტებას და აბსოლუტურ უაზრობას ერთნაირი მტკიცება არ სჭირდება“.

უცნობი: როგრო არ სჭირდება? შენი დასკვნები საშინელია, მაგრამ ვერ აიძულებ თავს ირწმუნო შიშის გამო. შენმა მსჯელობამ შეიძლება ადამიანი მიიყვანოს გადაწყვეტილებამდე: არაფერი არ არსებობს მატერიის გარდა. ამაში დარწმუნებული ვარ. აქედან ვასკვნით, რომ ადამიანი ავტომატია, სიკეთე და ბოროტება არ არსებობს და ადამიანის ცხოვრებს აზრი არა აქვს. ეს საშინელებაა. დაე ასე იყოს. თუ გარდაუვალია, ამ დასკვნებს მივიღებ. რას ეტყვი ასეთ ადამიანს რწმენის სასარგებლოდ? რითი უარყოფ მის ურწმუნოებას? ნუთუ, შენი აზრით, ასეთ ადამიანთან ლაპარაკი ღირს?

მოძღვარი: შენ ვერ გამიგე. საბოლოო ანგარიშში რწმენა და ურწმუნოება ერთნაირად ლოგიკურად დაუსაბუთებელია. რა შეუძლია ლოგიკას? მას შეუძლია ფარდა ახადოს ძირითადი დებულების სიცრუეს, აჩვენოს, რა უაზრო შედეგამდე შეიძლება მიიყვანოს ამ დებულებამ, მაგრამ თუ ადამიანს ურყევად აქვს გადაწყვეტილი მიიღოს ეს სისულელე, აქ ლოგიკა უძლურია. ასეთ ადამიანს სხვა გზით უნდა უშველო. მას კი არ უნდა აუხსნა, არამედ აჩვენო ჭეშმარიტების სიკეთე და თუ მას ქვეშეცნეული გრძნობა უკარნახებს, რომ ეს ჭეშმარიტებაა — მიიღებს მას.

უცნობი: როგორ მეთოდს გამოიყენებ ჩემთან?

მოძღვარი: ორივეს. როცა უკვდავებაზე ვსაუბრობდით, მე ლოგიკით ვსაუბრობდი, რადგანაც დამპირდი — უაზრო დასკვნების გაკეთების შემთხვევაში შენ დარჩებოდი შენს აზრზე ნების თავისუფლებასთან, ბოროტებისა და სიკეთის, ცხოვრების არსთან დაკავშირებით და უარყოფდი უკვდავების უარყოფის იდეას. ჩვენი შემდგომი საუბრები შედეგს მიაღწევს, დაგეხმარება ჭეშმარიტების გარკვევაში, მაგრამ ეს მომავალს ეხება. ახლა ნათქვამს დავუბრუნდეთ და შევაჯამოთ.

უცნობი: კეთილი, შეაჯამე, მაგრამ მერე რაღაცას გეტყვი.

მოძღვარი: შესანიშნავია. მაშ ასე! უკვდავების რწმენაზე მსჯელობამ შემდეგ დასკვნამდე მიგვიყვანა: ჯერ ერთი, უკვდავების რწმენა კატეგორიულად არ ეწინააღმდეგება გონებას, როგორც ეს ერთი შეხევით ჩანს, რადგანაც მატერიალურ სამყაროშიც გვხვდება შემთხვევები, რომლებიც არ ემთხვევა ჩვენს წარმოდგენებს ნივთიერ სამყაროზე. მეორეც, მატერიალური სამყაროს გარდა სხვა დანარჩენის უარყოფამ ლოგიკურად მიგვიყვანა მთელ რიგ უაზრო დასკვნებამდე, მათ შორის ნების თავისუფლების, სიკეთისა და ბოროტების დაყოფის, ცხოვრების აზრის აბსურდულობამდე, მესამეც, ამ უზარო დასკვნებმა გვაიძულა უარგვეყო ძირითადი წანამძღვარი, საიდანაც ისინი გამომდინარეობენ, ანუ მტკიცება, რომ არანაირი სამყარო გარდა ნივთიერისა, არ არსებობს და ადამიანი ამ ნივთიერი სამყაროს ნაწილია.

უცნობი: დიახ, სწორია, ოღონდ ამ უკანასკნელს ვერ მივიღებ ასეთი კატეგორიული ფორმით. მე ასე ვიტყოდი: ამ დასკვნებმა ეჭვქვეშ დააყენეს მთავარი წანამძღვარი იმაძე, რომ ადამიანი ნივთიერების ნაწილია.

მოძღვარი: შენთვის ასე იყოს — შენი სუბიექტური მდგომარეობა ჩემს ლოგიკაზე არაა დამოკიდებული, მაგრამ ლოგიკურად, ანუ ობიექტურად ვამტკიცებ, რომ ეს დებულება არა მხოლოდ ეჭვქვეშ უნდა დააყენო, არამედ უარყო.

უცნობი: დავუშვათ, მაგრამ ჩემთვის მნიშვნელოვანია არა მარტო ობიექტური ჭეშმარიტება, არამედ სუბიექტური დარწმუნება. ამას უკავშირდება ის, რაც მინდოდა მეთქვა.

მოძღვარი: სახელდობრ?

უცნობი: შეიძლება რწმენა უწოდო იმას, რასაც დასკვნებით გებულობ?

მოძღვარი: რა თქმა უნდა, არა!

უცნობი: აი, ხომ ხედავ, შენ აღიარებ მსჯელობით მიღებული დასკვნების  უნაყოფობას. მე მხოლოდ ფაქტებს დავუჯერებ, რადგანაც მხოლოდ გამოცდილებით შეიძლება ირწმუნო ჭეშმარიტება. ზოგადი დასკვნები უკეთეს შემთხვევვაში გაფიქრებინებს: „შეიძლება ასეა“. „ლოგიკას“ ზოგად შემთხვევებში მათემატკური მტკიცებულებების ძალა რომ ჰქონოდა, მაშინ მას შეეძლო ფაქტები შეეცვალა, მარგამ ასე არაა. და თუ მე არ ვიცი რაში შეგეწინააღმდეგო, ეს არ ნიშნავს, რომ შენ დამარწმუნე. შენ რომ გისმენ, ვფიქრობ: სხვები როგორ არიან? რამდენ ცნობილ ადამიანს არ ჰქონდა რწმენა და მხოლოდ მატერიალურ სამყაროს აღიარებდა. ნუთუ მათ არ იცოდნენ ეს მტკიცებულებები? ბუნებრივია, კონტრარგუმენტები არსებობს, ოღონდ მე არ ვიცი. სხვაგვარად ყველა მორწმუნე უნდა ყოფილიყო. ყველამ იცის, რომ დედამიწა მზის გარშემო ბრუნავს, შესაკრებთა ადგილების გადანაცვლებით ჯამი არ იცვლება. ე. ი. უკვდავება მათემატიკური ჭეშმარიტება არაა. ეს ფაქტები შენს ჭეშმარიტებას ჩემთვის უბრალოდ დასაშვებად აქცევს მარამ რწმენის საკითხებში დაშვება არაფერს ნიშნავს.

მოძღვარი: წარმოიდგინე, რომ ბევრ რამეში გეთანხმები, მაგრამ ჩემი დასკვნები სულ სხვა რამეს გულისხმობს. ჯერ მეცნიერებასა და მათემატიკურ განტოლებებზე ვილაპარაკოთ. შენ ურწმუნო მეცნიერებზე ილაპარაკე, მაგრამ ხომ იყვნენ უდიდესი მეცნიერები, რომლებსაც სწამდათ სულის უკვდავების. რატომ არ გინდა თქვა: „ნუთუ მათ არ იცდონენ ურწმუნოთა აზრები? რა თქმა უნდა მტკიცებულებები არსებობს, ოღონდ მე არ ვიცი. სხვაგბარად ყველა „ურწმუნო“ იქნებოდა“. ხომ გაგიგია პასტერის სიტყვეი: „მე ბევრი რამ ვიცი და მწამს, როგორც ბრეტონელს, მაგრამ რომ მცოდნოდა უფრო მეტი, ბრეტონელი დედაკაცივით მორწმუნე ვიქნებოდი“. მშვენივრად იცი, რომ დიდმა ლოჯმა, რომელიც 1914 წელს თავმჯდომარეობდა  ბუნებისმეტყველთა  საერთაშორისო ყრილობას, ხმამაღლა აღიარა თავისი აღმსარებლობა. იცი, რომ პიროგოვი, სიკვდილის შემდეგ გამოცემულ „დღიურში“ წერს: დედა-ცხოვრებამ ბოლოსდაბოლოს მყუდრო ნავსაყუდელთან მიმიყვანა. ხანგრძლივი ბრძოლის შემდეგ მორწმუნე გავხდი…“ “ჩემი გონება ჭეშმარიტი რწმენითაა აღსავსე, ხშირად ვამბობ აღსარებას, ჭეშმარიტად მწამს ქრისტეს მაცხოვრის სწავლების…“ „თუ ჩემს თავს ვკითხავ — რომელ აღმსარებლობას მივეკუთვნები, — თამამად ვიტყვი — მე მართლმადიდებელი ვარ, როგორც მთელი ჩემი ოჯახი…“ „რწმენა ადამიანის ის ფსიქოლოგიური შესაძლებლობაა, რომელიც მას ყველაზე მეტად განასხვავებს ცხოველისაგან…“

ფლამაიონი, ტომსონი, ვიხროვი, ლაიელი? არაფერს ვამბობ ცნობილ მეცნიერებზე, ფილოსოფოსებზე, მწერლებზე, ნუთუ მათ არ იცოდნენ ის, რაც შენ იცი? იცოდნენ ნაკლები, ვიდრე თანამედროვე ურწმუნო ადამიანმა? რატომ არ გათქმევინებს ეს სახელები ურწმუნოებაზე იმას, რასაც რწმენაზე ამბობ: „ეს ფაქტები ჩემთვის ურწმუნოებას უბრალოდ შესაძლებლად აქცევს“. ახლა მათემატიკის ჭეშმარიტებაზეც ვთქვათ. აქაც არ არის ყველაფერი ისე უპირობოდ, როგორც შენ გგონია. ხშირად ელემენტარული მათემატიკური ჭეშმარიტებები ეწინააღმდეგება უმაღლეს მათემატიკურ ჭეშმარიტებებს. ელემენტარულ გეომატრიაში ჩვენ ვიცით „მათემატიკური ჭეშმარიტება“, რომ პარალელურ წრეებზე განლაგებული წერტილები ერთმანეთისგან თანაბარი მანძილით არის დაშორებული, უმაღლესი მათემატიკა კი ამტკიცებს, რომ პარალელური წრფეები უსასრულობაში იკვეთებიან. ელემენტარული არითმეტიკიდან ვიცით, რომ შესაკრებელთა ადგილების გადანაცვლებით ჯამი არ იცვლება, მაგრამ მექანიკა გვიდასტურებს, რომ ასეთი გადანაცვლებით ჯამი იცვლება.

ახლა დავუბრუნდეთ რწმენის საკითხში მსჯელობის მნიშვნელობას. დიახ, შენ მართალი ხარ, როცა ამბობ, რომ ჭეშმარიტი რწმენა გამოცდილებით მიიღწევა. ყოველი ფაქტი შეიძლება ეჭვქვეშ დააყენო. გამოცდილება სულ სხვაა. გამოცდილება რწმენის ყველაზე მყარი საფუძველია. შენი მსჯელობიდან ასეთ დასკვნას მივიღებთ: სანამ ადამიანს არ ექნება რელიგიური გამოცდილება, ვერც ფაქტი, ვერც მსჯელობა ვერ მისცემს მას ნამდვილ რწმენას. ამ გამოცდილების გარეშე ადამიანს შეუძლია მხოლოდ „დაუშვას“ ის, რასაც სწავლის რელიგია, ოღონდ ყოველთვის დააყოლოს: „შეიძლება ასეც არაა“. თუ შენ ხედავ მზეს, ნუთუ შენი რწმენა, რომ ის არსებობს, რამდენადმე დამოკიდებულია იმაზე, ხედავენ თუ არა მას სხვები? თუ უმრავლესობამ დაკარგა მზის ნახვის შესაძლებლობა და დაიწყო, რომ ის არ არსებობს, ნუთუ დაფიქრდები და დაეჭვდები, რომ ის არსებობს, ან „შესაძლოა“ არსებობდეს.

უცნობი: არ მესმის, როგორი გამოცდილება დამარწმუნებს უკვდავებაში?

მოძღვარი: ის შინაგანი გამოცდილება, რაც მორწმუნეებისთვის ისევე უეჭველია და ისევე ამტკიცებს უხილავის რეალობას, როგორც შენი გრძნობებით მიღებული გამოცდილება გარწმუნებს მხოლოდ ხილულის რეალობაში.

უცნობი: რას გულისხმობ შინაგან გამოცდილებაში?

მოძღვარი: შინაგანი განცდა შენი სულიერი უკვდავი საწყისისა.

უცნობი: მზეს ყველა ხედავს, ეს განცდა კი მხოლოდ გამონაკლისებს აქვთ.

მოძღვარი: ამასაც თავისი მიზეზი აქვს. ადამიანთა უმრავლესობა არასულიერად ცხოვრობს. უმაღლესი საიდუმლო საწყისი, რომელსაც სულს ვუწოდებთ, მათი ცხოვრებისგან შორსაა. ბუნებრივია, ისინი კარგავენ საკუთარი სულიერების განცდას. ყველაფერს თრგუნავს რალური შთაბეჭდილებები და განცდები. ისინი ხორციელი ცხოვრობით ცხოვრობენ და ამიტომაც გრძნობიერი გამოცდილება აქვთ. ყველა არ ცხოვრობს სულიერი ცხოვრებით და ამიტომაც არა აქვთ მათ სულიერი გამოცდილება. ღრმად უნდა ჩაიხედო საკუთარ შინაგან სამყაროში. უნდა გამოაღვიძო მიძინებული სულიერი საწყისი, უნდა დაიწყო მისი გამოკვება სულიერი საზრდოთი. მაშინ თანდათანობით ამ სულიერი განცდების წყალობით, ჩვენთვის ხელშესახები გახდება საკუთარი სულის სიცხადე. ძნელია სიტყვებით გადმოსცე შინაგან ცხოვრებაზე, ამიტომაც ძნელია ამ გამოცდილების ახსნა, რომელზეც შენ მეკითხები. ამ გამოცდილებით შენ ცხოვრებას აბსოლუტურად განსხვავებულად აღიქვამ, თითქოს მასში ჩაიძირე და მისი არსი სრულიად განსხვავებულია ნივთიერისგან. თითქოს განიცდი შეხებას სხვა, არანივთიერ სამყაროსთან და სხვა ადამინურ სულებთან, შინაგანი მდგომარეობის ისეთ ნაირფეროვნებას შეიგრძნობ, რაც ადრე არ შეგიმჩნევია და რაც აშკარად არამიწიერია. იგრძნობ ისეთ ძალთა ზემოქმედებას, რომელსაც არაფერი აქვს საერთო ძალებთან, რომელიც ნივთიერ სამყაროში მოქმედებს. სულის ამ განცდებით სრულიად სხვა სამყაროში გადახვალ და საკუთარი სხეული და ნივთიერი სამყარო დაგამძიმებს. სიამოვნებით ჩაუღრმავდები საკუთარ თავს იმ სამყაროში განსამარტოვებლად, რომელიც შენთვის უფრო ძვირფასი, ახლობელი და მშობლიური ხდება, ვიდრე მძიმე მატერიალური სამყარო. რაც უფრო სულიერია ადამიანი, მით უფრო ნათლად აგრძნობინებს ეს შინაგანი გამოცდილება სულიერი სამყაროს არსებობას, რომელსაც განეკუთვენბა მისი უკვდავი სული. ურწმუნოება, ანუ უკვდავების არცოდნა ისეთივე უცნაურად მოგეჩვენება, როგორც თვალხილულისათვის უცნაურია ბრმის მიერ მზის დაუნახაობა. სინამდვილეში ასეთი ვითარება იქმნება: დგას ადამიანი, რომელსაც აქვს ეჭვმიუტანელი მტკიცებულება მიღმიური, არანივთიერი სამყაროსი და თავისი მარადიული ცხოვრების და ამტკიცებს, რომ არავითარი უკვდავი ცხოვრება არც არსებობს და მის გონებას არ შეუძლია მიიღოს ისეთი აბსურდი, როგორიცაა უკვდავება.

თითქოს საკამათო არაფერია, არანაირი ლოგიკა საჭირო არაა, არც სხვა ფაქტების მოყვანაა აუცილებელი, გარდა ერთისა, რომელიც შენშია, მაგრამ მისი აღიარება არ გინდა: „დამიმტკიცე უკვდავება“, „დამაძალე ვირწმუნო“, „მომიყვანე ფაქტები“. უმჯობესია არა ფილოსოფიური მსჯელობა თავისუფლებაზე, სიკეთეზე, ბოროტებაზე, ცხოვრების არსზე, არამედ საკუთარი გამოცდილება, ანუ ადამიანმა უნდა ჩაიხედოს საკუთარ თავში და შეიგრძნოს თავისი უკვდავება.

უცნობი: მაშინ საკითხი სხვა სიბრტყეზე გადაინაცვლებს — როგორ მივაღწიოთ ამას?

მოძღვარი: გეთანხმები, ეს სრულიად განსხვავებული, რთული საკითხია. უნდა ვისაუბრო ეკლესიაზე, საიდუმლოებებზე, ლოცვაზე და ბევრ სხვა რამეზე , მაგრამ როგორ ვისაუბროთ ყოველივე ამაზე, თუ ღმერთი არ გწამს?

უცნობი: იქნებ ღმერთზე გველაპარაკა?

მოძღვარი: კეთილი. მეც ასე ვფიქრობ, უმჯობესია აქედან დავიწყოთ.

დიალოგი 2

ღმერთზე

უცნობი: მართალი ხარ, ნებისმიერ საკითხს ღმერთამდე მივყავართ. ამიტომ ნება მომეცი, გითხრა, თუ რატომ ვარ ურწმუნო. შეიძლება ყველაფერს პირდაპირი კავშირი არ აქვს ჩვენს თემასთან, მაგრამ სხვაგვარად შეუძლებელია.

მოძღვარი: ილაპარაკე, შევეცდები, გაგიგო.

უცნობი: ჯერ ერთი, წინასწარ უნდა გითხრა, რომ ღვთის არსებობის ყველა სქოლასტიკური მტკიცებულება ჩემთვის ცნობილია. არ შეწუხდე, თავიდან არ დამიწყო ამაზე ლაპარაკი. ვფიქრობ, ამ მტკიცებულებებს არავინ მოუქცევია ღვთისაკენ, მათ შორის მათი შემქმნელებიც.

მოძღვარი: დამშვიდდი, ახლა ნაკლებად მივმართავ ლოგიკას.

უცნობი: ანუ, შენ გინდა კი არ დამიმტკიცო, არამედ მაჩვენო ჭეშმარიტება?

მოძღვარი: დიახ.

უცნობი: შევეცდები გულწრფელი ვიყო. აქამდე სწავლება ღმერთზე მხოლოდ ფანტასტიკური ზღაპრებისგან შედგებოდა, რომლისაც არავის სჯერა. როდესაც განათლებულ მორწმუნეებს ვხვდები, რომლებიც ისევე ცხოვრობენ, როგორც ურწმუნოები, უნებლიეთ ვფიქრობ: ნუთუ არ თვალთმაქცობენ? ნუთუ სერიოზულად სწამთ ამ ზღაპრების?

მოძღვარი: გულწრფელობა ჩვენი საუბრის აუცილებელი პირობაა.

უცნობი: რა თქმა უნდა. ეს აზრი იმის საილუსტრაციოდ მოვიყვანე, თუ რამდენად ძნელია ჩემთვის რწმენის არსებობის დაშვება. საიდან დავიწყოთ? ჯობია მეორეხარისხოვანზე ვილაპარაკოთ. შენი მტკიცებით ღმერთი სამსახოვანი ერთარსებაა. შენ მისი გწამს და სხვა სარწმუნოება ცთომილებად მიგაჩნია. შენგან მოლასთან რომ წავიდე, ალაჰზე დამიწყებს საუბარს და დამიმტკიცებს, რომ მხოლოდ მასშია ჭეშმარიტება და სწავლება სამსახოვანი ღმერთის შესახებ სიცრუეა, არ შეესაბამება მაჰმადის სჯულს. მერე ბუდისტთან რომ მივიდე, ლეგენდებს მომიყვება ბუდაზე და მტკიცებას დამიწყებს, რომ მხოლოდ მან იცის ჭეშმარიტება. წარმართთა ათეულობით ღვთაების სახელს ჩამომითვლის და იმავეს მეტყვის. ეს სარწმუნოებები ერთმანეთს ეწინააღმდეგებიან და ყოველთვის ამტკიცებენ, რომ მხოლოდ თვითონ არიან მართლები. ეს თავისთავად მაფიქრებინებს, რომ ჭეშმარიტება არსად არაა. რწმენის საკითხში ლოგიკა უძლურია, სუბიექტური დამოკიდებულება კი — არასაკმარისი. ყველა რელიგიის წარმომადგენელს ერთნაირი სუბიექტური თვითდაჯერება აქვს და მხოლოდ საკუთარ რწმენას თვლის ნამდვილად.

მოძღვარი: შენი მსჯელობის მიხედვით, ეჭვქვეშ უნდა დააყენო სამეცნიერო კვლევა, რადგან ყოველი მეცნიერული საკითხის ირგვლივ არსებობს ათობით განსხვავებული აზრი. ცხადია, რომ მათგან მხოლოდ ერთია მართალი. შენთვის სამეცნიერო ჭეშმარიტება იქნება ის, რაც შეეხება შენს წარმოგენას ამ ჭეშმარიტებაზე. გაიხსენე სახეობათა წარმოშობის საკითხი. განა ამ საკითხში ერთსულოვნება მიღწეულია? ბერვი დარვინის თეორიას უარყოფს, ბერვი ლამარკს უბრუნდება. არიან ნეოლამარკისტები და ნეოდარვინისტები. მეცნიერებაში დღემდე კამათობენ ბიოლოგიის ამ უმნიშვნელოვანეს საკითხზე. მიუხედავად ამისა, შენ არ ამბობ, რომ ბიოლოგიამ არ იცის ჭეშმარიტება, რადგან სხვადასხვა მეცნიერი სხვადასხვაგვარად ფიქრობს.

უცნობი: ჰო, მაგრამ მეცნიერებაში არის საკითხები, რომლებზეც ყველა თანხმდება.

მოძღვარი: ის რელიგიაშიც არის. ყველა რელიგია აღიარებს ღმერთის არსებობას; ყველა აღიარებს, რომ ღმერთი არის ყველაფრის საწყისი; ყველა აღიარებს ღვთაებრივი ძალის რეალურ კავშირს ადამიანთან; ყველა აღიარებს, რომ ღმერთი ზნეობრივი კანონის დაცვას ითხოვს; ყველა აღიარებს უხილავი სამყაროს არსებობას; ყველა აღიარებს სიცოცხლეს სიკვდილის შემდეგ. ამიტომ ერთი რელიგია მეორეს აბსოლუტურად არ გამორიცხავს. ყველა რელიგიაში არის სიმართლის მარცვალი, მაგრამ სრული ჭეშმარიტება მხოლოდ ერთში — ქრისტიანობაშია. ის დაცულია მართლმადიდებლურ ეკლესიაში.

უცნობი: აი, ხომ ხედავ, ისევე ახალი დაყოფა გაჩნდა: რამდენად არის ეს ჭეშმარიტება დაცული მართლმადიდებლურ ეკლესიაში? მაგრამ კათოლიკები? პროტესტანტები? ანგლიკანები? კალვინისტები? ეს უამრავი სექტა — ბაპტისტები, კვაკერები, მოლოკნები, დუხობორები, მორმონები, ხლისტები და სხვები — ისინი ხომ ნამდვილ ქრისტიანებად თვლიან თავს და მართლამდიდებლობა სახარების დამახინჯებად მიაჩნიათ. რა ვქნა, რომელს ვერწმუნო?

მოძღვარი: როგორი აზრთა სხვადასხვაობაც არ უნდა იყოს ჭეშმარიტება მხოლოდ ერთია. მეცნიერებასთან მიმართებაში ეს შენთვის გასაგებია. გაიაზრე რელიგიასთან მიმართებაშიც. ნაწილობრივ სიმართლეს ბევრნი სხვადასხვა მიზეზთა გამო სრულ ჭეშმარიტებად თვლიან, მაგრამ სრული ჭეშმარიტება არსებობს და როგორც კი ნახავ, შეიცნობ.

უცნობი: ყველა რატომ ვერ შეიცნობს?

მოძღვარი: უმეტეს შემთხვევაში უცოდინარობის გამო, რადგანაც არ იცნობენ მართლმადიდებლური ეკლესიის სწავლებას. და თუ იცნობენ და ვერ ხედავენ ჭეშმარიტებას, მიზეზი ზნეობრივი ხასიათისაა. რელიგია მეცნიერებაა არაა. ადამიანის ზნეობრივი მდგომარეობა აუცილებელი პირობაა რელიგიური ჭეშმარიტების მისაღებად.

უცნობი: გამოდის, რომ მართლმადიდებლობის ჭეშმარიტებას ვერ ხედავენ საკუთარი ცოდვების გამო?

მოძღვარი: დიახ, ამპარტავნების, ეგოიზმის, ვნებების გამო ადამიანები ჭეშმარიტების შეცნობისთვის იმდენად  უგრძნობელნი არიან, რომ ხედავენ და ვერ გრძნობენ. ასეთი ადამიანები არიან გადაცდომათა ფუძემდებლები და მათი პირველმიმდევრები. შემდეგ ის გადაცდომა თაობიდან თაობაზე გადადის, რადგან ამ ცდომილებაში იზრდებიან და არც უნდათ შეიცნონ ჭეშმარიტება.

უცნობი: გონებამახვილური ნათქვამია. თუ ვერ დამარწმუნებ, იტყვი: თავადა ხარ დამნაშავე, შენი ცოდვების ბრალია.

მოძღვარი: სავებით სწორი ხარ, შემიძლია ასე ვთქვა და ვამბობ. დარწმუნებული ვარ, თუ მართლმადიდებლური ეკლესიის სწავლება იცი და ვერ გრძნობ მის ჭეშმარიტებას, ამაში დამნაშავე ზნეობრივი ფაქტორია.

უცნობი: ასე იყოს. ჩემთვის მნიშვნელოვანია არა შენი აზრი ჩემს ზნეობრივ მდგომარეობაზე, არამედ შენი არგუმენტები, რომლითაც დამიმტკიცებ შენი რწმენის ჭეშმარიტებას. ჩემი ეჭვები უხილავ სულებზე უკავშირდება უხილავ ღმერთს. როცა სულზე ვლაპარაკობთ, ასე თუ ისე, ვიფარგლებით უეჭველი ცნებით — „ადამიანის პიროვნება“. ახლა კი ფანტასტიკურ საკითხზე ვლაპარაკობთ — ჩვენი წარმოსახვის მიერ შექმნილ არარსებულ „პირზე“. ყველაზე თვალშისაცემი კი ისაა, რომ ეს ჩვენს მიერ გამოგონილი ღმერთი, თითქოს შეგნებულად, წარმოუდგენელი თვისებებითაა აღსავსე. ალბათ იმიტომ, რომ მისი ფანტასტიკურობა ნაკლებად შესამჩნევი იყოს. თუ ყველაფერი გასაგები იქნებოდა, დავრწმუნდებოდით, რომ ის, უბრალოდ, არ არსებობს. რა არის ღმერთი თქვენი სწავლებით? ჩანს, რაღაც პიროვნებაა. ყოველ შემთხვევაში, მორწმუნეები მას გარკვეულ ადამიანურ თვისებებს მიაწერენ. მას აქვს გონება, ნება, გრძნობები, მრისხანებს, უყვარს და ა. შ. ამავე დროს, მას აქვს ისეთი თვისებები, რომლებიც ეწინააღმდეგება პიროვნების ცნებას. ღმერთი არა მხოლოდ ყოვლისშემძლე და ყოვლისმხილველია, მას არა აქვს საზღვრები, ყოველთვის იყო და ყველგან არის. როგორ შევუთავსოთ პიროვნების წარმოდგენას ცნებები „ყველგანმყოფელი“ და „უსაზღვრო“? პიროვნებაში ყოველთვის ვგულისხმობთ არსებას, რომელსაც აქვს საზღვრები, რომელიც „ყოფს“ პიროვნების შემადგენელს იმისგან, რაც პიროვნებას არ შეადგენს. როგორ შეიძლება პიროვნება იმყოფებოდეს ყველგან? ამ შემთხვევაში ეს პიროვნებაა  ყველაფერი და მის გარეშე არაფერი არ არის. ამ აშკარა უხერხულობის დასაფარავდ მორწმუნეები იქვე უმატებენ, რომ ის შეუცნობელია, მაგრამ ეს განსაზღვრება მდგომარეობას არ ამსუბუქებს. არ შეიძლება ვთქვათ უამრავი უაზრობა და შემდეგ ეს გავამართლოთ მისი შეუცნობლობით. არ ჯობია პირდაპირ ვთქვათ:  ღმერთი არსებობს, მაგრამ მე არ ვიცი, რატომ მწამს მისი, რადგანაც მისი შეცნობა შეუძლებელია. იქნებ ამაზე შევჩერდეთ, თუ გავაგრძელოთ?

მოძღვარი: ჯობია ამაზე შევჩერდეთ. უნდა გავითვალსიწინოთ, რომ ყველა ადამიანური ცნება პირობითია რწმენის საკითხთან მიმართებაში. შენ ახსენებ „პიროვნებას“. შეგიძლია „პიროვნების“ ცნება გაარჩიო „სხეულის“ ცნებისგან, საკმაოდ საფუძვლიანად ლაპარაკობ მის „საზღვრებზე“?  შენ ისევ „სივრცეზე“ („სივრცობრიობაზე“) საუბრობ, რომელიც შენი მატერიალური სამყაროსთვის აუცილებელი, მაგრამ სრულიად უცხოა სულიერი ყოფისათვის. ის თვისებები, რომლებსაც შენ ახსენებ — გონება, ნება, გრძნობა — სივრცის გაგებას არ შეიცავს. ამიტომაც როცა ლაპარაკობ, რომ ღვთის ცნება ეწინააღმდეგება წარმოდგენას პიროვნებაზე, ამ უკანასკნელში მატერიალურ განზომილებას გულისხმობ და ვერ უთავსებ არამატერიალურ ცნებას. რომ წარმოიდგინო პიროვნება მატერიალური საწყისის გარეშე, შემოიფარგლები მხოლოდ გონით, ნებელობით და გრძნობით, მომენტალურად გადახვალ სავსებით განსხვავებულ „არასივრცობრივ სიბრტყეზე“ და არ შეგაწუხებს ეს მოჩვენებით წინააღმდეგობები. უნდა აღიარო, რომ ღმერთი და სული ერთნაირად უსივრცოა და ღვთის პიროვნებასა და ადამიანის პიროვნებას შორის განსხვავება არის არა იმაში, რომ ადამიანი „ცოტა ადგილს იკავებს, ღმერთი კი „ყველგანაა“, ანუ „დიდი ადგილი“ აქვს, არამედ იმაში, რომ ერთის იდუმალი ყოფა შეფარდებითია, მეორესი — აბსოლუტური. მიწიერი გაგებით, ამ აბსოლუტური თვისებების ჩამოთვლისას იმავდროულად ვფიქრობთ, რომ ეს მიწიერი ცნებები შესაბამისობაშია სხვა აბსოლუტურად განსხვავებულ გარემოებებთან, რაღაცა შეესაბამება ჩვენს განზომილებასაც.  ეს „რაღაცა“ ღმერთში წარმოდგენილია აბსოლუტური სისრულით, ადამიანის სულისათვის კი შედარებით და, შესაბამისად, შემოფარგლულია. ამიტომაც ვამტკიცებთ, რომ ღმერთი ყველგანმყოფელია.

უცნობი: გარკვეულ ეტაპამდე მაკმაყოფილებს შენი განმარტებები, მაგრამ არ მესმის, რატომ ლაპარაკობ ღმერთის შეუცნობლობაზე?

მოძღვარი: იმიტომ, რომ ღმერთზე ვიცით მხოლოდ ის, რაც თავად გამოუცხადა ადამიანებს, ჩვენი გონებით ღვთის უსაზღვროებას ვერ ჩავწვდებით.

უცნობი: როგორ უნდა ვაღიარო შეუცნობელი? ჩვენ მხოლოდ მას ვაღიარებთ რეალურად, რასაც ჩვენი გონება წვდება.

მოძღვარი: არავითარ შემთხვევაში. არსებობს რაღაც სრულიად რეალური, რომელსაც არსებულად აღიარებს ურწმუნო გონება და მაინც ვერ აღიქვამს.

უცნობი: სახელდობრ?

მოძღვარი: სივრცის უსაზღვროება და დროის მარადიულობა.

უცნობი: ჩემთვის ეს გაუგებარია.

მოძღვარი: შენ ხომ მხოლოდ მატერიალურ სამყაროს აღიარებ?! აღიარებ სივრცის და დროის რეალობას ისე, როგორც ეს შენს ცნობიერებაშია მოცემული. შენ  მათზე „მეტაფიზიკურად“ ფიქრობ, ეს შენთვის რეალურ საგანთა გასაზომად მოცემული „მიზიდულობა“ და მოვლენათა მონაცვლეობაა. ამიტომაც შენთვის რეალური აზრი აქვს „უსასრულობის ცნებას“ სივრცესთან მიმართებაში, რომელსაც არა აქვს საზღვარი და „მარადიულობას“ დროსთან მიმართებაში, რომელსაც არა აქვს დასასრული. ეს შენთვის „უაზრო უსასრულობა“ კი არაა, არამედ ობიექტურად არსებული რეალობა.

უცნობი: სწორია.

მოძღვარი: შენი გონება „წვდება“ სივრცის უსაზღვრობას და დროის უსასრულობას? შენთვის უაზრობაა ყყველგანმყოფი ღმერთი, რადგანაც მის არსს ვერ წვდები. მაგრამ უაზრობა არ რის სივრცის „უსაზღვრობა“, თუმცა შეუცნობელი! განა შეიძლება შენი გონებით წარმოიდგინო რაღაც, რომელსაც არა აქვს დასასრული და საზღვარი? თუ სივრცე შენთვის „რეალობაა“, შეეცადე ფიქრში „უსასრულოდ“ გაავლო ხაზი, ან წარმოიდგინო სამყარო, რომელსაც არა აქვს საზღვარი. წარმოიდგინე, რომ მილიარდობით კილომეტრს ითვლი დედამიწიდან და ვერასოდეს მიაღწევ დასასრულს. შეგიძლია ეს კილომეტრები ათასწლეულობით ითვალო, რადგანაც დასასრული არ არსებობს… შეეცადე წარმოიდგინო და მიხვდე, რომ ადამიანის გონებას არ შეუძლია განსაზღვროს უსასრულობის ცნება. შენ მხოლოდ იმის წარმოდგენა შეგიძლია, რასაც ზღვარი აქვს. ასეა მოწყობილი ადამიანის გონება. თუ დროზეც ასე ფიქრობ, კვლავ უნუგეშო მდგომარეობაში აღმოჩნდები. შეეცადე წარმოიდგინო დღემდე განვლილი და მომავალში გასავლელი საუკუნეები, იმავდროულად იფიქრე, რომ ნებისმიერი ფანტასტიკური ციფრი წარსულსა და მომავალში ვერ მიგაახლოებს დროის ვერც დასაწყისს, ვერც დასასრულს. მიხვდები, რომ შენი გონება უძლურია მარადიული ცნების შესაცნობად. მიხედავად ყველაფრისა, აღიარებ ერთისა და მეორის რეალობა.

უცნობი: ეს გარდაუვალია. როგორ დავუშვა ზღვარი? ცხადია, მიუხედავად ჩემი გონების უძლურებისა, შეუძლებელია დავუშვა ზღვრის არსებობა: როგორი ცოფრიც არ უნდა ავიღო, ყოველთვის შეიძლება მისი გაზრდა.

მოძღვარი: აბსოლუტურად სწორია. გამოუვალ მდგომარეობაში აღმოჩნდი! ერთი მხრივ შეუძლებელია უსასრულობის წარმოდგენა, მეორე მხრივ, შეუძლებელიაზღვრის დადება. ამ გამოუვალი მდგომარეობიდან გამოვყავართ უსაზღვროობის შეუცნობლობის აღიარებას. ასე არაა?

უცნობი: დიახ, ასეა.

მოძღვარი: ასევეა ღმერთთან მიმართებაშიც. მისი შეცნობა შეუძლებელია. უარყოფა — სისულელე. გვრჩება მხოლოდ ერთი: ვაღიაროთ ღვთის შეუცნობლობა და უეჭველობა.

უცნობი: ანალოგია მტკიცებულებად ვერ გამოდგება.

მოძღვარი: მე არ ვამტკიცებ. მე მხოლოდ ვაპროტესტებ შეხედულებას, რომლის მიხედვით „არსებულს ვაღიარებთ მხოლოდ იმდენად, რამდენადაც ჩვენი გონება შეიცნობს მას“. მინდა იგივე ითხოვო ურწმუნოებისგან, რასაც მორწმუნეობისგან ითხოვ. თუ შენი აზრით, მორწმუნე გონებამ რეალურად უნდა აღიაროს მხოლოდ ის , რისი შეცნობაც შეიძლება, ურწმუნომაც იგივე უნდა გააკეთოს. თუ თვლი, რომ ურწმუნოს აქვს უფლება აღიაროს გონებისთვის შეუცნობელი „უსასრულობა“, რატომ არა აქვს უფლება მორწმუნეს აღიაროს შეუცნობელი ღმერთი?

უცნობი: უსასრულობის უარყოფით აბსურდამდე მივდივართ.

მოძღვარი: ჩემი აზრით, ღვთის უარყოფითაც აბსურდამდე მივდივართ.

უცნობი: ვაღიარებ, შენი ანალოგია სწორია, მაგრამ ამიხსენი, რა აბსურდამდე მივდივართ ღვთის უარყოფით?

მოძღვარი: აუცილებლად აგიხსნი, ოღონდ თავის დროზე.

უცნობი: შესანიშნავია. შეიძლება გავაგრძელო?

მოძღვარი: გააგრძელე.

უცნობი: მორწმუნეობაში ხელს მიშლის თქვენი გამოცხადებების ზღაპრული ხასიათი. ეს ზღაპრები თავისთავად მშვენიერია, მარგამ მაინც ზღაპრებია და არ შეიძლება გწამდეს ეს მხოლოდ იმიტომ, რომ მშვენიერია. წარმოიდგინე ზრდასრული ადამიანი, რომელსაც ახსოვს, რას უყვებოდნენ ბავშვობაში. რა კარგი იქნებოდა, რომ არსებობდეს უჩინმაჩინის ქუდი, მფრინავი ხალიჩა, ჯადოსნური სუფრა. ბავშვობაში ეს რეალობად გვეჩვენებოდა. ზრდასრულ ადამიანს სთხოვენ ირწმუნეს ეს ზღაპრები, იმიტომ რომ „კარგია“. რა თქმა უნდა, კარგია, მაგრამ რას იზამ — ზღაპარია. კარგია თქვენი თხრობა ღმერთზე, გამოხსნაზე, მარადიულ ცხოვრებაზე, სულზე, მაგრამ ეს ხომ უჩინმაჩინის ქუდია. ხომ არ შემიძლია თავი მოვიტყუო და ვთქვა, რომ არსეობს ჭაღარა ღმერთი, მისი ძე იესო ქრისტე — კაციბრიობის მხსნელი და მტრედის სახიანი სულიწმინდა, და რომ ყოვლისშემძლე მოხუცმა ექვს დღეში შექმნა სამყარო. ბოლო დღეს აიღო ერთი მუჭა მიწა, მოზილა და შექმნა ადამი. შემდეგ ამ ადამის ნეკნიდან შექმნა მისი ცოლი. შემდეგ დაასახლა სამოთხეში, სადაც ადამმა და ევამ ჭამეს აკრძალული ხის ნაყოფი და აქედან დაიწყო ყველა უბედურება. ჯერჯერობით ამაზე შევჩერდები. მინდა გკითხო, როგორ გესმის ეს არაკები? ნუთუ გჯერა მათი ჭეშმარიტების? ან იქნებ ეს რაღაც „ალეგორიაა“, მაგრამ რაში სჭირდებოდა ღმერთს ასეთი უცნაური ფორმით გამოეცხადებინა ჭეშმარიტება? ნუთუ არ შეიძლებოდა, მარტივად, ყოველგვარი მფრინავი ხალიჩების გარეშე ეთქვა ყველაფერი.

მოძღვარი: არა, ბიბლიური ამბები ალეგორია არაა, ამიტომაც მათი გადააზრება არ შეიძლება. თუმცა ეს უბრალოდ აღწერაც არაა, როგორც ისტორია, ან საბუნებისმეტყველო საგნები, ამიტომაც არ შეიძლება მათი განხილვა მატერიალური თვალსაზრისით. ბიბლია — ღვთაებრივი გამოცხადებაა, რომელიც ადამიანს მიეცა მიწიერ ცხოვრებაში, მისი წარმოდგენების, ენის, ზნეობრივი განვითარების ჩარჩოებში. როცა სამყაროს შექმნაზე კითხულობ, არ უნდა მიუდგე მას, როგორც სამეცნიერო აღწერას. უფალმა თავის წინასწარმეტყველს გამოუცხადა სამყაროს შესაქმის საიდუმლო. მოსე ხედავდა სამყაროს განვითარების ეტაპებს. მეცნიერთა მტკიცებით, რამდენ ხანსაც არ უნდა გაგრძელდეს ეს ეტაპები, ღვთაებრივი გამოცხადება ამტკიცებს, რომ ეს იყო დღეები. ასეთი სწავლება მეცნიერებას არ ეწინააღმდეგება. არა აქვს მნიშვნელობა, რას დავარქმევთ დღეს — დიდ პერიოდებს თუ „დღეებს“ — ეს ღვთის ძალით მოხდა, ამიტომაც მოსესთვის ეს დღებია. შენ გაბნევს ფორმა, მარგამ არ გაოგნებს არსი. არადა, ურწმუნოსათვის უფრო გამაოგნებელი უნდა ყოფილიყო ის, რომ მეცნიერთა დასკვნები ემთხვევა სამყაროს შექმნის მოსეს მიერ გადმოცემულ ისტორიას. ბიბლიაში ნათქვამია, რომ ციურ მნათობთა შექმნამდე შეიქმნა ნათელი. ბევრი მას აშკარა შეუსაბამობად თვლიდამ მაგრამ მეცნიერების ბოლო მიღწევებმა აჩვენეს, რომ მნათობთა გაჩენამდე სამყაროში არსებობდა „ნათლის ეთერი“. ალეგორიად არ უნდა ჩავთვალოთ ადამიანის შექმნაც, ის ნამდვილად ისე მოხდა, როგორც ბიბლიაშია გადმოცემული. მარგამ ეს არ უნდა გავიგოთ მატერიალურად, თითქოს მიწიდან შექმნილი ფიგურა იქცა ცოცხალ არსებად. ბიბლიურ გადმოცემას სულიერად უნდა შევხედოთ, რომ წინასწარმეტყველთა გადმოცემაში გავერკვეთ. ადამიანი სინამდვილეში მიწაა. ისევე, როგორც მთელი ნივთიერი სამყარო, ისიც მიზეზობრიობის კანონით შეიქმნა. უფალმა აიღო ეს მიწა, ეს მატერიალური საფუძველი და მას ჩაჰბერა სუნთქვა, ანუ მისცა თავისი ღვთაებრივი სული და უპირველეს ყოვლისა, თავისუფლების ღვთაებრივი საწყისი. და გაჩნდა ადამიანი — მსგავსი და ხატი ღვთისა.

უცნობი: როცა ასე ლაპარაკობ, ყველაფერს რეალურის სახე ეძლევა. შენ ქმნი რაღაც აბსტრაქტულ სურათს, რომელსაც დროის და სივრცის განცდა არა აქვს, მაგრამ როგორც კი გაფანტავ ამ აბსტრაქციის ღრუბლებს, სვამ კითხვას: მაინც როგორ „ჩაჰბერა“ ღმერთმა  ამ მიწას სული და რას წარმოადგენდა ეს მატერიალური ბაზა, სანამ „ადამიანი“ გახდებოდა, შენი ნათქვამი ისევ ზღაპრად იქცევა.

მოძღვარი: შენ აბსტრაქციას ეძახი იმ მდგომარეობას, როცა ჩვენ რამდენადმე ვმაღლდებით და ვიწყებთ ხილული საგნების საზღვრებს გაცილებული მოვლენების აღქმას. ავიღოთ სიცოცხლის ბუნებრივი წარმოშობა. რა იცი ამის შესახებ? იცი ბიოლოგიური პროცესები, რომელიც ახლავს და წარმართავს ამ ჩასახვას, მაგრამ საიდუმლოდ რჩება, რა არის სიცოცხლე და რა ხდება ახალი არსების ჩასახვისას. მატერიალურის და მიღმიურის შეხება ყოველთვის  „დროისა და სოვრცის გარეშეა“ და რადგანაც არ დაკვირვებიხარ და არ შეგისწავლია სიცოცხლის სექმნის აქტი, ის ზღვარი, სადაც უსულო სულიერში გადადის, ყოველთვის აბსტრაქციად დარჩება შენთვის. ამიტომ უაზრობაა ილაპარკო ღმერთის მიერ ადამიანის შექმნაზე და დასვა შეკითხვა — როგორ ჩაჰბერა ღმერთმა სული მიწას. ამის გადმოცემა მხოლოდ გამოცხადებით შეიძლებოდა, სადაც უხილავი ხილულად იქცევა, შეუცნობელი კი — შეცნობილად. „კონკრეტულად“ მიწა, რომლისგანაც შეიქმნა ადამიანი , ყველასათვის ხილული იქნებოდა, ხოლო ღვთის სული უხილავი. სულმა მიწას მისცა ადამიანური თვისებები, გააბრწყინა ადამიანური შეგნებით. ამ შეგნებამ ადამიანს მისცა ღმერთის დანახვის შესაძლებლობა. გამოცხადებაში ეს მომენტია გადმოცემული. აქ უდიდესი საისუმლოა დამარხული. ხილული უხილავს უერთდება, შეუცნობელი — შეცნობადს. მისი ნახვის შესაძლებლობა რომ გვქონდეს, ზუსტად ისე აღვიქვამდით, როგორც ბიბლიაშია გადმოცემული. „ზღაპრულობა“, რომელზეც შენ ლაპარაკობ, გამოცხადების გადმოცემის ერთადერთი შესაძლო ფორმაა. ის სრულად შეესაბამება მის არსს და ნათელს ჰფენს იმას, რაც ჩვენი შეზღუდული შეგნებისთვის შეუცნობელია.

უცნობი: თუ დავუშვებთ, რომ ამ ზღაპრებში, მართლაც რაღაც საიდუმლო აზრია ჩადებული, შენ უბრალოდ გჯერა მისი, მაგრამ ვერაფერს ვერ ამტკიცებ.

მოძღვარი: ამას ლოგიკურად ვერ დავამტკიცებ, მაგრამ მათი სიმართლის მწამს არ მარტო გრძნობით, არამედ გონებითაც. რადგანაც ეს გადმოცემას აუხსნელს გიხსნის, ქაოსს აწესრიგებს და სრულყოფილს ხდის.

უცნობი: სრულყოფილ მსოფლხედვაზე ლაპარაკი ნაადრევია. ჯერ ჩემი მთავარი არგუმენტები მოისმინე. აქამდე რწმენის გარეგნულ წინააღმდეგობაზე ვლაპარაკობთ, ახლა შინაგანზე გადავიდეთ.

მოძღვარი: შესანიშნავია.

უცნობი: ხშირად მითქვამს: დავუშვათ, ეს შეუცნობელი ღმერთი არსებობს, დაუშვათ ვაიძულე თავი ვირწმუნო უხილავი, შეუცნობელი ღმერთი. შეიძლება ამით დავმშვიდდე? გონება ჩემგან მოითხოვს ვუპასუხო კითხვებს, რომლებსაც ეს აღიარება გააჩენს. პირველი და ყველაზე მომაკვდინებელი შეკითხვა იქნება ბოროტებაზე — დავუშვათ, ვირწმუნე ყოვლისშემძლე, ყველგანმყოფელი, ყოვლისმხილველი ღმერთის არსებობა, რომელმაც ყველაფერი შექმნა არაფრისაგან, „თვინიერ მისა არცა ერთი რაი იქმნა, რაოდენი-რაი იქმნა“. საიდან მოვიდა ბოროტება? რა არსი ის? ვინ შექმნა? ისევ ღმერთმა? რა თქმა უნდა, არა. და თუ ღმერთმა არ შექმნა, ე. ი. ყველაფერი ღმერთს არ შეუქმნია. რატომ იტანს ყოვლისშემძლე ღმერთი ბოროტებას, თუ თავად არ შეუქმნია? რატომ უნდა გათამაშდეს ეს ტრაგიკომედია „ბრძოლა ბოროტებასთან“, როცა ყოვლისშემძლე ღმერთს შეუძლია მეყსეულად გაანადგუროს იგი და მხოლოდ სიკეთე დატოვოს? რა პასუხს იძლევა რწმენა ამ კითხვებზე? ისევე შეუცნობლობას დავაბრალოთ ყველაფერი? ეს ჩვეული თავშესაფარია, სადაც მორწმუნეები აფარებენ თავს ამოუხსნელი საკითხების გაჩენისას. ამ შემთხვევაში პასუხის გაუცემლობა მიგვიყვანს არა რელიგიური ჭეშმარიტების „შეუცნობლობამდე“, არამედ ღვთის უარყოფამდე, რადგან ბოროტების არსებობა ღვთის რწმენას უაზრობად აქცევს.

მეორე, არანაკლებ მტკივნეული საკითხი — ტაჯვა-წამებაა. თქვენი განმარტებით, ღმერთი სიყვარულია, აბსოლუტური, სრულყოფილი შეუცნობელი და ა. შ.  და ეს სიყვარული უშვებს დაიტანჯოს ყველა სულდგმული ადამიანიდან დაწყებული უმარტივესი ინფუზორიით დამთავრებული. გაქვავებულ გულსაც კი ეცოდება გაჭირვებული. ღმერთი კი, რომელიც თავად სიტვარულია, ხედავს და ესმის, როგორ გმინავს დედამიწა და არ სურს შეწყვიტოს ეს ტანჯვა. ღმერთი ხომ ყოვლის შემძლეა, მას შეუძლია ბედნიერება მიანიჭოს ყველა სულდგმულს რატომ უყურებს მდუმარედ დედამიწის ტკივილებს? ამაშიც არის უმაღლესი, „შეუცნობელი“ აზრი?! შესანიშნავია, მაგრამ ჯერ ერთი, რატომ შექმნა ღმერთმა ადამიანი ცოდვისაკენ მიდრეკილი ? მეორეც, აკრძალული ხის ნაყოფი ადამიანმა იხმია, რა დააშავა ინფუზორიამ? მას ხომ არანაირი აღთქმა არ დაურღვევია? მას ხომ ტკივა, როცა მჟავაში სვამენ. თქვენ გიყვართ თქმა, რომ ბუნებაში ღმერთს ხედავთ. რა არის ეს — სიბრმავე თუ თვალის მოტყუება? „უმაღლესი ჭეშმარიტების“  თვალსაზრისით ბუნება — საშინელებაა. სად არის მასში ღმერთი? იქ ყველა ერთმანეთს ჭამს. ხოჭო ჭამს ჭიას, ჩიტი ჭამს ხოჭოს, ძერა ჭამს ჩიტს, ბაყაყი ყლაპავს მწერს, გველი ყლაპავს ბაყაყს, ზღარბი ჭამს გველს, მელა ჭამს ზღარბს და ამას ღმერთი აკეთებს?

მეტყვი, რომ ეს ცოდვის შედეგია. შესანიშნავია! მაგრამ ღმერთი ყოვლისმხილველია. მან იცოდა, რომ ასეთი რამ მოხდებოდა — მაშ, რად შექმნა სამყარო? ისევ მეტყვი: „საიდუმლოა!“ შეუცნობელი, გამოუთქმელი, მაგრამ ვთვლი, რომ ასე არაა! თქვენ, მორწმუნეები ამტკიცებთ, რომ ღმერთი — სიყვარული ამ საცოდავ, უბედურ, ტანჯულ ადამიანს, რომელიც სიმშვიდეს სიკდილში პოულობს, ცოდვებისათვის ჯოჯოხეთში აგდებს, მარადიული ტანჯვისთვის იმეტებს, სადაც არის „ღრჭიალი კბილთა და ტკივილი დაუსრულებელი“. ამ ცხოვრებაში გვაკლია ტკივილი და ღრჭიალი? ჩანს, მოყვარულმა ღმერთმა იმქვეყნადაც მოგვიმზადა  უარესი მარადიული ტკივილი. რა უაზრობაა! რა საშინელებაა! და მაინც უნდა მწამდეს! არა! მიუხედავად ყველაფრისა, მაინც დავუშვებ შეუცნობელი და „უხილავი“ ღმერთის არსებობას, მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ბოროტებისა და ტანჯვა-წამების შესახებ კითხვებზე გამცემ პასუხს. ვგრძნობ, რომ ღვთის რწმენა უბრალოდ სილულელეა.

მოძღვარი: ახლა მართლა მოამკვდინებელი შეკითხვები დასვი. მაგრამ არა მორწმუნეებისათვის, როგორც შენ გგონია, არამედ ურწმუნოებისათვის. მოხარული ვარ, რომ ასე ნათლად და პირდაპირ დასვი საკითხი — მათზე პასუხს რწმენის გარეშე ვერ გასცემ.

უცნობი: შესანიშნავია. ყველა იარაღი ჩემს წინააღმდეგ უნდა მომართო? ვნახოთ, როგორ მოახერხებ.

მოძღვარი: შევეცდები გაჩვენო, რა პასუხს იძლევა რწმენა შენს კითხვებზე და ნახავ , როგორი უმწეოა მათ წინაშე ურწმუნოება.

უცნობი: ვიმედოვნებ, ეკლესიის მამებს და სხვა ავტორიტეტებს არ მოიშველიებ.

მოძღვარი: ალბათ შეამჩნიე, რომ შენთან საუბრისას თავს ვარიდებ მათ მოშველიებას, მაგრამ მსჯელობისას ყოველთვის ვგულისხმობ წმინდა წერილს და მამათა თხზულებებს. ამჟამად კი შეიძლება მოვიყვანო წმინდა მამათა სიტყვები, არა იმიტომ, რომ ისინი შენთვის ავტორიტეტები არიან, არამედ იმიტომ, რომ სრულყოფილად გამოხატავენ ადამიანისთვის გამოუთქმელ აზრს.

უცნობი: რადგან მაძლევ უფლებას ვილაპარაკო, რასაც ვფიქრობ შენც შეგიძლია ილაპარაკო როგორც გსურს!

მოძღვარი: რატომ უშვებს ყოვლისშემძლე ღმერტი ბოროტების არსებობას? რატომ არ მოსპობს მას? რატომ არ აქცევს ადამინებს კეთილებად? ეს პირველი კითხვაა, რომელიც შენ დამისვი. თვით საკითხის დასმა გაუგებრობად მიმაჩნია. წარმოიდგინე ასეთი შეკითხვა: შეუძლია ღმერთს ცოდვა ჩაიდინოს? რა თქმა უნდა, არა. და თუ ცოდვის ჩადენა არ შეუძლია, ე. ი. არ არის ყოვლისშემძლე. შეიძლება სერიოზულად დასვა ასეთი შეკითხვა? შენი შეკითხვა მხოლოდ გარეგნულად ჩანს სხვანაირი, „შეუძლია ყოვლისშემძლე ღმერთს ადამიანები კეთილად აქციოს“? ეს ნიშნავს უარყო სიკეთის ძირითადი თვისება და სიკეთე მორალურ არაფრობად აქციო.

უცნობი: სრულებით ვერ ვხვდები, რისი თქმა გინდა.

მოძღვარი: სიკეთე ღვთის ძალის უბრალო და აუცილებელი შედეგი რომ ყოფილიყო, ის მიზეზ — შედეგობრივი იქნებოდა, როგორც მატერიალურ სამყაროში მიმდინარე სხვა მოვლენა და დაკარგავდა თავის მორალურ შინაარსს. როცა უკვდავებაზე ვსაუბრობდით, გითხარი, რომ მიზეზ-შედეგობრივ მოვლენას არ შეიძლება მორალური შეფასება ჰქონდეს. რასაც თავისუფლება წართმეული აქვს, არ შეიძლება კითილი ან ბოროტი იყოს. ეს არის გარდაუვალი. სიკეთისა და ბოროტების ცნება გულისხმობს ადამიანში „არჩევანის თავისუფლებას“, სადაც თავისუფლებაა, იქ არ შეიძლება ლაპარაკი იყოს მიზეზობრივ დამოკიდებულებაზე. შენი შეკითხვა ფაქტობირვად ასე ისმის: ყოვლისშემძლე ღმერთი თავისი ძალით რატომ არ აქცევს ადამიანებს კეთილებად, ანუ რატომ არ ართმევს მათ თავისუფლებას, რომლის გარეშეც არავითარი სიკეთე არ არსებობს?

უცნობი: რა თქმა უნდა, ამ კონტექსტში შეკითხვას აზრი არა აქვს.

მოძღვარი: მაგრამ ეს კონტექსტი გამომდინარეობს სიკეთის გაგების არსისგან. პასუხი კითხვაზე: „რატომ არ აქცევს ღმერთი ადამიანებს კეთილებად და ბოროტების და ვერჩამდენებად“, ნათელია, — იმიტომ, რომ უფალმა ადამიანებს თავისუფლება მიანიჭა. თავისუფლების ამ გაგებაზე შევჩერდეთ. როცა უკვდავებაზე ვლაპარაკობთ, მე განვიხილავდი თავისუფალ ნებას, რადგანაც მინდოდა მენახებინა ამ ცნების უაზრობა ურწმუნოთათვის. ახლა შევეცადოთ, მისი შინაარსი განვიხილოთ პოზიტიური მხრიდან, რადგანაც მნიშვნელოვანი არა მარტო ბოროტების, არამედ სხვა მრავალი საკითხის გადასაჭრელად. თავისუფლების ცნება იმ კატეგორიებს განეკუთვნება, რომლებიც მარადიულობის და უსასრულობის მსგავსად, ერთი მხრივ, მიუწვდომელია ჩვენი გონებისათვის, მეორე მხრივ კი — იმავე გონებისგან აღიქმება, როგორც აუცილებლად არსებული რამ. ადამიანი აზროვნებს მიზეზობრივი კანონებით. ადამიანის გონება ითხოვს ყველა მოვლენას თავისი მიზეზი ჰქონდეს.  „უმიზეზო“ ქმედებას და მოვლენას ის ვერ აღიქვამს, მაგრამ თავისუფლება უმიზეზოა, პირველადი, რომელიც არ არის გაპირობებული რაღაც წინაპირობებით, საიდუმლო, ჩვენთვის შეუცნობელი საწყისით. ჩვენი გონებისათვის თავისუფლებას ისევე არა აქვს საზღვარი მიზეზობრიობის თვალსაზრისით, როგორც უსასრულობას არა აქვს საზღვარი სივრცესა და დროში. თუ ვიფიქრებდით, რომ თავისუფლება მოგვეპოვებინა მიზეზობრივ ასპექტში, ისეთივე უნუგეშო მდგომარეობაში ჩავვარდებოდით, როგორშიც აღმოვჩნდებოდით იმ შემთხვევაში, თუ ვეცდებოდით უსასრულობისათვის მიგვეღწია დროსა და სივრცეში. თუ გავწყვეტთ მიზეზობრივი რიგის ჯაჭვს და ვიტყვით, რომ ეს მოვლენა რაღაც მიზეზზეა დამოკიდებული, შემდეგ კი საზღვარს დავაწესებთ, ჩვენი გონება გვკითხავს: რა მიზეზმა განაპირობა ეს უკანასკნელი მიზეზი? თუ ჩვენ ვიტყვით, რომ ეს უკანასკნელი მიზეზი იყო, თავად კი არაფრით არ არის გაპირობებული, ამით ვამტკიცებთ, რომ არსებობს თავისუფალი ნების შეუცნობელი გაგება.

უცნობი: რატომ არ შეიძლება უსასრულოდ ვაღიაროთ მიზეზობრივი რიგი?

მოძღვარი: შეიძლება, მაგრამ ამით უარვყოფთ თავისუფალ ნებას. ჩვენ ხომ ვისაუბრეთ თავისუფლებაზე, როგორც უეჭველ ფაქტზე, ახლა მხოლოდ გვინდა გავაცნობიეროთ ამ ცნების მნიშვნელობა. თუ ილაპარაკებ მიზეზთა უსასრულო რიგსა და შედეგზე, თავისუფლების საკითხის რწმენაზე უარს იტყვი. ეს განსაკუთრებით ნათელია, როცა საუბარია ღმერთზე, როგორც არსებულის პირველმიზეზზე.

უცნობი: გასაგებად ამიხსენი.

მოძღვარი: მორწმუნისათვის ღმერთია ყოველივე არსებულის პირველმიზეზი, საწყისი. თავად მას საწყისი არ აქვს და მარადიულად სუფევს. ამის გაცნობიერება ისევე ძნელია, როგორც ნებისმიერი არსის მარადიული არსებობის გაცნობიერება. ღვთის, როგორც პირველმიზეზის უარყოფა და თქმა, რომ სამყარო მარადიულია, ორგზის შეუცნობელია. ჯერ ერთი შეუცნობელია, როგორც ყველაფერი მარადიული, ასევე ღვთის მარადიული არსებობა. მეორეც, ეს შეუცნობელია იმ სამყაროში, სადაც მოქმედებს მიზეზობრივი კანონი და სადაც შეუძლებელია მიაღწიო მიზეზთა რიგის უპირველეს მიზეზს. ღვთის რწმენა ამ საკითხს სხვანაირად წყვეტს. ის მარადიულ პირველმიზეზს მატერიალურამდელ სფეროში გადასწევს, სადაც არ არსებობს მიზეზ-შედეგობრივი მოვლენები. ეს არის ის, რაც იყო ყოველთვის, სამყაროს შექმნამდე. მატერიალური სამყარო კი ადამიანის გონებისათვის გასაგებადაა შექმნილი — აქვს საწყისი და დროშია შექმნილი. ამიტომაც ცხოვრობს მატერიალური სამყარო მიზეზ-შედეგობრივი და არა თვაისუფლების კანონით. ამ უკანასკნელს თავისი პირველმიზეზი აქვს — ღვთის ძალა.

უცნობი: განა თავისუფლების გაგების დადებით მხარეს გვიჩვენებს ის, რასაც შენ ამბობ? ჯერჯერობით შენ მხოლოდ იმას ამტკიცებ, თუ რატომ უნდა მივიღო ეს შეუცნობელი რამ, არაფერს მეუბნები მის არსზე.

მოძღვარი: დიახ. ჩემთვის აუცილებელია ამაზე მიგითითო, რადგანაც სხვაგვარად შენი გონება უარს იტყვის მიიღოს შემდეგი, უკვე შეცნობადი ცნებები.

უცნობი: ვაღიარებ, მართალი ხარ.

მოძღვარი: ახლა თავად თავისუფლების ცნების შინაარსს მივუბრუნდეთ. ჩვენ ღვთის მსგავსად და ხატად ვართ შექმნილები და „ნების თავისუფლება“ არის ჩვენში ღვთაებრივი საწყისი ნიშანი. სჩვენ მივუთითებთ ღვთის სხვადასხვა თვისებებზე, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ ღმერთი აბსოუტურად მარტივი, განუყოფელია. ასეთია ადამიანის სულიც, რომელიც ღვთის მსგავსადაა შექმნილი. ჩვენ ვამბობთ: „ფიქრი“, „ნება“, „გრძნობა“, მაგრამ ყოველივე ეს სულის სირთულეზე არ მიგვითითებს. სულიც, ღვთის მსგავსად, განუყოფელი და მარტივია. ნების თავისუფლება ერთ-ერთი ელემენტი კი არ არის, არამედ ერთ-ერთი თვისებაა.

უცნობი: ეს თითქოს რაღაც განუყოფელი სულიერი ატომია?

მოძღვარი: სწორი ხარ. მაგრამ ჯობია, ეს ტერმინი არ გამოვიყენოთ. ნების თავისუფლება სულის თვისებაა. ღვთისგან ნაჩუქარი ეს თვისება ადამიანს ღმერთს ამსგავსებს, განასხვავებს მას ყველა დანარჩენი სულიერისგან და ზნეობრივ ასპექტში გზას უხსნის ღმერთისაკენ. ის შესაბამის აზრს აძლევს სიკეთისა და ბოროტების ცნებას. აბსოლუტური სიკეთე ღვთის ნების აღსრულებაა. ადამიანისთვის სიკეთის კეთება ნიშნავს თავისი თავისუფალი ნებით გამოარჩიოს და გააკეთოს ის, რაც ღვთის ნებაა. ასეთი თავისუფალი მოქმედება აერთებს ადამიანს ღვთაებრივ საწყისთან, აძლევს მას, როგორც ღვთაების თანაზიარს მარადიულ სიცოცხლეს და ანიჭებს სრულყოფილებას.აი, ახლა კი მივუახლოვდით შენს შეკითხვას — რა არის ბოროტება და ვინ შექმნა იგი? ბოროტება არ არის დამოუკიდებელი, თვითმყოფადი არსი, ამიტომ არ შეიძლება ითქვას, რომ ის ღმერთმა შექმნა. ადამიანში ის შექმნა იმავე საწყისმა, რომელმაც შექმნა საერთოდ ადამიანის ყველა ქმედება, რომელიც ეწინააღმდეგება ღვთის ნებას. ეს ქმედება, ადამიანური და ღვთაებრივი ნების ერთიანობის არარსებობა ადამიანს აშორებს ღვთაებრივ საწყისს და საშინელ შედეგს იმკის — ესაა ურიცხვი ბოროტებანი. მოვიყვან მამათა გამონათქვამებს ბოროტებაზე:

„ბოროტება რაიმე არსი კი არ არის, არამედ არსთა იმ ბუნებრივი მდგომარეობის გადახრაა, რომელშიც შემოწმედმა ჩააყენა ისინი. ამიტომ ღმერთი კი არ არის ბოროტების მიზეზი, არამედ თავად იმ არსებიდან მომდინარეობს, რომლებმაც დაივიწყეს თავიანთი ბუნებრივი მდგომარეობა და დანიშნულება“ (დიონისე არეოპაგელი).

„ჩვენ სიკვდილისთვის ვართ გაჩენილი, მაგრამ თვითონ ვიკლავთ თავს საკუთარი ნებით“ (ტატიანე).

„ადამმა თვითონ განიმზადა სიკვდილი ღვთისგან განდგომით. ღმერთმა კი არ შექმნა სიკვდილი, თავად შევქმენით იგი ეშმაკეული განგებულებით“ (ბასილი დიდი).

ჩვენ გვაქვს პასუხი კითხვაზე რა არის ბოროტება და საიდან მოვიდა იგი? ახლა შევეცადოთ ვუპასუხოთ მეორე კითხვას ტანჯვა-წამებაზე. რაში გამოიხატა ადამიანის ცოდვით დაცემა? ღვთის აღთქმის დარღვევაში. ეს აღთქმა იყო ღვთის ნების გამოვლინება, რომელსაც უნდა შეერთებოდა ადამიანური ნება — ამით მთელი ცხოვრება შეუერთდებოდა ღვთაებრივ საწყისს.  თუ ადამიანური ნება წინააღმდეგობას გაუწევდა ღვთაებრივ ნებას, გაწყდებოდა კავშირი ღვთაებრივ საწყისთან და დაიწყებოდა უღმერტო ხცოვრება. ადამიანი დაეცა, ანუ მეორე გზა აირჩია.

უცნობი: ეს რა თავისუფლებაა, თუ ადამიანი მოვალეა ღვთის აღთქმა დაიცვას?

მოძღვარი: დიახ, მოვალეა, თუ სიკეთე უნდა, თუ ბოროტების გარეშე ცხოვრება უნდა. ის თავისუფალი იყო თავის არჩევანში და ბოროტების არჩევის შემთხვევაში შეეძლო ამ გზას დასდგომოდა და მან სწორედ ეს გზა აირჩია.

შენ არ გიყვარს წმინდა მამათა გამონათქვამების მოსმენა, მაგრამ ნახე, რას ამბობს წმ. ირინეოს ლიონელი: „მორწმუნეებს სწამთ თავიანთი არჩევანის შესაბამისად. ზუსტად ასევე, ვინც ღვთის სწავლებას არ ეთანხმება, თავად აკეთებს ამ არჩევანს… ვინც სიყვარულით მიდის უფალთან, მას თავის წიაღში ღებულობს ღმერთი. ღმერთთან ერთობა არის ცხოვრება, ნათელი, ყველა იმ სიკეთით ტკბობა, რაც უფალს აქვს. ღმერთი წყვეტს კავშირს მათთან, ვინც საკუთარი ნებით განდგა შემოქმედისგან. ღმეთისაგან განყოფა სიკვდილია და იმ სიკეთეთა აკრძალვა, რომელიც მასშა. ვინც საკუთარი ნებით უარყოფს უფალთან ერთობას, უმკაცრესად ისჯება, მაგრამ არა ღვთისაგან, არამედ თავად „მოიპოვებს“ ამ სასჯელს“ („ერესის წინააღმდეგ“. წ. 4, თ. 39, 4).

ღვთის გარეშე, „საკუთარი ნებით“ ცხოვრებით ადამიანს რისხვად ატყდება ის სტიქიები, რომლებიც ჰარმონიული იყო ღმერთთან ერთობის დროს. როცა ეს კავშირი დაირღვა ცოდვით დაცემით და ადამინური ნების დამკვიდრებით, ყველაფერმა რღვევის, ბრძოლის განყოფის სახე მიიღო, ნეტარების საწინააღმდეგოდ გაჩნდა ტანჯვა-წამება, სიცოცხლისა — სიკვდილი. ტანჯვა-წამება პირდაპირ კავშირშია ბოროტებასთან, რადგანაც ტანჯვა შედეგია ბოროტებისა. ამიტომაც ამ კითხვის პასუხიც ისეთივე იქნება. ვინ შექმნა ტანჯვა? ის შექმნა არა ღმერთმა, არამედ მისგან განდგომილმა ადამიანის თავისუფალმა ნებამ, ტანჯვის დამარცხება ბოროტების დამარცხება და აბსოლუტური სიკეთის დამკვიდრებაა, მარგამ უკვე ვთქვით, რომ ადამინის „გაკეთილება“ ღვთის ძალით არ შეიძლება.

უცნობი: არ მესმის. ცოდვა ერთმა ადამიანმა ჩაიდინა, ედეგად მთელი კაცობრიობა იტანჯება და კვდება?

მოძღვარი: ქრისტიანულ წყობაში შეუძლებელია ერთი აგური გამოიღო ისე, რომ მთელი შენობა არ დააზიანო. ამ ერთობას ნაწილ-ნაწილ ვერ განიხილავ. შენი შეკითხვა ისევ გაურკვევლობითაა გამოწვეული. შენ ღვთის მიერ შექმნილი ერთ მთლიანობად კი არ წარმოგიდგენია, არამედ დამოუკიდებელ ელემენტთა ნაკრებად, სადაც ერთ ელემენტს კავშირი არა აქვს მეორესთან. ღმერთმა ადამს ყველა სულდგმული იმიტომ კი არ ჩააბარა, რომ მათზე მბრძანებლობის უფლება მისცა, არამედ იმიტომ, რომ სრულყოფილი იყო და სამყაროში ღვთის ხატება უნდა შეეტანა. ამით ადამს დაეკისრა პასუხისმგებლობა ყველა სულიერზე, თავად სიცოცხლეზე, ამიტომაც ადამის დაცემით დაეცა მთელი სამყარო. შემდგომ კი, როგორც ნახავ, „ახალი ადამის“ საშუალებით ამ ერთობის აღდგენით გამოსყიდულ იქნა არა მხოლოდ კაცობრიობა, არამედ მთელი სამყარო.

უცნობი: მაინც არ მიპასუხე მთავარ შეკითხვაზე: ღმერთმა იცოდა, სანამდე მიიყვანდა ადამს მის მიერ ბოზებული თავისუფლება, მაშ რატომ შექმნა სამყარო? ან რა აზრი ჰქონდა ადამიანის შექმნას, თუ წინასწარ იცოდა, რომ ის ღვთისგან განდგებოდა და ცხოვრებას ტანჯვად გადააქცევდა არა მარტო სიცოცხლეში, არამედ სიკვდილის შემდეგაც?

მოძღვარი: ამ საკითხს ჯერ არ შევხებივარ, რადგანაც ღმერთის არსებობას კი არ შეეხება, არამედ ადამიანის ბედს. აქამდე ჩვენ ვსაუბრობდით რა არის ბოროტება და ტანჯვა და ვინ შექმნა იგი. ახლა სხვა შეკითხვა გაჩნდა, რომელიც შეეხება ღმერთის დამოკიდებულებას ცოდვისა და ტანჯვის მიმართ. ამ საკითხს გამოსყიდვის უდიდეს საიდუმლოებამდე მივყავართ. მხოლოდ გამოსყიდვის რწმენა გვაძლევს სრულ პასუხს დაცემული ადამიანის ბედზე. ჯობია ამ სერიოზულ საკითხზე ვილაპარაკოთ.

უცნობი: შესანიშნავია. ღმერთზე ყველაფერი მითხარი? შენ ჭეშმარიტების ჩვენება გინდოდა?

მოძღვარი: მე შენს კითხვებზე ვპასუხობდი და ამ პასუხებში გაჩვენებდი მას. რაც ვთქვით, სრული ჭეშმარიტება არაა, მხოლოდ მთავარი საფუძველია მისი. რამდენიმე წუთით დაივიწყე შენი შეკითხვები და ამ ჭეშმარიტებას შეხედე ისე, როგორც არის, ნუ დაამახინჯებ შენი ეჭვებით.

უცნობი: შენ გინდა მაჩვენო რწმენის დადებითი მხარეები?

მოძღვარი: დიახ.

უცნობი: მითხარი. შევეცდები მოგისმინო.

მოძღვარი: ჩვენ გვწამს, რომ ღმერთი თავისი არსით სიყვარულია. ის შეიცავს სრულყოფილ, ყოვლისმხედველ გონებას და სრულყოფილ, ყოვლისშემძლე ძალას. ღმერთი ყოველთვის იყო და ღვთის უკუნითი უკუნისამდე არსებული ცხოვრება ჩვენთვის შეუცნობელია. ღვთის გონმა,რომელმაც იფიქრა სამყაროს შექმნა, ღვთის სიყვარულმა, შეიყვარა იგი, ღვთის ნებამ, რომელმაც გადაწყვიტა მისი არსებობა, შექმნას სამყარო. სამყარო ღვთის გონის, სიყვარულის და ნების შექმნილია. სიცოცხლის ყოველი ამოსუნთქვის წყარო ღვთაებრივი საწყისია. ნივთის ყოველ ნაწილს აქვს თავისი გონი, სიყვარული, ნება იმდენად, რამდენადაც ღმერთში არსებობს. ყველაფერი — ხილული და უხილავი — ღმერთში არსებობს. ყველაფერს აქვს სიცოცხლე და უხრწნელი საფუძველი, რადგანაც ყველაფერი იმყოფება ღვთის ბუნებაში, ღვთაებრივ სიყვარულში და მის წმინდა ნებაში.

ყველაფერი ცხოვრობს იმ შეუცვლელი კანონებით, რომელიც ღმერთმა მისცა ხილულ სამყაროს. სამყარო დანაწევრებული, უაზრო, მკვდარი ქაოსი არაა, რომელსაც მხოლოდ მოჩვენებით  კანონზომიერება აქვს. ის გონიერი, ღვთის სულით შთაგონებული, ერთიანი ცხოვრებით მცხოვრები, მარადიული უხრწნელებისათვის განმზადებული ღვთის ქმნილებაა. მასში აღმატებული აადამიანი — ხატება და მსგვსება ღვთისა, მისი შეგნება ღვთაებრივი გონის გამოვლინებაა, სიყვარული — ღვთაებრივი სიყვარულის ნაპერწკალი, ნების თავისუფლება — მიუწვდომელი ღვთის ნების მსგავსება. ღმერთისა და ადამინის ერთობით მკვიდრდება ერთობა ღმერთსა და სამყაროს შორის. ამ ჭეშმარიტებას საკუთარ სულშიც შევიცნობთ, როცა სულიერ თვითშეგნებას ვუღრმავდებით და სამყაროშიც, როცა ლოცვით ჭვრეტამდე ავმაღლდებით.

უცნობი: ზღაპარია, საოცარი, ბრწყინვალე ზღაპარი, ოღონდ ვერ გავიგე, ვინ შექმნა და ვისთვის?

მოძღვარი: შენ ჭეშმარიტებას ზღაპარს ეძახი, მაგრამ ტყუილს რაღას უწოდებ? ახლა მომისმინე, რისი თქმა მინდოდა ჩვენი საუბრის დასაწყისი: როგორ აბსურდამდე მივყავართ ღმერთის უარყოფას. ღმერთი არ არის! ამის მთქმელთ არ აესმით, რას ამბობენ. რომ ესმოდეთ, სხვანაირად იტყოდნენ. დიახ, ამ სიტყვების წარმოთქმა შეიძლება, მაგრამ რა საშინელება დგას მათ უკან! მხოლოდ უგუნურმა შეიძლება განაცხადოს სიხარულით და ზარ ზეიმით თავისი დარუპვის შესახებ. რა გიხარია? რით ამაყობ?  რას ზეიმობ? სიტყვები „ღმერთი არ არის“ ღუპავს არამარტო ადამინს, არამედ ყველაფერს, რითიც ადამიანი ცოცხლობს. და მაინც დასცინი რწმენას? მაინც გამარჯვებული გგონია თავი? და შენ იტყვი, რომ ეს ადამიანის ნორმალური მდგომარეობაა? ერთი წამით დავუშვათ, რომ მართალი ხარ, ერთი წუთით წარმოვიდგინოთ, რომ შენი ურწმუნოება ჭეშმარიტებაა. დააკვირდი, რა „ჭეშმარიტება“ გადაიშლება შენს თვალწინ — სამყარო უსაზღვრო მასაა, რომელიც მოძრაობს. დედამიწა მზის ირგვლივ ბრუნავს, მთვარე — დედამიწის ირგვლივ, ყველა პლანეტას თავისი მოძრაობის გზა აქვს, ყველა თანამგზავრი მათემატიკური სიზუსტით ბრუნავს მათ ირგვლივ. თავად მზე თავისი პლანეტებით სადღაც ვარსკვლავ ვეგას მიმართულებით მიექანება. თითოეული ვარკვლავი ისეთივე მზის სისტემაა და ისევე ბრუნავს. ბრუნავს ცარგვალი, ბრუნავს ურიცხვი ვარსკვლავი, ბრუნავს ნივთიერების თითოეული ატომი, თითოეულ ატომში ბრუნავს ელექტრონი. მოძრაობს ეს არავისგან შექმნილი სამყარო, უაზროდ და უმიზნოდ. თითქოს საშინელ მანქანას მიაქანებს საბურავები მარადიულობისკენ. რა არის ამ სამყაროში „მე“?  — ამავე ნივთიერების პატარა ნაწილი. ეს „მეც“ ატომთა იმგვარივე კომბინაციაა. ჩემი ცხოვრება უმიზნო, ყველასათვის უსარგებლო თამაშია ამ ნაწილაკებისა, რომელიც ისეთ კომბინაციაში მოიქცნენ, რომ გავჩნდი მე — არავისთვის საჭირო პიროვნება, რომ მერე ისევ დავიშალო, როგორც სხვადასხვა ფორმის კუბები და ყვავილები. დადგება დრო, როცა დაიწვება ან გაიყინება დედამიწა, ანუ ატომები ისეთ კომბინაციაში არმოჩნდებიან, რომ არსებობას შეწყვეტს სიცოცხლე, მაგრამ ნივთიერება არასოდეს გაქრება. ატომები და ელქტრონები გააგრძელებენ თავიანთ უაზრო არსებობას (მოძრაობას). მარად იტრიალებს უზარმაზარი მანქანის საბურავები, გაქრებიან და ისევ გაჩნდებიან სამყაროები. არ არსებობს მაღალი გონი, არ არსებობს მაღალი აზრი, არ არის მაღალი მიზანდასახულობა სამყაროს ცხოვრებაში. უსულო, ცივი ნივთიერება ყოველთვის იყო და ყოველთვის იქნება. ესაა ყველაფერი. აი, შენი ჭეშმარიტება, აი, რითი ამაყობ, აი, რა გიხარია… და შენ ამბობ, რომ ეს სიგიჟე არ არის?

უცნობი: ადამიანმა რომ იგრძნოს ის, რაც შენ თქვი, ცოტა ვინმე თუ მოინდომებს სიცოცხლეს. ჯობია ტყვია იკრა შუბლში.

მოძღვარი: დიახ, ასე უნდა გააკეთო, მაგრამ ეშმაკი ცბიერია. ადამიანები გონს რომ ვერ მოეგონ, ბოროტმა მათ ჩააგონა, რომ გონიერები არიან. ასწავლა მათ საუბარი მეცნიერების ძლიერებაზე, ტექნიკის სასწაულებზე, რაღაც მიღწევებზე, რომ გაიმარჯვებენ და ყველაფერს დაიმორჩილებენ — ამ სისულელით უბედური ავადმყოფები დაარწმუნა, რომ არ ემკურნალათ. სიკვდილის წინ ვინმე მიხვდება, როგორ დასცინა ეშმაკმა, მაგრამ ყველაფერი გვიან იქნება.

უცნობი: ვერაფერს იტყვი. ჩემი ჭეშმარიტება ბრწყინვალედ წარმოადგინე, მაგრამ განსხვავებულს რას იძლევა შენი რწმენა? სინამდვილეში ხომ მორწმუნე და ურწმუნო ერთნაირად ცხოვრობენ?

მოძღვარი: რწმენა ცხოვრებას გარდაქმნის.

უცნობი: აქაც გამოცდილებას გულისხმობ?

მოძღვარი: რა თქმა უნდა.

უცნობი: მინდა ვიცოდე, ასეთი რა გამოცდილებაა, ზღაპარს რეალობად რომ გარდაქმნის?

მოძღვარი: თუ შინაგანი გამოცდილების გარეშე არ არსებობს უკვდავების რწმენა, მით უმეტეს, არ არსებობს რწმენა ღვთის არსებობისა.

უცნობი: ძალიან გთხოვ დაწვრილებით ამიხსენი.

მოძღვარი: დიახ, თქმა საჭიროა, მაგრამ ჩემი სიტყვები უბადრუკია. ადამიანის ენა უძლურია. როგორ გადმოგცე ის, რითაც ჩვენი სული ცოცხლობს და რაც ჩვენს ცხოვრებას ანათებს? ოდესმე ძალიან მაღალ მთაზე ასულხარ? გახსოვს ის გრძნობა, რომელიც გეუფლება მწვერვალზე ასვლისას, როცა შენს წინ უსაზღვრო სივრცე გადაიშლება? ეს უხეში შედარებაა იმისა, რასაც მორწმუნეები განიცდიან. მათ თვალწინ გადაიშლება უსაზღვრო სრულყოფილების სივრცე. იგრძნო ღმერთი — ნიშნავს იგრძნო სამყაროს ერთიანობა, სიცოცხლის უხრწნელება, მისი უმაღლესი აზრი. ჩვენ გვაქვს განსაკუთრებული ჩვენთვის  შეუცნობელი გრძნობა, რასაც ღმერთი ამკვიდრებს და ეს გვაძლევს ამ რწმენას. ჩვენ არასოდეს ვართ მარტო. ყიველთვის უფალთან ვართ. ჩვენთვის ყველაფერი ღვთის სიყვარულითაა გამთბარი. სიხარული ჩვენთვის ყველაზე მთავარი, შეუცვლელი გრძნობაა. ჩვენს გონებას არ შეუძლია შეიმეცნოს უსასრულობა, ვერ წვდება, რა არის თავისუფლება, არ იცის სამყაროს შესაქმის მიზანი, მაგრამ ჩვენში არსებული ღვთის განცდაში დაახლოებით ასეთი შეგრძნებაა — ერთი წამითაც რომ გაიგო ყოველივე და გონებაში ვერ დაიტიო, გული მაინც შემოინახავს ამ მოგონებას. ღვთის რწმენა გარდაგვქმნის იმიტომ, რომ გვიხსნის მანამდე უცნობი სულიერი სრულყოფილების არსს. ვხედავთ თუ არა ღმერთს? არა, ეს ნახვაზე მეტია; შევიგრძნობთ თუ არა მას? არა, ეს შეგრძნებაზე მეტია. გვესმის თუ არა მისი? არა, ეს სმენას აღემატება. ღმერთი ჩემი ყველაზე უტყუარი, ყველაზე უეჭველი, ყველაზე სრულყოფილი ცოდნაა. ყველაფერი შეიძლება იყოს შეცდომა, სიზმარი, ოცნება, ღმერთი კი ნამდვილად არსებობს. არ უნდა გვიხაროდეს, არ უნდა გვეამაყებოდეს? არ უნდა ვზეიმოდეთ? ჭეშმარიტება არ ვიცით?

უცნობი: ვაღიარებ, რომ ჩემი მდგომარეობა მძიმეა, მაგრამ მსჯელობა მაინც ვერ მარწმუნებს ბოლომდე.

მოძღვარი: მე შენ ჭეშმარიტებას გაჩვენებ, შეხედე და გადაწყვიტე, სად არის სიმართლე და სიცრუე.

უცნობი: დიახ, ასეა, მაგრამ მე არ შემიძლია გადაწყვეტა.

მოძღვარი: ანუ არც კი და არც არა?

უცნობი: დიახ, ძალიან კარგია შენი ზღაპარი, შეიძლება გაცდუნოს და სინამდვილედ მიიღო.

მოძღვარი: რა გიშლის ხელს?

უცნობი: ბევრი რამ. ყველაზე მეტად კი შეუცნობლობა. შენ უკვე მეტ-ნაკლებად მასწავლე შეუცნობლობის მიღება, მარგამ მაინც რჩება შეკითხვები ბოროტებასა და ტანჯვაზე.

მოძღვარი: ამ შეკითხვებს კიდევ დავუბრუნდებით, როცა გამოხსნაზე ვისაუბრებთ.

უცნობი: ვფიქრობ, რომ ზღაპრები გამოხსნაზე კიდევ უფრო გააძლიერებს ჩემს ეჭვებს.

მოძღვარი: არავითარ შემთხვევაში. რაც უფრო მეტს გავიგებთ ჭეშმარიტებაზე, მით უფრო უეჭველი მოგვეჩვენება.

უცნობი: შეიძლება პირიქითაც მოხდეს — რაც მეტი ტყუილი იქნება, მით უფრო გაჭირდება ამის გაგება.

მოძღვარი: სავსებით სწორია. ამიტომაც ჭეშმარიტი სარწმუნოება არის უტყუარი მოწმობა ჭეშმარიტებისა.

უცნობი: ნუთუ ფიქრობ, რომ შენი რწმენა დამარწმუნებს გამოხსნის ჭეშმარიტებაში?

მოძღვარი: დიახ, ასე ვფიქრობ.

უცნობი: უცნაურია, არ ვიცი. ამ საუბრების შემდეგ მეჩვენება, რომ ყველაფერი არ გამითვალისწინებია, როცა ჩემს ურწმუნოებას ვამტკიცებდი.

მოძღვარი: ძალიან კარგი. ნუ განაგდებ ამ გრძნობას. დარწმუნებული ვარ, შემდგომში უფრო გაგიძლიერდება.

უცნობი: ვნახოთ. მზად ვარ ვთქვა: ღმერთმა ქნას.

დიალოგი 3

გამოხსნაზე

უცნობი: ამჟამად არ ვაპირებ შეკითხვების დასმას. წინა საუბრებში მე დავამტკიცე ჩემი ურწმუნოების სიმართლე და მინდოდა გამეგო შენი რწმენის საფუძველი. მაგრამ გამოხსნა? ეს ხომ სწავლებაა სამებაზე, ძე ღვთისას განხორციელებაზე, ღვთისმშობელზე, გოლგოთაზე, აღდგომაზე… რა უნდა გკითხო? ყოველივე ეს ისეთ უაზრობად , ისეთ „მითოლოგიად“ მეჩვენება, რომ ლაპარაკად არ ღირს. ეს ისეთივეა, რომ ვიმსჯელოთ ვენერას შობაზე, ან პრომეთეს ტყვეობაზე. შეიძლება ეჭვი შევიტანო ისეთ საკითხებში, სადაც მცირედი სინამდვილე მაინცაა, მაგრამ როცა საუბარია უაზრო ბოდვაზე, რა ეჭვები და შეკითხვები შეიძლება გაგიჩნდეს?

მოძღვარი: თუ ასე ფიქრობ, რატომ გინდა ჩემი მოსმენა?

უცნობი: ვაღიარებ, რომ შენ შეძელი სხვაგვარად მეფიქრა რწმენაზე და თუ გამოხსნაზე სწავლება აუცილებელი დაგვირგვინებაა იმისა, რაც თქვი ცოდვაზე, ტანჯვასა და სიკვდილზე, — როგორ უნდა დავინტერესდე ამ საკითხით? თუ გინდა დავარქვათ ამას ცნობისმოყვარეობა.

მოძღვარი: შესანიშნავია. შენი ცნობისმოყვარეობა ფუჭი არაა. მასში ჩანს ინსტინქტური სწრაფვა ჭეშმარიტებისაკენ.

უცნობი: შენ ყველაფერს შენს სასარგებლოდ განმარტავ. მინდა დაგარწმუნო, რომ წარმოდგენაც არ შემიძლია ოდესმე ჭეშმარიტებად მივიჩნიო ის, რაზეც მელაპარაკები.

მოძღვარი: მე ვთქვი, რომ ესაა ჭეშმარიტების შეცნობისკენ ინსტინქტური და არა შეგნებული სწრაფვა.

უცნობი: ჯერჯერობით მე არ მისწავლია საუბარი იმაზე, რაც ჩემს შეგნებაში არაა. გისმენ.

მოძღვარი: ახლა ვისაუბრებთ იმ უდიდეს საიდუმლოებებზე, რომლებიც ადამიანს ღმერთს შეამეცნებინებს და მოვლენებზე, რომელიც აღესრულებოდა ამ სამყაროში, მაგრამ სულ სხვა, არამიწიერი კანონების შესაბამისად, ამიტომაც მას რწმენა ვუწოდოთ. ამაში ჩვენ ვგულისხმობთ არა უცხო სიტყვების, რაღაცის მიღებას „სიტყვაზე“, არამედ უმაღლეს შემეცნებას, ბევრად უფრო სრულყოფილს, ვიდრე გონებითაა შემეცნებული, ჭეშმარიტების იმ ყოვლისმომცველ შეგრძენბას, რომელიც გონებისთვის შეუცნობელ ამ საიდუმლოს  ყველაზე რეალურად, უეჭველად აქცევს. შენ ბევრჯერ გქონია შემთხვევა, რომ მსგავსი რამ განგეცადა. აი, უსმენ უცნობ ადამიანს. ყველაფერი, რასაც ამბობს დასაჯერებელია, მაგრამ გაუცნობიერებლად, გონებით, მთელი არსებით გრძნობ, რომ იტყუება და, პირიქით, უსმენ სხვას, ასევე უცნობს და იგივე გაუცნობიერებელი გრძნობა გაიძულებს ირწმუნო მისი თითოეული სიტყვა. როცა გიჩნდება ასეთი ნდობის გრძნობა, სრულიად გეჩვენება ერთის სიცრუის სიცრუის და მეორეის სიმართლის დამდასტურებელი ფაქტების მოყვანა. რა საჭიროა დამტკიცება, როცა გჯერა? ყველა დამაჯერებლმა მტკიცებულებამ ნაკლები მოგცეს, ვიდრე შენში არსებულმა ნდობამ. რაღაც მსგავსი, მაგრამ ბევრად სრულყოფილი და ყოვლისმომცველი უნდა ითქვას რწმენაზე რელიგიური თვალსაზრისით. შენ ამბობ: გამოხსნაზე საუბარი ნიშნავს საუბარს სამებაზე, ღვთის განხორციელებაზე, ღვთისმშობელზე, გოლგოთაზე, აღდგომაზე… დიახ, ასეა, მაგრამ რა მტკიცებულება სჭირდება ამას? ღმერთი ადამიანს უხსნის იმას, რაც გონების დაშვებას აღემატება, ჩვენ კი უსუსურ გონებას ვთხოვთ დაგვიმტკიცოს ღვთის მიერ ადამიანისათვის  მიცემული გამოცხადების ჭეშმარიტება? არა, ჯობია ღვთისმოშიშებით და სასოებით მივიღოთ ეს გამოცხადება.

უცნობი: მგონი გავიწყდება, რომ ურწმუნოსთან საუბრობ.

მოძღვარი: არა, მშვენივრად მახსოვს , მაგრამ მე ველაპარაკები ადამიანს, რომელსაც არა აქვს დაკარგული ჭეშმარიტების შეგრძნების უნარი, ანუ ირწმუნებს, როცა მას ნახავს.

უცნობი: პილატეს მსგავსად გეკითხები: სად არის ჭეშმარიტება? ვფიქრობ, რომ ჩემი კითხვა უპასუხოდ დარჩება.

მოძღვარი: პილატეს კითხვა უპასუხოდ დარჩა იმიტომ, რომ მის წინაშე იდგა ის ჭეშმარიტება, რომელზეც თავად კითხულობდა და თუ ეს ჭეშმარიტება მას არ უნდოდა, ყველა პასუხი, ყველა მტკიცებულება ზედმეტი იქნებოდა მისთვის. შენი შეკითხვა ასევე უპასუხოდ დარჩება. მე შენ გიდასტურებ ჭეშმარიტებას და თუ მეკითხები — სად არის ის, დამიმტკიცე მისი არსებობა — ეს შეკითხვა, რა თქმა უნდა, უპასუხოდ დარჩება.

უცნობი: კეთილი. გეთანხმები. არ დამიმტკიცო, მმიჩვენე ჭეშმარიტება. ბოლოსდაბოლოს, რა მნიშვნელობა აქვს, რა გზით გავიგებ მას.

მოძღვარი: იმას, რაც ღმერთზე ვიცით, ადამიანი თვითონ ვერ გაიგებდა. ამასთანავე, ეს ცდონა აუცილებელია, რომ ადამიანმა ღმერთში იცხოვროს, შეგნებულად წავიდეს სრულყოფილეის გზაზე. ადამიანის შეგნებას შეეძლო მისულიყო ღვთის არსებობის შესახებ ფიქრამდე, მაგრამ ღვთის თვისებებს თავად ვერასოდეს გაარკვევდა, ვერ მიხვდებოდა მას ვერც ცხოვერბაზე დაკვირვებით, ვერც საკუთარ თავში ჩაღრმავებით. ამისგან მხოლოდ ფანტასტიკურ წარმოდგენებს მიიღებდა, რაც შორსაა ჭეშმარიტებისგან. ასეა ყველა რელიგიაში, გარდა ქრისტიანობისა, სადაც თავად ადამიანის სულსა და ბუნებაში მოცემული ბუნებრივი გამოცხადება ერწყმის პოეტურ და ფილოსოფიურ ფანტაზიას. მხოლოდ ღმერთს შეეძლო ხალხისთვის ეთქვა საკუთარ თავზე: „პირველთაგან იყო სიტყუაი და სიტყუაი იგი იყო ღმრთისა თანა, დაღმერთი იყო სიტყუაი იგი. ესე პირველითგან ღვთისა თანა. ყოველივე მის მიერ შეიქმნა, დათვინიერ მისა არცა ერთი რაი იქმნა, რაოდენი რაი იქმნა“ (ინ. 1, 1-3).

მხოლოდ ღმერთს შეეძლო ეთქვა ადამიანებისათვის: „რაჟამს მოვიდეს ნუგეშინის-მცემელი იგი, რომელი მე მოვავლინო თქუენდა მამისა ჩემისა მიერ, სული ჭეშმარიტებისაი, რომელი მამისაგან გამოვალს, მან წამოს ჩემთვის“ (ინ. 15, 26).

ამ სიტყვებით მტკიცდება მართლმადიდებლობის ძირითადი სამპიროვან და ერთარსება ღმეთზე. ყოვლადწმინდა სამების ეს საიდუმლო გაცხადდა მაცხოვრის ნათლისღებისას, როცა სამი იპოსტასი მოევლინა ადამიანებს: „იყო ნათლის-ღებასა მას ყოვლისა ერისასა და იესუცა ნათელ-იღო და ილოცვიდა; და განეხუნეს ცანი, და გარდამოსდა სული წმიდაი ხორციელითა ხილვითა, ვითარცა ტრედი, მის ზედა; და ხმაი იყო ზეცით და თქუა: შენ ხარ ძე ჩემი საყვარელი, შენ სათნო-გიყავ“ (ლკ. 3, 21-22).

უცნობი: არა, არ შემიძლია! სანამ ფილოსოფოსობ, ანუ მიყვები, რას გვასწავლის რწმენა ცალკეული ფილოსოფიური ფორმულების მიხედვით, — ასე თუ ისე შემიძლია გისმინო, მაგრამ როცა შენი „ჭეშმარიტების“ დასამტკიცებლად სერიოზული სახით  მიყვები ლეგენდებს და მითებს, მოთმინებას ვკარგავ. არ გყოფნის „მაცდუნო“ სისულელით, რომ სამი უდრის ერთს, კიდევ მეუბნები ზეციდან მოსულ ხმაზე, ერთ-ერთი ღმერთის მტრედად გადაქცევცაზე, მამა ღმერთის „ძეზე“, რომელიც წყალში დგას და ინათლება. და ყოველივე ამას ამბობს განათლებული ადამიანი, გონებადამჯდარი, მეოცე საუკუნეში, მეცნიერების აყვავების ხანაში. ვერაფერი გავიგე!

მოძღვარი: დამშვიდდი. „მეცნიერების აყვავების ხანაზე“ საკმაოდ ვილაპარაკეთ. ჯობია ამას არ დავუბრუნდეთ. ლაიელი, პასტერი, პიროგოვი, ტომსონი, ფლამარიონი, ლოჯი, ვიხროვი და სხვები საკმაოდ მოღვაწეობდნენ ამ აყვავებისათვის და ეს ხელს არ უშლიდათ მეოცე საუკუნეში ერწმუნათ ის, რასაც მე გეუბნები. შეწყვიტე ქარაფშუტა და არაკეთილსინდისიერი  უღმერთო ფრაზებით ლაპარაკი. არაფერმა შეგიშალოს ხელი ჭეშმარიტების ძიებაში. დავუბრუნდეთ ამ ძიებას. ჩემს მიერ მითითებულ მოვლენას და საღვთო გამოცხადების ამ სიტყვებში ვიპოვით სწავლებას ღმერთის რაობაზე. რა თქმა უნდა, ასეც უნდა იყოს, — ბევრ რამეს, რაც აქ არ ითქვა, ადამიანის გონება ვერ დაიტევს, ისევე როგორც ვერ დაიტევს დროისა და სივრცის უსასრულობას, არსებობას მატერიალური საწყისის გარეშე, ნების თავისუფლების გაგებაში უმიზეზიბას, მაგრამ გაგების გარეშეც შეიძლება შეიმეცნო ჭეშმარიტება და უეჭველობა ამ გაუგებრობისა. რა გამოგვეცხადა ღმერთზე? ღმერთი ყოველთვის იყო. ეს არის ის, რასაც გამოვყავართ მარად ცვალებადი მოვლენების უსასრულო რიგიდან, არავისთვის საჭირო წრებრუნვის უაზრობიდან. ღმერთი თავად დაუსაბამოა და დასაბამს აძლევს კაცობრიობას დროში. ჩვენ გვამშვიდებს მისი თვისებების აბსოლუტურობა, რადგან თავის თავში შეიცავს მარადიულს, ადამიანის გონებაზე აღმატებულს. დასაბამის მქონე ცვალებადი ყოფიერების მიღმა ღმერთი არ არის ბრმა უპიროვნო ძალა ან რაღაც განყენებული, ცარიელი უსიცოცხლო აბსტრაქცია. გამოცხადებიდან გარკვეული რამ ვიცით მის მარადიულ სიცოცხლეზე. ღმერთი თავისი შედგენილობით აბსოლუტურად მარტივია, მაგრამ ამ აბსოლუტურ საწყისს აქვს განუყოფელი სამი სახე, სამი იპოსტასი, ამიტომაც ერთი სამი პირით არის ყოვლადწმინდა, ერთარსი და განუყოფელი სამება.

უცნობი: ვერ გავიგე. სამი პირი, რაც არ უნდა ვიგულისხმო მათში, — ხომ სირთულეა.

მოძღვარი: არა. იპოსტასები — ღმერთის სახეებია და არანაირ სირთულეს არ გამოხატავენ. წმინდა მამები ჩვენს ირგვლივ არსებულ ხილულ სამყაროში მიუთითებენ რამდენიმე მსგავსებაზე, რათა ჩავწვდეთ ამ საიდუმლოს. მზეს სამი სახე აქვს — ნივთიერი, როსგანაც შედგება, ანუ დისკო, ნათელი, რომელიც მის სხივებშია და სითბო, რომელიც ათბობს დედამიწას. ყოველივე ეს ერთი მზეა, მისი სამი „სახე“ ამ ერთობას გამოხატავს — დისკოს, ნათელს, სითბოს. შენ გიკვირს, როგორ შეიძლება რიცხვი „სამი“ ერთის ტოლი იყოს? ციფრებს მხოლოდ მატერიალურ სამყაროში  მათი გამოხატულების თვალსაზრისით აქვს რაოდენობრივი ფუნქცია. შენი ერთიანი პიროვნებაც ხომ პირობითია და მიწიერი თვისებების თვალსაზრისით შედგება გონებისაგან, გრძნობებისა და ნებისაგან, მაგრამ თავად „არსებით ერთი ხარ“, შენი არსება სამ ნაწილად არ განიყოფა.

უცნობი: ჩემს პიროვნებაში ამ სამ საწყისს სხვადახვა ფუნქცია აქვს, მაგრამ ერთმანეთის გარეშე არ არსებობენ, არა აქვთ ის დამოუკიდებელი ცხოვრება, რომელსაც თქვენ უშვებთ სამების ცალკეულ პირთა არსებობაში.

მოძღვარი: ადამიანის გონების, გრძნობის და ნების ურთიერთდამოკიდებულება ისეთივეა, როგორც ღმერთის იპოსტასებისა. გონება თავის სფეროში მოქმედებს, გრძნობა — თავისაში, ნებაც — თავისაში, მაგრამ სამივე ერთი პიროვნების შემადგენელი ნაწილებია, რომელსაც ჩვენ ერთიანად, განუყოფელ „მედ“ წარმოვიდგენთ. პიროვნება დროშია შექმნილი, ამიტომაც ადამიანის პიროვნების გონება, გრძნობა და ნება შედარებით მსგავსებას ამჟღავნებენ სამ იპოსტასიან ღმერთთან. ეს შედარება იმიტომ კი არ გითხარი, რომ ღმერთზე იფიქრო, როგორც ადამიანურ პიროვნებაზე, არამედ იმიტომ, რომ არ თქვა ნივთიერ სამყაროში ასეთი ანალოგიის ძებნა უაზრობა არისო.

უცნობი: სწორედ ასე გაგიგე.

მოძღვარი: შესანიშნავია. მაშ გახსენი გული, ხელს ნუ შეუშლი ირწმუნოს ეს ჭეშმარიტება, წინააღმდეგობის გაწევის გარეშე მოისმინე, რა ვიცით ღვთის გამოცხადებიდან.

უცნობი: შევეცდები სწორეს ასე მოგისმინო. რატომღაც შენი ნათქვამის უაზრობის მიღმა რაღაც სხვას ვგრძნობ. ვერ ვიტყვი, რომ ეს ჭეშმარიტებაა, მარგამ იმაზე მეტია, ვიდრე ადრე ვფიქრობდი.

მოძღვარი: შენ ბუნდოვნად გრძნობ იმას, რაც მორწმუნეებისათვის, განსაკუთრებით კი წმინდანებისთვის უეჭველია. ამ გრძნობამ ათქმევინა წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველს: „სამება, რომლის ბუნდოვან ჩრდილებს აღფრთოვანებაში მოვყავარ“.

ჩავუღრმავდეთ ჭეშმარიტებას. რა ვიცით წმინდა წერილდან ღმერთზე: „ღმერთი სიყუარული არს და რომელი ეგოს სიყუარულსა ზედა, ღმერთი მის თანა ჰგიეს და იგი ღმრთისა თანა“ (1 ინ. 4, 16). რას ამბობს წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი: „თუ ვინმე გვკითხავს, რას ვგრძნობთ და რას ვეთაყვანებით, პასუხი მზადაა — ჩვენ ვაღიარებთ სიყვარულს“.

რა ვიცით სიყვარულზე: ჩვენ ვიცით მის ზემოქმედებაზე და ამ ზემოქმედებისას თუმცა ვერ შევიმეცნებთ, მაგრამ მაინც ვგრძნობთ თავად მის არსს. ჩვენთვის სიყვარული სადაც არ უნდა იყოს და სადაც არ უნდა მოქმედებდეს , ყოველთვის არის ღვთის ძალა, რომელიც უფალთან გვაერთებს. ამაზე საოცრად ლაპარაკობს წმ. ბასილი დიდი თავის თხზულებაში „ექუსთა დღეთა“: „მთელი სამყარო, სხვადსხვა ნაწილთაგან შემდგარი, ღმერთმა სიყვარულის დაურღვეველი კავშირით ერთიან ჰარმონიად შეკრა“.

ყოველივე ეს არ გაჩვენებს ღვთის არსს? განა ღმერტის თვისებები ამ არსს არ მიემართება? განა ღმერთი არ არის ყოვლისშემძლე, შეუცნობელი, უხილავი, მადლიანი, მართალი სიყვარული? განა ღმერთის ამ არსს არ გვაჩვენებს სამყაროს ყოფა და ერტიანობა?

უცნობი: შენი სიტყვეით, სიყვარული არის ღვთის პიროვნება? ვერ გავიგე.

მოძღვარი: როცა პირზე ვლაპარაკობთ, ვგულისხმობთ ამ არსებას მთლიანად, მის ყველა თვისებას, შემადგენლობას, ყველაფერს, რაც მასშია და რითიც გამოიხატება. ღმერთი სიყვარულია. რას ვგულისხმობთ ამ სიტყვაში? ფილოსოფიური ენით ეს ასე აიხსნება: ნივთიერ სამყაროზე ვიცით ის, რასაც ჩვენი გრძნობებით აღვიქვამთ. ჩვენ არ ვიცით, რა არის ეს „ნივთი საკუთარ თავში“. სიყვარული — ესაა ღმერთი საკუთარ თავში. თუ მკითხავ, რა არის ღმერთი თავისი არსით, გიპასუხებ — სიყვარული. ეს სიტყვა მიუწვდომელია ჩვენი გონებისათვის. თუ მკითხავ, რა არის სიყვარული თავისი არსით, პასუხს ვერ მიიღებ. ისევე, როგორც ვერ მიიღებ პასუხს კითხვებზე ფიზიკური მოვლენების არსის შესახებ. იქაც ამა თუ იმ ძალის გამოვლინებას შეიგრძნობ და არა თავად ამ ძალის არსს. შეგიძლია შეისწავლო ელექტრობის ან მიზიდულობის გამოვლინება ან მოქმედება, მაგრამ შეუცნობელი დარჩება, რა არის ელექტრობა ან მიზიდულობა. აქაც ასეა. სიყვარულზე ბევრი რამ ვიცით. ჩვენთვის ცნობილია მისი თვისება, მოქმედება, გამოვლინება. ადამიანმა იცის ყველაფერი, რაც უნდა იცოდეს ღმერთზე  მიწიერი ყოფის ჩარჩოებში, იცის, რომ ღმერთი სიყვარულია, იცის, როგორი თვისებები, ქმედებები და გამოვლინებები აქვს ამ სიყვარულს. ამიტომაც თუ გინდა ჩაწვდე ღვთის არსის საიდუმლოს, წაიკითხე წმინდა წერილში რა წერია სიყვარულზე: „სიყუარული სულგრძელ არს და ტკბილ; სიყუარულსა არა შურნ, სიყუარული არა მაღლოინ, არა განლაღნის, არა სარცხვინელ იქმნის, არა ეძიებნ თავისასა, არა განრისხნის, არად შეჰრაცხის ბოროტი, არა უხარინ სიცრუესა ზედა, არამედ უხარინ ჭეშმარიტებასა ზედა; ყოველსა თავს იდებნ, ყოველი ჰრწამნ, ყოველსა ესავნ, ყოველსა მოითმენნ. სიყუარული არასადა დავარდების, გინა თუ წინაწარმეტყუელებანი განქარდეს, ანუ თუ ენანი და-ვე-სცხრენ, გინა თუ მეცნიერებანი განქარდენ“ (1 კორ. 13, 4-8); „სიყუარული, რომელი იგი არს სიმტკიცე სრულებისაი“ (კოლ. 3, 14); „შიში არა არს სიყუარულსა თანა, არამედ სრულმან სიყუარულმან გაერ განდევნის შიში, რამეთუ შიშსა ტანჯვაი აქუს, ხოლო მოშიში იგი არა სრულ არს სიყუარულსა ზედა“  (1 ინ. 4, 18); „უკუეთუ ვიყუარებოდით ურთიერთას, ღმერთი ჩუენ შორის ჰგიეს და სიყუარული მისი ჩუენ შორის აღსრულებულ არს“ (1 ინ. 4, 12); „რომელსა არა უყუარდეს, მან არა იცის ღმერთი, რამეთუ ღმერთი სიყუარულისაი არს“ (1 ინ. 4, 8).

უცნობი: შენი ნათქვამიდან ჩემთვის ყველაზე გასაგები ისაა, რაც ახლა ილაპარაკე ღმერთზე, მაგრამ როგორ დავუკავშირო ეს სამპიროვან ერთარსს? სიყვარული ერთიანი საწყისია, ღვთის „სახეები“ კი ჩემს წარმოდგენაში როგორღაც განყოფენ მას.

მოძღვარი: არანაირად. ღვთის არსი ერთიანია.  ეს სიყვარულია — იპოსტასები კი ერთი არსის სამი სახე. ჩვენ ვიცით, რომ მამა ღმერთი იყო ყოველთვის, ძე ღვთისა იშობა მისგან, სულიწმიდა ღმერთი — გამოდის მისგან.

უცნობი: ისევ გაუგებრობაში ვარ. მამა ღმერთი ყოველთვის იყო, ძე ღმერთი იშობა მამისაგან, სულიწმიდა გამოდის მისგან. „შობა“ და „გამოსვლა“ ხომ ახალ, მანამდე არარსებულ მდგომარეობას გულისხმობს. გამოდის, რომ მანამდე ყოველთვის იყო მამა ღმერთი, შემდეგ კი ძე ღმერთი და სულიწმიდა ღმერთი. თუ ისინი „შემდეგ“ იყვნენ, როგორ იქნებიან არსით ერთნი?

მოძღვარი: ისევ ვერ განთვისუფლდი ნივთიერი აზრებისაგან და მათგან გამომდინარე წარმოდგენებისაგან დროსა და სივრცეზე. მარადისობაში გადაიყვანე ჩვენი არსის ის „სამპიროვნება“, რომელზეც ვლაპარაკობდით. თუ ჩვენ ვიტყვით, რომ ადამიანური ნება გონებისგან გამოდის, გრძნობა კი — მისი შეგნებიდან, განა იმას ნიშნავს, რომ დროის თვალსაზრისით ჯერ ნება იყო და მერე გრძნობა? ყოვლადწმიდა სამების პირთა ურთიერთობა დროსთან მიმართებაში არ განიხილება. ჩვენ უნდა გამოვიჩიოთ შინაგანი ძალისხმევა, უარი ვთქვათ საბოლოო წარმოდგენებზე, სულით ავმაღლდეთ მარადისობის ჭვრეტამდე და იქ, დროებითი ნივთიერი ყოფის მიღმა შევიცნობთ მარად არსებულ ღმერთს, მისგან შობილი ძის მარადისობას, მისგან გამომავალი სულიწმიდის მარადისობას. არ ყოფილა მომენტი, როცა არ იყო ძე და არ იყო სულიწმიდა. მათ არა აქვთ დასაწყისი დროში. ისინი ყოველთვის იყვნენ ისევე, როგორც მამა ღმერთი, რადგანაც ისინი არსით ერთნი არიან. ღმერთი ყოველთვის იყო ყოვლადწმიდა სამება. ყოველთვის იყო მამა ღმერთის, მისგან შობილი ძე და მისგან გამომავალი სულიწმიდა.

უცნობი: ჩემდა გასაკვირად, მიუხედავად შენი ნათქვამის ფანტასტიკურობისა და მტკიცებულებების არარსებობისა, მაინც უაზრობად არ მიმაჩნია ის. არ ვიცი, ასე იქნება თუ არა მაშინაც, როცა გამოხსნაზე ვისაუბრებთ. გამოხსნაზე სწავლება ხომ ღვთის სახეების განყოფას უკავშირდება!ვერ წარმომიდგენია, როგორ უნდა დავუშვა მაშინაც ღმერთის პირთა ერთიანობა.

მოძღვარი: ახლა ამ საკითხზე გადავიდეთ. გაიხსენე შენი შეკითხვა ცოდვასა და ტანჯვაზე. ღვთის მიერ შექმნილმა ადამიანმა, ღვთის მსგავმა და ხატმა საკუთარი ნებით აირჩია გზა, რომელიც არ მისდევს ღვთის ნებას. ამის შედეგი იყო ღვთისგან განდგომა და უღმერთო ცხოვრების დაწყება. წარმოიქმნა წარმოუდგენელი ქაოსი, გაჩმდა ბოროტება, ტანჯვა და სიკვდილი. ადამიანს შეეძლო თავად შეერთებოდა დაბრუნებოდა ღმერთს? არა. სიცოცხლის აუცილებელი პირობა იყო ღმერთთან ერთობა. ადამიანის თავისუფალი ნება საკმარისი იყო ამ ერთობის შესანარჩუნებლად, მაგრამ თავისი ძალით ღმერთის გარეშე არ შეიძლებოდა გამოსულიყო დაცემის მერე გაჩენილი ქაოსიდან და აღედგინა სამოთხოსეული ჰარმონია. ამ შეკითხვაში ადამიანთან ერთად უღმერთო არსებობას დაიწყებდა მთელი სამყარო. ასე რომ, მას მთელი სამყარო უნდა მოექცია ღმერთთან ერთობისაკენ. ეს კიდევ არ არის ყველაფერი. ქვეყანაზე გაჩნდა ბოროტება და დამიანს როგორადაც არ უნდა ეცადა თავად გამოესწორებინა თავისი ცხოვრება, ბოროტებას ვერ სძლევდა. თავად ადამიანს  არ შეეძლო გაექრო ბოროტება.  ასეთ პირობებში შეუძლებელი იყო აბსოლუტური ჰარმონიის და შესაბამისად, ღმერთთან ერთობის აღდგენა. ამასთანავე, არც ასეთ დაცემულ მდგომარეობაში დარჩებოდა ქვეყანა. ამის დაშვება ღვთაებრივ სიყვარულს არ შეეძლო. ამიტომ თავად ღმერთმა — სიყვარულმა ინება გაეკეთებინა ის, რაც ადამიანის ძალას აღემატებოდა. თავად ღმერთმა ინება აღედგინა ადამიანთან ერთობა, ამ ერთობით კი სამყარო შეეერთებინა ღმერთთან. ეს შეერთება ძალით, მიზეზიბრივი დამოკიდებულების მექანიკური გზით კი არ უნდა მომხდარიყო, არამედ ადამიანის თავისუფალი ნებით. მამა ღმერთმა — სრულყოფილმა გონებამ — ინება ეს გამოხსნა, ღმერთთან დაბრუნება მომხდარიყო მხოლოდშობილი ძის მეშვეობით. ყოვლადწმიდა  სამების მესამე პირი, უფალი ჩვენი იესო ქრისტე უნდა განხორციელებულიყო  და ეცხოვრა ადამიანთა შორის. ის ადამიანი უნდა გამხდარიყო, იმავდროულად, დარჩენილიყო ღმერთად. მასში უნდა ყოფილიყო ორი ბუნება და ორი ნება: ღვთაებრივი და ადამიანური. მას ყველაფერი ადამიანური უნდა ჰქონოდა გარდა ცოდვისა. ქვეყნად გამეფებულ ბოროტებს უნდა მოეკლა ღმერთკაცი. ეს ენითაუწერელი ბოროტმოქმედება ქრისტეს უნდა შეენდო ადამიანებისათვის და ამ შენდობით კვლავ აღევსო ქვეყანა  თავისი სიყვარულით.მაცხოვრით ადამიანი კვლავ უერთდებოდა ღმერთს, მასში აღდგებოდა ერთობა, სიყვარულით და პატიებით მარცხდებოდა ადამის მიერ ჩადენილი ცოდვა. ამით აღსრულდებოდა ღვთაებრივი სიყვარულის და ღვთაებრივი სიმართლის მოთხოვნილება. აღდგებოდა აბსოლუტური ჰარმონია, მაცხოვრის აღდგომით შეიმუსრებოდა სიკვდილი. ისევე, როგორც მიწისგან იშვა პირველი ადამი, ახალი მიწისგან — დაცემული კაცობრიობისგან აღდგებოდა მეორე ადამი — ქრისტე. ყველა ადამიანს შეუძლია ღმერთს შეუერთდეს მკვდრეთით აღნდგარი იესოს რწმენით. ეს რწმენა აერთიანებს  ადამიანს ქრისტეთან, ამასთანავე აღადგენს ღმერთთან დარღვეულ ერთობას. ადამიანი ქრისტეს რწმენით, მასთან ერთად ჯვარცმით ხდება გამომხსნელის მოწაფე, მასთან ერთად ნათლისღებით და ამაღლებით ხდება მარადიული ცხოვრების მემკვიდრე და თანამონაწილე. კვლავ ეხსნება სრულყოფილებისკენ მიმავალი გზა. ადამიანთან ერთად ღმერთს უერთდება ყოველი არსება. როგორც მოციქული ამბობს: „ყოველი დაბადებული თანა-კუნესის და თანა-ელმის მოაქამდე“ (რომ. 8, 22), მაგრამ „იჭჳ იგი დაბადებისაჲ გამოჩინებასა მას შვილთა ღმრთისათა მოელის, რამეთუ ამაოებასა დაემორჩილა დაბადებული არა ნებსით, არამედ მის მიერ, რომელმან-იგი დაამორჩილა, სასოებით. რამეთუ თჳთ იგიცა დაბადებული გან-ვე-თავისუფლდეს მონებისაგან ხრწნილებისა აზნაურებასა მას დიდებისა შვილთა ღმრთისათა“ (რომ. 8, 19-21). ასე რომ, ქრისტეს რწმენა ათავისუფლებს ცოდვისაგან, ტანჯვისა და სიკვდილისაგან ადამიანს და მთელ სამყაროს. წაიკითხე წმინდა წერილი, განა ვერ გრძნობ მასში ღვთაებრივი გამოცხადების ძალას: „ვითარცა-იგი ადამის გამო ყოველნი მოსწყდებიან, ეგრეთცა ქრისტეს მიერ ყოველნი ცხოველ იქმნენ“ (1 კორ. 15, 22); „ეგრეთცა წერილ არს: იყო პირველი იგი კაცი ადამ სამშჳნველად ცხოველად, ხოლო უკუანაჲსკნელი ადამ — სულად განმაცხოველებელად… პირველი იგი კაცი ქუეყანისაგან მიწისაჲ, ხოლო მეორე იგი კაცი უფალი ზეცით. ვითარცა-იგი მიწისაგანი, ეგრეთცა მიწისაგანნი, და ვითარცა იგი ზეცისაჲ, ეგრეთცა ზეცისაგანნი იგი.  და ვითარცა იგი შევიმოსეთ ხატი იგი მიწისაგანისაჲ, შევიმოსოთ ხატიცა იგი ზეცისაგანისაჲ“ (1 კორ. 15, 45, 47-49).

უცნობი: დიდებული სურათია. ვერაფერს ვიტვყი. მომიტევე, მაგრამ ამ სურათთან მივალ და გკითხავ არა როგორც მხატვარი, არამედ, როგორც უხეში უგნური: რა საღებავია, რით დაფარეთ ტილო?

მოძღვარი: აუცილებლად მკითხე.

უცნობი: დავიწყებ იმით, რითაც შენ დაამთავრე: „ქრისტეს რწმენა ათავისუფლებს ცოდვისაგან, ტანჯვისაგან, სიკვდილისაგან“. როგორ ათავისუფლებს, თუ დღეს ძველებურად ბოგინობს ბოროტებაც, ტანჯვაც, სიკვდილიც! შენ ამბობ, რომ გოლგოთაზე ქრისტემ გამოისყიდა ადამის პირველქმნილი ცოდვა და ამით მორწმუნეებს მისცა საშუალება გათავისუფლებულიყვნენ ცოდვისა და მისი შედეგებისგან — ტანჯვისა და სიკვდილისაგან. რეალურად სულ სხვა რამეს ვხედავთ. ყველა ადამიანი — მორწმუნეც და ურმწუნოც — აკეთებს საძაგლობას, იტანჯება მთელი ცხოვრება და კვდება. შენ ამბობ — სამყარო გამოხსნილი, მე კი ქრისტეს ჯვარცმის შემდეგაც იმავე ბოროტებას, ტანჯვას და სიკვდილს ვხედავ, რაც მანამდე იყო.

მოძღვარი: საწინააღმდეგო არ მითქვამს. ის, რაც ქრისტემ გააკეთა, გაკეთდა სამყაროს მარადიული არსებობისათვის. აღდგენილია ცხოვრების ჰარმონია მარადისობაში: ბოროტება ძლეულია, რადგანაც გაჩნდა წმინდანობის შესაძლებლობა. ტანჯვა მტკივნეული არაა, რადგანაც ადამიანს გაეხსნა გზა მარადიული ნეტარებისა, დაძლეულია სიკვდილი, რადგანაც აღდგა ქრისტე და გველოდება საყოველთაო აღდგომა. მიწიერი ცხოვების პროცესი ძველებურად გრძელდება, განა სხვაგვარად შესაძლებელია? მსოფლიოში ბოროტება ცხოვრობს, რადგან ხორციელი ხრწნილებითაა დაღდასმული. მიმდინარეობს პროცესი, რომელშიც თანდათანობით რწმენის გზით ადამიანები მიიღებენ იმას, რაც მათ ქრისტემ მისცა. ქრისტე — ცხონების გზაა. სიცოცხლის ეს გზა ყველასათვის ხსნილია, ვინც განუდგება ბოროტებაში ჩაფლულ ქვეყანას და ქრისტეში იცხოვრებს. ამაზე წმინდა წერილი წერს: „რაოდენ-ეგე ეზიარებით ვნებათა ქრისტესთა, გიხაროდენ, რაჲთა გამოჩინებასაცა დიდებისა მისისასა გიხაროდის და მხიარულ იყვნეთ“ (1 პეტ. 4, 13), „რომელთაგან დიდ-დიდნი და პატიოსანნი აღთქუმანი ჩუენ მოგუანიჭნა, რაჲთა ამის მიერ იქმნეთ საღმრთოჲსა მის ზიარ ბუნებისა და ევლტოდით სოფლისა ამის გულის თქუმისა ხრწნილებასა“ (2 პეტ. 1, 4), „არა ყოვნოს უფალმან აღთქუმისა მისგან, ვითარ-იგი ვიეთმე დაყოვნებად შეურაცხიეს, არამედ სულ-გრძელ არს თქუენთჳს, რამეთუ არავისი ჰნებავს წარწყმედაჲ, არამედ ყოველთა სინანულად მოსლვაჲ“ (2 პეტ. 3, 9), „ვითარმედ აღ-თუ-იარო პირითა შენითა უფალი იესუ, და გრწმენეს გულითა შენითა, რამეთუ ღმერთმან აღადგინა იგი მკუდრეთით, სცხონდე“ (რომ. 10, 9).

უცნობი: დავუშვათ, ასეა. დავუშვათ, გამოხსნა ნამდვილად მოხდა, ამასთანავე ცხოვრების პროცესი, ძველებურად გაგრძელდა. გამოხსნის შედეგი პროცესის დასასრულსაა გადატანილი, რადგანაც დროში მიმდინარე პროცესი აუცილებელია გამოხსნისათვის. ამის გაგება შეიძლება, მაგრამ რამდენ შეკითხვას და გაუგებრობას წარმოშობს გამოხსნაზე სწავლება! დავიწყოთ თავად გამოხსნის არსით ძე ღვთისა განხორციელდა და ადამიანთა შორის დაემკვიდრა. ადამიანებმა იგი მოკლეს, ანუ ჩაიდინეს ბოროტმოქმედება, ბევრად აღმატებული, ვიდრე ადამიეს მიერ სამოთხეში ცადენილი. იქ აკრძალული ხის ნაყოფი ჭამეს — დაარღვიეს ღვთის აღთქმა, აქ კი — თავად ღმერთი გააკრეს ჯვარზე. ამ კვლელობამ, ამ საშინელმა ბოროტმოქმედებამ სამყარო კი არ წარწყმიდა, არამედ, პირიქიტ, იხსნა იგი. რაღაც საშინელი შეუსაბამობაა. თუ ღმერთს უნდოდა ადამიანის შემორიგება, უმჯობესი არ იყო, უბრალოდ მიეტევებინა და არ დალოდებოდა, სანამ ყველაზე საზარელ ცოდვას ჩაიდენდა?

მოძღვარი: შენი შეკითხვები ადამიანური სიბრძნიდან გამოდინარეობს. ადამიანის სიბრძნეს არ შეუძლია პასუხი გასცეს მას. მართალი ხარ. თუ მიტევება საკმარისი იქნებოდა იმ ერთობის აღსადგენად, რაც ადამიანმა ცოდვით დაცემამდე დაკარგა, რა თქმა უნდა, საჭირო არ იყო ქრისტეს ჯვარცმა, მაგრამ იყო კი საკმარისი მიტევება? ღმერთმა ადამიანებს მიუტევა მაშინ, როცა დაუშვა სამყაროს გამოსახსნელად მსხვერპლშეწირვა, რადგანაც მხოლოდ მიტევების სურვილით შეიძლებოდა გაეკეთებინა ღმერთს ის, რაც ადამიანებისთვის გააკეთა. ეს  მსხვერპლი იმისთვის იყო საჭირო, რომ მინიჭებულ მიტევებას ეხსნა კაცობრიობა. ადამიანური სიბრძნის შეცდომა იმაში მდგომარეობს, რომ დანაწევრებულად აზროვნებს. ამ სიბრძნეს არ შეუძლია შეიმეცნოს უსასრულობა, ამდენად არ შეუძლია შეიმეცნოს განუყოფელობა. უნდა ამაღლდე სულიერი ჭვრეტით სამყაროს ღმერთთან ერთიანობის შეგრძნებამდე და გაიგო, რომ პირველქმნილი ცოდვით დაცემის შემდეგ სამყარო შეიცვალა. ცოდვის მიტევება გულისხმობს ადამიანებისთვის ღმერთის მიცემას, მაგრამ თავისუფალი ნების მქონე ადამიანის გამოხსნა იძულებით არ შეიძლებოდა. ამიტომ ეს მიტევება საკმარისი არ იყო. რაღაც ადამიანსაც უნდა გაეკეთებინა, რომ ერთობა აღდგენილიყო. ბუნებრივია, ადამიანს უნდა მისცემოდა დაცემული მდგომარეობიდან ახალ,  ნეტარ სამოთხისეულ მდგომარეობაში  გადასვლის შესაძლებლობა. ესეც უდიდესი საიდუმლოა, მაგრამ რწმენით შევიგრძნობთ მის ღვთაებრივ ჭეშმარიტებას. ღმერთთან ერთობის აღდგენა, ადამიანის გარდაქმნა, ცოდვის ყველა შედეგის აღმოფხვრა და ღვთის აბსოლუტურ სიმართლეში დარწმუნება ითხოვდა ისეთ მსხვერპლს, სიყვარულის ისეთ სრულყოფილ გამოვლინებას, ადამიანის ნების ისეთ შერწყმას ღვთის ნებასთან, რომლის გაღბა მხოლოდ ღმერთკაცს შეეძლო. გავიხსენოთ სწავლება ყოვლადწმიდა სამებაზე, უწინარეს ყოველთა საუკუნეთა შობილ ძეზე. რა უნდა იყოს აღმატებული საყვარელი ძის მსხვერპლშეწირვაზე? ეს აბსოლუტური მსხვერპლი გაღებულია. რა უნდა იყოს უფრო სრულყოფილად გამოხატული სიყვარული, ვიდრე მზადყოფნა საკუთარი თავის გაღბისა სამყაროს ცოდვათაგან გამოსახსნელად — ეს სიყვარული გამოხატულია გოლგოთის ნებაყოფლობითი სიკვდილით, სადაც ადამიანთა ცოდვათაგან გამოსახსნელად საკუთარი სიცოცხლე გაიღო იესო ქრისტემ, სადაც ლოცულობდა თავისი მკვლელებისათვის და მიუტევა ყველა მტერს. სად ჩანს უფრო მძლავრად ადამიანის ნებისა და ღვთის ნების ერთობა, ვიდრე ღმერთკაცის ნებაში? — ეს ნათლად გამოჩნდა განხორციელებული ძის ნებაში. ბოროტებით და ადამის ცოდვაზე აღმატებული ცოდვით არ მომხდარა  გამოხსნა, ბოროტება მხოლოდ უკიდურესი ზღვარი იყო ამ დაცემისა, გამოხსნა მოხდა მსხვერპლშეწირვით, სიყვარულით და ღვთის ნებასთან შეერთებული ადამიანის ნებით.

ადამიანი გამოხსნის თანამონაწილე ხდება, თავისი რწმენით, რადგანაც რწმენა აქცევს მას ჯვრის, გოლგოთის და არგომის თანამონაწილედ.

უცნობი: კეთილი. შენ ამიხსენი გამოხსნის არსი, მაგრამ ჩემს გონებას ეს არ აკმაყოფილებს. ის კითხულობს: როგორ მოხდა ღმერთი ხორცშესხმა? როგორ შეიძლება ქალწულისაგან შობილიყო ღმერთკაცი? სად წავიდა ღმერთი ხორცშესხმის შედმეგ? ღმერთი განიყო, ნაწილი წმიდა სამებასი დარჩა, ნაწილი კი ქრისტეში გადმოვიდა? როგორ შეიძლებოდა ქრისტეში ორი ნება ყოფილიყო? როცა ქრისტე შეუერთდა მამა ღმერთსა და სულიწმიდა ღმერთს, მასთან ერთად მისი კაცობრივი ნებაც შევიდა სამებაში?

მოძღვარი: მთელი შენი გრძნობებით და აზროვნებით ნივთიერ სამყაროში რჩები, სადაც ფიზიკური კანონები მოქმედებენ. იმავდროულად გინდა გაიგო ის, რასაც ანგელოზებიც არ ჩაწვდნენ. როგორ შეიძლება ღმერთის ხორცშესხმა? როგორ იშვა დედაკაცისაგან ღმერთკაცი? ამ საიდუმლოს მხოლოდ განსკუთრებული შინაგანი გრძნობით შეიძლება ჩასწვდე.უნდა შეარჩიო სხვა ყოფიერების სფეროში. სული უნდა გაითავისუფლო  ნივთიერი სამყაროს აღქმის მონობისაგან. როგორ არის მოწყობილი ხილული სამყარო? როგორ შეიძლება ადამიანის სული ხორცს შეუერთდეს? ცხოვრებაშიც, სამყაროს არსშიც, ადამიანის სულსიც იხილვება სხვა სამყარო, მაგრამ ამ შემთხვევაში ყოველივე ეს გადმოცემულია ჩვენი აღქმებისათვის გასაგებად, სამებაში კი ჩვენს წინ წარმოდგება ენით გამოუთქმელი  დიდებულება, რომელიც ღვთისმოსაობით აღგვავსებს, მაგრამ რომელზეც ფიქრსაც ვერ გავბედავთ. შენ არსებითს ვერაფერს იტყვი, თუ როგორ ჩაისახება სიცოცხლე, მარგამ არ გიჭირს ამაზე ფიქრი, რადგანაც შეგიძლია გარეგნულად აღწერო შობის ბიოლოგიური პროცესი. ვერ იტყვი, როგორ უეთდება ადამიანის სხეულს სული, მაგრამ ვერ გრძნობ, რომ ეს საიდუმლოა, რადგან არ გინდა დაინახო ადამიანში სხვა არაფერი, გარდა მისი ფიზიკური ბუნებისა. სიცოცხლის შობა, სულის შეერთება სხეულთან გონებისათვის მიუწვდომელია, რადგანაც გადის ნივთიერი ყოფის საზღვრებიდან.მათ არ უარყოფ არა იმიტომ, რომ გესმის, არამედ იმტომ, რომ მუდამ შენს თვალწინაა. ნუ უარყოფ ღმერთის ხორცშესხმის საიდუმლოს, ნუ გაბედავ თქვა: როგორ შეეძლო დედაკაცს სვა ღმერთი, მხოლოდ იმიტომ, რომ ამის გაგება შენს გონებას არ შეუძლია. ბუნებრივი შობის ჭეშმარიტებაში გარწმუნებს ფაქტის უეჭველობა, მისი უარყოფა უაზრობა იქნებოდა. ირწმუნე ღმერთის ხორცშესხმის ჭეშმარიტებაც, — მის გაერშე უაზრო და გადაუწყვეტელი გახდება სამყაროს არსებობის ყველა ძირითადი საკითხი. შეიგრზენი სხვა, იმქვეყნიური ცხოვრება არა გონებით, არამედ მთელი არსებით, ნუ იკითხავ, როგორ ახდა საიდუმლო სიტყვები: „სული წმიდაჲ მოვიდეს შენ ზედა, და ძალი მაღლისაჲ გფარვიდეს შენ; ამისთჳსცა შობილსა მას წმიდა ეწოდოს და ძე მაღლის“ (ლკ. 1, 35). ნუ ეცდები ცოდვებით დამძიმებული შეხვიდე წმიდათა წმიდაში, ღვთისმოსაობით ეცი თაყვანი ყოვლადწმიდა ქალწულ მარიამს.

სულიერ ცხოვრებასთან სავსებით შეუთავსებელია შენი სხვა შეკითხვებიც: სად წავიდა ღმერთი ხორცშესხმის შემდეგ, როგორ იყო ქრისტეში ორი ნება და შევიდა თუ არა ქრისტეს ამაღლების შემდეგ ყოვლლადწმიდა სამებაში ადამიანური ნება. ყველა კითხვა გულისხმობს ნივთიერ თვისებებს, ზომას, რიცხვს, შემადგენლობას. შენ ჰგავხარ ადამიანს, რომელიც კითხულობს, რ ფერისაა ხმა, ან ფიქრობს, რომ არშინით უნდა გაზომოს ნივთის წონა. ყველაფერს აქვს თავისი თვისება, განსხვავებული თვისებების აქვს ხმას, სიმძიმეს, მიზიდულობას . როცხვიც სხვა რამეს ნიშნავს ნების ცნებასთან მიმართებაში და არ გულისხმობს ნივთის რაოდენობას. აქ ის მიგვითითებს იმაზე, რომ განხორციელებულ „ერთობას“, ანუ ძე ღვთისას მიწიერი გაგებით ჰქონდა არც რთული და არც შერწყმული ადამიანური საწყისი, თავისუფალი ადამიანური ნება. ეს აქცევდა განხორციელებულ სიტყვას ღმერთკაცად. ეს იყო გამოხსნის მთავარი პირობა. მხოლოდ ამ შეუცნობელი შეერთებით ხდებოდა შესაძლებელი მსხვერპლის გაღება ადამიანებისათვის, მხოლოდ ამით შეიძლებოდა კაცობრიობის გამოხსნა. სად წავიდა ადამიანური ნება? ადამიანური ნება არ იყო „შემადგენელი ნაწილი“ მატერიალური გაგებით, — ეს იყო ის, რამაც ყოვლადწმიდა სამების მეორე პირი აქცია ჩვენს უფლად — იესო ქრისტედ. ნათელია, რომ სიტყვა დარჩა ისეთად, როგორიც იყო და იმას, რაც მოხდა ღვთის განხორციელების შემდეგ, არ შეუცვლია ღვთის არსი, მხოლოდ ახლებურად გაცხადდა დედამიწაზე.

უცნობი: პირობითად ვუშვებ, რომ შენი ნათქვამი ჭეშმარიტებაა, მაგრამ ნუთუ ჭეშმარიტებად თვლი ქრისტეს აღდგომას? ნუთუ შენი შინაგანი ხმა არ აპროტესტებს რწმენას, როცა გასწავლიან, რომ ქრისე სამი დღე იწვა საფლავში, შემდეგ დადიოდა მიწაზე, საუბრობდა მოწაფეებთან, ჭამდა მათთან ერთად იმის დასამტკიცებლად, რომ არ იყო სული, ამავე დროს გადიოდა დაკეტილ კარებში. 40 დღის შემდეგ კი მოწაფეების თვალწინ ამაღლდა!

მოძღვარი: დიახ. მწამს. მწამს და ვაღიარებ, რომ ქრისტე მკვდრეთით აღდგა, 40 დღე ეცხადებოდა მოწაფეებს, ესაუბრებოდა მათ ცათა სასუფეველზე, შემდეგ კი მათ თვალწინზეცად ამაღლდა, ამ რწმენის გარეშე ქრისტიანობა არ არსებობს. „უკუეთუ ქრისტე არა აღდგომილ არს, ცუდად სამე არს ქადაგებაჲ ესე ჩუენი და ცუდად არს სარწმუნოებაჲ ეგე თქუენი“ (1 კორ. 15, 14).

რა გიშლის ხელს ამ ჭეშმარიტების აღიარებაში? მოვლენის უჩვეულობა? ადამიანები არ ცოცხლდებიან? ეს არ შეეფერება ბუნებრივ წესს? განა ჩვეულებრივ წესს ემორჩილება ღმერთკაცი, განხორციელებული ძე ღვთისა? როგორ უნდა იმსჯელო ერთადერთ ფაქტზე სხვა ფაქტებზე დაყრდნობით, რომლებიც სულ სხვა გარემოში და საფუძველზე არსებობს? თუ შენი გონება ოდნავ მაინც მიუახლოვდა სიკვდილის ჭეშმარიტ არსს, რატომ არ შეუძლია გაიგოს აღდგომა იმისა, ვინც ღვთაებრივის და კაცობრივის შეერთებით მოსპო სიკვდილის მიზეზი? რატომ იქნება მიუღებელი შენი გონებისათვის  მკვდრეთით აღდგომა, თუ უარს იტყვი სიცოცხლის, როგორც ნივთიერის გაგებაზე, რომელიც მხოლოდ მოძრაობაშია? ან თუ შენთვის მატერიის შედგენილობა მხოლოდ „ატომთა კომბინაცია“ არ იქნება და აღიარებ მატერიალური სამყაროში სულიერ უხრწნელ საფუძველს?მცირედი ძალისხმევაც საკმარისია, რომ მიიღო აღდგომის ჭეშმარიტება. მაშინ შეიგრძნობ ძალას იმ საფუძველის შესაქმნელად, რომელზეც რწმენა დაემყარება. ეს, უპირველეს ყოვლისა, ემყარება წინასწარმეტყველებებზე. ბიბლიაში საუბარია მომავალ მაცხოვარზე. ქრისტეს მიწიერი ცხოვრების ისტორია, მოვლენების დაადგილების მითითებით ისეა გადმოცემული, თითქოს თვითმხილველი ლაპარაკობსო. გარდა ამისა, ამას მოწმობენ მისი მოწაფეები. ეს დამოწმებები ისეთი ძალითა და სიმართლითაა  გადმოცემული, რომ ძნელია არ დაიჯერო. გარდა ამისა, სრულიად აუხსნელი და უაზრო იქნებოდა პირველ ქრისტიანთა ისტორიები, თუ დავუშვებდით, რომ მოციქულებს თავიანთი სწავლება რეალური ქმედებებით არ გაემყარებინათ. როგორ უნდა გავიგოთ ის ფაქტი, რომ ათასობით ადამიანი ხდებოდა ქრისტიანი, ღებულობდა მკვდრეთით აღმდგარ იესოს რწმენას, ანუ გონებისთვის სრულიად მიუღებელს, თუ მსმენელები მოციქულთა სიტყვებში ვერ გრძნობდნენ სიმართლეს? როგორ ავხსნათ მოწამეობა, ნებისმიერი ტანჯვისთვის მზადყოფნა, თუ ერთნი ტყუილს ამბობდნენ, სხვებს კი სჯეროდათ ამ უაზრო ტყუილის?

სხვა რომ არაფერი იყოს, მოწამეობის ერთი ეპოქაც საკმარისია აღდგომის ჭეშმარიტებაში დასარწმუნებლად.

უცნობი: რატომ დუმხარ ახალ თეორიაზე, რომლის მიხედვითაც ქრისტე საერთოდ არ არსებობდა, ის მხოლოდ საუკუნეების მანძილზე ხალხის ფანტაზიის მიერ შექმნილი მითია/?

მოძღვარი: ახალი თეორია! ჯერ ერთი, ეს „ახალი თეორია“ სულ ცოტა საუკუნეს ითვლის. მეორეც, — როცა ის გაჩნდა, არა მხოლოდ თეოლოგებმა, არამედ ისტორიკოსებმა — ფილოლოგებმა და არქეოლოგებმა, მთელმა ევროპელმა მეცნიერებმა ერთსულოვნად უარყვეს იგი და არქივს ჩააბარეს. ამ „თეორიის“ მისაღებად უნდა გაენადგურებინათ ყველა ძეგლი, ყველა დოკუმენტი, მთელი ისტორია არა მხოლოდ ქრისტიანობის პირველი საუკუნეებისა, არამედ მთელი რომის იმპერიისა. არა თეოლოგებმა, არამედ ისტორიკოსებმა და ფილოლოგებმა — კაბინეტის ფუსფუსა სპეციალისტებმა, რომელიც ჩვენამდე მოღწეული ძეგლების  ყოველ სიტყვას, ყოველ ასოს კრიტიკით სწავლობენ, ვერ შეძლეს ახალი აღთქმის წიგნების შექმნის თარიღი გადაეცილებინათ I საუკუნის ბოლოსთვის. მე ამ „ახალ თეორიაზე“ არ ვლაპარაკობ იმიტომ, რომ მისი არქივიდან ამოღებას და განხილვას არაფერი აქვს საერთო არც მეცნიერულ თეორიასთან , არც ღვთისმეტყველებასთან, არც ჭეშმარიტების დადგენის სხვა ფორმასთან. თანამედროვე ენით ამას შეიძლება ეწოდოს „აგიტაცია ქრისტეს წინააღმდეგ“. ჩვენი მიზანი ამ სილულელის რკვევა კი არაა, არამედ ჭეშმარიტების დადგენა, რადგანაც ამ ჭეშმარიტების გარეშე ჩვენს ცხოვრებას აზრი არა აქვს.

უცნობი: ასე იყოს. გისმენ.

მოძღვარი: გარდა ამ, ასე ვთქვათ, რწმენის გარეგნული საფუძვლებისა, არსებობს სხვა, შინაგანი ხასიათის მტკიცებულებები. ქრისტეს აღდგომა ასრულებს გამოსყიდვის აქტს და წყვეტს ბოროტების, ტანჯვის და სიკვდილის საკითხს. აღდგომა ბოროტებაზე ძლევა, ნეტარი მდგომარეობის დაბრუნება და სიკვდილის დამარცხებაა. ადამიანის ტანჯვა, ყოველი ხორციელი უცილობელი სიკვდილი, რომელიც ცხოვრობას უიმედო, გამოუვალ და უაზრო ქაოსად აქცევს, — აღდგომით იცვლება. გამოსყიდვის გზით მკვიდრდება ახალი, მარადიული არსებობა, მარადიული ცათა სასუფეველი. გაიხსენე წმიდა წერილის საოცარის სიტყვები: „ახალთა ცათა და ახალსა ქვეყანასა მსგავსად აღთქუმისა მისისა მოველით, რომელსა შინა სიმართლე დამკჳდრებულ არს“ (2 პეტ. 3, 13); „მოიწიოს დღე იგი უფლისაჲ, ვითარცა მპარავი ღამისაჲ, რომელსა შინა ცანი მძაფრიად წარჴდენ და წესნი იგი დაიწუნენ და დაზულენ და ქუეყანაჲ და მას შინა საქმენი დაიწუნენ“ (2 პეტ. 3, 10); „მაშინღა აღსასრული, რაჟამს მოსცეს სუფევაჲ ღმერთსა და მამასა, რაჟამს განაქარვნეს ყოველნი მთავრობანი და ყოველნი ჴელმწიფებანი და ძალნი. რამეთუ ჯერ-არს მისა სუფევაჲ, ვიდრემდის დაისხნეს ყოველნი მტერნი მისნი ქუეშე ფერჴთა მისთა. უკუანაჲსკნელ მტერი იგი განქარდეს — სიკუდილი… ხოლო რაჟამს დაემორჩილოს მას ყოველი, მაშინ თავადიცა ძე დაემორჩილოს მას, რომელმან-იგი დაამორჩილა მას ყოველი, რაჲთა იყოს ღმერთი ყოვლად ყოველსა შინა… აჰა ესერა საიდუმლოსა გითხრობ თქუენ: ყოველთავე უკუე არა შევისუენოთ, ხოლო ყოველნივე განვახლდეთ მეყსა შინა წამსა თუალისა უკუანაჲსკნელითა მით საყჳრითა, რამეთუ საყჳრსა დაეცეს, და მკუდარნი იგი აღდგენ უხრწნელნი, და ჩუენ განვახლდეთ. რამეთუ ჯერ-არს ხრწნილისა ამის შემოსად უხრწნელებაჲ, და მოკუდავისა ამის შემოსად უკუდავებაჲ“ (1 კორ. 15, 24-26; 28; 51-53). „არღარა მოემშიოს მათ, არცაღა მოეწყუროს, არცაღა მოვიდეს მათ ზედა მზე, არცა ყოველივე სიცხე, რამეთუ კრავი იგი, რომელ არს შორის საყდრისა, ჰმწყსის მათ და უძღჳს წყაროთა მიმართ წყლისა ცხოველისათა, და აღჴოცოს ღმერთმან ყოველივე ცრემლი თუალთაგან მათთა“ (გამოცხ. 7, 16-17).

უცნობი: კი, მაგრამ ჯოჯოხეთი? შენ ამბობ — ყველაფერი ახალია, ახალი ცა, ახალი მიწა, „ღმერთი ყველგანაა…“ სად არის მარადიული ტანჯვა, ტირილი და კბილთა ღრჭენა? მათ ცრემლებს არავინ მოწმენდს? ასე დარჩებიან უკუნითი უკუნისამდე? სადღაა ტანჯვაზე გამარჯვება? სადღაა შენი „აბსოლუტური გარანტია“?

მოძღვარი: დიახ! საშინელია მარადიულ ტანჯვაზე ფიქრი. აქაც მთავარი სირთულე მიწიერის მიმართ ჩვენი მიჯაჭვულობაა. სიტყვაში „წამება“ ჩვენ ვგულისხმობთ მიწიერი ტანჯვის მსგავს განცდას. „მარადიული სატანჯველი“ სულ სხვა რამეაუნდა გახსოვდეს, რომ ეს გარეგნული „სასჯელი“ კი არ არის, არამედ ცოდვის შემყვარებელი, ღვთის უარმყოფელი სული თანმდევი მდგომარეობა. ეს არ არის ჩენთვის ცნობილი ფიზიკური ტკივილი, ან სულიერი მწუხარება, ეს სულ სხვა მდგომარეობაა, რომელიც არის სულიერი სიკვდილი. ეს იმიტომ კი არ დაიშვება, რომ ღმერთი არ პატიობს, არამედ იმიტომ, რომ თავიანთი ნებით თავად განდგნენ ღმერთისაგან.

ღმერთმა ყველაფერი გააკეთა ადამიანების გამოსახსნელად, ყველაფერი მისცა მათ ამის მოსაპოვებლად, მაგრამ არ ზღუდავს მათ თავისუფალი ნებით, ადამიანებმა თავად უნდა იზრუნონ გადარჩენა. სიკვდილის შემდეგ სულისთვის ბრძოლა გრძელდება საშინელ სამსჯავრომდე, — ამას ეკლესიის ლოცვები აკეთებს. საშინელი სამსჯავროს შემდეგ კი საბოლოოდ განისაზღვრება ადამიანის სულის მდგომარეობა და სული, რომელიც ბოროტებას მიიღებს, როგორც საბოლოო მდგომარეობას, მიეცემა საშინელ, ჩვენთვის შეუცნობელ, მარადიულ სიკვდილს — ღმერთი ყველაფერსი იქნება. ყველაფერი მოქცეული იქნება ღვთის უხრწნელ მეუფებაში. რაც ღმერთთან არაა, იქნება მისი უარყოფა, არა სიცოცხლე, არამედ მარადიული სიკვდილი.

უცნობი: ძნელია ეს ადამიანური გონებით მიიღო.

მოძღვარი: დიახ, ძნელია. გამოცხადების უმაღლეს მწვერვალებს მივაღწიეთ. უკან მოიხედე და განვლილ გზას გადაავლე თვალი. წარმოიდგინე ყველაფერი, რაც ღვთაებრივი გამოცხადებით გაიგე. შეეცადე, გონებისთვის გონებისთვის შეუმეცნებელი ღვთაებრივი საიდუმლო განჭვრიტო. შემოსაზღვრული შეგნებით კი არა, უსაზღვრო გრძნობით შეიგრძენი ღმერთის არსებობა. მაშინ რწმენის თვალებით დაინახავ საიდუმლო, გონებისათვის მიუწვდომელ უწინარეს ყოველთა საუკუნეთა მამისაგან ძის შობას, მამისაგან სულიწმიდის გამომავლობას, ღვთის სიყვარულს, დაცემული კაცობრიობის გამოხსნის, ღმერთისა და კაცის შეერთების, ადამიანის ცათა სასუფეველში დამკვიდრების, ცოდვის მონობისაგან, ტანჯვისა და სიკვდილისაგან გამოხსნის სურვილს. შენ არა გონებით, არამედ გონებაზე ამაღლებით გაიგებ, როგორ აღსრულდა ეს დიადი საქმე: მამა ღმერთმა თავისი ძე გამოუშვა დედამიწაზე, რომ ადამიანთა ცოდვების გამო მსხვერპლად მიეტანა თავი და გოლგოთის მთაზე ღვთაებრივი სიყვარულის გამო აღსრულდა გამოსყოდვის საიდუმლო. ქრისტე აღდგა და კაცობრიობას ეუწყა სიკვდილზე გამარჯვების სიხარული. მიწიერმა ცხოვრებამ სხვა აზრი, სხვა უხილავი საფუძველი მიიღო, რადგან ეს მორწმუნეთათვის მარადიული ნეტარების გზაა.

ახლა შენ მიპასუხე. ვერ გრძნობ, რომ ეს „ფანტაზია“ უფრო შეესატყვისება შენს წარმოდგენებს ცხოვრების შეუცნობლობასა და სამყაროს დიდებულებაზე, ვიდრე ვიწრო, უხეში სწავლება „მატერიის მოძრაობაზე“? მითხარი, ნუთუ ვერ გრძნობ, თუ როგორ იპყრობს გონებისთვის შეუცნობელი ეს ღვთაებრივი გამოცხადება სამყაროს ცხოვრებას და უხილავად პოულობს გამოხმაურებას შენს სულში? ნუთუ ვერ გრძნობ, როგორ გვარდება გადაუწყვეტელი საკითხები, და ბოლოს, პოულობ შენი ცხოვრების გამართლებას და უმაღლეს აზრს?

უცნობი: დიახ, ვაღიარებ, რომ ასეა.

მოძღვარი: რასაც გეუბნები, ამას მორწმუნეები ცხოვრების ყოველ მომენტში გრძნობენ,  მათ ირგვლივ და მათში ყველაფერი ამტკიცებს რწმენის ჭეშმარიტებას. შენ იტყვი — ეს გამოცდილებაა. დიახ, გამოცდილებაა. მოისმინე მორწმუნის აღსარება. ყველასგან ერთსა და იმავეს გაიგონებ. შენთვის ნათელი გახდება, რომ მათი შინაგანი ცხოვრება სულ სხვა სამყაროა. მორწმუნეები და ურწმუნოები მხოლოდ გარეგნულად გვანან ერთმანეთს, სინამდვილეში განსხვავებულნი არიან. შეუძლია ურწმუნო ადამიანს, ვისთვისაც სამყარო ნივთიერებათა უაზრო, უსულო მოძრაობაა, იგრძნოს ღვთის სიყვარული? „…უხაროდის გულთა თქუენთა, და სიხარული თქუენი არავინ მიგიღოს თქუენგან“ (ინ. 16, 22).

როგორ ახდა მაცხოვრის ეს სიტყვები! როგორ დიდ, წარუპარავ სიყვარულს ანიჭებს რწმენა! – „არა დაგიტევნე თქუენ ობლად, მოვიდე თქუენდა“ (ინ. 14, 18). ჭეშმარიტად, ვერც ერთი მორწმუნე ვერ გრძნობს თავის მარტოობას. ღვთის მარადიული სიყვარულის გრძნობა ჩვენს გულშიც აღვივებს ქრისტეს, ღვთის შექმნილი სამყაროს, ადამიანის სიყვარულს. მიწიერ ტანჯვას ვითმენთ, როგორც გამომსყოდველ გოლგოთას, ცხოვრებაც სასიამოვნო და უსიამოვნო მოვლენების მონცავლეობა კი არ არის, არამედ ჯვრითსავალი გზა, რომლითაც ცათა სასუფეველს მივეახლებით. ჩვენი გულის თვალები ყოველთვის მარადიულობისკენაა მიმართული, ამიტომაც მიწიერს ჩვენთვის ფასი არა აქვს. ყოველივე ეს თავისუფალს გვხდის. სადაც უფლის სულია — იქ თავისუფლებაა. ჩვენი ყველაზე მთავარი გრძნობა, ურწმუნოსთვის მიუწვდომელი, ქრისტეს აღდგომაა. ეს შეიძლება შევადაროთ სიკვდილმისჯილის მოულოდნელი განთავისუფლებით გამოწვეულ განცდას. მისთვის სხვაგვარდ ანათებს ცა, სხვაგვარად ცემს მკერდი, სხვაგვარად ჭვრეტს ცხოვრებას. კაცობრიობა ცოდვაშია დანთქმული, ჩვენ კი ვზეიმობთ, რადგან ქრისტემ გაიმარჯვა ცოდვილ ქვეყანაზე, ცხოვრება წვალებაა, მაგრამ ჩვენ გვიხარია, რადგან ქრისტე აღდგა და ტანჯვა აღარ არსებობს. ჩვენ ვკვდებით, ხრწნილებას მივეცემით, მაგრამ ვდღესასწაულობთ, რადგან სიკვდილი დამღუპველია და წარმავალი ხრწნადი სიცოცხლის მიღმა იწყება მარადიული სიცოცხლე, ახალი ცა, ახალი განახლებული მიწა. ამიტომაც „…მაგინებელთა ჩუენთა ვაკურთხევთ; ვიდევნებით და თავს-ვიდებთ; მგმობართა ჩუენთა ულოცავთ; ვითარცა ნარჩევნი სოფლისანი შევიქმნენით, ყოველთა ნასხურ მოაქამდე“ (1 კორ. 4, 12-13). ამიტომაც მიდიოდნენ მოწამეები სიხარულით ენითაუწერელი წამებისაკენ და მოწამეობრივი გვირგვინი მათთვის  გამარჯვების გვირგვინი იყო. მხოლოდ ჩვენ, მორწმუნეებმა ვიცით, რა არის ნამვდილი ბედნიერება, მხოლოდ ჩვენთვის ანათებს დღე მართებულად. მხოლოდ ჩვენს გულებში მკვიდრობს ნამდვილი სიხარული, რადგან მხოლოდ ჩვენ მოგვენიჭა თავისუფლება.

უცნობი: ეს რომ მივიღო რწმენაა საჭირო?

მოძღვარი: დიახ, რწმენა, ქრისტეში ცხოვრება, ღვთის მადლი და ის, რაც რწმენის, სიცოცხლის, მადლის წყაროა.

უცნობი: ვერ გავიგე.

მოძღვარი: საჭიროა ეკლესია.

უცნობი: ეკლესია? სრულიად წარმოდუგენელი სიტყვა წარმოთქვი. შენი სიტყვებიდან ჩანს, რომ ეკლესიის გარეშე არ შეიძლება არც რწმენა, არც ზნეობრივი ცხოვრება, არც ღმერთთან ერთობა?

მოძღვარი: დიახ.

უცნობი: ამაზე დაწვრილებით უნდა მელაპარაკო.

მოძღვარი: კეთილი. შემდეგ შეხვედრაზე ეკლესიაზე ვისაუბრებთ.

დიალოგი 4

ეკლესიაზე

უცნობი: შენ გინდა ეკლესიაზე მელაპარაკო. იცი რატომ მაეჭვებს შენი ნათქვამი ეკლესიის გარეშე ჭეშმარიტი რწმენის, ზნეობრივი ცხოვრების და ღმერთთან თანაყოფობის შეუძლებლობის შესახებ?

მოძღვარი: შეიძლება ვიცი კიდეც, მარგამ ჯობია თავად მითხრა.

უცნობი: შენთან სამი საუბრის შემდეგ ვერ ვიტყვი, რომ მორწმუნედ ვიქეცი, მაგრამ მეჩვენება, რომ თითქმის მივუახლოვდი ამ ზღვარს. ყოველ შემთხვევაში, ვგრძნობ, რომ ჩემი შინაგანი სამყარო და ირგვლივ მყოფი ცხოვრება უფრო „ენათესავება“ რელიგიურ „ფანტაზიებს“, ვიდრე ჩემს წინანდელ უბრალო, მაგრამ აუხსნელ მსოფლხედვას. და შენ უცებ წარმოთქვამ სიტყვას „ეკლესია“, წარმოთქვამ არა ადამიანური სისუსტეების შესაწყნარებლად, არა რწმენის დასაცავად, რომელიც რჩება ჭეშმარიტებად, მიუხედავად იმისა, არსებობს თუ არა ეკლესია, არამედ იმის დასამტკიცებლად, რომ რწმენის საქმეში უპირველესი ადგილი ეკლესიას უჭირავს. გამაოგნა შენმა სიტყვებმა.

მოძღვარი: ვიცოდი, რომ ასე იქნებოდა.

უცნობი: იცოდი? ანუ გესმის, რომ შენს სტყვებში რაღაც შეუსაბამობაა?

მოძღვარი: არა, ამიტომ არა. ვიცოდი, რომ იმავეს ფიქრობ ეკლესიაზე, რასაც სხვა ურწმუნო ადამიანი, მაგრამ გააგრძელე, გისმენ.

უცნობი: რწმენის ჭეშმარიტებასთან დაკავშირებით მქონდა ეჭვები, ეკლესიასთან მიმართებაში კი არ მაქვს. აქ ყველაფერი სხვაგვარადაა. ეკლესიის საკითხის განხილვისას არაფერია „მიუწვდომელი“, ამ მხრივ ძნელი არაა გარკვევა, მაგრამ არსებობს სხვა სახის ეჭვები და სიძნელეები. ისტორიაში ასე თუ ისე ვერკვევი, სწორედ აქ იმალება სიძნელეები.

მოძღვარი: რა გაეჭვებს შენს ცოდნაში?

უცნობი: ეკლესიის განვითარების ერთობ მიწიერი ხასიათი. ეკლესია ადამიანური ორგანიზაციაა, რომელიც თავის თავს ხშირად არარელიგიურ მიზნებს უსახავს და ხშირად ასახავს ადამიანურ ცოდვებს და სისუსტეს. ეკლესიის ცხოვრებაში მიმდინარე ყველა ცვლილება ისე ადვილად აიხსნება გარეგნული მიზეზებით, რომ შეუძლებელია მასში რამე „ზებუნებრივი“ იპოვო. ისეთი მოვლენები, როგორიცა ქრისტიანობის გამარჯვება წარმართობაზე, არიანელობისა — მართლმადიდებლობაზე, შემდეგ კი მართლმადიდებლობისა — არიანელობაზე, ახალ ისტორიაში ანგლიკანური ეკლესიის გამოყოფა კათოლიკურისგან და სხვეი და სხვები…ერთი სიტყვით, ეკლესიის ცხოვრების ყველა ნაბიჯი გაპირობებულია პოლიტიკრი, ეკონომიკური, ნებისმიერი სხვა ფაქტორით, როგორც ზოგადად ნებისმიერი ისტორიული მოვლენა. რა დამოკიდებულება უნდა ჰქონდეს ამას რწმენასთან, ზნეობრივ სრულყოფასთან, ღმერთთან თანაყოფასთან? რა საჭიროა ასეთი რგანიზაცია იმ „ზებნებრივი“ და შინაგანი ამოცანების გადასწყვეტად, რომელზეც შენ ლაპარაკობ?

მოძღვარი: დაამთავრე?

უცნობი: არა. ეს მხოლოდ მთავარია, მაგრამა არსებობს თავისთავად მნიშვნელოვანი საკითხები, რომელიც ამ მთავარის სიმართლეს ადასტურებს. თქვენ ეკლესიას უწოდებთ ერთიანს, წმინდას, კათოლიკეს, სამოციქულოს. განა ეს უგუნურება არ არის? ეკლესიას ხომ არც ერთი ეს თვისება არ გააცნია! სად არის ეს „ერთიანი ეკლესია“, როცა ყველამ იცის, რომ სულ ცოტა 4 ძირითადი ეკლესია არსებობს — მართლმადიდებლურის, კათოლიკურის, ლუთერანულის და ანგლიკანურის. რამდენი მცირე — გრიგორიანობა, კალვინიზმი, ჰუსიზმი და უსსრულო რაოდენობის „სექტა“ თვლის თავის თავს „ერთიან“ ჭეშმარიტ ეკლესიად. წმინდა? ეს უფრო დიდი უგუნურებაა! რომელ „სიწმინეზე“ შეიძლება საუბარი, თუ ცოტათი მაინც იცნობ მის ისტორიას, განსაკუთრებით კი — თანამედროვე მდგომარეობას. რამდენი ძალადობა, სიცრუე, ტყუილი, დანაშაული ხდებოდა და ხდება ეკლესიაში. სადღაა მისი სიწმინდე? როგორ უნდა წარმოთქვა ეს სიტყვა დაცინვის და ირონიის გარეშე. კათოლიკე, კრებების მიერ ჩამოყალიბებული?  ისევ ტყუილია. შეიძლება როდესღაც, პრეისტორიულ ხანაში რაღაცას ნიშნავდა ეს „კრებები“, მაგრამ მსოფლიო კრებების „დიადი ეპოქიდან“ დღემდე მოყოლებული ეკლესია სხვა არაფერია, თუ არა საერო ხელისუფლების „საჯილდაო ქვა“ და ამა თუ იმ მიზნებისათვის გამოსაყენებელი იარაღი. სამოციქულო? ეჭვგარეშეა. ამაზე ნუ ვილაპარაკებთ: მოციქულთა გარეგნული მემკვიდრეობა, ასეც რომ ყოფილიყო, არსებითად არ მიმაჩნია. ვიცი ეკლესიის ისტორიის მიწიერი, „მიზეზ-შედეგობრივი“ ხასიათი, ვხედავ, რომ არა აქვს არც ერთი თვისება, რაზეც მორწმუნები ლაპარაკობენ — არც ერტობა, არც სიწმინე, არც კრებითობა — და მაინც უნდდა ვირწმუნო, რომ ეკლესია — ყველაფერია რელიგიურ ცხოვრებაში. გაოცებული ვუსმენ ამ სიტყვებს და რაც თითქმის ჭეშმარიტებად მიმაჩნია — კვლავ სადღაც შორს გადაინაცვლა და ბურუსმა დაფარა. უმჯობესია შეუცნობლობა, მას შეიძლება შეურიგდე, ვიდრე „გაურკვევლობა“, რომელიც „არ უნდა შეამჩნიო“.

მოძღვარი: შენ ამბობ, რომ ეკლესიასთან დაკავშირებით არაფერია შეუცნობელი, გონებისთვის ყველაფერი გასაგებია. სწორედ ამაშია შენი მთავარი შეცდომა. სწავლება ეკლესიაზე საიდუმლოცაა და შეუცნობელიც. შენი სიტყვები მოწმობს, რომ ამ სწავლებას არ იცნობ. ის, რაც შენთვის გაუგებარია, ის, რასაც შენ ლაპარაკობ ეკლესიის ისტორიაზე და მასში იმ თვისებების არქონაზე, რაც რწმენის სიმბოლოშია მითითიბული, — შედეგია ეკლესიაზე სწავლების არცოდნისა. ამიტომაც ჩემი პასუხი იქნება არა ის, რასაც შენ ელოდები. სანამ ვისაუბრებთ ეკლესიის სიტორიაზე, ან მის ერთობასა და სიწმინდეებზე, შევეცდები აგიხსნა სწავლება ეკლსიაზე. უნდა მოემზადო გონებისათვის შეუცნობელი ბევრი საკითხის მოსასმენად.

უცნობი: ყურადღებით გისმენ. არ მესმის, რა უნდა თქვა ეკლესიაზე იმაზე მეტი, რაც ყველასათვის ცნობილია.

მოძღვარი: ვინ „ყველასათვის“!? ურწმუნოებისთვის? მათ ბევრ რამეს ვეტყვი, რადგან არაფერი იციან ეკლესიაზე. მორწმუნეთათვის ახალს ვერაფერს ვიტყვი, რადგან ვილაპარაკებ ეკლესიის სწავლებაზე, რომელიც ჩანს ღვთაებირვ გამოცხადებაში და რომელსაც შეიცავს ეკლესია.

უცნობი: ნუთუ აქაც მიზეზი ურწმუნოთა ეს უცნაური და შეუცნობელი სიბრმავეა?

მოძღვარი: უეჭველად: მათ აქვთ თვალები და ვერ ჭვრეტენ, აქვთ ყურები და არ ესმით.

უცნობი: შეიძლება ასეცაა.

მოძღვარი: ეკლესიის სინაგანი არსი ისევე შეუცნობელია ადამიანის გონებისათვის, როგორც ყოვლადწმინდა სამების საიდუმლო, რომლის მსგავსიცაა ეკლესია.

უცნობი: არ მესმის. რა ურთიერთობა აქვს მორწმუნეთა ორგანიზაციას, თუნდაც ყველაზე ამაღლებული მიზნებით, ღვთაების არსთან?

მოძღვარი: ეკლესია თავისი არსით ორგანიზაცია კი არ არის, არამედ ორგანიზმია — ცოცხალი და ერთიანი. ცალკეული შემადგენელი ნაწილების პირობებში მისი სრული შინაგანი ერთობა ისეთივე შეუცნობელი საიდუმლოა, როგორც ყოველივე სიმრავლე, რომელსაც გონება აღიქვამს, როგორც აბსოლუტურ ერთობას.

უცნობი: დაწვრილებით ამიხსენი.

მოძღვარი: შენ უკვე ნახე, როგორი ზედაპირულია შეზღუდული აზროვნების მტკიცება, რომ უაზრობაა ამტკიცო სამპიროვანი ერთარსება ღმერთის არსებოა; შენ ნახე, როგორი უსუსურია არგუმენტები მის მის წინააღმდეგ, რომ ხორცშესხმულ ძე ღვთისაში იყიო ორი ბუნება: ღვთაებრივი და კაცობრივი. შენ ნახე, როგორი აღმატებულია რწმენის სიბრძნე გონებრივ სიბრძნეზე. ახლა ისეთივე საიდუმლოს და ამოცანის წინაშე დგახარ: მიიღოს ეკლესიის ერთობის ჭეშმარიტება, მიუხედავად მისი წევრების სიმრავლისა და განყოფისა. ეკლსიის ეს ერთობა შეუძლებელია შეიმეცნო მხოლოდ გონებით, თუ მას არ ახლავს რწმენა.

უცნობი: მაინც ვერ გავიგე შენი შედარებები. როცა ერთი ღმეთის სამპიროვნებაზე საუბრობდი, ამიხსენი როგორია მისი იპოსტასების თვისებები და რომ მათი სამპიროვნება საიდუმლოდ ერთიანდება ერთ ღმერთში. აქ კი რა ხდება? სადაა საიდუმლო?  ეკლესიის რომელ არსზე ლაპარაკობ? რა აქვს საერთო ეკლესიასა და ყოვლადწმიდა სამებას? სიმრავლეს ვხედავ, ერთობას — ვერა.

მოძღვარი: სანამ გაიგებ ამას, რასაც ლაპარაკობ, უნდა გაარკვიო ეკესიის ერთობის ხასიათი. ეკლესიის ერთობა სულას არ ჰგავს ხილული სამყაროს ორგანიზებულ ან მატერიალურ ერთობას. განსხვავება იმაშია, რომ საეკლესიო ერთობას სრულიად განსხვავებული ერთობა აქვს. როცა ვამბობთ, რომ ეკლესიის ერთობა ჰგავს ყოვლადწმიდა სამების ერთობას, მარტივ შედარებას კი არ მივმართავთ, არამედ ვადგენთ ჭეშმარიტ თვისებას, რომელიც გვიხსნის ეკლესიის ერთობის საიდუმლოს.

უცნობი: ისე ბუნდვნად ლაპარაკობ, რომ ძნელია გავარკვიო რაზე ლაპარაკობ.

მოძღვარი: გაიხსენე მაცხოვრის სიტყვები: „მამაო წმიდაო, დაიცვენ ესენი სახელითა შენითა, რომელნი მომცენ მე, რაჲთა იყვნენ ერთობით, ვითარცა ჩუენ… ყოველნი ერთ იყვნენ, ვითარცა შენ, მამაო, ჩემდამო, და მე შენდამი, რაჲთა იგინიცა ჩუენ შორის ერთ იყვნენ, რაჲთა სოფელსა ჰრწმენეს, რამეთუ შენ მომავლინე მე… და მე დიდებაჲ, რომელი მომეც მე, მივეც მათ, რაჲთა იყვნენ ერთ, ვითარცა ჩუენ ერთ ვართ“ (ინ. 17, 11, 21, 22). აი, აქ არის ეკლესიის ერთობის საფუძველი, არსი და საიდუმლო. ნუთუ ვერ ხვდები, რომ ეს ერთობა იგივეა, რაც სამების იპოსტასების ერთობა?
უცნობი: რაში მდგომარეობს მიის არსი?

მოძღვარი: იმავეში, რაშიც სამი იპოსტასის მქონე ერთი ღმერთის არსი. ეს არსი სიყვარულია. სიყვარულია ეკლესიის საიდუმლო ერთობის არსი.წმინდა წერილში ვკითხულობთ: „სიყუარულითა მით რომლითა შემიყუარე მე, მათ შორის იყოს, და მე მათ თანა“ (ინ. 17, 26)… „იყუარებოდით ურთიერთას, ვითარცა მე შეგიყუარენ თქუენ“ (ინ. 15, 12).

უცნობი: განა ხალხს ეკლესიის გარეთაც არ უყვარს ერთმანეთი?

მოძღვარი: უყვართ, მაგრამ სულ სხვაა ეკლესიური სიყვარული. აქ საუბარია არა ცალკეული ადამიანების ცალკეულ გრძნობებზე, , არამედ მთლიან ცოცხალ ორგანიზმზე, რომელიც შედგება ზეცით შობილი ადამიანების სულებისაგან. ეკლესიურ ერთობაში ვერ შეხვალ ძალით, თუნდაც სიყვარულით სავსე გულით. იმისთვის, რომ ეკლესიის ერთობას შეუერთდე, ახალი შობით უნდა სძლიო დაცემული ადამიანის ცოდვილ ბუნებაში.

ეკლესია თავის თავში შეიცავს იესოს გამომხსნელ მსხვერპლს, რომელიც ახალი შობით, რწმენის გზით საშუალებას გვაძლევს ვიყოთ ღვთაებრივი სიყვარულის, ღვთაებრივი არსის თანამონაწილენი, ამიტომაც, თუმცა ეკლესიის ცხოვრება ბუნებრივ პირობებში მიმდინარეობს და აქვს ხილული, გრეგნული ფორმები, თავისი არსით ზებუნებრივია. ამას გვიხსნის ურწმუნოთათვის უცნაური სიტყვები, რომლითაც მაცხოვარი ახასიათებს მორწმუნეთა ერთობას ერში: „სოფელმან მოიძულნა იგინი, რამეთუ არა არიან სოფლისა ამისგანნი, ვითარცა მე არა ვარ სოფლისა ამისგან“ (ინ. 17, 14)… „უკუეთუმცა სოფლისაგანნი იყვენით, სოფელიმცა თჳსთა ჰყუარობდა; რამეთუ არა სოფლისაგანნი ხართ თქუენ, არამედ მე გამოგირჩიენ თქუენ სოფლისაგან, ამისთჳს სძულთ თქუენ სოფელსა“ (ინ. 15, 19)… „და არღარა ვარ მე სოფელსა ამას, და ესენი სოფელსა შინა არიან, და მე შენდა მოვალ“ (ინ. 17, 11).

შემდგომ წმინდა წერილი გვიხსნის ადამიანის გონებისათვის მიუწვდომელ სწავლებას ეკესიის სინაგან არსსა და თვისებებზე. გული უნდა გახსნა და ყოველგვარი მდაბალი ფიქრების გარეშე წაიკითხო ის, რასაც მაცხოვარი მოციქულის პირით ამბობს: „არა დავსცხრები მადლობითა თქუენთჳს, ჴსენებასა თქუენსა ვჰყოფ ლოცვათა შინა ჩემთა, რაჲთა ღმერთმან და მამამან უფლისა ჩუენისა იესუ ქრისტემან, ღმერთმან დიდებისამან, მოგცეს თქუენ სული სიბრძნისა და გამოცხადებისაჲ მეცნიერებითა მისითა. და განანათლნეს თუალნი გულისა თქუენისანი, რაჲთა იცოდით თქუენ, რაჲ-იგი არს სასოებაჲ ჩინებისა მისისაჲ, და რაჲ-იგი არს სიმდიდრე დიდებისა მკჳდრობისა მისისაჲ წმიდათა შორის, და რაჲ-იგი არს გარდამატებული სიმდიდრე ძლიერებისა მისისაჲ ჩუენდა მომართ მორწმუნეთა შეწევნისაებრ სიმტკიცისა ძლიერებისა მისისა, რომელ ქმნა ქრისტეს თანა, რამეთუ აღადგინა იგი მკუდრეთით და დასუა მარჯუენით მისა ზეცათა შინა, უზეშთაეს ყოველთა მთავრობათა და ჴელმწიფებათა და ძალთა და უფლებათა და ყოვლისავე სახელისა, რომელ სახელ-დებულ არს არა ხოლო თუ ამას სოფელსა, არამედ მერმესაცა მას. და ყოველივე დაამორჩილა ქუეშე ფერჴთა მისთა და იგი მოსცა მთავრობად ზეშთა ყოველთა ეკლესიასა, რომელი-იგი არს გუამი მისი, აღსავსებაჲ იგი, რომელმან ყოველივე ყოველსა შინა აღავსო“ (ეფ. 1, 16 — 23); „ერთითა სულითა ჩუენ ყოველთა ერთისა მიმართ გუამისა ნათელ-ვიღეთ, გინა თუ ჰუარიათა, გინა თუ წარმართთა, გინა თუ მონათა, გინა თუ აზნაურთა; და ყოველთავე ერთისა მიმართ სულისა გჳსუამს“ (1 კორ. 12, 13); „ვითარცა ერთსა მას გუამსა მრავალ ასოებ აქუს, ხოლო ასოებსა მას ყოველსა არა იგივე საქმე აქუს, ეგრეთცა ჩუენ ყოველნი ერთ გუამ ვართ ქრისტეს მიერ, ხოლო თითოეული ურთიერთას ასოებ ვართ“ (რომ. 12, 4-5); „ღმერთმან დასხნა ასონი იგი თჳთოეულად გუამსა მას შინა, ვითარცა ინება. ხოლო უკუეთუმცა იყო ყოველი ერთ ასო, სადამცა იყო გუამი იგი? ხოლო აწ მრავალ არს ასოები და ერთ გუამი…  თქუენ ხართ ჴორცნი ქრისტესნი და ასონი ასოთა მისთაგანნი“ (1 კორ. 12, 18-20; 27); „ქმარი არს თავ ცოლისა, ვითარცა ქრისტე თავ არს ეკლესიისა, და იგი თავადი არს მაცხოვარი გუამისაჲ“ (ეფ. 5, 23); „და იგი თავადი არს ყოველთა წინა, და ყოველივე მის მიერ დამტკიცნა. და იგი არს თავი გუამისა მის ეკლესიისაჲ, რომელი არს დასაბამი, პირმშოჲ მკუდრეთით, რაჲთა იყოს იგი თავადი ყოველსა შინა მთავარ“ (კოლ. 1, 17-18); „აწ მიხარის ვნებათა მათ შინა თქუენთჳს და აღვასრულებ დაკლებულთა მათ ჭირთა ქრისტესთა ჴორცითა ჩემითა გუამისათჳს მისისა, რომელ არს ეკლესიაჲ“ (კოლ. 1, 24).

აი, ღვთის გამოცხადება ეკლესიის საიდუმლოზე. აი, გონებისთვის მიუწვდომელი სიმართლე. აი, რა ვიცით არა ამაო გონების ჭკუით, არამედ მადლმოსილი რწმენის სიბრძნით როგორ ვუპასუხო შენს კითხვას: რა არის ეკლესია?

ეკლესია გოლგოთის მსხვერპლზე დაფუძნებული, თავად უფლის მიერ დაარსებული მადლმოსილი, ზებუნებრივი ერთობაა ზეცით შობილი ადამიანებისა. ისინი ქმნიან სულიწმიდით აღვსებულ ქრისტეს საიდუმლო სხეულს, მისი თავი თავად უფალი იესო ქრისტეა.

უცნობი: რაც შენ მითხარი განყენებული ღვთისმეტყველებაა. სადღაა ეკლესია? თქვენს დისერტაციებში, რომლებსაც არავინ კითხულობს? ბიბლიოთეკების თაროებზე? ცხოვრებაში არაა „ზებუნებრივი სიყვარული“, „ზეცით შობილი“ ხალი, „შეუცნობელი ერთობა“… სად არის ყოველივე ეს? მე, პირიქით, ვხედავ საშინელ განყოფას, მუდმივ მტრობას, ეს „ზეცით ნაშობნი“ კი თუ უარესნი არ არიან, არაფრით ჯობიან ჩვეულებრივ ადამიანებს.

მოძღვარი: მაინც ვერ სცდები შენს წარმოდგენებს ეკლესიაზე. შენ გაბრკოლებს არა ისტორიის ცოდნა, არმედ ჩვევა — ყველაფერი შენებურად, მიწიერი საზომებით გაზომო. დიახ, შენ ყველაფერს სწორად ხედავ და ზუსტად ზომავ, როცა ადამიანურ ცოდვებზე ლაპარაკობ. მართალია, მორწმუნეებში ცოტა სიყვარული, ბევრი ცოდვა და უწმინდურებაა, მაგრამ არასწორად ამბობ და სჯი, როცა ეკლესიაზე ლაპარაკობ. ცალკეული სულის უწმინდურება ეკლესიას — ქრისტეს სხეულს არ ეხება.

უცნობი: ეს მართლაც ზებუნებრივი არითმეტიკაა! ელკესია მორწმუნეთა კრებულია. მორწმუნეები ცოდვილნი არიან, ეკლესია კი, რომელიც ამ ცოდვილებისაგან შედგება, არაფერ შუაშია, ცოდვები — „ეკლესიის გარეთაა“. არაფერი მესმის!

მოძღვარი: შევეცდები აგიხსნა. ცოდვათაგან განხსნის წინ მღვდელი ლოცულობს: „უფალო ღმერთო, მაცხოვარო მონათა შენთაო, რომელი მოწყალე ხარ და სულგრძელ მონანულთა ზედა თვისთა სიბოროტეთა და ცცოდვათათვის, რომელსა არა გნებავს სიკუდილი ცოდვილისა, არამედ მოქცევაი და ცხოვრებაი მისი. შეისმინე აწ ვედრება მონისა შენისა და მოჰმადლე ამას შემდგომი ჟამი სინანულისა, შეუნდვენ ამას ყოველნი შეცოდებანი ამისნი ნებსითნი და უნებლიეთნი. შეაერთე ესე წმიდასა შენსა ეკლესიასა, იესუ ქრისტე, ღმერთო ჩუენო, რომელსა გშუენის დიდებაი, პატივი და თაყუანისცემაი, აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ“.

თუ შეერთება იყო, იყო განყოფაც. ეკლესი ასე ფიქრობს თავისი წევრების ცოდვებზე. ცოდვის ყოველი აქტისას მორწმუნე განეშორება ელესიას. ადამიანმა შესცოდა — ე. ი. აღარ წარმოადგენს მის სხეულს. მეკითხები, სადაა ეკლესია? გპასუხობ: ოდესღაც მოწამეთა ეპოქაში წმინდანები ამბობდნენ: „ჩვენ გვიწოდებენ ღმერტის ჭეშმარიტ შვილებს და მართლაც ასეა“ (იუსტინე ფილოსოფოსი).

ამას ვერ ვიტყვით თანამედროვე ქრისტიანთა ცხოვრებაზე, მარგამ ეკლესია ისეთივე დარჩა, როგორც მაშინ იყო, რადგანაც მაშინ იყო ქრისტეს სხეული, ასეთად დარჩა და დარჩება სამარადისოდ. ეს არ არის ზოგადი ღვთისმეტყველება. ეს არის ჩვენი ცოცხალი, რეალური, უშუალო შეგრძნება. სულიწმიდის მადლი ანათებს მოწამეთა დიდებულ ეპოქას, მათი რწმენა, შეწირული სიყვარული, მგზნებარე ლოცვა შეადგენს იმ ეკესიას, რომელსაც ვერ ხედავ, რომელსაც განზოგადებულ დისერტაციას ეძახი და კითხულობ — სად არისო?

განჭვრიტე ბუნებაში დამკვიდრებული ღვთაებრივი საწყისი, ნახე, როგორც ბრწყინავს მოღვაწეთა სახეები ლოცვისაას გამოქვაბულებში, ეკლესიებში, უდაბნოებში — ეს ქრისტეს სხეულია, არა განზოგადებული, არამედ ცოცხალი, ჭეშმარიტი ეკლესია. სულიწმიდის მადლით გაჯერებული რამდენი ამაღლებული მდგომარეობა განუცდიათ ეკლესიის წევრებს მოციქულთა დროიდან დღემდე! ეს წმიდა ეკლესიაა. რამდენი ლოცვა, გამოუთქმელი სიყვარულის გამომხატველი მორჩილი ცრემლი დაუღვრიათ მორწმუნეებს მართლმადიდებლურ ტაძრებში! ეს ჭეშმარიტი ეკლესიაა, ეს ქრისტეს სხეულია, კითხულობ, — სად არის ეკლესია? სად არის ეს ზებუნებრივი ერთობა? რა არის საღვთო ლიტურგია? შენთვის განზოგადებული ღვთისმეტყველებაა? ჩვენთვის — ცოცხალი, ჭეშმარიტი გოლგოთის სისხლი და ქრისტეს ჭეშმარიტი ხორცი, რომელიც საღვთო საიდუმლოში დაცემულებს, უწმინდურებს და მონანულებს გვაძლევს ერტობის სიყვარულს, ამ სიყვარულს რეალურად, თუმცა უხილავად შეიცავს ეკლესია: „ერთ პურ და ერთ ჴორც ჩუენ მრავალნი ესე ვართ, რამეთუ ყოველთა ერთისა მისგან პურისა მოგუაქუს“ (1 კორ. 10, 17).

უცნობი: ამ მხრიდან არასოდეს შემიხედავს ეკლესიისთვის. ეს ჩემთვის იყო ისტორიულად ცვალებადი რელიგიური ორგანიზაცია, რომელიც ჰგავს იგივე საზოგადოებრივი მიზნის მქონე სხვა ორგანიზაციებს.

მოძღვარი: ასეა. ჭეშმარიტების არცოდნამ მიგიყვანა ეკლესიის შესახებ არასწორ მსჯელობამდე. გავაგრძელოთ. ახლა უკეთ გამიგებ. ჩვენ საერთო საფუძველი გვაქვს, რომელზეც ვდგავართ. ეკლესია, რომლის თავიც ქრისტეა, წარმოადგენს აბსოლუტურუ ჭესმარიტების ერთადერტ ნავსაყუდარს. ვერანაირი ყველაზე ამაღლებული ინდივიდუალური შეგნება ვერ გახდება აბსოლუტური ჭეშმარიტების შეცველი. სადაც ინდივიდუალური ადამიანური სიბრძნე იწყება, იწყება ჭეშმარიტების მეტნაკლები დამახინჯება. ადამიანის შეზღუდულმა გონებამ შეიძლება დაიტიოს ჭეშმარიტების მხოლდო ნაწილი, აბსოლუტური ჭეშმარიტების შესაცნობად და შესანახავად საჭიროა  არა თუნდაც უბრძენესი ადამიანის ინდივიდუალური შეგნება, არამედ აბსოლუტური და ზებუნებრივი შეგნება ეკლესიისა. აქედან ნათელია, რომ ეკლესიის გარეშე შეუძლებელია რწმენის არსებობა — რომ ირწმუნო, უნდა იცოდე, რა გწამს.

უცნობი: რაღაც მოჯადოებული წრე მივიღეთ — ერთი მხრივ, ეკლესიის წევრი რომ გახდე, უნდა გქონდეს რწმენა, და მეორე მხრივ, რწმენის მისაღებად ეკლესიის წევრი უნდა იყო. ასეა?

მოძღვარი: იმისთვის, რომ ეკლესიის წევრი გახდე, საჭიროა რწმენის იმ დონის ქონა, რომელიც შესაზლებელია ყველა ადამიანისათვის, რომელსაც არ დაუკარგავს ღვთის მსგავსება და ხატება. ეს მდგომარეობა გამოხატულია სიტყვებით: „მრწამს, უფალო, შემეწიე ურწმუნოებასა ჩემსა“ (მკ. 9, 24). რწმენა, რომელზეც ჩვენ ვლაპარაკობთ, სავსებით სხვაა. ის ისევე განსხვავდება ეკლესიის გარეშე რწმენისაგან, როგორც ინდივიდუალური შეგნება განსხვავდება ეკლესიის შეგნებისაგან. მხოლოდ ეკლესიაში ღებულობს ის სისრულეს და უსაზღვრო სრულყოფილების შესაძლებლობას.

უცნობი: ძალიან მინდა გავარკვიო რწმენის საკითხი, ამიტომ გთხოვ, შეძლებისდაგვარად დაწვრილებით მომიყვე მის შესახებ.

მოძღვარი: შესანიშნავია. ჩვენ უკვე რამდენჯერმე შევეხეთ რწმენის საკითხს. უკვე ვთქვით, რომ რწმენა არაა გაუგებარი სიტყვების უბრალო დაჯერება, ანუ ზედაპიროული, შეუმოწმებელი ცოდნა. რწმენა — შემეცნების უმაღლესი ფორმაა. ეს საიდუმლო და შეუცნობელი განცდაა. ის ხილულით ხსნის უხილავს და უხილავს წარმოგვიდგენს ისევე რეალურად, როგორც ხილულს: რწმენა მოიცავს ადამიანის გონებას, გრძნობებს და სულს, რწმენის ორგანო მთლიანად ადამიანია. გონებას თავისი მოკრძალებული ადგილი უკავია. როცა გონება სიცრუითაა წარმართული, სული კი გატეხილია ვნებებით, მაშინ რწმენის აპარატია გაფუჭებული.

ეკლესიის გარეშე რწმენა არასრულყოფილია, იმიტომ კი არა, რომ მისთვის საჭიროა სრულყოფილი ჭეშმარიტების ცოდნა, არამედ იმიტომ, რომ მისთვის საჭიროა სულიწმიდის მადლის მოპოვება. თუ მხოლოდ რწმენის ჭეშმარიტების ცოდნა დაგვჭირდებოდა, შესზლებელი იქნებოდა, გვესწავლა ის, რაც მის შესახებ დაცულია ეკლესიაში ისე, რომ მისი წევრი არ გავმხდარიყავით, მაგრამ იმისთვის, რომ ეს ჭეშმარიტება ვირწმუნოთ, მხოლოდ შესწავლა არ კმარა, არამედ უნდა შევიმეცნოთ ეს რწმენა. სულიწმიდის მადლის გარეშე ეს შეუძლებელია. მოციქული ამბობს: „არავის ჴელ-ეწიფების თქუმად უფალი იესუ, გარნა სულითა წმიდითა“ (1 კორ. 12, 3). რწმენის მისაღებად საწიროა სული, რომელიც მოციქულებზე გარდამოვიდა ცეცხლოვანი ენების სახით და იმ დროიდან დამკვიდრებულია ეკლესიის საიდუმლოებებში. აი, რა არის რწმენა და რატომ არ შეიძლება მისი მიღება ეკლესიის გარეშე.

უცნობი: შემიძლია დაგეთანხმო, მაგრამ მიჭირს გავიგო, რა საერთო აქვს ერთმანეთთან ეკლესიას და ეკლესიის ზნეობრივ მდგომარეობას? შენ თვითონ ამბობ, რომ მორწმუნეები სცოდავენ. გამოდის, რომ ეკლესია, მიუხედავად თავისი საიდუმლოებებისა, არ არის გარანტი ზნეობრივი დაცემისაგან. თუ ასეა, ზნეობრივი ცხოვრების საბოლოო ინსტანციად გვევლინება არა ეკლესია, არამედ თავად ადამიანი. რატომ არის შეუძლებელი ეკლესიის გარეშე ზნეობრივი სრულყოფილება? არაფერს ვამბობ, რომ ეს ეწინააღმდეგება ყოველდღიურ გამოცდილებას. შენ მიმაჩვიე, რომ რეალობას ეჭვით ვუყურო, მაგრამ ნუთუ ტყუილია, რომ არსებობს მრავალი ზნეობრივად უანგარო ადამიანი, რომელიც ურწმუნოა და ზიზღით ეკიდება ეკლესიას? აშკარაა, რომ ადამიანის სრულყოფილება ეკლესიაზე არაა დამოკიდებული.

მოძღვარი: გავერკვეთ ამ საკითხში. შეიძლება ჩვენ სხვადასხვა თემას ვეხებით, როცა ზნეობაზე ვლაპარაკობთ. ყველა ადამიანს აქვს ზნეობრივი შეგნება. მისი ცხოვრების განსმაზღვრელი ზნეობრივი კანონები, სხვადასხვა ზეგავლენებისგან და პირობებისგან გამომდინარე, შეიძლება სხვადასხვაგვარი იყოს, მაგრამ ზნეობრივ ზეგავლენათა ერთობა მკაცრად განსაზღვრული ბუნებითი მოვლენაა და მხოლოდ ადამიანისთვისაა დამახასიათებელი.

უცნობი: პირობითად ჩავთვალოთ, რომ ასეა. მაშინ, მითუმეტეს, არ უნდა დავუშვათ, რომ ეკლესია აუცილებელი საფუძველია ზნეობრივი განვითარებისა.

მოძღვარი: მაცალე. ამას შემდგომ გავიგებთ. კულტურული განვითარების გარკვეულ ეტაპზე, როცა საზოგადოება სახელმწიფოდ ყალიბდება, ზნეობის ბუნებითი და პირველადი მოთხოვნები ყალიბდება კანონმდებლობის სახით. კოდექსი, რომლის დარღვევა დანაშაულად ითვლება, ზნეობრივი თვალსაზრისით ის მინიმუმია, რომელიც ასახავს საზოგადოების — ცალკეული სამართლებრივი სახელმწიფოს — მორალურ შეგნებას. გარდა კანონმდებლობით განსაზღვრული ზნეობრივი მინიმუმისა, არსებობს ე. წ. ინდივიდუალური ზნეობა, რომელიც მნიშვნელოვნად აღემატება სისხლის სამართლის კოდექსის მორალურ მინიმუმს და არა აქვს მკაცრად განსაზღვრული მოვალეობები ყველა ნორმისათვის. აქაც ცალკეულ ადამიანებს შეუძლიათ ამაღლდნენ უმაღლეს ზნეობრივ მდგომარეობამდე.

უცნობი: ჯერჯერობით ჩემს სიტყვებს ადასტურებ.

მოძღვარი: დიახ, ეს ყველაფერი არაა. ის ზნეობრივი სრულყოფილება, ცხონების და ჭეშმარიტი ცხოვრების ის გზა, რომელიც ქრისტემ მიანიჭა ადამიანებს და რომელზეც ვერ შედგები ეკლესიის გარეშე, — არც სამოქალაქო კანონმდებლობაა და არც ინდივიდუალური განცდა.

ამ სრულყოფილებას ადამიანი დამოუკიდებლად ვერ მიაღწევს დაზიანებული ბუნების გამო. ის გონებისთვის მიუწვდომელია და მიუღწეველი, როგორც ცხოვრებისეული მიზანი. ჩვენ მასზე ღვთაებრივი გამოცხადებიდან ვიცით, ის მხოლოდ ეკლესიაში აღსრულდება: „იყვენით თქუენ სრულ, ვითარცა მამაჲ თქუენი ზეცათაჲ სრულ არს“ (მთ. 5, 48); „სახე მიგეც თქუენ, რაჲთა, ვითარცა-ესე მე გიყავ თქუენ, ეგრეთვე თქუენცა ჰყოფდეთ“ (ინ. 13, 15); „ესე ზრახვაჲ იზრახებოდენ თქუენ შორის, რომელცა-იგი ქრისტე იესუჲს მიერ“ (ფილ. 2, 5).

ეკლესია უძველესი დროიდან იყო განმსჭვალული ამ შეგნებით. ეს კარგად ჩანს ქრისტიანი მოწამის იუსტინეს სიტყვებიდან: „ყველა ადამიანს აქვს შესაძლებლობა ღმერთს დაემსგავსოს და აქვს ძალა იქცეს ძედ მარლისა“.

აი, ამას ვგულისხმობ „ზნეობრივ სრულყოფაში“. შეიძლება შენც გესმის, რომ ამ მიზნის მიღწევა ადამიანურ ძალებს აღემატება — ადამიანური ძალები განსაზღვრულია, მიზანი კი — განუსაზღვრელი. ზნეობრივი სრულყოფა ამ თვალსაზრისით ხდება ღვთის მსგავსება.

უცნობი: დიახ, მესმის, მაგრამ რა ურთიერთობაშია ღვთის მსგავება ბუნებით ზნეობასთან?

მოძღვარი: ბუნებითი ზნეობა სრულყოფილების ამ სურვილს შესაძლებლობად აქცევს, მაგრამ თავად ითხოვს ისეთ გარდაქმნას, რომ ადამიანი იქცეს ზებუნებრივ ძალთა ჭურჭელად, ბუნებით მორალს კი ავალებს, გამოვიდეს ინდივიდუალობის ჩარჩოდან ღვთისმსგავსების უსასრულობაში. მორწმუნე ადამიანებისთვის ზნეობრივი სრულყოფა წმინდანობისკენ მიმავალი გზაა. ამ გზაზე საკუთარი ძალიტ ვერ ივლი. საჭიროა ღვთის მადლი, სულიწმიდის დამკვიდრება, „ზეცით შობა“. ყოველივე ეს შესაძლებელია მხოლოდ ქრისტეს ეკლესიაში, რადგან ეკლესია მხოლოდ ჭეშმარიტების შემნახველი კი არ არის, არამედ მადლის წყაროა, სულიწმიდის ნიჭის ჭურჭელია. აი, ზნეობის ასეთ გაგებას ვგულისხმობთ, როცა ვამბობთ ურწმუნოთათვის უცნობ აზრს — ეკლესიის გარეშე არ არსეობს ზნეობრივი ცხოვრება. შეიძლება ზნეობა ჰქონდეს ველურს, ჰქონდეს „კარგ ადამიანს“, მაგრამ არ არსებობს ის ზნეობა, რომის საფუძველიც ახალი, სულიერი შობაა, ამის მწვერვალი კი ადამიანის „მაღლის ძედ“ გარდაქმნაა.

უცნობი: ამ თვალსაზრისით მართალი ხარ; შეიძლება ელკესიის გარეშე მართლაც განუხორციელებელი დარჩეს ეს მიზანი.

მოძღვარი: ახლა გვრჩება კითხვა: შეიძლება თუ არა ეკლესიის გარეშე ღმერთთან თანაყოფა?

უცნობი: დიახ. გისმენ, ახლებურად აღვიქვამ ეკესიის ცნებას, მაგრამ მაინც არ მესმის, რატომ ვერ უნდა ვიგრძნო ღმერთი და ვილოცო მისთვის შუამავლების და დადგენილი ფორმების გარეშე? ნუთუ საკმარისი არ არის ის რწმენა, რომელიც თითოეულ ადამიანში არის, მიუხედავად იმისა, აქვს თუ არა მას შეგნებული, რომ არის „მსგავსი და ხატი ღვთისა“, ან „კარგი კაცის“ ზნეობა, რომელიც პირად ღირსებად შეიძლება ჩაითვალოს, ნუთუ აქაც საჭიროა რაღაც „ზებუნებრივი“!

მოძღვარი: დიახ, აუცილებელია. ვფიქრობ, რომ ამ საკითხში ჩვენი აზრთა სხვადასხვაობა აიხსნება იმით, რომ აბსოლუტურად განსხვავებულ ცნებეზე ვლაპარაკობთ. როცა ამბობ, რომ ღმერთთან ერთობა შესაძლებელია ეკლესიის გარეშე, მე კი ვამბობ, რომ შეუძლებელია, სიტყვებში — „ღმერთთან ერთობა“ — სხვადასხვა რამეს გვულისხმობთ.

უცნობი: ამიხსენი, რაშია განსხვავება?

მოძღვარი: ყოვლისმხილველმა ღმერთმა იცის, რა ხდება ადამიანთა სულებში. ესმის ის ლოცვებიც, რომლებიც ეკლესიის გარეთ აღევლინება. მეორე მხრივ, ადამიანის სულს, რომელმაც ვერ დაიტია ეკლესიის ჭეშმარიტების სისრულე, არ დაუკარგავს მსგავსება და ხატება ღვთისა და გარკვეულწილად შეუძლია ღვთაებრივი საწყისის მიღება. სწორედ ესაა ის ღმერთთან ერთობა, თანაყოფა, რაზეც შენ ლაპარაკობ და რომლის მიღებაც შესაძლებელია ეკლესიის გარეთ. ჩვენ კი სხვაზე ვლაპარაკობთ. ის ერთობა, რომელზეც მე ვლაპარაობ, მხოლოდ ლოცვა და ღვთის შეგრძნება არ არის — ეს საიდუმლო, არსებითი შეერთებაა მასთან. ასეთი შეერთება, ასეთი ცოცხალი, ასე ვთქვათ, ორგანულიზემოქმედება მხოლოდ ევქარისტიის საიდუმლოთია შესაძლებელი, მხოლოდ მისი წმინდა სისხლის და ხორცის თანაზიარები არიან რეალურად, ქმედითად მასთან. ეს კი ეკლესიის გარეშე შეუძლებელია. მხოლოდ მჭიდრო, ორგანული, ელესიური შეერთება არის ღმერთთან ერთობა ამ სიტყვის ჭეშმარიტი გაგებით.

უცნობი: მე „ღმერთთან ერთობაში“ სხვას ვგულისხმობდი.

მოძღვარი: აი, ხომ ხედავ, რა ძნელია ურწმუნოსთვის მოწმუნის გაგება. როგორ დამახინჯებულად წარმოუდგენიათ მათ ეკლესიის სწავლებანი. შენ შეგაძრწუნა ჩემმა სიტყვებმა, რომ ეკლესიის გარეშე რწმენა, ზნეობრივი ცხოვრება და ღმერთთან ერთობა არ არსებობს, უაზრობად მოგეჩვენა, მაგრამ როგორც კი ზოგადად, თუნდაც ბუნდოვნად წარმოიდგინე ეკლესიის ჭეშმარიტი სახე, მიხვდი, რომ ეს უაზრობა არაა, მეტიც, ნახე, რომ რწმენა, ზნეოობა და ღმერთთან ერთობა ეკლესიასთან შეხებით სულ სხვა რამედ იქცევა. რას იტყვი, თუ იმას გაიგებ, რასაც ხედავენ და გრძნობენ მორწმუნეები? რა მოხდება, თუ განიცდი ეკლესიასთან შეერთების ენითგამოუთქმელ გრძნობას? ეკლესია შენთვის განყენებული ღვთისმეტყველებით ცნება კი არ იქნება, არამედ საოცარი და უეჭველი რეალობა, რომელსაც გონებით ვერ განჭვრეტ, მაგრამ იგრძნობ მთელი არსებით. შეძლებ თქვა იგივე, რასაც ურწმუნოები ამბობენ? შეძლებ თქვა, რომ ეს ჩვეულებრივი „ისტორიული მოვლენაა“?

უცნობი: შენი სიტყვები დამაჯერებლად ჟღერს, მაგრამ რაღაცნაირ გაორებას ვგრძნობ. ერთი მხრივ, ყველაფერი, რასაც ამბობ, ჭეშმარიტებსთან ახლოს მგონია, მეორე მხრივ, — მიჭირს თავი დავაღწიო იმ ეჭვებს, რომელიც საუბრის დაწყებისას მქონდა. ჩემს წინ ორი ეკლესიაა: ერთი ის, რომელზეც შენ ლაპარაკობ, მეორე — რომლის ნახვასაც მივეჩვიე და ვერაფრით ვერ ვაერთიანებ მათ.

მოძღვარი: დადგა დრო, შენს ეჭვებზეც ვილაპარაკოთ, ეს მომცემს საშუალებას აგიხსნა ეკლსიის ჭეშმარიტი არსი. მაშინ შეძლებ შენი ორი წარმოდგენა გააერთიანო.

უცნობი: შესაძლოა.

მოძღვარი:  თავიდან შენ თქვი, რომ გაბნევს ეკლესიის ისტორიის მიწიერი ხასიათი. შენთვის ეკლესია ადამიანური ორგანიზაციაა, რომელიც ასახავს ყველა ადამიანურ სისუსტეს. ყველა ძიება ეკლესიის ცხოვრებაში შეიძლება აიხსნას გარეშე მიზეზებით, როგორც სხვა ისტორიული მოოვლენა. შემდეგ ეს აზრი განამტკიცე ეკლესიის ყველა თვისების — ერტობის, სიწმიდის — უარყოფით.ასევე ეჭვი შეიტანე მოციქულთა მემკვიდრეობაში. მე გიპასუხე, რომ შენი ეჭვების მიზეზი ეკლესიის სწავლების არცოდნაა და სწორედ ამით,  — ანუ ეკლესიაზე სწავლების გაგებით უნდა დაიწყო. არასწორია ეკლესიის წარმოდგენა ბუნებრივ ადამიანურ ორგანიზაციად. წარმოიდგინე, რომ ადამიანში ხედავ მხოლოდ მის გარერგნულ ცხოვრებას, მხოლოდ გარეგან არსთან დაკავშირებული ფაქტების თანამიმდევრობას. როგორ უნდა დაწერო ამ დამიანის ბიოგრაფია? როგორი სიზუსტითაც არ უნდა აღწერო ადამიანის ცხოვრების ფაქტები, თავიდან ბოლომდე სიცრუე იქნება. მსგავსი რამ ემართება მას, ვინც ვერ ხედავს ისტორიის შინაგან ცხოვრებას და მაინც წერს, ან „ასწავლის“ მის ისტორიას.

ეკლესია ზებუნებრივი მოვლენაა თავისი წარმოშობითაც და განვითარებითაც. მისი ისტორია მხოლოდ მიწიერ პირობებში ზებუნებრივი ხასიათის გარეგნული გამოხატულებაა. შეუძლებელია სინამდვილეში გაიგო ეკლესიის ისტორია, თუ ვერ ხედავ და, მითუმეტეს, უარყოფ მის შინაგან მდგომარეობას. ისტორიის ჭეშმარიტი მემატიანე შეიძლება იყოს მხოლოდ, ვინც თავად ცხოვრობს ეკლესიური ცხოვრებით და ამიტომაც ხედავს და გრძნობს მის შინაგან საიდუმლო ცხოვრებას. შენი დაბნევა გასაგებია. იქნებ ის ეკლესია, რომელიც შენ წარმოგიდგენია, მართლაც  „ადამიანური ორგანიზაცია“ იყოს, არ ჰქონდეს არანაირი შინაგანი დამოკიდებულება რელიგიურ ცხოვრებასთან და სხვადასხვა გარეგან პირობებთან მიმართებაში ვითარდებოდეს. ადვილია, დაინახო ისტორიული კავშირი ამა თუ იმ მოვლენასა და  ეკლესიის ცხოვრებას შორის, მაგრამ გააჩცნია, როგორ გაიგებ ამ კავშირს. მისი გაგება სხვადასხვანაირად შეიძლება. ყველაფერი დამოკიდებულია შენს შეხედულებაზე ეკლესიის ცხოვრებასა და არსზე. ერთი და იგივე ფაქტი შეიძლება სხვადასხვანაირად იქნეს განმარტებული და გაგებული. შეიძლება მოვლენები ეკლესიის ცხოვრებაში განხილულ იქნეს, როგორც გრანდიოზული პოლიტიკური და ეკონომიკური ფაქტორების მექანიკური შედეგი, შეიძლება, პირიქით, მსოფლიოს ისტორიაში მიმდინარე მოვლენები განვიხილოთ, როგორც ეკლესიაში დავანებული არამიწიერი ძალების მოქმედება. ეკლესიის ისტორიის ამგვარი გაგებისთვის საჭირო არაა ჩვენთვის უცნობი განსაკუთრებული ფაქტების ცოდნა. ფაქტები უცვლელია. უნდა ვირწმუნოთ, რომ ეკლესია ღვთის მიერ არის დადგინებული, მისი თავი — უფალი ჩვენი იესო ქრისტეა, ეკლესია კი უფლის სხეული, რომ სულიწმიდა ნამდვილადაა დავანებული მასში და წინამძღოლობს მას, ამიტომაც ეკლესიის ისტორია ის მიწიერი გზაა, რომელსაც ზებუნებრივი და შეუცნობელი ეკლესია  გადის ბუნებრივ გარემოში. აი, პასუხი შენს კითხვაზე. აი, ამ გზით გაქარწყლდება შენი ეჭვები.

უცნობი: არ ვიცი, მივიღებ თუ არა ამ თვალსაზრისს, მაგრამ ვგრძნობ, რომ თეორიულად მართლა ხარ.

მოძღვარი: ახლა ვილაპარაკოთ ეკლესიის თვისებებზე მისი შინაგანი არსის გათვალისწინებით.

უცნობი: გარკვეულწილად იკვე ვიცი, რასაც მეტყვი.

მოძღვარი: შესანიშნავია. ამაშიც შეიძლება დავინახოთ ჭეშმარიტების დადასტურება. საიდან დავიწყოთ ეკლესიის განსაზღვრა? სიწმინდიდან? შენი სიტყვებით, ეკლეისას, მისი ისტორიიდან გამომდინარე, მხოლოდ დაცინვით შეიძლება ეწოდოს წმინდა. შენ ეკლესია დაადანაშაულე ძალადობაში, სიცრუეში, ტყუილში, ბოროტმოქმედებებში. ამას რომ ამბობ, გესმის სწავლება ეკლესიის სიწმინდეებზე?  წმინდა ეკლესია ნიშნავს იმ ეკლესიას, რომელიც წმინდანებისა და ცოდვიელბისაგან შედგება? და განა ეკლესიის ცალკეულ წარმოამდგენელთა, თუნდაც იერარქთა ცოდვები შეიძლება ეკლესიის ცოდვებად ჩაითვალოს? ეს ეკლესიის ცოდვები კი არ არის, არამედ ცოდვებია ეკლესიის წინაშე. დამისახელე საეკლესიო კრების თუნდაც ერთი დადგენილება, რომელიც „ცოდვას“ ამართლებს, ან რომელიმე საიდუმლო, წესი, როტუალი, რომელიც „ტყუილს, სიცრუეს, დანაშაულს“ შეიცავს? ეკლესიის სიწმინდე ცალკეულ ადამიანთა სიწმინდე არაა. ეს ლაზარეთია, რომელიც თავისი სიწმინდით კურნავს ადამიანთა სულებს. ის ხომ სრულყოფილ და წმინდა ადამიანებთან ერთად უძლურებს და ცოდვილებს შეიცავს? როგორ უნდა გავიგოთ ეკლესიის სიწმინდე და ამავე დროს მისი წევრების ცოდვები? როგორაა ახსნილი რწმენის სიმბოლოში ეკლესიის სიწმინდე? ეკლესია წმინდაა იმიტომ, რომ მისი თავი ქრისტეა. წიმნდაა იმიტომ, რომჭურჭელია სულიწმიდისა, წმინდაა იმიტომ, რომადამიანს აძლევს ყველაფერს გამოხსნისა და წმინდანობისათვის, წმინდაა იმიტომ, რომ არის ჭეშმარიტი ხორცი ქრისტესი, სადაც მორწმუნეების საიდუმლო სიყვარულით არიან გაერთიანებულნი, წმინდაა იმიტომ, რომ ცოდვილთა სულები მიჰყავს სრულყოფილებისაკენ, აღსარების საიდუმლოთი ცოდვისაგან დახსნის მონანულის სულს, განწმენდს და საღვთო ევქარისტიით ქრისტესთან აერთებს. რასაც შენ ეკლესიის ცოდვებს ეძახი, შეუთავსებელია სინდისის ცნებასთან, — ეს არის მის ცალკეულ წარმომადგენელთა ცოდვები, ეს ცოდვები ეკლესიას ვერ აქცევს ცოდვილად, რადგან ამ ცოდვებით ისინი განეშორებიან ეკლესიას, აღარ წარმოადგენენ მის ნაწილს.

უცნობი: ეს უკვე ვიცი.

მოძღვარი: შენ არ აღიარებ ეკლესიის კრებებს და თვლი, რომ ეკლესია ყოველთვის საერო ხელისუფლების მიერ იმართებოდა.შენ გულისხმობ იმ შემთხვევებს, როცა ხელისუფლება ცდილობდა თავისი ინტერესებისთვის გამოეყენებინა გარეგანი საეკლესიო ორგანიზაცია, ან მისი ცალკეული წარმომადგენლები. შენ ვერ ხედავ ეკლესიის ჭეშმარიტ სახეს და ამიტომაც ვერ გრძნობ მის კრებით, კათოლიკე ხასიათს. ეკლესია საერო ხელისუფლების აღმსრულებელი კი არ იყო, არამედ სულიწმიდის მადლის მატარებელი, როდესაც დოგმატებს და გონებისთვის მიუწვდომელ კანონებს ამტკიცებდა. ამ გონებამ განსაზღვრა ეკლესიის შინაგანი ცხოვრება, დაადგინა წმინდა კანონები, რომელიც ადამიანური კანონმდებლობის მსგავსად მკვდარი ასოებისგან კი არ შედგება, არამედ სულიწმიდისგანაა ნაკარნახევი. ამიტომაც შეუძლებელია მათი შეცვლა ადამიანის გონების და ნების სუბიექტური აქტით, მაგრამ ამავე დროს როგორც ყოველივე ცოცხალს, შეუძლია პერიოდულად სახე შეიცვალოს.

იყო ეპოქები, როცა ამ სწავლების მიმდევრები და სულიწმიდის ნების გამომხატველნი ეკლესიაში ცოტანი იყვნენ, დიდ ნაწილს კი შეადგენდა საერო, სუბიექტური, არაეკლესიური საწყისი მიმდევრები. მაშინ ეკლესიის ბედს ის მცირე ნაწილი განაგებდა, რადგანაც ეკლესიისა სიწმინდის დამცველი იყო. ეკლესია საკრებულო იმიტომ კი არ არის, რომ ყოველთვის დაცული იყო საერო ხელისუფლების ზემოქმედებისგან და თავისუფლად მართავდა საკუთარ თავს კრებების დადგენილებების შესაბამისად, არამედ იმიტომ, რომ საერო ხელისუფლების მხრიდან პერიოდული ზეწოლის მიუხედავად, მაინც ვითარდებოდა, როგორც დოგმატურად, ისე თავისი შიანაგანი ცხოვრებით.

უცნობი: ამის მიღება უფრო მიჭირს, მაგრამ ვუშვებ, რომ ასეა. ყოველ შემთხვევაში, ამ შინაგან მხარეს ადრე არასოდეს არ ვაქცევდი ყურადღებას.

მოძღვარი: შენ თქვი, რომ მოციქულთა მემკვიდერობა მნიშველოვანი საკითხი არ არის. რატომ გეეჭვება? ისტორიამ და ეკლესიის გადმოცემამ ერთნაირად შემოგვინახა ეს ცნობა თავად მოციქულთა მიერ ხელთდასხმული ეპისკოპოსებიდან დღემდე . ამ მემკვიდრეობითობას უდუიდესი მნიშვნელობა აქვს. ეს ერთ-ერთი ნიშანია ეკლესიის ჭეშმარიტებისა, ეს მიგვანიშნებს, რომ ეკლესია მიჰყვება იმ გზას, რომელიც მოციქულებს ეუწყათ თავად მაცხოვრისგან.

უცნობი: ჩემთვის ნათელი არ არის შენი პასუხი, მაგრამ არც გეწინააღმდეგები.

მოძღვარი: ახლა გეკითხები: შეიძლება ასეთი ეკლესია ერთიანი არ იყოს? შენ ლაპარაკობ „მრავალ“ ეკლესიაზე. რაზე მიგვითითებს ეს სიმრავლე? განა იმაზე არა, რაზეც მოციქული აფრთხილებდა მოციქულებს: „მრავალნი მოვიდოდიან სახელითა ჩემითა და იტყოდიან, ვითარმედ: მე ვარ ქრისტე, და მრავალთა აცთუნებდენ“ (მთ. 24, 5). ეკლესიას თავისი პატარა „სამწყსო“ არ უწოდა? მან არ თქვა: „მო-რაჲ-ვიდეს ძე კაცისაჲ, პოვოს-მეა სარწმუნოებაჲ ქუეყანასა ზედა“? (ლკ. 18, 8); „მაშინ უკუეთუ ვინმე გრქუას თქუენ: აჰა აქა არს ქრისტე გინა იქი, ნუ გრწამნ“ (მთ. 24, 23). რამდენი დაცემა, განყოფა, დამახიჯნება, დაბნევა, სიცრუე იყო და იქნება, მაგრამ ეკლესია მარად ერთიანი დარჩება. მრავალი ტოტი მოწყდება ვაზს, მრავალი ძლივს შეიმაგრებს თავს, მხოლოდ ერთი ჭეშმარიტი ეკლესია იქნება მწიფე მტევანი. წმიდა, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია არის ჭესმარიტებისად ასულიწმიდის მადლის შემნახავი და არ შეიძლება რადმეიმე ჭეშმარიტებად დაიყოს. ასეთი ეკლსია ერთადერთია.

უცნობი: როგორ შევიცნოთ იგი? ყველას ჰგონია, რომ მისი ეკლესიაა ერთადერთი. რა ნიშნები აქვს ამ ეკლესიას?

მოძღვარი: ჭეშმარიტი ეკლესია იყო და იქნება „არა ამ სოფლისა“. ქრისტეს სული არასოდეს შეურევს მასში ბელიარის სულს, ამიტომაც თავისუფალი იქნება მიწიერი სტიქიებისგან. მასში დაცულია ყველაფერ. მასში დაცულია ყველაფერი, რაც ეკლესიას სულიწმიდისგან მიემადლა: იერარქიის სამოციქულო რიგი, კრებების დადგენიელბა საელკესიო წყობის შესახებ, დოგმატთა რწმენის სიწმინდე, წმინდა კანონთა შეუცვლელობა, გადმოცემის ერთგულება. სადაც ეს ნიშნები იქნება — იქნება ჭეშმარიტი ეკლესია და, პირიქით, სადაც შეწყდება მოციქულათაგან ნაბოძები მემკვიდრეობა, ან შეიცვლება წმინდა კანონები, ან შევა ბელიართან ერთობაში, ან უარს იტყვის ქრისტეში თავისუფლებაზე და დაემორჩილება მიწიერ სტიქიებს — აღარ იქნება ჭეშმარიტი ეკლესია.

უცნობი: ძნელია შენი სიტყვების გადმოტანა მიწიერ ნიადაგზე, ანუ გონებით დავეთანხმო იმას, რასაც ვგრძნობ.

მოძღვარი: ამას სხვისის სიტყვებით ვერ ისწავლი, სინაგანი გამოცდილება მოგცემს.

უცნობი: მინდა ამ გამოცდილებაზე გელაპარაკო.

მოძღვარი: იგრძნო ეკლესია — ნიშნავს გამოსცადო ის ნეტარება, რომელიც გამოგვეცხადა აღთქმაში და ეკლესიაში იწყება. როგორი ცოდვაც არ უნდა ჩაიდინო, როგორი საშინელი და ბინძურიც არ უნდა იყოს შენი ცხოვრება, როგორი დაწყევლილიც არ უნდა მოგეჩვენოს თავი ღვტის წინაშე, შეგრძნება იმისა, რომ შენც ეზიარები ქრისტეს წმინდა სიხლსა და ხორცს, რომ შენი სარწმუნოებით, მთელი გულით და ჩაუმქრალი სინდისით, სულში არსებული სიკეთით ღვთის გულმოწყალების გამო ქრისტეს სხეულის ნაწილი ხარ, გავსებს ღვთისმოსავი აღფრთოვანებით და სასიხარულო მორჩილებით. სადღაც, გულის სიღრმეში, მუდამ გაქვს სასოების გრძნობა — რომ უფალი შენც მოგიტევებს და მოგცემს ნებას იყო მართლმადიდებლური ეკლესიის სულ მცირე ნაწილი მაინც. როგორი მწუხარებაც არ უნდა დაგატყდეს, როგორც არ უნდა დაგამციროს ცხოვრებამ — ყოველთვის გამარჯვებულად თვლი თავს, რადგანაც ყოველთვის გრძნობ ქრისტეს ეკლესიის იმ გამარჯვებას და დიდებას, რომელიც აღგიქვა მან და რომელსაც რწმენის თვალებით ჭვრეტ. შენ ერთადერთი არა ხარ. ყოველითვის გრძნობ იმ სიყვარულს, რომელიც გარს გახვევია და არ გაძლევს საშუალებას ჩაეფლო ცხოვრების სიბინძურეში. შენ მთელი ქვეყნისთვის ლოცულობ, ლოცულობ ეკლსიაში და არ ითხოვ, არამედ ადიდებ უფალს, რადგანაც შენი პირადი საჭიროება უმნიშვნელოა ამ სიხარულთან შედარებით. სხვაგვარად ხედავ გარემომცველ სამყაროს, რადგანაც მისი საფუძველი — ახალი და და ახალი მიწა — თავად ეკლესიაა.

უცნობი: შეიძლება ასეცაა.

მოძღვარი: იყო მორწმუნე და დარჩე ეკლესიის გარეთ იგივეა, გწყუროდეს, შენ წინ სუფთა წყლის ჭურჭელი იდგას, შენ კი ხელი არ გაშალო მის ასაღებად და დასალევად.

უცნობი: ჩანს, მართალი ხარ. კიდევ ვერ ვუწოდებ ჩემს თავს მორწმუნეს, მაგრამ ვგრძნობ რაღაც მსგავსს, რასაც შენ ამბობ. განა შეიძლება თქვა: არ მინდა, არ შემიძლია?

მოძღვარი: არა, არ გინდა, თუმცა სხვანაირად ხედავ. მხოლოდ შენი არსების პატარა ნაწილით გინდა, არადა სწორედ მთელი არსებით უნდა გინდოდეს. უდიდესი ბედნიერებაა რწმენის ქონა, მაგრამ რა სიტყვებით უნდა გადმოსცე ეკლესიის შეგრძნება?

უცნობი: დიახ, მესმის შენი. შესაძლოა, საიდუმლოს, ანუ ზებუნებრივი ძალების გარეშე ეს მართლაც განყენებულ, ლამაზ, მაგრამ მიუღწეველ ოცნებად მეჩვენება.

მოძღვარი: სავსებით სწორია.

უცნობი: ხედავ, რა ძნელია „განათლებული ადამიანისთვის“ თითოეული ნაბიჯის გადადგმა ამ გზაზე? ისევ შეკითხვები გამიჩნდა, ისევ წინააღმდეგობებში ვარ.

მოძღვარი: სახელდობრ?
უცნობი: ეს საიდუმლოებებს ეხება. აქ ბევრი რამეა მიუღებელი და გაუგებარი.

მოძღვარი: ნუ გეშინია. უკვე ახლოს ხარ ჭეშმარიტების გაგებასთან. რაც შეეხება ახალ წინააღმდეგობებს, შევეცადოთ დავძლიოთ ისინი.

უცნობი: ძალიან მინდა.

მოძღვარი: მშვენიერია. შემდგომ ეკლესიის საიდუმლოებებზე ვილაპარაკოთ.

დიალოგი 5

საიდუმლოებებზე

უცნობი: ვერასოდეს წარმოვიდგენდი, თუ შენთან საიდუმლოებებზე მომიწევდა საუბარი.

მოძღვარი: რატომ?

უცნობი: მეგონა, ჩვენი სუბრები უფრო ადრე შეწყდებოდა.

მოძღვარი: მე კი პირიქით, ეჭვი არ მეპარებოდა, რომ ბოლომდე მივიყვანდით ამ საუბარს.

უცნობი: ახლა მე შეგეკითხები — რატომ გეგონა?

მოძღვარი: იმიტომ, რომ დარწმუნებული ვიყავი — მართლა გინდოდა ჭეშმარიტების შეცნობა. ვისაც ამის გაგეგბა უნდა, შუა გზაზე ვერ ჩერდება.

უცნობი: შესაძლებელია. საიდან დავიწყოთ ჩვენი საუბარი?

მოძღვარი: მომიყევი შენს ეჭვებზე.

უცნობი: ჩემი ეჭვები ეხება საიდუმლოებებზე სწავლებას და საერთოდ ყველა საიდუმლოს ცალ-ცალკე. საიდან დავიწყო?

მოძღვარი: ჯერ საერთოდ დავიწყოთ, მერე სათითაოდ განვიხილოთ.

უცნობი: შესანიშნავია. ეკლესიური საიდუმლოებები დღემდე მეჩვენებოდა ქრისტიანული სწავლების უხეშ დამახინჯებად. მას იმ უწიგნური ადამიანების გამოგონებად ვთვლიდი, რომლებიც ვერ ამაღლდნენ ქრისიტიანობის ჭეშმარიტ გაგებამდე და იმიტომაც თითოეული სიტყვა ზედმიწევნით და უხეშად ესმოდათ. ყოველთვის ვფიქრობდი, რომ ქრისტე შეძრწუნდებოდა, რომ ენახა, როგორ იქცა მისი საუბარი ნიკოდიმოსთან „ნათლისღების საიდუმლოდ“, მოწაფეებთან გამოსათხოვარი საუბარი „ევქარისტიის საიდუმლოდ“,  მრუშობის აკრძალვა — „ქორწინების საიდუმლოდ“ და ა. შ. არ შემიძლია ეს სწავლება ჭეშმარიტად ჩავთვალო, ჯერ ერთი იმიტომ, რომ უგუნურება მგონია, მეორეც, იმიტომ, რომ აშკარად „ისტორიული წარმოშობისაა“.

მოძღვარი: რატომაა უგუნურება? გინდა თქვა, რომ გაუგებარია?

უცნობი: არა, სწორედ რომ უგუნურებაა. განა ადამიანის გონებისთვის აშკარა არაა რაღაც გარეგნული, ხშირად უცნაური, ვითომ აუცილებელი მანიპულაციების უაზრობა. ეს მანიპულაციები კი იმისთვის ტარდება, რომ ღვთის ძალა დაეხმაროს ადამიანს მისთვის შეუძლებელი ამოცანების გადასაწყვეტად. ნუთუ „ზეციური შობისათვის“ აუცილებელია წყალში სამჯერ ჩაყვინთვა, ქრისტესთან შესაერთებლად კი ღვინიანი სეფისკვერის მიღება?  სიძვა „კანონიერ ქორწინებად“ რომ იქცეს, ბრჭყვიალა ქვებიანი უაზრო გვირგვინით სამჯერ უნდა შემოუარო  ანალოღიას… ჩემთვის ძნელი იყო დოგმატების მიღება, რადგანაც ჩემი გონებისათვის დაუტევნელია საიდუმლოებები და სრულიად ზედმეტია. მესმის, რომ ჭეშმარიტი სარწმუოებისათვის, სრულყოფილი  ზნეობრივი ცხოვრებისათვის  ადამიანური ძალები საკმარისი არაა. მესმის, რომ ეს ადამიანურ შესაძლებლობებს აღემატება და ამიტომ ვითხოვთ დახმარებას ზეციდან. მაგრამ რატომ იღებს დახმარების ეს სურვილი ასეთ უხეშ, მატერიალურ ფრორმას? ეს არ მესმის.

   ახლა საიდუმლოებების „ისტორიულ წარმოშობაზეც“ ვიტყვი. როგორ დავიჯერო მათი ღვთივდადგენილება, როცა მათი გარეგნული ფორმა თანდათანობით იქმნებოდა? თუ უფლისათვის ასეთი მნიშვნელოვანი იყო, რომ ღვთაებრივი ძალა ადამიანებს მღვდელმოქმედების სახით გადასცემოდა, კონკრეტული მითითითებებიც უნდა მიეცა, თუ როგორ ჩატარებულიყო ეს ღვთისმსახურება. თქვენ თვლით, რომ თუ ამა თუ იმ მანიპულაციებს არ ჩაატარებთ, საიდუმლოც არ შესრულდება. თუ გარეგნული ფორმა ასეთი მნიშვნელოვანია, გაუგებარია, რატომ არ არის მითითებული ის გამოცხადებაში? უფრო მეტად გაუგებარია, რატომ იცვლებოდა ეს ფორმა საუკუნეების მანძილზე? თუ პირველ საუკუნეში ვინმემ იფიქრა ქორწინების ასე შესრულება, როგორც თქვენ ასრულებთ, ეკლესია მას „ნამდვილ საიდუმლოდ“ არ ჩათვლიდა და, პირიქით, თუ ახლა ვინმე ჯვარს დაწერს ისე, როგორც პირველ საუკუნეებში, — შენ იტყოდი, რომ ეს საიდუმლო არაა. აშკარაა, რომ საიდუმლოს გარეგნული ფორმა იცვლებოდა ისევე, როგორც კულტი, სადაც ადვილად იპოვი სხვადასხვა ზეეგავლენას, თვით წარმართული მისტერიების ჩათვლით. როგორ უნდა ირწმუნო საიდუმლოსი, როგორც ღვთის დადგენილისა?

მოძღვარი: დაამთავრე?

უცნობი: კი. საიდუმლოებებზე ზოგადად მოვრჩი, მაგრამ თითოეულზე ცალ-ცალკე ბევრის თქმა შემიძლია.

მოძღვარი: ამაზე შემდგომ ვილაპარაკოთ. ახლა შენი ნათქვამი განვიხილოთ. შენ გგონია, რომ საიდუმლოებები „უგუნურებაა“, რადგან ღმერთი ადამიანს ძალას აძლევს უშუალოდ და არ სჭირდება ქმედებების შესრულება. რას გულისხმობ სიტყვაში „უშუალოდ“?

უცნობი: ადამიანს შეუძლია ლოცვით სთხოვოს ღმერთს დახმარება და მიიღოს. რა საჭიროა წყალში ბანაობა, ღვინიანი სეფისკვერი, სპილენძის გვირგვინები? ნუთუ ამის გარეშე შეუძლებელია? ნუთუ ღმერთს მართლა სჭირდება ეს ჟღარუნები და ცერემონიალი?

მოძღვარი: მიპასუხე — რატომ დასჭირდა ადამიანის სულს ხორცი შეემოსა და საერთოდ, მატერიალური სამყარო შექმნილიყო? განა ღმერთს არ შეეძლ შეექმნა მხოლოდ სული, რომელიც ღვთაებრივად იცხოვრებდა?

უცნობი: შენ ისეთი რამ მკითხე, რაზეც პასუხი არ არსებობს. შენ თვითონ მითხარი, რომ შეიძლება მივაღწიოთ ღვთის მიერ შექმნილი ცხოვრების მიზანს, მაგრამ ადამიანისთვის გაუგებარია, რატომაა ის შექმნილი და რატომაა დასმული მის წინაშე ეს მიზანი, რადგან ჩვენთვის შეუცნობელია ღვთის ეს საიდუმლო.

მოძღვარი: შესანიშნავია. მშვენივრად გამიგე. რატომ ივიწყებ ამას, როცა საიდუმლებებზე ლაპარაკობ?

უცნობი: ვერ ვხვდები, რა საერთო აქვს ერთს მეორესთან.

მოძღვარი: ბევრი რამ. მეკითხები, რატომაა საჭირო ნივთიერი, ცვალებადი, ხილული ფორმები მადლმოსილი ღვთაებრი ძალის ადამიანისთვის გადმოსაცემად. პირდაპირ გიპასუხებ: არ ვიცი. ისევე არ ვიცი, როგორც არ ვიცი, თუ რატომ ისურვა ღმერთმა ნივთიერი სამყაროს არსებობა, არ შექმა მხოლოდ სულიერი სამყარო და გააჩინა ხორციელი, ნივთიერი, შეცნობადი სამყარო.

უცნობი: მაინც ვერ ვხვდები, რისი თქმა გინდა?

მოძღვარი: ადამიანისთვის შეუცნობელია და ამოუხსნელი საიდუმლო — რატომ ისურვა უფალმა ხილული სამყაროს შექმნა და ადამიანის სულისთვის ხორციელი ფორმის მიცემა, მაგრამ ეს არ გვიშლის ხელს ვირწმუნოთ, რომ უკვე შექმნილი სამყაროს  და ადამიანის ცხოვრების მიზანი ღმერთთან ერთობაა. თუ დააკვირდები ღმერთთან ერთობის არსს, რომელიც ადამიანის ცხოვრების მიზანს და მის ხსნას წარმოადგენს, ნახავ, რომ ეს ერთობა მხოლოდ სულს არ გულისხმობს, არამედ მთლიანად ადამიანს. საყოველთაო აღდგომა მარტო სულის აღდგომა არაა. ხორცი და სული ადამიანში ორი ურთიერთსაპირისპირო  საწყისი არაა. ის ერთობას, მთლიან ადამიანურ პიროვნებას წარმოადგენს. თუ ჩათვლი, რომ სულისა და ხორცის ერთობაა უაზრობაა და ზედმეტი, მაშინ გექნება უფლება თქვა, რომ ხილული და ფიზიკური საიდუმლოებები ზედმეტია.

უცნობი: თანდათანობით მესმის შენი. შენ ამბობ, რომ საიდუმლოს გარეგნული სახე იმიტომაა საჭირო, რომ ადამიანის სულისა და ხორცისაგან შედგება?

მოძღვარი: დიახ, მაგრამ ეს არ უნდა წარმოიდგინო, როგორც გარეგნული, ფორმალური მოთხოვნილება, არამედ, როგორც შინაგანი აუცილებლობა, მაშინ საიდუმლო უბრალო ცერემონიალი არ იქნება შენთვის.

უცნობი: აბა როგორ უნდა გავიგო?

მოძღვარი: ადამიანი მარტო სული არ არის, არამედ ნივთიერიცაა. ჩვენთვის უცნობია, როგორია ადამიანისსულისა და ხორცის შინაგანი კავშირი და ურთიერთობა, მაგრამ ვიცით, რომ ღვთის მადლმა ადამიანი სრულად უნდა მოიცვას: „არა უწყითა, რამეთუ ჴორცნი ეგე თქუეენნი ასონი ქრისტესნი არიან? აღ-უკუე-ვიხუნეა ასონი იგი ქრისტესნი და ვყვნე ასო მეძვის? ნუ იყოფინ!“ (კორ. 6, 15) და კიდევ: „არა უწყითა, რამეთუ ჴორცნი ეგე თქუენნი ტაძარნი თქუენ შორის სულისა წმიდისანი არიან, რომელ-ეგე გაქუს ღმრთისაგან, და არა ხართ თჳსთა თავთანი? რამეთუ სასყიდლით სყიდულ ხართ. ადიდეთ უკუე ღმერთი ჴორცითა მაგით თქუენითა და სულითა მაგით თქუენითა, რომელი-იგი არს ღმრთისაჲ“ (1 კორ. 6, 19-20). ადამიანს ღვთაებრივ მადლს საიდუმლო ანიჭებს. საიდუმლოთი ადამიანის სული და ხორცი ღვთაებრივი მადლით ივსება. აქ ისევე აუცილებელი და იდუმალია ნივთიერის მნიშვნელობა, როგორც ადამიანის პიროვნებაში. ჩვენ არ ვიცით, როგორია კავშირი და ურთიერთმიმართება გარეგნულ ნივთიერ საწყისსა და სულიერ არსს შორის, მაგრამ ვიცით, რომ ეს კავშირი არსებობს და დაურღვეველია.არ ვიცით, რატომაა საჭირო ერთი საიდუმლოსათვის წყალი, მეორესთვის — ზეთი, მესამესთვის — პური და ღვინო, არ ვიცით, რატომ უნდა წარმოითქვას დადგენილი სიტყვები და შესრულდეს გარკვეული ქმედებები, მაგრამ რწმენით ვხვდებით, რომ ეს საჭიროა იმისთვის, რომ ღვთის მადლმა დაიმკვიდროს ყველგან — სულში, სხეულში. საიდუმლოებებში ჩანს ღვთის უკიდეგანო სიყვარული, რომელიც ჩვენზე გადმოდის, მიუხედავად ჩვენი სულიერი და ხორციელი გახრწნილებისა და გვღებულობს თავის დასში. ეს სიყვარული, შემწყნარებლობა და გულკეთილობა გვაძლევს მადლმოსილ ძალას, რომელიც ვლინდება, ნივთიერ, გარეგნულ, შეცნობად ფორმებში, რომელიც მოიცავს მთლიანად ადამიანს და არა მხოლოდ მის სულს. საიდუმლო ღვთის მადლი, რომელიც ადამიანის სულის მსგავსად, შემოსილია გარეგნული ხილული ფორმით. ამ ხორციელი, ხილული ფორმით გადმოსცა ღმერთმა თავისი ძალა დაცემულ და გამოსყიდულ ადამიანს, რადგან ამ საიდუმლოთი ის, იუსტინე მოწამის სიტყვებით, — „ყოვლადმაღლის ძე“ გახდა.

უცნობი: გამოდის, რომ ამ გარეგნული ფორმის გარეშე მადლის მონიჭება და ადამიანის გარდაქმნა შეუძლებელია?

მოძღვარი: დიახ. მაგრამ აუცილებელია ერთი რამ ითქვას. ის ზოგადად ყველა საიდუმლოს ეხება. საიდუმლო — აუცილებელი გარეგნული მღვდელმოქმედებაა ღვთის მადლის გადმოსაცემად — ეს ზოგადი, შეუცვლელი კანონია, მაგრამ უნდა გვახსოვდეს, რომ იქ, სადაც მადლია, ღვთის ნებით ცალკეულ შემთხვევებში შესაძლებელია გამონაკლისის დაშვება. როცა უფალს ნებავს, მადლი შეიძლება გარდამოვიდეს დაწესებული მღვდელმოქმედების გარეშე. ეს შესაძლებლობა ყველა საიდუმლოში არსებობს, რამდენიმე მაგალითს მოგიყვან.

როგორც ზოგადი წეის გვიჩვენებს, წყლით და სულით ნათლისღება აუცილებელია მორწმუნეთა ეკლესიაში გასაერთიანებლად, , მაგრამ ცალკეულ შემთვევაში წმინდანები ეკლესიის წევრები ხდებოდნენ ამ მღვდელმოქმედების გარეშე. ძველად სულიწმიდის მადლი მორწმუნეებზე გარდამოდიოდა ხელთდასხმით, მაგრამ იერუსალიმში 120 კაცზე სულიწმიდის მადლი გარდამოვიდა ხელთდასხმის გარეშე. ასისთავი კორნილიუსიც ნათლისღების და ხელთდასხმის გარეშე აღივსო სულით.

მსგავსი გამონაკლისები ყველა საიდუმლოში უნდა დაიშვას და უნდა განვიხილოთ, როგორც განსაკუთრებული, ღვთის ნებით აღსრულებული ქმედება და გვახსოვდეს, რომ ეს არანაირად არ ამცრობს საერთო სწავლებს საიდუმლოებებზე.

უცნობი: დავუშვათ, ასეა. რატომ არ არის საიდუმლოებების ეს გარეგნული მხარე ღვთის მიერ მოცემული ჩამოყალიბებულად და შეუცვლელად? როგორ გაიგეს ადამიანებმა თავად, რომ სწორედ ეს ქმედებები  უნდა შესრულდეს და ეს სიტყვები წარმოითქვას? ეს ხომ ადამიანური საზომია?

მოძღვარი: შენ მართალი იქნებოდი იმ შემთხვევაში, თუ საიდუმლოებათა ეს ფორმა ეკლესიის გარეთ შეიქმნებოდა, მაგრამ ისევ დაგავიწყდა, რას ვამბობდით ეკლესიაზე. ეკესიაში თავი ქრისტეა, თავად ელკესია კი — სულიწმიდის საბრძანისია. ამიტომაც იქ გრძელდება ღვთის ნების მოქმედება. შენ კითხულობ, საიდან მოიტანეს ადამიანებმა საიდუმლოს შესრულების ქმედება და სიტყვები? ეს ეკლესიამ თქვა. წმიდა წერილში გადმოცემულია ყველა ძირითადი საწყისი ღვთივგამოხცადებული ჭეშმარიტებისა. მათი ემდგომი განვითარება მთელი სისრულით გვიხსნის  ამ ჭეშმარიტებას. როგორც აღმოცენებული, მსხმოიარე მცენარე თესლიდან მოდის, მაგრამ თესლი და მსხმოიარე მცენარე სხვადასხვაა, ასევე ეკლესიის დოგმატები, სწავლება მადლზე, ეკლესიური ცხოვრების შინაგანი წესრიგი გადმოცემულია წმიდა წერილში. რწმენის სიმბოლო, სწავლება საიდუმლებებზე, წმიდა კანონები არ არის წმიდა წერილში, მაგრამ ღვთის სიტყვა, როგორც მარცვალი, შეიცავს მას.ყველაფერი, რაც აქვს ეკლეისას, შექმნილია სულიწმიდის ძალით.

უცნობი: არ მესმის, გამოცხადებას რად სჭირდება პროცესი? რატომ არ შეიძლებოდა ადამიანებს ყველაფერი ერთად მისცემოდა ადამიანებს დასაწყისშივე? უფრო დამაჯერებელი არ იქნებოდა, თუ ყველა ჭეშმარიტება ერთდროულად გამოეცხადებოდა ხალხს?

მოძღვარი: ისევ გავიწყდება, რომ ეკლესია უბრალო ფორმა არ არის, მასში, როგორც ჭურჭელში დამკვიდრებულია სულიწმიდა. ეკლესია ქრისეს ცოცხალი სხეულია, ქრისტე მისი თავია, თავად ეკლესია კი სულიწმიდითაა აღვსილი. ადამიანები, — ამ სხეულის  ნაწილები — მასში მოქმედებენ. აქედან მომდინარეობს ზოგიერთი ურთიერთობა ზებუნებრივ საწყისსა და ბუნებრივ მიწიერ პროცესს შორის. ეკლესიის განვითარების საქმეში ადამიანის  მონაწილეობამ და მიწიერმა არსებობამ აუცილებელი გახადა მისი განვითარების თანმიმდევრულობა, რომელიც დამოკიდებული იყო ადამიანთა სულიერ და ზნეობრივ მდგომარეობაზე, მათი რწმენის ხარისხზე, მთელი რიგი გარემოებებისათვის მომზადებაზე. ასე უნდა გავიგოთ სხვადასხვა ეპოქაში საიდუმლოთა სხვადასხვანაირი ფორმა. ეკლესია ცოცხლობს და ამიტომაც იცვლება. ეს არ ხდება ამა თუ იმ ადამიანური მოსაზრების გამო, ეს ჰგავს მიწაში ჩათესილ  თესლში მომხდარ ცვლილებებს, რომელიც იზრდება და მცენარედ იქცევა.

უცნობი: დიახ, თანმიმდევრულად მსჯელობ. შეიძლება შენი არგუმენტებიც მივიღო, თუმცა ეს ძალიან ძნელია გონებისათვის. და მაინც,  — ჩემი „კერძო შეკითხვები“ არ დაკმაყოფილდება შენი ზოგადი მსჯელობებით და მომიწევს ცალკეულ საიდუმლოებებზე გადავიდეთ.

მოძღვარი: გისმენ.

უცნობი: დავიწყოთ ნათლისღებით. თქვენი სწავლებით, ამ მღვდელმოქმედების დროს სამგზის შთაფლვით და გარკვეული სიტყვების წარმოთქმით ადამიანი იბადება ზეციდან, იქცევა სხვა ადამიანად, უერთდება ეკლესიას, ხდება მისი ნაწილი. ასეა?

მოძღვარი: დიახ, ასეა.

უცნობი: დავუშვათ, მართალი ხარ, როცა ამბობ, რომ ადამიანის გარდამქმნელი მადლის მოსაპოვებლად საჭიროა გარეგნული ფორმა: წყალში შტაფლვა, გარკვეუი სიტყვების წარმოთქმა, ან უნდა შესრულდეს ის, რასაც შენ „ნივთიერ, ფიზიკურ საიდუმლოს“ ეძახი, მაგრამ გეკითხები: ნუთუ მხოლოდ ეს გარეგნული ფორმაა საკმარისი?

მოძღვარი: რა თქმა უნდა, არა.

უცნობი: მაგრამ ჩვენთან ხომ სწორედ ასე ხდება! თითქოს სხვა არაფერი, გარდა ამ გარეგნული ფორმისა, საჭირო არაა.

მოძღვარი: რატომ ფიქრობ ასე?

უცნობი: მარტივად. „ზეციური შობა“. და ეკლესიასთან შეერთება გულისხმობს ერთ აუცილებელ პირობას: რწმენას. გაიხსენე, როგორ არის აღწერილი „საქმეში“ საჭურისი ნატლისღება. ფილიპემ გზაში უქადაგა ქრისტე და დაარწმუნა კიდეც. წყალთან მოახლოებულმა საჭურისმა ფილიპეს უთხრა: „აჰა წყალი, რაჲღა ყენება არს ჩემდა ნათლის-ღებად?“ ფილიპემ მიუგო: „გრწამს თუ ყოვლითა გულითა შენითა, ჯერ-არს. მიუგო და ჰრქუა მას: მრწამს, რამეთუ ძე ღმრთსაჲ არს იესუ ქრისტე“ (საქმე, 8, 36-37).

ასე რომ, საიდუმლო დამოკიდებულია რწმენაზე. რწმენის გარეშე საიდუმლოც არ იქნება. ჩვენთან კი როგორაა? განა შეიძლება საიდუმლო სრულყოფილად ჩაითვალოს, როცა მოსანათლი გულგრილია, ზოგჯერ კი მტრულადაცაა განწყობილი რწმენისადმი? და განა კლესიის სწავლებით, შენი ფორმულა არ შესრულდება რწმენის გარეშეც და შესაძლებელი იქნება მეორედ ნათლისღება? ყველაზე ნათელი დადასტურება რწმენის არარსებობისა ჩვილთა ნათლისღებაა. თქვენ მათ წყალში შთაფლავთ და ირწმუნებით, რომ უკვე ეკლესიის შვილები არიან, მაგრამ რა რწმენა უნდა მოსთხოვო ძუძუთა ბავშვს? განა თქვენი ნათლისღება  ამ შემთხვევაში არ შეესაბამება მაგიურ შელოცვას, სადაც სიტყვას და ქმედებას მხოლოდ თვითმიზანი აქვს? და განა ნათელი არაა, რომ ამ შემთხვევაში ეკლესიამ შინაგანი მნიშვნელობა, არსი შეცვალა გარეგნული რიტუალით. ამიტომაც, თუ ჭეშმარიტებად ჩავთვლით სწავლებას „ფიზიკურ მადლზე“ , სავსებით მიუღებელია ის, რაც აქედან გამოვიდა.

მოძღვარი: სავსებით სწორი ხარ, როცა ამბობ, რომ რწმენა აუცილებელი პირობაა საიდუმლოს აღსრულებისათვის. დაწვრილებით განვიხილოთ ეს საკითხი და ნახავ, რომ შენი ეჭვები უსაფუძვლოა. ნათლისღების საიდუმლოთი ადამიანი ხელახლა იშობა, ეკლესიის წევრად იქცევა. ადამიანის ფიზიკური შობა თავის თავში ატარებს პირველ ცოდვას. მისი დაძლევის გარეშე შეუძლებელია ეკლესიის წევრი, ქრისტეს ნაწილი გახდე. ადამიანს არ შეუძლია ეს თავად გააკეთოს, რადგანაც ძალა არ შესწევს თავის ბუნებაში არსებული პირველი ცოდვის დასათრგუნად. ამის გაკეთება შესაძლებელია ღვთის ძალით ხელახლა შობით და სამყაროს გამომხსნელი იესო ქრისტეს რწმენით. ეს გარდამქმნელი, გარდამსახველი ძალა ეკლესიაშია, ეკლესიაშივეა ამისთვის აუცლებელი რწმენა. ნათლისღებით ადამიანი იღებს იმას, რასაც ეკლესია აძლევს და რაც მასზე არაა დამოკიდებული. მისი სული არსებობის ახალ გარემოში ექცევა, ხელახლა იშობა, ეკლესიის წევრი ხდება. და ამით მისთვის შესაძლებელი ხდება იმ საიდუმლოს მიღება, რომელიც მხოლოდ ღვთის მადლით მიეცემა ეკლესიის წევრებს.

უცნობი: ნუთუ პირადი რწმენა საჭირო არაა?

მოძღვარი: საჭიროა. და ეკლესიაც არ აღასრულებს ნათლისღების საიდუმლოს ურწმუნო ადამიანზე. ის ფილიპეს მსგავსად ეკითხება კათაკმეველს სწამს თუ არა ქრისტე. პირადი რწმენა იმისთვისაცაა საჭირო, რომ მადლი ჭეშმარიტ საწყისად იქცეს ადამიანის სულში.

უცნობი: თუ ის საიდუმლოს იღებს რაღაც მოსაზერბის გამო, სინამდვილესი მორწმუნე არაა, საიდუმლო ხომ მაინც აღსრულდება?

მოძღვარი: კი, აღსრულდება, იმ თვალსაზრისით, რომ ეკლესია აძლევს იმას, რასაც ნათლისღება გულისხმობს, მაგრამ ეს იმას გულისხმობს, რომ სიცოცხლემინიჭებულმა ადამიანმა მეყსეულად მოიკლას თავი. თავისი ურწმუნოებით ადამიანი ხდება ეკლესიის მკვდარი წევრი.

უცნობი: გამოდის, რომ, თუ შემდგომ ირწმუნებს, ხელახლა უნდა მოინათლოს?

მოძღვარი: არა. ეკლესიის სწავლებით, ადამიანს ზეცით მოვლენილი მადლმოსილი ძალა მხოლოდ ერთხელ ეძლევა, ისევე, როგორც მხოლოდ ერთხელ შეიძლება ადამიანი იშვას ხორციელად. ეს ძალა ადამიანს ნათლისღებით მიეცა, ის თუმც მკვდარია, მაგრამ მაინც ეკლესიის შვილია. თუკი მოგვიანებით ირწმუნებს, მოინანიებს თავის უმეცრებას, მაშინ ეკლესიისაგან მიცემული მადლი ამოქმედდება მასში და თითქოს გაცოცხლდება.

უცნობი: დავუშვათ ასეა. ჩვილთა ნათლისღებაზე რას მეტყვი? ეს ხომ მოძალადეობრივი შეერთებაა ეკლესიასთან? როცა ურწმუნო ინათლება, ის ერთგვარად თანამონაწილეობს ამ საიდუმლებაში, თუმცა თვალთმაქცობს, მაგრამ ჩვილები?! ეს ხომ იგივეა — მონათლო უგონოდ მყოფი ადამანი და მერე ამტკიცო, რომ ეს „ეკლესიის წევრია“?

მოძღვარი: ჩვილებს პირადი ცოდვები არა აქვთ, და ეს პირობა საკმარისია საიდუმლოს აღსასრულებლად, რაც შეეხება პირად რწმენას, აქ ეკლესია ერთიანი, მთლიანია. პირად რწმენას, რომელიც არა აქვს ჩვილს და რომელიც აუცილებელია საიდუმლოს ჭეშმარიტი აღსრულებისათვის, აღიარებს მისი ნათლია.

უცნობი: ისევ ზოგადი ღვთისმეტყველებაა. განა რეალურად ეს ასეა? განა ნათლიები იმაზე ფიქრობენ, რომ ღვთის წინაშე თავიანთი რწმენა აღიარონ? განა მათთვის ეს ცარიელი რიტუალი არაა და მასში მონაწილეობა რელიგიური მოტივებითაა განპირობებული და ცხოვრებისეული ურთიერთობებით?

მოძღვარი: შეიძლება. ამიტომაც მოუწევთ ღვთის წინაშე პასუხისგება. მადლი უმნიშვნელო ძალა არაა და მასთან უღირსად მოახლება ამ ძალას არ შეარყევს, მაგრამ უღირსად მიმღები სცოდავს. საიდუმლო თავისთავად ყოველთვის წმინდაა და აღესრულება ყველგან, სადაც ეკლესია აღასრულებს მას. ის კი, რაზეც შენ ლაპარაკობ — ეს ადამიანთა ცოდვებია და არა ეკლესიის მიერ მადლმოსილი საიდუმლოს შეცვლა გარეგნული რიტუალით.

უცნობი: მზად ვარ მივიღო შენი სიტყვები. შეიძლება აქ მართლა არ სცოდავს ეკლესია თავისი სწავლებით, მაგრამ ხანდახან რეალობა ისე იხლართება სწავლებაში, რომ ვერ გაარჩევ — სად მთავრდება ერთი და იწყება მეორე. შეიძლება ყველაზე ძნელად ქორწინების საიდუმლოს ვიგებ.

მოძღვარი: მესმის შენი. აქ ეკლესიური სწავლეა მართლაც ბუნდოვანია, მაგრამ შევეცადოთ გავერკვეთ მასში.

უცნობი: ის, რაც ჩემთვის ცნობილია ეკლსიის დამოკიდებულებაზე ჯვრისწერასთან, იმდენად წინააღმდეგობრივია, რომ ვერ გამირკვევია, რას გულისხმობს ეკლესიის სწავლება ქორწინებაზე.

მოძღვარი: დაწვრილებით ამიხსენი, რა არის გაუგებარი.

უცნობი: ქორწინების საიდუმლო ისეთი მღვდელმოქმედებაა, რომელშიც ადამიანებს ეძლევათ ზებუნებრივი ძალა ქრისტიანული ოჯახის შესაქმნელად. ქორწინების გარეშე ფიზიკური ურთიერთობა, თქვენი სწავლებით, სასიკვდილო ცოდვაა. კანონიერად გაჩენილი შვილები  ღვთის მცნების აღსრულებაა. ოჯახის ცხოვრება საშინაო ეკლესიად იქცევა. მოციქული ამბობს: „გიყვარდეს ცოლი შენი, როგორც ქრისტეს უყვარს ეკლესია თვისი“. ეს სიყვარული სიძვა არ არისს, ეს სიყვარული რაღაც „საიდუმლოა“, სადაც ღვტის მადლით მამაკაცი და ქალი ხდებიან ერთ ხორც. ასეა?

მოძღვარი: დიახ, ასეთია ეკლესიის სწავლება.

უცნობი: მე ვიტყოდი — ეკლესიის სწავლების ერთი მხარე. ეკლესია ლოცულობს და კურთხევით აღიარებს ჯვრისწერის სიწმინდეს, ლოცულობს სულისა და ხორცის ერტობაზე, შეერთებაში საიდუმლოს ჭვრეტს. ასწავლის ცოლს სიყვარულს, მსგავსად ქრისტეს სიყვარულის ეკლესიისადმი. ლოცულობს შვილიერებასა და კეთილდღეობაზე. ამისთვის კი ენიჭებათ მადლმოსიილ ღვთაებრივი ძალა. ასეა?

მოძღვარი: ასეა.

უცნობი: შემდეგ სავსებით სხვა რამ იწყება. ჯერ ერთი, ეს ლოცვები მხოლოდ ეკლესიაში იკითხება, საიდუმლოს აღსრულების დროს. ტაძრის კედლებს გარეთ ლოცვითი ურთიერთობა არ გრძელდება და არა იმიტომ, რომ მორწმუნეებს არ უნდათ ლოცვა, არამედ იმიტომ, რომ ეკლესია პრინციპულად ეწინააღმდეგება ამას. სხვანაირად რომ ავხსნათ, რომ არ არსებობს არც ერთი ლოცვა, რომელიც აღევლინება სახლისათვის, ოჯახისათვის, ქმრისთვის, ცოლისთვის, მათი ცოლქმრული ცხოვრებისათვის. ეს უბრალო შემთხვევითობა არაა. ამაში ჩანს ეკლესიის გაორებული დამოკიდებულება ჯვრისწერის მიმართ: „ერთი მხრივ საიდუმლოა, მეორე მხრივ — „უწმინდურება“.

მოძღვარი: არ მესმის შენი.

უცნობი: მაგალითს მოგიყვან. ერთხელ ერთ მღვდელს ვესაუბრე ქორწინებაზე და ვუთხარი — უცნაურია, რომ ეკლესია ლოცულობს და კურთხევას ითხოვს ადამიანის ცხოვრების ყველა უმნიშვნელო ნაბიჯზე, მაგრამ არ არის ერთი ლოცვაც კი ცოლქმრულ ერთობაზე. მან ხელი ჩაიქნია, გაიცინა და მითხრა: „თქვენ ითხოვთ ვილოცოთ მდაბალი ქმედების აღსრულებისათვის“. ერთხორცად ქცევისადმი ასეთი  დამოკიდებულება აქვს არა ცალკეულ მღვდელს, არამედ მთლიანად ეკლესიას. ერთი მხრივ, საიდუმლო, მადლი, შვილიერება, სიყვარული უფლის მცნება „შეეყავ ცოლსა შენსა“ და „იყავ ერთხორც“  უდიდესი საიდუმლოა და ემსგავსება ქრისტეს და ეკლესიის ურთიერთობას, მეორე მხრვი კი „მდაბალი ქმედებაა“, „უწმინდურებაა“, რომელიც იკრძალება გარკვეულ დღეებში. ქალმა აღასრულა ის, რისთვისაც მიენიჭა მადლი და რაზეც ლოცულობდა ეკლესიაში, მისი ლოცვა შეისმინა ღმერთმა, გააჩინა ჩვილი და ამიტომ 40 დღის განმავლობაში ეკრძალება ტაძარში შესვლა, არ ითვლება ზიარების ღირსად, როგორც „შებილწული“! ეკლესია მე40 დღეს ლოცულობს: „განბანენ ესე მწიკულისაგან ხორცთასა და სულისა, აღსრულებად მეორმოცესა ამას დღესა, რომელიცა რირს იქმნა მოსვლად წმიდასა ტაძარსა შენსა, სადიდებელად ჩუენ თანა ყოვლადწმიდისა სახელისა შენისა, მამისა და ძისა და წმიდისა სულისა, აწ და მარადის და უკუნითი იკუნისამდე. ამინ“. გამოდის რომ ამ დღემდე უღირსი იყო! რატომ? იმიტომ რომ ღვთის მცნება აღასრულა?

ქორწინებისადმი ეკლესიის დამოკიდებულების ამ რეალობის შესაბამისად შეიქმნა ჩვენი რეალობაც. თქვენ შეგიძლიატ ერთმანეთი გიყვარდეთ ყველაზე ამაღლებული სიყვარულით, გრძნობთ, რომ ეს სიყვარული გაქცევთ ერთ არსებად, შეგიძლიათ გქონდეთ სრული ერჭობა  სულისა და სხეულისა, მაგრამ რაღაც მიზეზების გამო ვერ ქორწინდებით, „ჯვარდაუწერელად“ ცხოვრობთ და ეს საკმარისია, რომ თქვენი ჭეშმარიტი ოჯახური ცხოვრება, სიყვარული და ერთობა ეკლესიისათვის სიძვად იქცეს. მომავალი მღვდელი, რომელიც გარკვეული დროისთვის უნდა „დაქორწინდეს“, რათა ხარისხი მიიღოს, მიდის „საცოლის“ სანახავად, ნახულობს ერთს, მეორეს, მესამეს, თითქოს საქონელი, ან უსულო ნივთია. ბოლოს პოულობს „შესაფერისს“. გარკვეული დროის შემდეგ აღსრულდება ქორწინების საიდუმლო. მოჰყავს სავსებით უცხო ქალი, რომელსაც მეორედ თუ მესამედ ხედავს, საერთოდ არ იცნობს და არ უყვარს, მაგრამ „ჯვარდაწერილები“ არიან, შედეგად სარეცელი შეუგინებელია, ყველაფერი რიგზეა, აღსრულდა „ქორწინება“, სადაც ცოლქმრული ერთობა სიძვა კი არაა, არამედ „კანონიერი აღსრულება… მდაბალი ქმედებისა“.

სწავლებით და მორწმუნეთა ზოგადი აზრით, ქორწინება „სისუსტეა“, კომპრომისული დაშვება, რადგან სიძვას ჯობია. მოციქული, რომელიც ერთგან ქორწინებას ქრისტესმიერ საიდუმლოს უწოდებს, სხვაგან ამბობს: „უმჯობეს არს ქორწინებაჲ, ვიდრე განჴურვებაჲ“ (1 კორ. 7, 9), ანუ ქორწინება სიძვის პალიატივად ვაქციოთ. სავსებით გასაგებია, რომ ასეთ ვითარებაში ჯვრისწერამ, როგორც საიდუმლომ, ვერ დაიმკვიდრა ცხოვრებაში. ნახე, რა ადვილად ამბობენ მასზე უარს. რატომ? იმიტო, რომ არ თვლიან საჭიროდ შეიძლება მორწმუნემ ბავშვი არ მონათლოს? არა! მაგრამ ჯვრისწერის გარეშე თანაცხოვრება დასაშვებად მიაცნიათ, რადგან ჯვრისწერის საიდუმლო აუცილებლად არ ითვლება. როგორც კი ქორწინების იურიდიულმა და ყოფითმა მხარემ თავისი აზრი დაკარგა, ნათელი გახდა, რომ მას რელიგიური დატვირთვა არ აქვს, ის საჭირო არაა, რადგან ეკლესიის სწავლებითაც, ჯვრისწერის საიდუმლოთი არაფერი იცვლება, არაფერი გარდაიქმნება, არ განიწმინდება, როგორც იყო, ისევ ისეთ უწმინდურებად რჩება. მეც გაკვირვებული ვკითხულობ, ბოლოსდაბოლოს, რა არის ქორწინების საიდუმლო?

მოძღვარი: არა ხარ მართალი იმაში, რასაც ეკლესიის სწავლებაზე ამბობ და სწორი ხარ იმაში, რასაც ჩვენ რეალობაზე ამბობ. ეკლესიის სწავლებაში არაფერია გაორებული, ცხოვრებისეული რეალობა კი საშინელი დამახინჯებაა ამ სწავლებისა. ჯვრისწერის სიწმინდე ეკლესიის მიერ არის აღიარებული. ქორწინების უწმინდურებად მიჩნევა ეკლესიის მიერ ერესადაა მიჩნეული. არსებობს ორი გზა — ქალწულებისა და ცოლქმრული ცხოვრებისა. ეკლესია პირველს უფრო სრულყოფილად მიიჩნევს, რადგან იძლევა ღმერთტან მეტი სიახლოვის შესაძლებლობას. ამ ორი გზის აღიარება და ქალწულების აღმატებულად მიჩნევა სულაც არ არის გაორება. არც ნაკლებად სრულყოფილი გზა არის „უწმინდურება“. იმავეს ვხედავთ ცხოვრბაში საზოგადოდ, აქაც ორი გზაა — საერო და სამონაზვნო. ცხონება ორივეგან შეიძლება, მაგრამ  სამონაზვნო ცხოვრება აღმატებულია. ამიტომ არასწორად გესმის მოციქულის სიტყვები: „უმჯობეს არს ქორწინებაი, ვიდრე განხურვებაი“. ეს არ არის სიძვის წინააღმდეგ „პალიატივი“. მოციქული ამბობს: არსებობს ორი გზა — ქალწულება და ქორწინება. უმჯობესია ქალწულის გზა აირჩიო, მაგრამ ყველას არ შეუძლია ამ გზაზე სიარული. ამ შემთხვევაში გარეგნულად ქალწულების გზაზე შემდგარი შეიძლება დაიღუპოს განხურვების ცოდვით. ამიტომ ჯობია დაადგე ნაკლებ სრულყოფილ გზას, რომელიც ასევე წმინდაა — ეს გზა ქორწინებაა.

დაბოლოს, გაორებას ხედავ მე-40 დღის ლოცვებშიც. ეს ლოცვა ეხება იმ პირველ ცოდვას, რომელიც აღბეჭდილია ჩვენს შობაში. ეს ლოცვა სულაც არ არის ღვთის მიერ ნაკურთხი ქორწინებით დადგენილი ურთიერთობით მიღებული უწმინდურებისაგან განწმენდისკენ მიმართული. ეს ლოცვა იმ პირველი ცოდვისაგან განწმენდისათვის, რომელსაც ვატარებთ და რომელიც აღბეჭდილია ჩვენს შობასა და სხეულზე .

სავსებით მართალი ხარ — ეკლესიის სწავლება ცხოვრებაში დამახინჯებულია. ეს დამახინჯება გამოწვეულია ქორწინების საიდუმლოს არსის შეუცნობლობით. ყოველი საიდუმლო აღსრულდება ეკლესიის მიერ, მაგრამ ამ საიდუმლოთი მიღებული მადლის ქმედება დამოკიდებულია ადამიანის შინაგან სულიერ მდგომარეობაზე. ნათლობა ადამიანს აძლევს ხელახალი შობის მადლს, მაგრამ ურწმუნოოობის შემთხვევაში ეს შობა ახალ სიცოცხლეს არ მოგვცემს. ქორწინებაც მადლს გვაძლევს, რომელიც გატაცების ბუნებრივ წყალს გარდაქმნის ერთ სულ და ერთ ხორც შეერთების ღვინოდ. თუ ქორწინებაში სიყვარული არ იქნება, თუ ცოლი „უცხო ქალი“ იქნება და არა იმ სიყვარულის ნაწილი, რომელსაც მოციქული ქრისტეს და ეკლესიის ურთიერთობას ადარებს, — მადლი უმოქმედო გახდება, ქორწინება კი, თუმც ეკლესიური სწავლებით კანონიერი და არა სიძვა, მაგრამ მაინც მკვდარი, ოჯახი კი — საერო საქმე და არა საოჯახო ეკლესია. შეიძლება მონათლული, ანუ ახლადშობის მადლით შემოსილი უარესი იყოს, ვიდრე მოუნათლავი, ქორწინებაში მყოფნიც შეიძლება უარესი იყვნენ, ვიდრე უქორწინებელნი, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ნათლობა და ჯვრისწერა საჭირო არაა. პირიქით, უნდა მოინათლო და იქორწინო რწმენით და სიყვარულით, რათა უნაყოფო არ გახდეს ნათლობით და ჯვრისწერით მიღებული მადლი.

მართალი ხარ, როცა ლაპარაკობ იმ გულგრილობაზე, რომელიც მორწმუნეებს აქვთ ამ საიდუმლოს მიმართ, და სწორად მიუთითებ მის მიზეზზე — მრავალი მორწმუნისათვის ქორწინება საიდუმლოდ არ ითვლება და ვერ გრძნობს მის აუცილებლობას ოჯახის შესაქმნელად, ამასთან, როცა ქორწინებამ დაკარგა  იურიდიული და ყოფით აზრი, მათთვის ზედმეტი გახდა. ამაში დამნაშავე ხალხია და არა ეკლესიის სწავლება. შენი დაბნეულობა ჯვრისწერაზე ეკლესიის სწავლებასთან დაკავშირებით არის შედეგი ამ სწავლების არასწორი გაგებისა. ეკლესია უპირობოდ მიიჩნევს ქორწინებას ერთ-ერთ  საიდუმლოდ და ჯვრისწერას აკურთხებს არა როგორც შინაგნ კომპრომისს, არამედ ღვთივსათნო გზად, ტუმცა აღიარებს უქორწინებლობის უპირატესობას.

უცნობი: დამაკმაყოფილა შენმა პასუხმა. გავიგე მოჩვენებითი, შინაგანი წინააღმდეგობა ეკლესიის სწავლებისა. ახლა მინდა რამდენიმე სიტყვა გითხრა მირონცხებისა და ზეთი სკურთხევაზე. ვფიქრობ, რომ ისინი საჭირო არაა.

მოძღვარი: დარწმუნებული ვარ, რომ ეკლესიის სწავლება ამაშიც დაგაკმაყოფილებს.

უცნობი: შესაძლებელია.

მოძღვარი: რატომ მიგაჩნია ეს საიდუმლოებები ზედმეტად?

უცნობი: მირონცხება ზედმეტად მიმაჩნია იმიტომ, რომ იმეორებს იმას, რაც ნათლისღებისას ხდება. ადამიანი ხომ ხელახლა იშვა. მიეცა მადლი ახალი, წმინდა ცხოვრებისათვის. რაღა საჭიროა კიდევ სხვა სპეციალური საიდუმლო, სხვა სპეციალური ზებუნებრივი ძალა? რაკი ადამიანს მიეცა მადლი ახლადშობისათვის. ცხოვრებაში ამ მადლის ქმედება თავად მასზეა დამოკიდებული. ჩემი აზრით, მადლი ერთია — ერთი ღმერთი, მასშია ძალა, ეს ცალკეული გამოვლინებები კი ადამიანის მოგონილია.

განსაკუთრებით უცნაური მგონია ზეთის კურთხევის საიდუმლო. ეკლესია ლოცულობს ავადმყოფებისათვის და სწამს, რომ ღმერთს ესმის მისი. რა საჭიროა საიდუმლო? რატომ არ შეიძლება განსაკუთრებული მღვდელმოქმედების და ზეთის ცხების გარეშე ვთხოვოთ ღმერთს განკურნება? რა საჭიროა განსაკუთრებული მადლი?

მოძღვარი: უპირველეს ყოვლისა, გაიხსენე, რომ ეკლესიის სწავლებითაც მადლი ერთია, ანუ ერთი წყაროდან მოდის: „განყოფანი მადლთანი არიან, და იგივე სული არს“ (1 კორ. 21, 4); „თითოეულსა კაცად-კაცადსა ჩუენსა მოცემულ არს მადლი საზომისაებრ ნიჭისა ქრისტესისა“ (4, 7).

ასევე საიდუმლოებებში სხვადასხვა მადლია, სული კი — ერთი.

ახლა მირონცხების საიდუმლო განვიხილოთ. ზეცით შობა, ეკლესიასთან შეერთება ნათლისღებით ხდება. ეს მადლი ცხონების გზაზე დასადგომად ეძლევა ადამიანს. ეს ერთი მადლია. ზეცით შობილი ადამიანი უწინდელ გარემოში ცხოვრობს და ამქვეყნიური სტიქიები ცდილობენ ჩააქრონ კვლავ აღორძინებული სულიერი ცხოვრება. ჩვენი გონება, გრძნობები, ვნება მუდამ დგას საშიშროების წინაშე — აღდგეს ის ძველი კაცი, როემლიც ჩვენს ხორცშია. საჭიროა „სულიწმიდის ბეჭედი“, რომელიც ძალას მისცემს ღვთის მადლით ხელახლად შობილ კაცს ახლებურად იფიქროს, იგრძნოს, იხილოს, მოისმინოს, შეიგრძნოს სამყარო. ეს ბეჭედი აღავსებს, ასრულებს ნათლისღების საიდუმლოს, რომელშიც ადამიანი თავიდან იშობა და გადაეცემა ეკლესიას მირონცხების საიდუმლოთი, რომელიც ნათლისღებისაგან განუყოფელია. ამ საიდუმლოზე უარის თქმა ნიშნავს უარის თქმას სულიწმიდის მადლის სრულ მიღებაზე.

უცნობი: ეს სისრულე ნათლისღებაში არ არის?

მოძღვარი: არა, ისევე, როგორც დაბადება და ფიზიკური ცხოვრების დასაწყისი ჯერ კიდევ არ ნიშნავს ორგანიზმის სრულ განვითარებას.

უცნობი: სხვა სიტყვებით, ნათლისღებით სულიერი შობა მოდის, მირონცხება სულიერი ზრდაა?

მოძღვარი: სავსებით სწორია.

უცნობი: რა თქმა უნდა. ეს საიდუმლო ეკავშირება ეკლესიის დამოკიდებულებას ჩვენს ფიზიკურ უძლურებასთან. მედიცინა განარჩევს ავადმყოფობის სხვადასხვა ფიზიკურ მიზეზს, ეკლესია კი — სულიერს. ავადმყოფობა შეიძლება იყოს მოვლინებული სასჯელად, გულისხმისყოფად — გამოსაცდელად მოთმინებისა და რწმენისა, — მაგრამ თითოეულ მათგანში დევს ჩვენი ცოდვა, ამიტომაც ავადმყოფობა ფიზიკური სიკვდილის საწყისია. ავადმყოფობის სხვადასხვა სულიერ მიზეზთა გამო ავადმყოფები სხვადასხვანაირად მიმართავენ ღმერთს. ეკლესია ლოცულობს უძლურთათვის და თვლის, რომ ამ ლოცვით დამტკიცებული რწმენისა და სიყვარულის აქტი, აღასრულებს იმას, რასაც უფალი ითხოვს ავადმყოფისაგან და ანიჭებს კურნებას. ხანდახან ცალკეულ ადამიანთა და მთლიანად ეკლესიის ლოცვა საკმარისი არაა. ავადმყოფობა გრძელდება. უფალი თითქოს ამ ავადმყოფობით რაღაცისკენ მოუწოდებს ადამიანს. მისგან მოელის ან სინანულს, ან გამოსწორებას, არ რწმენას, ან მოთმინებას. ადამიანი აცნობიერებს, რომ სულიერად დაუძლურდა და სირდება განსაკუთრებული მადლმოსილი დახმარება. ამ დროს ეკლესია აღასრულებს ზეთის კურთხევის საიდუმლოს. ეს საიდუმლო ერთდროულად სინანულიცაა, ლოცვაც განკურნებისათვის, აღთქმაც, რომ გამოჯანმრთელების შემდეგ თავის თავს უფალს მიუძღვნის და ღვთის მადლის თხოვნაც, რათა შეძლოს ამ მადლის ასრულება. წაიკითხე ლოცვები, რომლებიც საიდუმლოს აღსრულებისას იკითხება:

“დაუსაბამოო და დაუსრულებელო, წმიდაო წმიდათაო, რომელმან მოავლინე მხოლოდშობილი ძე შენი, განკურნებად ყოვლისა სენისა, და ყოვლისა უძლურებისა სულთა და ხორცთა ჩვენთასა. შენ უფალო გარდამოავლინე სული შენი წმიდა, და წმიდა ჰყავ ზეთი ესე, და რომელთა მიიღონ, და იცხონ. მოეც მონასა ამს შენსა ხსნაი ყოვლისაგან ცოდვისა, და სასუფეველისა ცათასა მკვიდრობა:…”

ნუთუ ვერ ხედავ განსხვავებას ამათსა და განკურნებისათვის ჩვეულებრივ ლოცვას შორის? აქ მხოლოდ ლოცვა არ არის, აქ სინანულია, აღთქმა და თხოვნა შეწევნისა. როგორ უნდა თქვა, რომ ეს საიდუმლო საჭირო არაა? ამის თქმა მხოლოდ მას შეუძლია, ვინც არასოდეს ყოფილა ავად, ან არ განიცდის მას ისე, როგორც განიცდიან მორწმუნეები.

უცნობი: მაგრამ ყველა ხომ არ იკურნება ამ საიდუმლოს შემდეგ?

მოძღვარი: ყველა არ იკურნება. ეს რას გვიჩვენებს? რა თქმა უნდა, საიდუმლოს საჭიროების უარყოფას არა. ეს გვიჩვენებს, რომ უფალმა გადაწყვიტა ამ ადამიანის სულის წაყვანა და მიწიერი ცხოვრების შეწყვეტა. არ ვიცით, რატომ გადაწყვიტა უფალმა ასე. ეს მისი წმიდა ნებაა, მაგრამ ვიცით და გვწამს, რომ ყოვლისმხილველი და მოწყალე უფალი ადამიანის ცხოვრებას წყვეტს მისი ცხონებისათვის საჭირო ჟამს, ამიტომაც ავადმყოფის თხოვნა სიცოცხლის გაგრძელებაზე ემსგავსება ბავშვის თხოვნას, რომელმაც არ იცის, რა არის მისთვის უმჯობეის, ამიტომაც უფალი არ ასრულებს მას.

უცნობი: შეიძლება ასეცაა…

მოძღვარი: რაში გეპარება ეჭვი?

უცნობი: ხელთდასხმის საიდუმლოზე მე არაფერს ვიტყვი. ვაღიარებ, რომ რაკი არსებობს იერარქია, უნდა იყოს განსაკუთრებული მღვდელმოქმედება, რომლითაც ადამიანს გადაეცემა იერარქიული  უფლება და ძალა მის აღსასრულებლად, მაგრამ რა არის აღსარების საიდუმლო? განა ადამიანმა თავად ღმერთთან არ უნდა აღიაროს ცოდვები და შენდობაც მისგან მიიღოს? რა შუაშია აქ: „შეგინდობ“? ნუთუ ამის გარეშე არ შეუძლია ღმერთს აპატიოს ცოდვილს? ან რა მადლი გადაეცემა ადამიანს აღსარებით? რას გულისხმობს ეს საიდუმლო?

მოძღვარი: შენ კითხულობ: შეუძლია თუ არა ადამიანს ცოდვა აღიაროს თავად ღმერთის წინაშე? შეუძლია! მაგრამ შეუძლია თუ არა ამ აღსარებას და მიტევებას შეცვალოს საიდუმლო? არ შეუძლია. რატომ? ჯერ ერთი, იმიტომ, რომ ეკლესია შეუნდობს არა სინანულის მიხედვით, არამედ, გარკვეულ წილად, „ვალად“. ისააკ ასური ამბობს, — ადამიანი, რომელსაც შეუძლია საკუთარი ცოდვები დაინახო, უფრო ნეტარია, ვიდრე ის, ვისაც ანგელოსების ხილვა ძალუძს. ასე ძნელია მთელი სისრულით ნახო საკუთარი ცოდვები. ეკლესია იერარქიით მოცემული ძალით თითქოს მთელ ცოდვას შეუნდობს ადამიანს. უფალი იესო ქრისტე მონანულს შეუნდობს „მადლით და კაცთმოყვარეობით“, მღვდელ კი ადასტურებს ამას და შეუნდობს, ამავე დროს ათავისუფლებს ადამიანის სულს ამ ცოდვისაგან. მეორეც, — საკმარისი არაა, რომ ცოდვა შეენდოს ადამიანს და მისგან განთავისუფლდეს. ის ამავდროულად უნდა შეუერთდეს ეკლესიას. ის განხეთქილება, რომელიც მოხდა ცოდვის ჩადენის მომენტში, უნდა აღმოიფხვრას. ეკლესიასთან სრული ერთობა აუცილებელია ზიარების საიდუმლოსათვის. იერარქიას მინიჭებული აქვს ცოდვისაგან დახსნის უფლება. თავად ეკლესიას შეუძლია მისცეს ცოდვისაგან განთავისუფლების მადლი, ეს უკანასკნელი კი აუცილებელია ეკლესიასთან ერთობის დასამყარებლად.

უცნობი: ისევ მაიძულებ ვაღიარო, რომ ჩემი ეჭვები შედეგია ეკლესიის სწავლების არასრულყოფილი ცოდნისა.

მოძღვარი: ძალიან მიხარია, რომ ამას აღიარებ, მაგრამ ჯერ არაფერი გითვამს ევქარისტიის საიდუმლოზე. მე კი ველოდი, რომ აქედან დაიწყებდი. ყველაზე ბუნებრივი ამაში დაეჭვებაა.

უცნობი: არც ცდები. ჩემი ყველაზე სერიოზული ეჭვები სწორედ ამ საიდუმლოს უკავშირდება. ალბათ აქედან დამეწყო, მაგრამ პირიქით მოვიქეცი, ბოლოსთვის გადავდე. ვფიქრობდი, რომ თუ სხვა ეჭვები გამიქრებოდა, — ამასთან დაკვშირებული კითხვები ძველებურად მწვავე არ მექნებოდა. ასეც მოხდა, მაგრამ მაინც ბევრი რამ მაქვს გასარკვევი. გავაგრძელოთ, თუ შემდეგისთვის გადავდოთ?

მოძღვარი: არა, ახლა მითხარი.

უცნობი: ევქარიტიის საიდუმლო სრულად განსხვავდება სხვა საიდუმლოებებისაგან. სხვა სიდუმლოებებში გარკვეული მღვდელმოქმედებით ზებუნებრივი ძალა გადაეცემოდა ადამიანს. ევქარისტიის საიდუმლოში კი ყველაფერ ამასთან ერთად უნდა ვირწმუნო, რომ ღვინო და პური სასწაულად გადაიქცევა ქრისტეს ჭეშმარიტ სისხლად და ხორცად. მე უნდა ვირწმუნო ამ საშინელი და აბსოლუტურად წარმოუდგენელი  სასწაულისა და ამავე დორს მივიღო ეს სისხლი და ხორცი, რათა ჭეშმარიტად შევუერთდე ქრისტეს ეკლესიას. ამას მთელი ჩემი სასოება აპროტესტებს. ჯერ ერთი, არ ღებულობს გონება. როგორ შეიძლება გარეგნულად აბსოლუტურად შეუცვლელი ღვინო და პური  იქცეს სისხლად და ხორცად? მეორეც — აპროტესტებს გრძნობა. საშინელებად მიმაჩნია ამ სისხლის და ხორცის მიღება. და ბოლოს აპროტესტებს ჯანსაღი აზრი, რომელიც კითხულობს — რისთვისაა საჭირო ყოველივე ეს? ნუთუ „ქრისტესთან ერთობა“ მოითხოვს ასეთ უცნაურ ფორმას — ქრისტეს ნაწილის გადაყლაპვას? ნუთუ ეს ველური და უაზრო უმსგავსობა, რომელიც ქრისტიანობაში აშკარად წარმართობიდან შემოიჭრა „წმინდა ჭეშმარიტებაა“? რა შეგიძლია მითხრა ამის გასამართლებლად?

მოძღვარი: დიახ, წმინდა ჭეშმარიტებაა. მეტიც — ევქარისტიის საიდუმლოს გარეშე არ არსებობს ქრისტიანობა, ეკლესია, ცხონება. შენ ამბობ სასწაულიაო. დიახ, სასწაულია. ეს სასწაული მუდმივად აღესრულება ეკლესიაში. თუ გვექნებოდა ყველაფერი, რასაც ეკლესია გვაძლევს, მაგრამ არ გვექნებოდა ზიარების საიდუმლო, დავესგავსებოდით მდიდარს, რომელსაც აქვს უამრავი სიმდიდრე, მაგრამ არა აქვს სიცოცხლე. მეკითხები, რას მეტყვი ჩემი რწმენის გასამართლებლადო? არა უგუნურმა ადამიანებმა, არა წარმართმა ქურუმებმა, არამედ თავად იესო ქრისტემ უთხრა თავის მოწაფეებს: „უკუეთუ არა სჭამოთ ჴორცი ძისა კაცისაჲ და სუათ სისხლი მისი, არა გაქუნედეს ცხორებაჲ თავთა შორის თქუენთა… რამეთუ ჴორცი ჩემი ჭეშმარიტი საჭმელი არს, და სისხლი ჩემი ჭეშმარიტი სასუმელი არს. და რომელი ჭამდეს ჴორცსა ჩემსა და სუმიდეს სისხლსა ჩემსა, იგი ჩემ თანა დადგომილ არს, და მე მის თანა“ (ინ. 6, 53, 55-56). საიდუმლო სერობაზეც „და ვითარცა ჭამდეს იგინი, მოიღო იესუ პური და ჰმადლობდა და განტეხა და მისცა მოწაფეთა თჳსთა და ჰრქუა მათ: მიიღეთ და ჭამეთ: ესე არს ჴორცი ჩემი. და მოიღო სასუმელი და ჰმადლობდა და მისცა მათ და თქუა: სუთ ამისგან ყოველთა: ესე არს სისხლი ჩემი ახლისა აღთქუმისაჲ, მრავალთათჳს დათხეული მისატევებელად ცოდვათა“ (მთ. 26, 26-28).

უცნობი: მე ვიცი ეს სიტყვები, მაგრამ მათი პირდაპირი მნიშვნელობით გაგება არ შემიძლია. ეს აბსურდია.

მოძღვარი: ევქარიტიის საიდუმლო მიუწვდომელია გონებისათვის. ყველაფერი აბსურდულად მეჩვენება. რწმენისათვის კი — დიდი გამოცდა, მაგრამ არ შეიძლება დაამახინჯო ის, რაც გონებისათვის, „ჯანსაღი აზრისთვის“. შენ ამბობ, რომ ზიარების ნაწილი „ქრისტეს ნაჭერია“. ამას იმიტომ ამბობ, რომ გონებისთვის მიუწვდომელ ზიარების საიდუმლოს უყურებ, როგორც დანაწევრებულ პურს. სინამდვილეში, ეკლესიის  სწავლებით, სხვადასხვა ეკლესიაში აღსრულებულ ლიტურგიაზე დანაწევრებულ თითოეულ ტარიგში არის ქრისტე და არა მისი რომელიმე ნაწილი. ჩვენ უკვე ვილაპარაკეთ, როგორ უჭირს გონებას მიიღოს ერთობის ჭეშმარიტება, მაგრამ ეს მაინც ჭეშმარიტებად რჩება მაშინაც, როცა ვლაპარაკობთ მრავალი წევრისაგან შემდგარი ეკლესიის ერთობაზე და ევქარისტიის საიდუმლოში ქრისტეს ერთობაზე.

უცნობი: შენ მთავარზე არ მიპასუხე.

მოძღვარი: ვიცი, ახლა ამაზე ვილაპარაკებ. როგორ იქცევა ღვინო და პური გარეგნობის შეუცვლელად ქრისტეს სისხლად და ხორცად? დიახ, შეუცნობელია, დიახ, სასწაულია, მაგრამ რწმენის გზას ნუ გადახერგავ ჯადოსნური წარმოდგენებით, როცა ქრისტე ღვთაებრივ სისხლსა და ხორცზე ლაპარაკობ, ნუ წარმოიდგენ ფიზიკურ სისხლსა და ხორცს. რა ვიცით ნივთიერების არსზე, გარდა საკუთარი წარმოდგენებისა? რა ვიცით სამყაროზე, გარდა საკუთარი აღქმებისა? არ ვიცით ნივტიერების არსიდა როგორ შეგვიძლია უარვყოთ ეკლესიის სწავლება ღვინოს და პურის ქრისტეს სისხლად და ხორცად გადაქცევაზე? რატომ არ გაოცებს ის, რომ კვლავინდებურად ღვინოს და პურს ხედავ მაშინ, როცა არ იცი არც ერთი მათგანის არსი? ერთი და იგივე ნივთიერება  ერთი და იმავე არსით შეიძლება ფიზიკურად სხვადასხვანაირი იყოს — წყალი თავისი არსით წყლად რჩება მაშინაც, როცა მიედინება, მაშინაც, როცა ყინულის სახე აქვს და მაშინაც, როცა ორთქლად იქცევა. გამოდის, რომ გარეგნული ფორმა ყოვეთვის არ არის დაკავშირებული ნივთიერების არსთან. რატომ არ უშვებს შენი გონება საპირისპიროს: გარეგნული ფორმის შენარჩუნებით იცვლება არსი, როგორც ეს აღსრულდება ევქარისტიის საიდუმლოში? ჩანს, შენთვის ყველაზე მნიშვნელოვანია საიდუმლოს „ზედმეტობა“. ის შენთვის არა მარტო „ველური და უმსგავსო უგუნურებაა“, არამედ ზედმეტი, ყოველგვარ მიზანს მოკლებული უაზრობა. ამიტომაც კითხულობ: „ნუთუ ქრისტესთან ერთობა მოითხოვს ასეთ ნივთიერ და საშინელ გარეგნლ ფორმას“?

ჩვენთვის, მორწმუნეებისთვის, პირიქითაა. ყველა თეორიული ეჭვი ქრება არა გონების განჯის შედეგად, არამედ შეგრძნების სისრულის გამო. ჩვენ უფრო ვგრძნობთ, ვიდრე ვაღიარებთ იმ მნიშვნელობას, რაც ამ საიდუმლოს აქვს ჩვენი შინაგანი ცხოვრებისათვის. ქრისტეს სიტყვები — მიმღებელი ხორცისა და სისხლისა ჩემისა იყავნ ჩემთანა და მე მის თანა — ყველა მორწმუნე ადამიანს საკუთარ თავზე აქვს გამოცდილი. რატომ არის ასე? რა არის ევქარისტიის საიდუმლო თავისი შინაგანი მნიშვნელობით? ქრისტეს ხორცი და სისხლი, რომელსაც მივიღებთ საიდუმლოთი, არის ხორცი ჩვენთვის განტეხილი და სისხლი, ჩვენთვის დათხეული, ანუ გოლგოთის მსხვერპლი. გოლოგოთის საფუძველი, როგორც ავღნიშნეთ გამოხსნის დოგმატზე საუბრისას, არის ღვთაებრივი სიყვარული. ღვთის უდიდესი მოწყალება ჩვენს მიმართ ჩანს იმაში, რომ ამ საშინელი საიდუმლოთი საშუალება გვეძლევა გავხდეთ მონაწილე გოლგოთის მსხვერპლისა და ღვთაებრივი სიყვარულისა. ჩვენ, მორწმუნეები, ევქარისტიის საიდუმლოთი მთელი არსებით და არა მხოლოდ გონებით, ან სულით ვუერთდებით ქრისტეს. ევქარისტია საფუძველია იმ რეალური ერთობისა, რომელიც გვეიმედება  საყოველთაო აღდგომის ჟამს, რადგან ზიარებაშია ჩვენი გადარჩენის და  სულიერი და ხორციელი აღდგომის სასოება. ზიარების საიდუმლო ჭეშმარიტი სიცოცხლის წყაროა, რადგან ზიარების მომენთში ღვთის გამოუთქმელი სიყვარულის წყალობით ქრისტე შემოდის ჩვენში. ეს ცეცხლია, რომელიც წვავს ჩვენს ცოდვებს და გვაძლევს ქრისტეში ცხოვრების შესაძლებლობას. ესაა ევქარისტიის საიდუმლო, ამაზე ამბობ შენ, რომ არის „ზედმეტი, ველური და უმსგავსო უგუნურება“.

უცნობი: მე ასე არ ვიტყოდი.

მოძღვარი: დიახ, დარწმუნებული ვარ ამაში. კიდევ რისი თქმა გინდა?

უცნობი: საიდუმლოებებზე ყველაფერი ვთქვი.

მოძღვარი: მაშინ მე მომისმინე. არაერთხელ მითქვამს, ეკლესიის სწავლების ჭეშმარიტება დასტურდება არა მხოლოდ ლოგიკური მტკიცებულებებით, არამედ უფრო მეტად შინაგანი გამოცდილებით. თუ შეეცდები სულით ამაღლდე ამ ჭეშმარიტების განჭვრეტამდე, რომელიც საიდუმლოებებით ეძლევა ადამიანს, დარწმუნებული ვარ, შენს რწმენას უფრო განამტკიცებს, ვიდრე ყველა ლოგიკური მტკიცებულება ერთად აღებული. ლოგიკა მხოლოდ მაშინაა ქმედითი, როცა არსებობს ორივე მხარისათვის მისაღები  საერთო პირობები. ამ შემთხვევაში ერთ მხარეს შეუძლია თქვას, — თუ ღებულობ ამ პირობას, ლოგიკურად უნდა მიიღო მისგან გამომდინარე დასკვნებიც. ამიტომ ურწმუნო ადამიანთან, რომელიც აღიარებს ნების თავისუფლებას, განასხვავებს სიკეთეს და ბოროტებას, „ცხოვრების არსს“, შეგიძლია იკამათო და ლოგიკურად დაუმტკიცო, რომ ყოველივე ეს ჭეშმარიტ რწმენამდე მიდის, მაგრამ ურწმუნოებისათვის, რომლებიც არ აღიარებენ ამ ძირითად პოსტულატეს, არ არსებობს არანაირი მტკიცებულება — არც ლოგიკური და არც გამოცდილებითი. ისინი ჭეშმარიტებას ემალებიან აბსოლუტური სკეპტიციზმის თავშესაფარში და შემაძრწუნებლად ინდიფერენტულნი არიან. მათთვის მთელი ადამიანური ცხოვრება და სამყაროს მოვლენები „ფიზიკო-ქიმიური პროცესებია“, თამამად აკეთებენ აბსურდულ დასკვნებს და არ აქვთ სურვილი ანგარიში გაუწიონ შინაგან გამოცდილებას. მათი მკვდარი სული კმაყოფილდება მკვდარი შეხედულებებით, რომელსაც არაფერი აქვს საერთო ადამიანური და ამსოფლიუირ ცხოვრების არსთან. თუ ადამიანი: „ქვეყანაზე არაფერი არ არსებობს“, როგორ უნდა დაუმტკიცო ამ ადამიანს, რომ უაზრობას ამბობს? აჩვენებ მზეს, გარშემო არსებულ საგნებს, ის კი გპასუხობს: „არც მზე არსებობს და არც საგნები“. რომელი ლოგიკით და გამოცდილებით უნდა ამხილო ეს სისულელე? აბსოლუტურ ურწმუნოებს და აბსოლუტურ მორწმუნეებს არაფრის მტკიცება არ სჭირდებათ. პირველთათვის უსარგებლოა, მეორეთათვის — ზედმეტი, მაგრამ აბსოლუტური ურწმუნო ერთეულებია, აბსოლუტური მორწმუნე — წმინდანობას მიახლებული. საკუთარ ურწმუნოებასი დაეჭვებულ ურწმუნოთა დიდ ნაწილს და მრავალ მორწმუნეს  სჭირდება რწმენაში განმტკიცება. ამიტომ ყველაფერს, რაც შეიძლება ითქვას ლოგიკით და გამოცდილებით, აქვს თავისი მნიშვნელობა ყველაზე მგზნებარე უღმრთოებისა და ყველაზე მგზნებარე მორწმუნეებისათვის.

უკვე ვნახეთ, რომ ყველა რელიგიურ ჭეშმარიტებას, ლოგიკის გარდა, ახლავს მორწმუნის შინაგანი გამოცდილება. სწავლება საიდუმლოებებზე განსაკუთრებით მდიდარია ამით. საიდუმლო ის მადლმოსილი ცხოვრებაა, რომელიც აქვე, ამ სოფელში გვაერთებს ღვთაებრივ ცხოვრებასთან. საიდუმლო — ნათელი ცაა ცოდვილ დედამიწაზე, აღსრულებული აღთქმაა. საიდუმლო ჩვენს რწმენას ხორცს ასხამს, ათბობს ჩვენს გაყინულ სულებს, არბილებს ჩვენს გაქვავებულ გულებს. ეს ის მოუკლებელი ნათელია, რომელიც ანათებს ჩვენში ჩაწოლილ ბნელს… დააკვირდი, როგორი სიბრძნე, სიმართლე და სიხარულია მათში! ჭეშმარიტად გარდამოვიდა ჩვენზე აღთქმული სული. ეკლესიის საიდუმლოებები სრულად მოიცავენ ჩვენს არსებას, — ხელახლა ვიზრდებით, გვეძლევა ძალა ახალი ცხოვრებისათვის, უძლურნი განვიკურნებით, ცოდვები მოგვეტევება, გვეკურთხება ოჯახური ცხოვრება, ვუერთდებით ქრისტეს მისი სისხლისა და ხორცის მიღებით. როცა ყოველივე ამას გრძნობ, როგორი სამარცხვინო და საწყალი გეჩვენება სიტყვები „ფიზიკურ-ქიმიურ პროცესებზე“ და შენც უყოყმანოდ იტყვი: აი, ჭეშმარიტება, აი, სიმართლე, აი, ცხოვრება!

უცნობი: ვიტყვი, შეიძლება ვიტყვი, მაგრამ ამისთვის უნდა ვიგრძნო, რომ ჩემი გონება დაამარცხა ამ ჭეშმარიტებამ, მარგამ ის ჯერჯერობით კვლავ აგრძელებს წინააღმდეგობას.

მოძღვარი: სახელდობრ?

უცნობი: შენ ლაპარაკობ საიდუმლოზე, როგორც გარეგნულ მღვდელმოქმედებაზე, რადგანაც ადამიანს ეძლევა მადლმოსილი ძალები. მე მიჩნდება შეკითხვა: თუ მადლი აძლევს ადამიანს ზნეობრივ ძალას, რა საჭიროა რჯული, რომლის აღსრულებასაც თხოვს ღმერთი ადამიანს?

მოძღვარი: სხვა სიტყვებით, — როგორი ურთიერთობაა სჯულსა და მადლს სორის?

უცნობი: დიახ.

მოძღვარი: ეს საკითხი ძალზე მნიშვნელოვანია ჭეშმარიტების გასარკვევად. თუ გინდა შემდგომში გავარკვიოდ.

უცნობი: რა თქმა უნდა, მინდა, მაგრამ არ იფიქრო, რომ ეს ჩემი ბოლო შეკითხვა იქნება.

მოძღვარი:  არც ვფიქრობ. დარწმუნებული ვარ, რამდენი შეკითხვაც არ უნდა დასვა, ამისგან ჭეშმარიტების ახსნა კი არ შეფერხდება, არამედ მეტი სისრულით გაიხსნება.

უცნობი: შეიძლება, მაგრამ ყოველი შემთხვევისათვის, უკვე აღარ ვიტყვი, რომ ასეა!

დიალოგი 6

სჯულსა და მადლზე

უცნობი: იცი, რას ვგრძნობ ახლა? თითქოს დიდხანს, დიდხნას მივდიოდით აღმართში და აღმოვჩნდით ზეგანზე. შემდეგი გზა ძნელია, მაგრამ რაღაცნაირად სხვანაირი. თითქოს პირდაპირ. შეიძლება ეს გრძნობა მატყუებს, მაგრამ არ მშორდება.

მოძღვარი: არა, არ გატყუებს. ჩვენ ბევრი რამ გადავლახეთ, — ჩვენი გონების შეზღუდულობა, ნივთიერი სამყაროს მიჩვეულ აღქმებთან შეხება, ჩვეულებრივი საერო ცნებებით ჰიპნოზი, განკითხვა, გრძნობები. ეს მართლაც მაღალ მთაზე ასვლის ტოლფასია. შემდეგი სირთულეები სხვა ხასიათის იქნება და ამ თვალსაზრისით მართლაც ვაკეზე სიარულს ემსგავსება.

უცნობი: შეიძლება ჩემი ეჭვებიც ერთგვარი ჩვევაა.

მოძღვარი: არა, ეს მანკიერებაა.

უცნობი: ჰო, შეიძლება, მაგრამ სანამ ამ მანკიერებისგან არ განვთავისუფლებულვარ, ჯობია პირდაპირ ვილაპარაკო ამ ეჭვებზე.

მოძღვარი: რა თქმა უნდა.

უცნობი: მითუმეტეს, ჩემი ახალი ეჭვი უფრო „გაუგებრობას“ ჰგავს, მაგრამ მომეცი ნება უწინდებურად შეგეკითხო.

მოძღვარი: ნებას გრთავ. ისე ილაპარაკე, როგორც საჭიროდ ჩათვლი.

უცნობი: კეთილი. მე ისევ ისე ვილაპარაკებ, როგორც წინათ, არ ვიფიქრებ ჩემი ფიქრების თანმიმდევრულებაზე, თითქოს საკუთარ თავთან ვკამათობ.

შენ დამარწმუნე, რომ საიდუმლოებები აუცილებელია იმ უმაღლესი მიზნებისათვის, რასაც ქრისტიანული სწავლება უყენებს ადამიანს. ნათლობა ზეციური შობაა, მირონცხება სულიწმიდის მადლის ბეჭედია, აღსარება ღვთივმომადლებული განთავისუფლებაა ცოდვებისგან, ზიარებით ქრისტეს უერთდები, ქრისტიანობა ცხოველური ლტოლვის გადაქცევაა ოჯახად — ეკლესიად, ზეთის კურთხევით ვღებულობთ სულიერ და ხორციელ კურნებას, მღვდლობით მყარდება ეკლესიის იერარქიული წყობა. ეს გავიგე და გეთანხმები, რომ ყოველივე ისეა, როგორც ამიხსენი. რჯული კი გულისხმობს, რომ ადამიანი ასე და ასე უნდა მოიქცეს. ამას მას სთხოვს ღმერთი. თუ ღმერთი მოითხოვს ადამიანი მოვალეა შეასრულოს, მაგრამ ქრისტიანული სწავლებით სულ სხვა რამე გამოდის. ღმერთმა მოგვცა რჯული, მოითხოვს მის აღსრულებას, მაგრამ ადამიანს არ შეუძლია ამის გაკეთება. თავად ფიქრის სჯულის საკუთარი ძალებით აღსრულებაზე დანაშაულია, უპატიებელი ამპარტავნება. სჯულის აღსრულება მხოლოდ ღვთის ნებითაა შესაძლებელი. სხვა სიტყვებით, ღმერთი ადამიანს აძლევს სჯულს იმიტომ, რომ თავისი ღვთაებრივი ძალით უნდა აკეთოს, რაღაც „აღასრულოს“, ყოველ ნაბიჯზე ეუბნებიან, რომ სჯული მოითხოვს ამსა თუ იმას, სჯულის დარღვევით ცოდვას სჩადის, მისგან მოითხოვენ ბრძოლას, მოღვაწეობას, ძალ-ღონის მოკრეფას და იმავდროულად ეუბნებიან: „შევიწყალო, რომელი-იგი შევიწყალო, და შევიწყნარო, რომელი-იგი შევიწყნარო. აწ უკუე არა რომელსა-იგი უნებს, არცა რომელი-იგი რბის, არამედ რომელი ეწყალის ღმერთსა“ (რომ. 9, 15-16). სხვა ადგილად: „არა საქმეთაგან სიმართლისათა, რომელნი-იგი ვქმნენით ჩუენ, არამედ წყალობითა თჳსითა მიჴსნნა ჩუენ, ბანითა მით მეორედ შობისაჲთა, განახლებითა სულისა წმიდისაჲთა, რომელი-იგი მოჰფინა ჩუენ ზედა მდიდრად იესუ ქრისტეს მიერ, მაცხოვრისა ჩუენისა, რაჲთა განვმართლდეთ მადლითა მით მისითა და მკჳდრ ვიქმნნეთ სასოებასა მას ცხორებისა საუკუნოჲსასა“ (ტიტ. 3, 5-7).

რა შუაშია აქ ჩემი შრომა? ჩემს მიერ რჯულის აღსრულება? ჩემი მოღვაწეობა? ღვთის მიერ შეწყალება რ არის დამოკიდებული ჩემს თავისუფალ მოქმედებაზე, არც ჩემს მოღვაწეობაზე, ის მთლიანად ღვთისგანაა. ჩვენ ვცხონდებით არა „მართალი საქმეებით“, ანუ არა რჯულის აღსრულებით, არამედ „მადლით“, რომელიც უხვად მოგვეცა. რა შუაში ვარ მე? რა შუაშია რჯული? ნუთუ ეს აშკარა წინააღმდეგობრივი არაა? და თუ არა, რა ურთიერთობასია ერთმანეთთან ეს ორი — სჯული და მადლი ქრისტიანული სწავლებით?

მოძღვარი: შენი გაუგებრობა ერთობ ჭკუის სასწავლებელია. თუ ქრისტიანულ სწავლებას ასე მიუდგები, წინააღმდეგობას ყოველ გვერდზე იპოვი. ეს საერთო შეცდომაა იმათი, ვინც ღვთის სიტყვის გაგებას ცდილობს საკუთარი გონებით და ღვთაებრივი გამოცხადების  წვდომა სურს, როგორც ჩვეულებრივი, კაცის მიერ დაწერილი წიგნისა. ღვთაებრივი გამოცხადება ნაწილ-ნაწილ კი არ უნდა ავიღოთ, არამედ ერთიანად, როგორც ერთიანი, ყოვვლისმომცველი ჭეშმარიტება. მაშინ ყველა მოოჩვენებით „წინააღმდეგობა“ თავისთავად გადაწყდება. ამის გაგება ადამიანური გონების შესაძლებლობებს აღემატება. ამის ცოცხალი მაგალითია ყველა „სექტა“. ჭეშმარიტებას მთლიანად მხოლოდ ეკლესია შეიცავს. მხოლოდ ეკლესია არ ცნობს არავითარ წინააღმდეგობას ღვთაებრივ გამოცხადებაში. ყოველივე ეს ეხება სწავლებას სჯულსა და მადლზე, რომელზეც შენ ლაპარაკობ.

უცნობი: ეკლესია როგორ უთავსებს მათ ერთმანეთს?

მოძღვარი: შევეცდები გაჩვენო. შენ იცი ეკლესიის სწავლება საიდუმლოებებზე. ახლა განვიხილოთ მადლის მნიშვნელობა ჩვენი ცხონების საქმეში. შენ აყენებ ღვთაებრივი მადლისა და  ღვთაებრივი რჯულის ურთიერთობის საკითხს. რადგანაც მის აღსასრულებლად ადამიანის ძალაა საჭირო.

უცნობი: დიახ, სწორად გამიგე შეკითხვა.

მოძღვარი: გავიხსენოთ, რას ამბობს წმიდა წერილი სჯულსა და მადლზე. პირველივე სიტყვებში ნახავ იმ „წინააღმდეგობას“, რასაც მოციქული სულაც არ არბილებს, არამედ წარმოგვიდგენს მთელი სისრულით. ის ამბობს: „განმართლდებიან უსასყიდლოდ მადლითა მისითა და გამოჴსნითა მით იესუ ქრისტესითა“ (რომ. 3, 24); შემდეგ კი: „ვიტყჳთ განმართლებასა კაცისასა სარწმუნოებითა თჳნიერ საქმეთა შჯულისათა“ (რომ. 3, 28). საკითხი თითქოს ნათლად და კატეგორიულად არის გადაწყვეტილი. ცხონება მადლით მოგვენიჭა, ის არის მიღებული არა სჯულის აღსრულებით, არამედ რწმენით. შესაბამისად, ცხონება მოდის რწმენით და მის გმო მიღებული მადლით. ამ მტკიცებულებების მერე  მოციქული ვარაუდობს ადამიანის გონებისთვის შესაბამის ლოგიკურ დასკვნას, რომელიც ჭეშმარიტებას ამახინჯებს. „აწ შჯულსა ნუ განვაქარვებთა სარწმუნოებითა მით?“ — კითხულობს ის და თავადვე პასუხობს: „ნუ-იყოფინ. არამედ სჯულსა დავამტკიცებსთ“ (რომ. 3, 31.

ყოველ ურწუნოს შეეძლო ეკითხა: „ფიცხელ არს სიტყუაჲ ესე: ვის ჴელ-ეწიფების სმენად მისა?“ (ინ. 6, 60).

მართლაც, უცნაური ისაა, რომ სიტყვები: „ადამიანი ცხონდება რწმენით და არა სჯულის აღსრულებით“ — კი არ უარყოფს, არამედ ამტკიცებს სჯულს. ასეთია გამოცხადების გამომრიცხავი, სინამდვილეში კი ყოვლისმომცველი ჭეშმარიტების შემკვრელი. სჯულის მნიშვნელობის მეორე „საწინააღდმეგო“ მხარის ახსნისას მოციქული ამბობს: „რაჲ-მე უკუე ვთქუათ აწ? და-მე-ვადგრეთა ცოდვასა მას ზედა, რაჲთა მადლი განმრავლდეს? ნუ იყოფინ!  რომელნი-ესე მოვკუედით ცოდვითა, ვითარ უკუე მერმე ვცხონდებოდით მას შინა?“ (რომ. 6, 1-2) და კიდევ: „ცოდვაჲ თქუენ ზედა არა უფლებდეს, რამეთუ არა ხართ შჯულსა ქუეშე, არამედ მადლსა. აწ უკუე რაჲ? ვცოდვიდეთ—მეა, რამეთუ არა ვართ შჯულსა ქუეშე, არამედ მადლსა? ნუ იყოფინ!“ (რომ. 6, 14-15).

საბოლოოდ, ჩვენს წინაშეა ორი ურთიერთსაწინააღმდეგო მტკიცება: ცხონდება „არა რომელსა-იგი უნებს, არცა რომელი-იგი რბის, არამედ რომელი ეწყალის ღმერთსა“ (რომ. 9, 16). ეს ერთი. მეორე — „მოქმედსა მას სასყიდელი იგი არა შეერაცხების მადლით, არამედ თანა-ნადებით“ (რომ. 4, 4). ეს აშკარა წინააღმდეგობა არ არის?

უცნობი: რა თქმა უნდა, აშკარა წინააღმდეგობაა. შენც ისე აღნიშნავ ამას, თითქოს თავად თვლი შეუთავსებლად.

მოძღვარი: პირიქით, წინააღმდეგობის სიმძაფრე ამტკიცებს ჭეშმარიტებას.

უცნობი: რაში მდგომარეობს ჭეშმარიტება?

მოძღვარი: თავად ნახავ. ამისთვის უნდა განვიხილოთ ეკლესიის სწავლება ზნეობრივ სრულყოფილებაზე.

უცნობი: დიახ, მე მესმის, რომ ამით უნდა დავიწყოთ.

მოძღვარი: ზნეობრივი სჯული ხალხს მიეცა ღვთაებრივი გამოცხადებით ჯერ კიდევ ქრისტემდე სინას მთაზე მცნების სახით. ზნეობის ბუნებითმა საწყისმა, რომელიც ბუნებრივია ადამიანის სულისათვის და განარჩევს მას ცხოველებისაგან, ამ გამოცხადებით მიიღო სრულყოფილი სახე და გარეგნული ფორმულირება. ამ ზნეობრივმა სჯულმა ძველი აღთქმის ადამიანს წარმოუდგინა სრულყოფილების ის იდეალი, რომელსაც მისი ზნეობრივი მდგომარეობა დაიტევდა. ამ ზნეობრივი კანონის არსი გახსნილია სახარებაში. სჯულის დამცველი ერთი ფარისეველი მაცხოვარს ეკითხება: „რომელი მცნებაი უფროის არს სჯულსა შინა?“ იესო მას პასუხობს: „შეიყუარო უფალი ღმერთი შენი ყოვლითა გულითა შენითა და ყოვლითა სულითა შენითა და ყოვლითა გონებითა შენითა. ესე არს დიდი და პირველი მცნებაჲ. და მეორე, მსგავსი ამისი: შეიყუარო მოყუასი შენი, ვითარცა თავი თჳსი. ამათ ორთა მცნებათა ყოველი სჯული და წინაწარმეტყუელნი დამოკიდებულ არიან“ (მთ. 22, 36-40). მაცხოვარმა თავის მოწაფეებს ეს ზნეობრივი სჯული სრულად აჩვენა: „გესმა, რამეთუ ითქუა პირველთა მათ მიმართ: არა კაც-ჰკლა; ხოლო რომელმან მოკლას, თანა-მდებ არს სასჯელისა. ხოლო მე გეტყჳ თქუენ, რამეთუ რომელი განურისხნეს ძმასა თჳსსა ცუდად, თანა-მდებ არს სასჯელისა…გესმა, რამეთუ ითქუა: არა იმრუშო. ხოლო მე გეტყჳ თქუენ, რამეთუ ყოველი რომელი ხედვიდეს დედაკაცსა გულის-თქუმად მას, მუნვე იმრუშა მის თანა გულსა შინა თჳსსა… კუალად გესმა, რამეთუ ითქუა პირველთა მათ მიმართ: არა ცილი ჰფუცო, არამედ მისცე უფალსა ფიცი შენი. ხოლო მე გეტყჳ თქუენ არა ფუცად ყოვლადვე… გესმა, რამეთუ თქუმულ არს: თუალი თუალისა წილ და კბილი კბილისა წილ. ხოლო მე გეტყჳ თქუენ: არა წინა-აღდგომად ბოროტისა… გესმა, რამეთუ თქუმულ არს: შეიყუარო მოყუასი შენი და მოიძულო მტერი შენი. ხოლო მე გეტყჳ თქუენ: გიყუარდედ მტერნი თქუენნი და აკურთხევდით მწყევართა თქუენთა…“ (მთ. 5, 21-44).

ის სიახლე , რაც აქ ითქვა, ძველი სჯულის შეცვლა კი არ იყო, არამედ უფრო სრულყოფილად გამოხატვა სიყვარულის აღთქმისა, რომელსაც მთელი სჯული შეიცავს — ძველიც და ახალიც. უფალი მოვიდა არა სჯულის დასარღვევად, არამედ მის აღსასრულებლად, რადგანაც თავად იყო სიყვარულის დამცველი და აღმსრულებელი. მაცხოვარი ის იდეალია, რომელსაც თავისი სისრულით ვერ დაიტევდა ძველი აღთქმისეული შეგნება — გახდა ახალი აღთქმის იდეალი, როდესაც გამოხსნის გზით გაიხსნა ღვთაებრივი სრულყოფილების გზა და შესაძლებელი გახდა მისი მიღება იესო ქრისტეს რწმენით, მისი ეკლსიის წევრობით და საიდუმლოებებით მიღებული მადლით.

რას წარმოადგენს ახალი აღთქმის ქრისტიანული იდეალი? ეს არის სრულყოფილი სიყვარულის გზა. რას ნიშნავს იცხოვრო სრულყოფილი სიყვარულით? ეს არის ცხოვრება ღმერთში. ამ მადლშემოსილ მდგომარეობაზე, როგორც ქრისტიანული ცხოვრების ზნეობრივ მიზანზე, ლაპარაკობს წმინდა წერილიც, ეკლესიის მამებიც და უფლის რჩეული წმინდანებიც. მოვიყვან ღირსი სერაფიმეს სიტყვებს და შენთვის ნათელი გახდება რაზეა ლაპარაკი: „მარხვა, მღვიძარება, ლოცვა, უბიწობა, და ღვთისთვის გაკეთებული ყველა სიქველე თავისთავად კარგია, მაგრამ მხოლოდ მათში არ არის ჩვენი ქრისტიანული ცხოვრების მიზანი, და მხოლოდ ამის გასაკეთებლად არ დავბადებულვართ. ჩვენი ცხოვრების მიზანი ის მადლია, რომელსაც ამ სიქველეთა გაკეთება მოგვფენს და მხოლოდ ამ მადლის მოპოვებაა ჩვენი მიზანი. „ქრისტეს ცხოვრების ჭეშმარიტი მიზანია სულიწმიდის მადლის მოხვეჭა. მარვა, მღვიძარება, ლოცვა, მოწყალება და ქრისტესთვის გაკეთებული სხვა სიკეთე საშუალებაა სულიწმიდის მოხვეჭისა“.

უცნობი: შენ ღირსი სერაფიმეს სიტყვებს ამბობ, მაგრმა ეს მონაზვნების მიერ შექმნილი იდეალია. მასში თავმოყრილია „გონიერი ქმედების“ ყველა ელემენტი. ამაზე კიდევ ვისაუბრებთ. განა ქრისტე ამ დავალებას აძლევდა თავის მოწაფეებს? განა ზნეობის ქრისტიანული იდეალი ჰგავს ამ ჭეშმარიტებას?

მოძღვარი: არა, ეს იდეალი ყოველთვის ქრისტიანის ზნეობრივი ცხოვრების საბოლოო მიზანია. ასე ასწავლის წმინდა წერილი, წმიდა ეკლესია, წმიდა მამები.

უცნობი: შეგიძლია მიმითითო, სად წერია წმიდა წერილში ან მამათა ქმნილებებში „სულიწმიდის მოხვეჭაზე“, როგორც ქრისტიანული ზნეობრივი ცხოვრების საბოლოო მიზანზე?

მოძღვარი: სიამოვნებით, იოანეს სახარებაში წერია: „რომელსა ჰრწმენეს ჩემი, ვითარცა თქუა წიგნმან, მდინარენი მუცლისა მისისაგან დიოდიან წყლისა ცხოველისანი. ესე თქუა სულისა მისთჳს, რომელი მიღებად იყო მორწმუნეთა მათ მისა მიმართ, რამეთუ არღა მოცემულ იყო სული წმიდაჲ, რამეთუ იესუ არღა იყო დიდებულ“ (ინ. 7, 38-39); „მე ვჰკითხო მამასა ჩემსა, და სხუაჲ ნუგეშინის-მცემელი მოგივლინოს თქუენ, რაჲთა თქუენ თანა დაადგრეს უკუნისამდე. სული იგი ჭეშმარიტებისაჲ, რომელი სოფელსა ვერ ჴელ-ეწიფების მოღებად, რამეთუ არა ჰხედავს მას, არცა იცის იგი, ხოლო თქუენ იცით იგი, რამეთუ თქუენ თანა არს და თქუენ თანა იყოს“ (ინ. 14. 16-17). მოციქულთა ეპისტოლეებში ვკითხულობთ: „სასოებამან არა არცხჳნის, რამეთუ სიყუარული ღმრთისაჲ განფენილ არს გულთა შინა ჩუენთა სულითა წმიდითა, რომელი-იგი მოცემულ არს ჩუენდა“ (რომ. 5, 5); „თქუენ არა ხართ ჴორცთა შინა, არამედ სულთა, უკუეთუ სული ღმრთისაჲ დამკჳდრებულ არს თქუენ შორის. უკუეთუ ვისმე სული ქრისტესი არა აქუს, იგი არა არს მისი“ (რომ. 8, 9); „უკუეთუ სული იგი აღმადგინებელისა იესუჲსი მკუდრეთით მკჳდრ არს თქუენ შორის, რომელმან-იგი აღადგინა ქრისტე მკუდრეთით, განაცხოველნეს მოკუდავნიცა ეგე ჴორცნი თქუენნი დამკჳდრებულისა მის მიერ თქუენ შორის სულისა მისისა“ (რომ. 8, 11); „რომელნი სულითა ღმრთისაჲთა ვლენან, ესენი არიან ძენი ღმრთისანი“ (რომ. 8, 14).

წმიდა მამები უძველესი დროიდან დაწვრილებით განიხილავდნენ ამ სწავლებას და წმიდა ეკლსიაც ინახავს, როგორც ჭეშმარიტებას. ბევრი მოწმობის მოტანა შემიძლია, მაგრამ ჩვენ მიერ დადგენილი წესის შესაბამისად, ციტატებით არ გადაგღლი. მხოლოდ რამდენიმეს გეტყვი. წმ. ეგნატე ამბობს, რომ სრულყოფილი ქრისტიანი „თავის თავში ღმერთს აარსებს“. წმ. ეგნატე ლიონელი კითხულობს: „რას აკეთებს სულიწმიდის მადლი“ და თავადვე პასუხობს: „ის ჩვენ მის მსგავსად გვაქცევს“. წმ. სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყველი ამბობს: „ყველა მორწმუნის მიზანი უნდა იყოს ღვთივწმინდად ცხოვრება, სულიწმიდის მადლის მიღებით მამა ღმერთთან შერიგება და ამ გზით ცხონება; მხოლოდ ასე ვცხონდებით. თუ ასე არ ვეძიებთ სულიწმიდას, ამაოა ყოოველი შრომა და სურვილი; უნაყოფოა გზა, რომელიც მასთან არ მიგვიყვანს. ვინც თავი გაიმდიდრა ზეციური საგანძურით (ვგულისხმობ მასში ქრისტეს დავანებას, რომელმაც თქვა: „მე და მამა მოვალთ და სამკვიდრებელს გაგიმზადებთ“), მან გამოცდილებით იცის, რა სიხარული მიიღო, რა საგანძური აქვს გულში“. ღმერთთან საუბრობს, როგორც მეგობართან, უშფოთველად დგას მის წინაშე, ვინც შობა. ვისაც სწამს ის, რასაც ვამბობ ნეტარია, ვინც ცდილობს, რომ ჭეშმარიტად მოიპოვოს — უნეტარესია; ვინც მიაღწია და მივიდა ღმერთთან, ის ანგელოზია.თუ ადამიანი ფიქრობს, რომ სულიწმიდის მადლი აქვს მოპოვებული, სინამდვილეში კი არა აქვს, როცა ესმის, რომ სულიწმიდის მადლი ხილულია და მას გრძნობს ამ მადლის მიმღები, მას არ სწამს ამ მადლის. რადგანაც ყველა საკუთარი საზომით სჯის სხვას. ვინც ვერ მოიპოვა ეს მადლი, საკუთარ თავს დააბრალოს და თქვას, რომ ეს შეუძლებელია. წმიდა წერილისი სწავლებით, ეს შესაძლებელია, ღვთის აღთქმების დარღვევით და შეუსრულებლობით თავად განგდებენ ამ მადლს“.

წმ. გრიგოლ პალამა ამბობს: „მოუკლებელი ლოცვით შესაძლებელია სულიწმიდის მოხვეჭა და შენახვა“. წმ. მაკარისთან ვხვდებით სიტყვებს, რომელიც თითქმის ემთხვევა ღირსი სერაფიმეს ნათქვამს: „კარგია მარხვა, ლოცვა და სხვადასხვა სიქველე, მაგრამ უგუნურებაა მათზე შევჩერდეთ, მათი აღსრულებით უნდა მოვიპოვოთ სულიწმიდა“…

სხვაგან მაკარი დიდი წერს: „როცა შენი სული მოიპოვებს სულიწმიდას, მაშინ ხარ სრულყოფილი კაცი, მემკვიდრე და ძე“.

უცნობი: დიახ, ვხედავ, მართალი ხარ. ღირსი სერაფიმეს სიტყვები ემთხვევა, თუ  სახარებას არა (ამაზე მოგვიანებით გეტყვი), ეკლესიის სწავლებას მაინც, მაგრამ რა საერთო აქვს მას იმ თემასთან, რაზეც ვსაუბრობდით — წინააღმდეგობები სწავლებებში სჯულსა და მადლზე.

აი, მაგალითად, წმ. ეგნატე ლიონელი ამბობს, რომ „სულიწმიდის მადლის სისრულე გვხდის მის მსგავსად“, გამოდის, რომ ყველაფერი მადლმოსილებაზეა დამოიდებული. წმ. სიმეონ ახალი ღვთისმეტყველი ამბობს: „…ღვთის აღთქმების დარღვევით და შეუსრულებლობით ვაკლდებით ამ მადლს“. გამოდის, რომ ყველაფერი ადამიანზეა დამოკიდებული — -აღასრულებს აღთქმას და მიიღებს მადლს. როგორ არის აქ წინააღმდეგობა დაძლეული?

მოძღვარი: შენ ლოგიკურ, გარეგნულ, ფორმალურ დაძლევას ეძებ, ნუთუ კიდევ ვერ გრძნობ რელიგიური ჭეშმარიტების განსაკუთრებულობას, რომელიც ლოგიკურ ფორმალიზმს აღემატება? მარადიულობის უმოძრაობა და დროის მოძრაობა შენთვის შეთავსებადია შესაქმის სისრულის თვალსაზრისით. ასევე შეთავსებადია მადლის აბსოლუტური მნიშვნელობა სჯულის შეფარდებით მნიშვნელობასთან.

უცნობი: გთხოვ, ამიხსენი.

მოძღვარი: აუცილებლად. სწორედ ამაში დევს პასუხი შენს შეკითხვაზე სჯულის და მადლის ურთიერთობის შესახებ. შენ ახლა იცი, რომ ქრისტიანული ცხოვრების ზნეობრივი სრულყოფილების საბოლოო მიზანი სულიწმიდის მოხვეჭაა. სწორედ ეს მდგომარეობაა ღვთის მეუფება ჩვენს სულში, სწორედ ამ მდგომარეობაშია ჩვენი ხსნა. ეს არის დასაწყისი ნეტარის ცხოვრებისა დროში ჯერ კიდევ აქ, მიწაზე, რასაც მათ მინდობილ ხალხს დაპირდა იესო ქრისტე, მაგრმა როგორ მოვიხვეჭოთ სული? რა უნდა გააკეთოს ამისთვის ადამიანმა? მან უნდა დაიცვას სჯული.

უცნობი: არა. ჩვენ გავმართლდებით არა სჯულის საქმეებით, არამედ, რწმენით, მადლით.

მოძღვარი: დამაცადე. შენ ფრაზის დასაწყისს ამბობ და თავს ვერ იხსენებ.

უცნობი: ვერ გავიგე. განა არ თქმულა, — ადამიანი გამართლდება რწმენით სჯულის საქმეების მიუხედავად?

მოძღვარი: ნათქვამია.

უცნობი: მაშ სჯული არაფერია?

მოძღვარი: ადამიანი გამართლდება არა სჯულის აღსრულებით — ეს ჭეშმარიტების პირველი ნახევარია, მაგრამ მეორე ნაწილი ასე ჟღერს: „მაგრამ უფალი მოითხოვს მის აღსრულებას“.

უცნობი: როგორ უთავსდება ეს ორი გამონათქვამი ერთმანეთს?

მოძღვარი: იმით, რომ სჯულის დაცვა არ გაძლევს ცხონების უფლებას. ცხონება რწმენით, მადლით, ღვთის მოწყალებით მოდის. სჯული უნდა აღსრულდეს — ეს ადამიანის მოვალეობაა ღვთის წინაშე.

უცნობი: მაინც ვერ ვხვდები, რას გულისხმობ?

მოძღვარი: ვნახოთ რა მნიშვნელობა აქვსვ სჯულს სრულყოფილების და მადლმოსილი მდგომარეობის მოპოვებაში. სჯული — გზაა სრულყოფილების მისაღწევად, მისი გავლა მოითხოვს ადამიანის პირად ძალისხმევას.

ზნეობრივი სჯულის შესრულება ადამიანის ასასრულებელია. სწორედ ამ ზნეობრივ ძალისხმევაზე ლაპარაკობს მაცხოვარი: „სასუფეველი ცათაჲ იიძულების; და რომელნი აიძულებდენ, მათ მიიტაცონ იგი“ (მთ. 11, 12). ცხონება, ანუ ცხოვრება ღმერთში, ცათა სასუფეველი ამ ძალისხმევის გარეშე არ ეძლევა ადამიანს, მაგრამ მხოლოდ ძალისხმევითაც ვერ მიიღბ ნეტარ მდგომარეობას. მას მადლიც უნდა ახლდეს, ამიტომაც: „შევიწყალო, რომელი-იგი შევიწყალო, და შევიწყნარო, რომელი-იგი შევიწყნარო. აწ უკუე არა რომელსა-იგი უნებს, არცა რომელი-იგი რბის, არამედ რომელი ეწყალის ღმერთსა“ (რომ. 9, 16).

ასეთი მაგალითით აგიხსნი: „წარმოიდგინე ბრწყინვალე სასახლე. კარები დაკეტილია. მასთან მისასვლელი გზა ძნელი და საშიშია. სასახლის პატრონი ხალხს ეკითხება: „გინდათ შეხვიდეთ სასახლეში“? ორნი პასუხობენ: „გვინდა“. პატრონი ამბობს: „შემიძლია გაგიღოთ კარები და შემოგიშვათ“. ისინი კითხულობენ: „რა გავაკეთოთ, რომ შემოსვლა შევძლოთ“? „ამ სასახლესთან მოსასვლელად ჩემს მიერ ნაჩვენები გზით იარეთ“. მოწვეულნი მიდიან, კარებზე აკაკუნებენ, მაგრამ არ იღება, კვლავ აკაკუნებენ, კარების ისევ არ იღება. პატრონი ცდის მოსულებს: რა აქვთ გულში, რით მივიდნენ მასთან. ერთი ამბობს: „რატომ არ გვიღებს კარებს? მე ხომ მთელი გზა გამოვიარე, ვწვალობდი, ვიტანჯებოდი, ვმარხულობდი, ვლოცულობდი, აღთქმას ვიცავდი. ახლა შენ უნდა გამიღო კაერბი. მე უფლება მაქვს იქ ვიცხოვრო. შენ ხომ თავად მითხარი — მოდი და ჩემთან იცხოვრეო“ მე მოვედი. შენ კი არ მიშვებ“.

პატრონი პასუხობს: „მოწყალება სურვილსა და მოღვაწეობაზე კი არაა დამოკიდებული, არამედ ღმერთზე“ და არ შეუშვა.

მეორემ თქვა: „მოვედი, როგორც მიბრძანე. თუ შეიძლება, მოიღე ჩემზე შენი მოწყალება და შემომიშვი. თუ არ შეიძლება, თუ სასახლეში ცხოვრების ღირსად არ მთვლი, მადლობელი ვარ, რომ მასწავლე ეს გზა და მომეცი ნება ამ კარების სიახლოვეს ვიცხოვრო“. პატრონმა კარები გააღო და თქვა: „შემოდი, რადგან სასუფეველი ცათა იიძულების და მხოლოდ ძალისხმევით შეიძლება მისი მიტაცება“.

რას ეტყვის სასახლის პატრონი მას, ვინც საერთოდ არ წავიდა და მაინც იმდეოვებ, რომ სასახლეში მოხვდება? პატრონი მას ეტყვის: „წარვედი ჩემგან, წყეულო, მარადიულ ცეცხლში, რომელიც განმზადებულია ესმაკისა და მისი ანგელოზებისთვის“.

უცნობი: შეჩერდი! თუ ყველაფერი მოწყალებაზეა დამოკიდებული, აშკარაა, პატრონს შეუძლია არ შეუშვას ის, ვინც ეს გზა გაიარა, და პირიქით, შეუშვას ის, ვინც ცუდად იარა, ან საერთოდ არ უვლია.

მოძღვარი: შენი შეკითხვა ისევე უაზროა, როგორხ შეკითხვა: „ღმერთს თუ შეუძლია ცოდვის ჩადენა?“ და დასკვნა: „თუ არ შეუძლია, ყოვლისშემძლე არ ყოფილა!“ ღმერთი არამარტო ყოვლისშემძლეა, ის ყოვლად სრულყოფილია და ამიტომაც „არ შეუძლია“ ცოდვა ჩაიდინოს არა იმიტომ, რომ ყოვლისშემძლე არაა, არამედ იმიტომ, რომ სრულყოფილია. ასეა აქაც. პატრონი კარებს იმიტომ კი არ აღებს, რომ მოვალეა, არა იმიტომ, რომ კარებთან მისულ ადამიანს „სჯულის გამო“ უფლება აქვს ეს მოითხოვოს, არამედ იმიტომ, რომ პატრონი სრულყოფილი სიყვარული და სრულყოფილი მსაჯულია.

უცნობი: მგონი მიგიხვდი. საქმე გვაქვს შინაგან მდგომარეობასთან. ცხონება ხდება არა ფორმალური ნიშნით, არამედ სულიერი მდგომარეობით.

მოძღვარი: სავსებით სწორია.

უცნობი: მაინც შეგიძლია თუ არა ამიხსნა სჯულის და მადლის ურთიერთმიმართება?

მოძღვარი: სჯულისა და მადლის ურთიერთმიმართება ისეთივეა, როგორიც ადამიანური ნებისა და ღვთაებრივი. ცხონებისთვის ადამიანმა საკუთარი ნება ღვთის ნებას უნდა შეუერთოს. სჯულის აღსრულებაც სრულ ერთობაში უნდა იყოს მადლის გარდამოვლენასთან. მადლი სჯულს არ ცვლის, — ადასტურებს მას. უფალიც ადამიანურ ნებას არ უარყოფს, პირიქით, აღასრულებს მას და სრულად მოიცავს თავისი ღვთებრივი ნებით. ხანდახან ღვთის ნებით დროებით ჩერდება ადამიანური ნების მოქმედება, მადლიც სჯულზე მეტია და ცალკეულ შემთხვევებში შეიძლება სჯულის ქმედება შეაჩეროს.

უცნობი: რას გულისხმობ სიტყვებში „სჯულის ქმედების შეჩერება“?

მოძღვარი: ამას მაგალითებით მიხვდები. სჯული გვასწავლის: „არა კაც ჰკლა“. წმინდანთა ცხოვრებაში არის შემთხვევები, როცა რწმენის აღმსარებლები მოშურნეობის გამო კლავდნენ მკრეხელებს. სჯული ასწავლის: თვითმკვლელობა შეუნდობელი ცოდვაა. წმინდანთა ცოვრებაში არის მაგალითები, როცა უბიწოების ღთქმის დარღვევის საშიშროების წინ მდგარი მოწამეები თავს იკლავდნენ ეკლესია მათ წმიდანთა დასში აღრაცხავდა და თვითმკვლელობას მოწამეობრივ გვირგვინად უთვლიდა.

უცნობი: გასაგებია, მაგრამ საკითხი სჯულისა და მადლის პრაქტიკულ ურთიერთდამოკიდებულებაზე ჩემთვის მაინც გაუგებარია.

მოძღვარი: წარმოიდგინე, რომ უნდა ასწიო მძიმე საგანი, ძალა არ გაქვს, მაგრამ ღმერთი გავალდებულებს. როგორ მოიქცევი? უარს იტყვი? თქმა: „არ შემიძლია, ჩემს ძალებს აღემატება“, — საშინელი ცოდვაა. საკუთარი თავის იმედით შეუდგე საქმეს — უფრო დიდი ცოდვაა. შენ ღვთის ნების აღსრულებას უნდა შეუდგე შენი უსუსურობის განცდით და ღვთის შეწევნის იმედით. რას ითხოვს შენგან ღმერთი? შეუძლებელს არ ითხოვს. ის ითხოვს, რომ წამოდგე, გაშალო ხელები და მთელი ძალების დაძაბვით აწიო სიმძიმე. ეს არის ზნეობრივი სჯული და შენი პირადი მონაწილეობა სრულყოფილების მიღწევაში. როცა შენ ამას გააკეთებ — უხილავი ყოვლისშემძლე ხელი შეგეშველება და შენთან ერთად აწევს სიმძიმეს. ეს მადლმოსილი დახმარებაა ზნეობრივი სჯულის აღსრულებისას, ეს ისაა, რაც საიდუმლოებებით გვეძლევა. შემდეგ ყოვლისშემძლე ხელი ჩამოგართმევს სიმძიმეს და თვითონ აიტანს იმ სიმაღლეზე, რომელსაც შენ ვვერ შეწვდები საკუთარი ძალით. ეს ის უმაღლესი მადლმოსილი მდგომარეობაა, რომელიც არ არის დამოკიდებული შენს ძალისხმევაზე, შენს დამსახურებაზე — ის ღვთის მოწყალებით მოგეცემა. აი, მაგალითი სჯულის და მადლის პრაქტიკული ურთიერთდამოკიდებულებისა.

უცნობი: ახლა სავსებით ნათელია, მაგრამ მინდა გკითხო — ამ უმაღლეს მდგომარეობას ერთეულები აღწევენ. შენ კი წმ. სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყველის სიტყვები მოგყავს: „თუ არ ვეძიებთ სულიწმიდას, ამაოა ყოველი შრომა და საქმიანობა, უსარგებლოა გზა, რომელსაც მასთან არ მივყავართ“. გამოდის, რომ აბსოლუტური უმრავლესობის გზა უსარგებლოა, რადგან მათ არა აქვთ ეს მადლმოსილი მდგომარეობა?

მოძღვარი: გიპასუხებ წმ. მაკარი დიდის სიტყვებით მის 38-ე საუბრიდან „სრულყოფილებაზე“. იქ ნათქვამია:

„კითხვა: თუ ადამიანები გაყიდიან ქონებას, გაათავისუფლებენ მონებს, ეცდებიან შეასრულონ აღთქმა, მაგრამ არ იღვაწებენ სულიწმიდის მოსაპოვებლად, ნუთუ ვერ შევლენ ცათა სასფუეველში?

პასუხი: ეს ფაქიზი საკითხია, რადგან ნაწილი ამტკიცებს, რომ ცათა სასუფეველი ერთია და გეჰენიაც ერთი: ჩვენ კი ვამბობთ, რომ ცათა სასუფეველშიც და გეჰენიაშიც არის მრავალი საფეხური, განსხვავება, საზომი“.

უცნობი: ეს პასუხი არ მაკმაყოფილებს, მაგრამ მესმის, რომ ამ სფეროში მეტის ცოდნაც არ შეუძლია ადამიანს.

მოძღვარი: კიდევ რა შეკითხვები დაგრჩა?

უცნობი: როგორც ყოველთვის ყველაზე ძნელს ბოლოსთვის ვტოვებ.

მოძღვარი: რა მიგაჩნია ყველაზე ძნელად?

უცნობი: შეკითხვები ქრისტიანული ცხოვრების იდეალზე.

მოძღვარი: გასაგებად მითხარი.

უცნობი: თუმც მითხარი სახარების სიტყვები სულიწმიდის მოხვეჭაზე — როგორც ქრისტიანული ცხოვრების იდეალზე, მაგრამ სახარების ზნეობრივი იდეალი განსხვავდება ეკლესიის ზნეობრივი იდეალისგან.

მოძღვარი: მაინც ვერ გავიგე შენი შეკითხვა.

უცნობი: შენ მადლზე ამბობ, რომ ის მოიცავს ადამიანის მთელ ცხოვრებას. არ უშლის მას მიწიერ სიხარულს, ყოველივე მიწიერს გარდაქმნის, განწმენდს და განწმენდილს ღმერთთან აერთებს. სწორედ ასეთი მადლმოსილი სიხარულით აღსავსე სული იგრძნობა სახარებისეულ ქრისტიანობაში. ეკლესიის იდეალი კი — გამოქვაბული, უდაბნო, ცხოვრების სრული უარყოფაა. თქვენი უდიდესი მოღვაწეები ხალხისაგან გარბიან, ქვეყნისგან გარბიან, თითქოს შავი ჭირით იყოს შეპყრობილი. ერთი სიტყვით, სახარებისეული იდეალი, რომლის განსახიერებაც იესო ქრისტეა — აბსოლუტურად საწინააღმდეგოა ეკლსიური იდეალისგან, რომელიც ემყარება მიწიერი ცხოვრების სიძულვილს და უარყოფას. მომიტევე, მაგრამ პირდაპირ გეტყვი: ეს ეკლესიური იდეალი მადლისაგან დაცლილად მეჩვენება.

მოძღვარი: სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ — მონაზვნობა ქრისტიანობის დამახინჯებად მიგაჩნია.

უცნობი: დიახ. რადგანაც მონაზვნური იდეალი გამოხატავს არა თეორიულ, არამედ პრაქტიკულ სწავლებას ზნეობაზე., დასკვნა ერთია — ეკლესიამ დაამახინჯა ქრისტეს ზნეობრივი სწავლება.

მოძღვარი: ახლა გავიგე. შენი შეკითხვის პასუხი მოითხოვს მონაზვნობის არსის განხილვას. შემდეგში ამაზე ვილაპარაკოთ.

დიალოგი 7

მონაზვნობაზე

მოძღვარი: შენ ფიქრობ, რომ მონაზვნობა გადახვევაა ქრისტიანული იდეალიდან?

უცნობი: დიახ, მე ასე ვფიქრობ. სახარებაში არ არის ერთი სიტყვაც კი მონაზვნობაზე.

მოძღვარი: და შენ ფიქრობ, რომ წმინდა მოღვაწეები არ ამაღლებულან ზნეობრივ სრულყოფილებამდე და ამახინჯებენ იმ ზნეობრივ სწავლებას, რომელიც ქრისტემ მისცა ადამიანებს…

უცნობი: დიახ. ვფიქრობ, რომ მონაზვნური ასკეტიზმი სრულიად უცხოა პირველი ქრისტიანისათვის. ის შეიქმნა ძველაღმოსავლური ფანატიკური ასკეტიზმის გავლენით და არაფერი საერთო არა აქვს იოანე მოციქულსა და სვიმეონ მესვეტეს.

მოძღვარი: ამიხსენი, რაში ხედავ განსხვავებას.

უცნობი: შევეცდები. ზნეობის ქრისტიანული იდეალი — სრულყოფილი სიყვარულის იდეალია. იოანე მოციქული ამის სრული განსახიერებაა. რა უნდა იყოს უფრო მშვენიერი, ვიდრე მოხუცებული, რომელიც უკანასკნელ ამოსუნთქვამდე იმეორებდა: „გიყვარდეთ ერთმანეთი“. სიყვარული სრულყოფილებების ერთობლიობაა. პავლე მოციქულის სიტყვებით: „სიყუარული სულგრძელ არს და ტკბილ; სიყუარულსა არა შურნ, სიყუარული არა მაღლოინ, არა განლაღნის, არა სარცხჳნელ იქმნის, არა ეძიებნ თავისასა, არა განრისხნის, არად შეჰრაცხის ბოროტი, არა უხარინ სიცრუესა ზედა, არამედ უხარინ ჭეშმარიტებასა ზედა; ყოველსა თავს-იდებნ, ყოველი ჰრწამნ, ყოველსა ესავნ, ყოველსა მოითმენნ“ (1 კორ. 13, 4-7).

ასეთი სიყვარული ქმედითია, აქტიურია. ეს ის გრძნობაა, რომელმაც აიძულა სამარიტელი შეჩერებულიყო უძლურის წინაშე და მისი ჭრილობები მოეწმინდა. სრულყოფილი ქრისტიანის სახე — ეს არსი სახე სრულყოფილი, მიმტვებელი სიყვარულისა, რომელიც უანგაროდ იხარჯება ხალხის სამსახურში, რადგან: „უფროჲსი ამისსა სიყუარული არავის აქუს, რაჲთა სული თჳსი დადვას მეგობართა თჳსთათჳს“ (ინ. 15, 13). მეტნაკლებად სწორად დავახასიათე თუ არა ქრისტიანული იდეალი?

მოძღვარი: კი, ზედმიწევნით სწორად.

უცნობი: ახლა ბერი ვნახოთ. რა აქვს მას საერთო სახარებისეული სიყვარულის ნათელ სახესთან? დავიწყოთ შესამოსელით. ქრისტე ძაძით იყო შემოსილი თუ ნათელი ქიტონით? შავი კუნკულა და მანტია ემოსა? გავაგრძელოთ. რაში ანაღვლებს ბერს ნაცემი, ნაწამები ხალხი, როცა უდაბნოში გარბის ყველა ბედნიერებისა და უბედურებისაგან? როგორ შეძლებს დადოს თავისი სული სხვისთვის, როცა რამდენიმე დღე ჩაკეტილია, ან სვეტზე დგას და გადარჩენაზე ფიქრობს. ქრისტემ შეუნდო ქალს და ფარისეველს მოუყვანა მისი მაგალითი. ქალმა ცრემლებით დაბანა ფეხები მაცხოვარს და თმებით შეუმშრალა. ქრისტემ განადიდა მონანული ქალი. ბერისთვის კი ეს სიკვდილის მომტანი შხამია. ქრისტიანობა, სიყვარული, ყოვლისმომცველი სითბო, სიხარული, ნათელი. მონაზვნობა — თვითგადარჩენა, სიცივე, მუდმივი ცრემლები, მკაცრად დაგმანული კარები, უშუქო, უჰაერო, უსიყვარულო გამოქვაბული. ქრისტიანობა — თავისუფალი ადამიანის რელიგიაა, რამეთუ სადაც ღვთის სულია, იქ სიყვარულია. მონაზვნობა — მონობაა. მონაზვნობა- ყველაფრის შესრულება ზედმიწევნით, კანონის მიხედვით. ქრისტე თავს არ არიდებდა მეზვერეებთან და ცოდვილებთან ჭამდა პურს. მონაზონი არ ჭამს, არ სვამს და, მიუხედავად დაუსრულებელი მეტანიებისა, გულში ამპარტავნულად თვლის სხვებ დაწყლულებულ ცოდვილებად და ჭირიანივით გაურბის საერო ცხოვრებას. ქრისტიანობა გვასწავლის სულიწმიდის ტაძრის, სხეულის სიწმიდეზე, მონაზვნობა კი გამსჭვალულია ამ „ტაძრის“ სიძულვილით. ის ვერ იტანს მიწიერ ცხოვრებას, წყევლის მას და ბედნიერებად მიაჩნია მისგან გაქცევა. „გიხაროდენ“, — ამბობს მოციქული. „ტიროდეთ“, — ამბობს ეგვიპტელი მოღვაწე ამბა ისაია.

რა აქვს საერთო ამ შავ, ცხოვრების მოძულე მონაზვნობას და სიყვარულიტ და სიხარულით სავსე სახარებისეულ ქრისტიანობას?

მოძღვარი: საშინელი გაუგებრობაა… რამდენი სიცრუეა შენს სიტყვებში… თუ ღრმად არ ჩაიხედავ სახარების სწავლებაში  და მონაზვნობაში, შეიძლება ვინმეს მოეჩვენოს, რომ შენ სწორი ხარ.

უცნობი: ნუთუ არასწორი ვარ? ნუთუ ყოველივე ეს გაუგებრობაა?

მოძღვარი: რა თქმა უნდა, არა ხარ სწორი. მონაზვნობა ქრისტიანობის შეურყეველი საფუძველია. ეს სრულყოფილების ყველაზე მაღალი საფეხურია, კიბეა, რომლითაც ადამიანები ღმერთთან ადიან. ეს ყველაზე პირდაპირი, თუმცა ყველაზე ძნელია გზაა ჭეშმარიტი ქრისტიანული ცხოვრებისა.

უცნობი: ნუთუ შეგიძლია წარმოიდგინო იესო ქრისტე ბერის კუნკულაში?

მოძღვარი: არა.

უცნობი: მაშ ვერაფერი გავიგე…

მოძღვარი: ვერც გაიგებ, რადგან არ გესმის მონაზვნობის არსი.

უცნობი: შეიძლბეა. გთხოვ, ამიხსენი.

მოძღვარი: შენ სავსებით სწორად დაახასიათე  ქრისტიანული სრულყოფილების იდეალი, მაგრამ გიფიქრია, რა წინააღმდეგობები არსებობს სრულყოფილებისაკენ მიმავალ გზაზე, მითითებულია თუ არა მათზე წმიდა წერილში? და არ არის მითითებული, რომ მათთან ბრძოლა ჩვენი ცხოვრების აუცილებელი პირობაა?

უცნობი: ვფიქრობ, რომ წინააღმდეგობებს საერთო არა აქვს ზნეობრივი იდეალის საკითხთან.

მოძღვარი: დიახ, მაგრამ მათ საერთო აქვთ მონაზვნობის არსთან.

უცნობი: ეს ჩემთვის გაუგებარია.

მოძღვარი: მონაზვნობა საერო ცხოვრებისგან განრიდება და საკუთარ ნებაზე უარის თქმა, ვნებებთან ბრძოლაა. ყველაფერი დაწვრილებით განვიხილოთ და ვნახავთ, ამახინჯებს თუ არა მონაზვნობა ქრისტიანულ სწავლებას.

უცნობი: დიახ, გთხოვ, დაწვრილებით ამიხსნა ყველაფერი. იქნება ახლა მივიღო პასუხი იმ უკანასკნელ კითხვაზე, რომელიც წინათ ვახსენე.

მოძღვარი: რა დამოკიდებულება აქვს ქრისტიანობას საერო ცხოვრებასთან? „ვაჲ სოფლისა ამის საცთურთა მათგან, რამეთუ უნებლიადცა მომავალ არიან საცთურნი; ხოლო ვაჲ მის კაცისა, რომლისაგან მოვიდეს საცთური“ (მთ. 18, 7). და „ერის“ დამოკიდებულება ქრისტიანობასთან ახსნა შემდეგი სიტყვებით: „უკუეთუმცა სოფლისაგანნი იყვენით, სოფელიმცა თჳსთა ჰყუარობდა; რამეთუ არა სოფლისაგანნი ხართ თქუენ, არამედ მე გამოგირჩიენ თქუენ სოფლისაგან, ამისთჳს სძულთ თქუენ სოფელსა“ (ინ. 15, 19).

მოციქულთა ეპისტოლეებში საერთო ცხოვრებასთან დამოკიდებულება სრულიად ნათლადაა გადმოცემული: „ნუ გიყუარნ სოფელი ესე, ნუცა-ღა რაჲ არს სოფლისაჲ ამის. უკუეთუ ვისმე უყუარდეს სოფელი ესე, არა არს სიყუარული მამისაჲ მის თანა“ (1 ინ. 2, 15). სხვაგან: „ვიცით, რამეთუ ღმრთისაგან ვართ და ყოველი სოფელი ბოროტსა ზედა დგას“ (1 ინ. 5, 19).

მოც. იაკობი ამბობს: „მეძავნო და მემრუშენო, არა უწყითა, რამეთუ სიყუარული სოფლისაჲ ამის მტერობა არს ღმრთისაჲ? აწ უკუე რომელსა უნდეს მეგობარ ყოფად ამის სოფლისა, მტერად ღმერთსა აღუდგების“ (იაკ. 4, 4); „მოჰკუედით ქრისტეს თანა ნივთთა მათგან ამის სოფლისათა, რაჲსაღა, ვითარცა ცხოველნი სოფელსა შინა ჰბრძანებთ“ (კოლ. 2, 20). საერო მიდრეკილებები და სურვილები ის „ცდუნებაა“, რომელიც ადამიანმა უნდა დასძლიოს. . მაცხოვარს უამრავი ხალხი მიჰყვებოდა. უფალი მათ მიუბრუნდა და უთხრა: „რომელი მოვალს ჩემდა და არა მოიძულოს მამაჲ თჳსი და დედაჲ თჳსი და ცოლი და შვილნი და ძმანი და დანი და მერმე კუალად სულიცა თჳსი, ვერ ჴელ-ეწიფების მოწაფე ყოფად ჩემდა“ (ლკ. 14, 26); სხვაგან ზოგადად თქვა: „ყოველმანვე თქუენგანმან რომელმან არა იჯმნეს ყოვლისაგან მონაგებისა თჳსისა, ვერ ჴელ-ეწიფების მოწაფე ყოფად ჩემდა“ (ლკ. 14, 33).

ამაზე იგავიც ითქვა. ერთმა კაცმა წვეულება გამართა. როცა სუფრა გაიშალა, მოწვეულებმა თითქოს მოილაპარაკესო, ერთმა თქვა: „მიწა ვიყოდე, უნდა წავიდე და ვნახოო“, მეორემ: „ხარები ვიყიდე და უნდა გამოვცადოო“, მესამემ: „ცოლი მოვიყვანე და ვერ მოვალო“. მასპინძელმა წვეულთა ნაცვლად ღარიბები, ბრმები, კოჭლები, დავრდომილები მოიყვანა, წვეულებს კი, რომლებმაც მიწიერი საზრუნავის გამო უარი თქვეს მიპატიჟებაზე უთხრა: „არავინ მათ კაცთაგანმან გემოჲ იხილოს სერობისა ამის ჩემისაჲ, რამეთუ მრავალნი არიან ჩინებულ და მცირედნი რჩეულ“ (ლკ. 14, 18-24).

ერთხელ უფალმა ერთ კაცს მიმართა: „მომდევდი მე“, მან კი სთხოვა: „მიბრძანე მე პირველად მისვლად და დაფლვად მამისა ჩემისა“, მაგრამ იესომ უპასუხა: „შენ მომდევდი მე და აცადენ მკუდარნი დაფლვად თჳსთა მკუდართა“ (მთ. 8, 22).

მეორემ მაცხოვარს უთხრა: „მეცა მიგდევდე შენ, უფალო, ხოლო პირველად მიბრძანე მე ჯმნაჲ სახლეულთა ჩემთაგან“ (ლკ. 9, 61), იესომ კი უპასუხა: „არავინ დასდვის ჴელი საჴნველსა, და ხედავნ იგი გარეუკუნ და წარმართებულ არნ სასუფეველსა ღმრთისასა“ (ლკ. 9, 62).

აი, რა უნდა დასძლიოს ქრისტიანმა სრულყოფილებისკენ მიმავალ გზაზე. მან უნდა სძლიოს ყველა ცხოვრებისეულ მიჯაჭვულობას, რადგანაც ისინი ხელს უშლიან ქრისტეს მსახურებაში. მან უნდა მოიძულოს მიწიერი ცდუნებები, ახლობლები, დედ-მამაც კი, რადგანაც ხელს შეუშლიან ღვთისთვის მოღვაწეობაში. ის თავისუფალი უნდა იყოს მიწიერი საზრუნავისაგან.

განა ეს მონაზვნობა არაა? განა ეს საერო ცხოვრებიდან გაქცევა არაა? შენ ამბობ, ბერები ჭირიანივით გაურბიან ქვეყანას. სად არის აქ ქრისტიანული წინააღმდეგობა, სად მახინჯდება ქრისტიანული იდეალი? განა ყველაფერს, რასაც წმიდა წერილი ამბობს, არ ახორციელებს მონაზვნობა თავისი ცხოვრებით? განა ბერი არ წყვეტს კავშირს ცხოვრებასთან? განა სულიერი ცხოვრებისათვის არ ტოვებს ოჯახს, დებს, მამულს, ხარებს, საზრუნავს? განა ყველა მოღვაწე არ იღებს  საკუთარ თავზე ქრისტეს მსახურების ჯვარს?

უცნობი: ვერ გავიგე. სადაა მოყვასის სამსახური? როგორ უნდა აჭამო მშიერს, წყალი მიაწოდო მწყურვალს, მოინახულო ტუსაღი, თავშესაფარი მისცე მწირს თუ ცხოვრებიდან გაიქცევი? განა ეს საკუთარ თავზე, მხოლოდ საკუთარი თავის გადარჩენაზე ფიქრს არ ჰგავს? განა ეს ეგოისტური თვითგადარჩენა არაა, რომელიც გარეგნული ღვთისმოსავობითაა დაფარული?

მოძღვარი: შენ მოყვასის სიყვარულს ისე უყურებ, როგორც ერშსი ესმით, ამიტომაც ამბობ ასე.

მონაზვნობა თავის გადარჩენაზე ფიქრობს არ აეგოისტური განზრახვით, არამედ ღვთის სიყვარულის გამო. ადამიანის სული შემოქმედს ეკუთვნის და  და მოღვაწეს სურს ის მიართვას შემოქმედს ღირსეულ მდგომარეობაში. წარმოიდგინე მაგავსი რამ საერო ურთიერთობებეში. წარმოიდგინე მორჩილი შვილი, რომელსაც ჭეშმარიტად უყვარს თავისი მამა. მას უნდა კარგად ისწავლოს, რადგანაც ასე სურს საყვარელ მამას და სწავლაში წარმატებები სასიამოვნო იქნება მისთვის. ის არ ფიქრობს საკუთარ სარგებელზე, რომელსაც ეს სწავლა მისცემს, მას ეშინია თავისი სიზარმაცით არ შეაწუხოს მამა და ყველანაირად ცდილობს წარმატებებს მიაღწიოს, რათა მამს ასიამოვნოს. ასეთი „მეცადინე შვილია“ ყოველი ბერი. ეს არ არის ეგოისტური თვითგადარჩენა, არამედ თავგამოდებული მეცადინეობაა. ბერის მოღვაწეობა აღსავსეა ღვთისადმი სიყვარულით, სურვილით — ასიამოვნოს მას, გაახაროს თავისი გამოსწორებით და ყველა ღონე იხმაროს წარმატებით დახუროს კურსი.

შენ ამბობ, რომ ბერი ხალხს არ ემსახურება, არ მოაქვს ადამიანებისთვის სარგებელი, მაგრამ „სარგებელი“ სახარების ენით სულ სხვა რამეა, აბსოლუტურად განსხვავებულია საერო გაგებისგან. რა თქმა უნდა, კარგია, მოყვასს ფიზიკური ტკივილები შეუმსუბუქო, ან მშიერო დააპურო, ან მწყურვალი დაარწყულო, მაგრამ როგორ უნდა ემსახურო ხალხს, თუ თავს ბრმად თვლი? განა საჭირო არაა, თავიდან საკუთარი სიბრმავისაგან განიკურნო? მონაზვნობა ხალხისაგან გაქცევა  და მათი მსახურებისაგან თავის არიდება არაა. ეს არის გაქცევა ცდუნებებისა და ცოდვისაგან, რომ ღირსეულად შეუდგე მსახურებას. საერო ცხოვრებიდან გასულმა ყველა ბერმა იცის, რომ მთლიანად ღმერთს უნდა მიუძღვნას თავი, თუ საჭირო გახდება ხალხს ემსახუროს, ღმერთი მოუწოდებს მას ამ მსახურებისკენ. შენ მესვეტეობსა დასცინი, მაგრამ რამდენისიკეთე მოუტანეს ხალხს ამ ერისაგან გაქცეულმა მამებმა! რამდენი სწავლება, ნუგეშინისცემა, გაჭირვებულთა და განწირულთა გადარჩენა უკავშირდება მათ სახელებს.

უცნობი: დიახ. საერო ცხოვრებასთან მიმართებით შენ მართლაი ხარ. მონაზვნობა ცალმხივად, მაგრამ მაინც აკმაყოფილებს სახარების სწავლებას.

მოძღვარი: ნახავ, რომ ის ქრისტიანული სწავლების სხვა მხარეებსაც აკმაყოფილებს. ქრისტიანმა არა მხოლოდ საერო ცხოვრებაზე უნდა თქვას უარი, არამედ საკუთარ ნებაზე, რადგანაც ადამიანის ნება ეწინააღმდეგება ღვთის ნებას. ის უნდა დაემორჩილოს ღმერთს და ჩაკლას საკუთარ თავში ამპარტავნება.

„რომელსა ჰნებავს შემოდგომად ჩემდა, უარყავნ თავი თჳსი და აღიღენ ჯუარი თჳსი და შემომიდეგინ მე“ — ამბობს უფალი (მთ. 16, 24). ქრისტეს უნდა მოჰყვე, რომ ღვთის ნებით იცხოვრო. ამ ნებას უნდა მიჰყვე და ამპარტავნებაზე უარი თქვა, რადგანაც, „რომელსა უნებს თქუენ შორის წინა ყოფაჲ, იყოს იგი თქუენდა მონა“ (მთ. 20, 27).

მორჩილება, ანუ ამპარტავნებაზე უარის თქმა, ქრისტიანობის მთავარი ამოცანაა იმიტომ, რომ „ამპარტავანთა შეჰმუსრავს ღმერთი, ხოლო მდაბალთა მოსცის მადლი“ (იაკ. 4, 6). საუფლო ლოცვაში ნათქვამია: „იყავნ ნება შენი“. როცა უფალი, როგორც ადამიანი ლოცულობდა ჯვარცმის წინ, მან გვიჩვენა თავისი ადამიანური ნების უარყოფის სრულყოფილი სახე: „უკუეთუ შესაძლებელ არს, თანა-წარმჴედინ ჩემგან სასუმელი ესე; ხოლო არა ვითარ მე მნებავს, არამედ ვითარცა შენ“ (მთ. 26, 39), შემდეგ კი ასე ლოცულობდა: „მამაო ჩემო, უკუეთუ ვერ შესაძლებელ არს სასუმელი ესე თანა-წარსლვად ჩემდა, რაჲთამცა არა შევსჳ იგი, იყავნ ნებაჲ შენი“ (მთ. 26, 42). მორჩილება, საკუთარ ნებაზე უარის თქმა, სრული უარყოფა საკუთარი თავისა — აი, მონაზვნობის ამოცანა. როგორ მახინჯდება აქ ქრისტიანობა? პირიქით, ღირსეულად აღსრულდება იგი. დიახ, ქრისტიანობა თვითაღკვეთის, საკუთარ ნებაზე უარის თქმის რელიგიაა. ამაში მონაზვნობა არ ეწინააღმდეგება სახარების სწავლებას.

მოძღვარი: რით ეწინააღმდეგება? ვნებებთან ბრძოლით? საკუთარი თავისადმი იმ „ასკეტიზმით“, რაც შენ სახარების სწავლების დამახინჯებად მიგაჩნია? წაიკითხე, რას ამბობს უფალი ცოდვებთან ბრძოლაზე: „უკუეთუ ჴელი შენი ანუ ფერჴი შენი გაცთუნებდეს შენ, მოიკუეთენ იგი და განაგდენ შენგან: უმჯობეს არს შენდა შესლვაჲ ცხორებასა მკელობელისა გინა უჴელოჲსაჲ, ვიდრე ორნი ჴელნი და ორნი ფერჴნი თუ გესხნენ და შთაჰვარდე ცეცხლსა მას საუკუნესა. და უკუეთუ თუალი შენი გაცთუნებდეს შენ, აღმოიღე იგი და განაგდე შენგან: უმჯობეს არს შენდა ერთ-თუალისაჲ შესლვად ცხორებასა, ვიდრე ორთა თუალთა სხმასა და შთაგდებად გეჰენიასა ცეცხლისასა“ (მთ. 18. 8-9).

მოციქულთა ეპისტოლეები დაწვრილებით განიხილავს ამ ბრძოლას: „საყუარელნო, გლოცავ თქუენ, ვითარცა მწირთა და წარმავალთა, განეშორენით გულის თქუმათაგან ჴორციელთა, რომელნი ეწყვებიან სულსა“ (1 პეტ. 2, 11); „რამეთუ ზრახვაჲ იგი ჴორცთაჲ სიკუდილ არს, ხოლო ზრახვაჲ იგი სულისაჲ ცხორება არს და მშჳდობა. რამეთუ ზრახვაჲ იგი ჴორცთაჲ მტერობა არს ღმრთისა; რამეთუ შჯულსა მას ღმრთისასა ვერ დაემორჩილების და ვერცა ძალ-უც“ (რომ. 8, 6-7); „რამეთუ უკუეთუ ჴორციელად სცხონდებოდით, მოსიკუდიდ ხართ; ხოლო უკუეთუ სულითა ჴორცთა საქმესა მოაკუდინებდეთ, სცხონდეთ“ (რომ. 8, 13); „აღვიკრძალავ ჴორცთა ჩემთა და დავიმონებ, ნუუკუე სხუათა უქადაგებდე და მე გამოუცდელ ვიყო“ (1 კორ. 9, 27); „მოაკუდინენით უკუე ასონი თქუენნი ქუეყანასა ზედა: სიძვაჲ, არა-წმიდებაჲ, ვნებაჲ, გულის თქუმაჲ ბოროტი და ანგაჰრებაჲ, რომელ არს კერპთ-მსახურებაჲ“ (კოლ. 3, 5). აი, რას ამბობს წმიდა წერილი ცოდვებსა და მათთან ბრძოლა. განა ეს იგივე არაა, რასაც მონაძვნობა ქადაგებს? ვნებები ერთ-ერთი ყველაზე საშინელი დაბრკოლებაა ქრისტიანული სრულყოფილების გზაზე. მათ ვერ ძლევ ბრძოლის გარეშე. რატომ? იმიტომ, რომ: „ჴორცთა გული უთქუამს სულისათჳს და სულსა — ჴორცთათჳს; და ესენი მჴდომ არიან ურთიერთარს, რაჲთა არა რაჲ-იგი გინდეს, მას ჰყოფდეთ“ (გალ. 5, 17). ეს შინაგანი ბრძოლა მოციქულებს ასე აქვთ გადმოცემული: „არარაჲ დამკჳდრებულ არს ჩემ თანა, ესე იგი არს, ჴორცთა შინა ჩემთა კეთილი, რამეთუ ნებაჲ იგი წინა მიც მე, ხოლო საქმედ კეთილისა მის არა ვჰპოებ. რამეთუ არა რომელი-იგი მნებავს კეთილი, მას ვჰყოფ, არამედ რომელი-იგი არა მნებავს ბოროტი, მას ვიქმ“; „და ვხედავ სხუასა შჯულსა ასოთა შინა ჩემთა, რომელი-იგი წინა-განეწყვების შჯულსა მას გონებისა ჩემისასა და წარმტყუენავს მე შჯულითა მით ცოდვისაჲთა, რომელი-იგი არს ასოთა შინა ჩემთა“; „ხოლო ვჰმადლობ ღმერთსა ქრისტე იესუჲს მიერ უფლისა ჩუენისა. აწ უკუე თავადი მე გონებითა ჩემითა ვჰმონებ რჩულსა ღმრთისასა, ხოლო ჴორცითა შჯულსა ცოდვისასა“ (რომ. 7, 18-19; 23; 25).

შენ ამბობ, რომ მონაზვნობა წყველის ქალს. არა ხარ მართალი. ის იმ ცდუნებას ებრძვის, რომელიც ქალისგან მოდის მონაზვნობის გზაზე შედგომილთათვის. მონაზვვნობა ქალწულების გზას ადგას და ხორციელ ტკბობაში, ბუნებრივია, სასტიკ მტერს ხედავს და ამ ცდუნებას უხცადებს ბრძოლას. რა შუაშია აქ ქალის დაწყევლა?ქალებიც ხომ დგებიან მონაზვნობის გზაზე. მათთვის ასეთ ცდუნებას მამაკაცი წარმოადგენს. როგორც ბერს მოეთხოვება გაექცეს ლამაზ ქალს, ასევე მონაზონს ევალება თვალი მოარიდოს მამაკაცის ლამაზ სახეს. ეს არ ნიშნავს, რომ მონაზვნობა მამაკაცს წყევლის. მონაზვნობა ცდუნებას ებრძვის. უბიწოების გზაზე ხოციელი გატაცებები საშინელი ცდუნებაა და ამიტომაც გაურბის მას, როგორც შავ ჭირს. ასკეტურ მოღვაწეობაში ყოველი ქრისტიანის ზნეობრივი ამოცანა სრულიად აშკარაა. უნდა სძლიოს ვნებას, ხორცი მოაკვდინოს. განა ეს არ არის მონაზვნური ასკეტიზმის არსი? მოღვაწე მამებმა სწორედ ბრძოლის ეს გზა გაიარეს და თავიანთი ქმნილებებით დაგვიტოვეს სახელმძღვანელო, როგორ ვიაროთ ამ გზაზე, როგორ გავიმარჯვოთ „უხილავ ბრძოლაში“. მონაზვნური მოღვაწეობა — ხორცის მოკვდინება —  ქრისტიანობის დამახინჯება კი არაა, მისი აღსრულებაა. ეს გზა ყველამ უნდა გაიაროს.

უცნობი: შენ ამბობ, რომ ყველა მონაზვნად უნდა აღიკვეცოს?

მოძღვარი: არა. ამაზე მერე გეტყვი, მაგრამ ხორცთან შინაგანი ბრძოლა ყველამ უნდა გაიაროს. მონაზვნობაც, სადაც ეს ბრძოლა უფრო მძაფრია, მეტი სისრულით ასრულებს სახარების იდეალს.

უცნობი: ქრისტე რატომ არ იყო ბერი?

მოძღვარი: იმიტომ, რომ მონაზვნობა გზაა ჭეშმარიტებისკენ, ქრისტე კი — სრულყოფილი ჭეშმარიტებაა. ქრისტემ ადამიანური ბუნებით თავად გვიჩვენა ეს გზა. მსახურების დაწყებამდე ის უდაბნოში წავიდა და 40 დღე გაატარა იქ. მან მოგვცა სრული თვითუარყოფის მაგალითი, სძლია ეშმაკის მიერ ცდუნებას, რომელიც პირად კეთილდღეობას და მსოფლოზე ბატონობას სთავაზობდა. უფალმა მას უთხრა: „უფალსა ღმერთსა შენსა თაყუანის-სცე და მხოლოს მას ჰმსახურებდე“ (მთ. 4, 10). ქრისტემ სძლია ხორცის ცდუნებას, უარყო ეშმაკის ხრიკი, რომელიც ქვის პურად ქცევას სთავაზობდა.

უცნობი: თუ სახარებისეული ქრისტიანობა მსგავსია მონაზვნური ასკეტიზმისა, რატომ არის ქრისტიანობაში მთავარი გრძნობა სიხარული, მონაზვნობაში კი — წუხილი?

მოძღვარი: რომელ სიხარულსა და მწუხარებაზე ლაპარაკობ? მონაზვნობა ქადაგებს მწუხარებას, მაგრამ არ უარყოფს მადლმოსილ ქრისტიანულ სიხარულს. ქრისტიანობაც როცა სიხარულზე ლაპარაკობს, არ უარყოფს მონაზვნურ მწუხარებას. ამბა ისაია მონაზვნებს აღთქმად უტივებს იყვნენ მწუხარენი. პავლე მოციქული ქადაგებს: „გიხაროდენ“, მაგრამ იგივე მოციქული სხვაგან ამბობს: „მწუხარება უფლისა მიმართ მოიტანს სინანულს, მიწიერი მწუხარება კი — სიკვდილს“. ეგვიპტელი მოღვაწე სიკვდილის მომასწავებელ მიწიერ მწუხარებას კი არ ქადაგებს, არამედ „ღვთისთვის“ მწუხარებას, ცოდვებისთვის მწუხარებას, რომელიც ყოველთვის უნდა ჰქონდეს მონაზონს. თუმცა ეს მწუხარება ხელს არ უშლის იმ სიხარულში, რომელზეც მოციქული ლაპარაკობს. რადგან ეს სიხარულია მკვდრეთით აღმდგარი ქრისტეს რწმენის  და გამოხსნის სასოების გამო.

სახარებაში ნაჩვენებია ის დაბრკოლებები, რომელიც უნდა გადალახოს დაბრკოლებების გზაზე შემდგარმა ქრისტიანმა. ეს დაბრკოლებები საერო ცდუნებები, თავის მოყვარება და ვნებებია. მათი დაძლევა შეიძლება საერო ცხოვრებისაგან თავის არიდებით, საკუთარი თავის უარყოფით და ხორცის მოკვდინებით.

ყოველივე ეს წარმოადგენს მონაზვნობის არსს. ასე რომ, მონაზვნობა ქრისტიანულ სწავლებას კი არ ამახინჯებს, არამედ ახორციელებს.

უცნობი: პირველ საუკუნეებში ხომ არ იყო მონასტრები? ის, რაც შენ ჩამოთვალე, რატომ უნდა იყოს მხოლოდ მონაზვნობის ამოცანა, ყველა ქრისტიანი ასე არ უნდა ცხოვრობდეს?

მოძღვარი: ეს სულ სხვა საკითხია და მას რომ ვუპასუხო, უნდა გავეცნოთ მონაზვნობის ისტორიას, მის სინაგან სამყაროს.

უცნობი: ძალიან გთხოვ, ამიხსენი.

მოძღვარი: მოციქულთა ხანაში მონასტერი თანამედროვე გაგებით არ იყო, მაგრამ ნიშნავს კი ეს იმას, რომ მაშინ საერთოდ არ არსებობდა მონასტერი? არა. მონასტერი იყო, მაგრამ ის იყო ერში. იყვნენ მონაზვნებიც, მაგრამ ისინი მონაზვნურ შესამოსელს არ ატარებდნენ.

უცნობი: რას გულისხმობ?

მოძღვარი: პირველ ეკლესიას. ის იყო მონასტერში ერში. პირველი ქრისტიანები კი ამ მონასტრის მაცხოვრებლები იყვნენ.

უცნობი: მაინც ვერ გავიგე.

მოძღვარი: პირველი ეკლესია ხილული კედლებით არ იყო შემოსაზღვრული, მაგრამ არსობრივად გამოყოფილი იყო ერისგან. ქრისტიანები იმ ზნეობრივ ამოცანებს ისახავდნენ მიზნად (ბუნებრივია, უქორწინებლობის გარდა), რაც შემდგომ მონაზვნებისთვის გახდა სპეციფიკური. გადაშალე „საქმენი მოციქულთანი“ და მონასტერს ნახავ. რა იყო ქრისტიანის ძირითადი საქმე? ლოცვა. ისინი ლოცვით ცხოვრობდნენ. ცხოვრობდნენ ღვთისთვის და ღმერთთან. „ესე ყოველნი იყვნესს განკრძალულ ლოცვასა და ვედრებასა ერთბამათ დედებითურტ და მარიამ დედით იესუჲსით და ძმებითურთ მისით“ (საქმე. 1, 14). ეს იყო იერუსალიმში, ოთახში, სადაც მაცხოვრის ამაღლების შემდეგ შეიკრიბნენ მისი მოწაფეები. აქ მათ ლოცვის მერე წილი ჰყარეს და მეთორმეტე მოციქულად მატათა აირჩიეს; აქ გარდამოვიდა მათზე სულიწმიდა ცეცხლის ენების სახით; აქ მიიღეს მათ ღვთივკურთხეული მადლი და დაიწყეს მარადიული და რეალური ლოცვითი ერთობა ღმერთთან. ეკლესიის ცხოვრების ეს პირველი დღეები იყო მოუკლებელი ლოცვის დღეები. ეს ლოცვითი მოღვაწეობა არ შეცვლილა მაშინაც, როცა ქრისტიანთა რიცხვმა რამდენიმე ათასს გადააჭარბა: „იყვნეს განკრძალულ მოძღურებასა მას მოციქულთასა და განტეხასა პურისასა და ლოცვასა“ (საქმე, 2, 42).

როცა ქრისტიანთა რიცხვი გაიზარდა, სხვადასხვა ყოფითმა პრობლემებმა შეუძლებელი გახადა მოუკლებელი ლოცვა. ამიტომ ამ პრობლემის მოსაგვარებლად შეირჩნენ საგანგებო პირები — დიაკვნები, რათა მოციქულებს ჰქონოდათ სასუალება „მუდამ“ ლოცვასა და ღვთისმსახურებაში ყოფილიყვნენ. დააკვირდი მოციქულთა ხანის ეკლესიის ცხოვრებას და ნათლად დაინახავ იმას, რასაც ახლა „მონასტერთან“ ვაკავშირებ. მათი ცხოვრება აღსავსე იყო მადლით, ჭეშმარიტი ეკლესიური ერთობით თუ დღევანდელი ცნებებით მივუდგებით, ეს იყო იდეალური მონასტერი, არა ხილული, არამედ უხილავად აღმართული ერში: „ყოველნივე მორწმუნენი იყვნეს ერთბამად, და აქუნდა ყოველივე ზოგად“ (საქმე, 2, 44); „სიმრავლისა მის მორწმუნეთაჲსა იყო გული და გონებაჲ ერთ, და არცა ერთმან ვინ თქჳს მონაგები მისი თჳსად, არამე დიყო ყოველივე მათდა ზოგად“ (საქმე, 4, 32).

პირველი ქრისტიანები უდაბნოში არ მიდიოდნენ. არ ჰქონდათ ქვის კედლები, მაგრამ ვერანაირი ბარიერი ვერ დააშორებდა „ერისგან“ წმიდა ეკლესიას ისე, როგორც პირველ ქრისტიანთა შინაგანი დამოკიდებულება საერო ცხოვრებისადმი. ამ მონასტრის სულიერი უხილავი ზღუდე ყველა კედელზე სანდო იყო: „რომელსა უნდეს მეგობარ ყოფად ამის სოფლისა სოფლისა, მტერად ღმერთსა აღუდგების“ (იაკ. 4, 4).

ეკლესია განცალკევებით ცხოვრობდა, არ ერეოდა საერო ცხოვრებაში, თუმცა მასში ცხოვრობდა. ეს ჩანს „მოციქულთ საქმის“ სიტყვებიდან: „სხუათა მათ ვერვის ძალ-ედვასეხებად მათდა, რამეთუ ადიდებდა მათ ერი იგი“ (საქმე, 5, 13).

ისინი მსოფლიოს უქადაგებდნენ ღვთის სიტყვას, ადასტურებდნენ მაცხოვრის აღდგომას, ახარებდნენ გამოხსნის, გადარჩენის ამბავს და ქრისტიანთა რიცხვიც დღითიდღე იზრდებოდა. „ხალხი ლოცავდა მათ“. ეკლესიის შინაგანი ცხოვრება მხოლოდ მათთვის იყო მისაღბი, ვინც ერთგული იყო. საერო მიეთ-მოეთს ისინი თავიანთ ცხოვრებას არ აკარებდნენ. ყოველივე ეს უმკაცრესად იყო დაცული.

„რომელი მოვიდეს თქუენდა და ესე მოძღურებაჲ არა მოაქუნდეს, ნუ შეიწყნარებთ მას სახლთა თქუენთა და „გიხაროდენ“ ნუ ეტყჳთ მათ“ (2ინ. 1, 10). ამ ერთი შეხედვით მკაცრი სიტყვებით ერს მიმართავს სიყვარულის მოციქული იოანე. ეკლესია კი იზრდებოდა. უამრავი წარმართი უერთდებოდა მას. ნელ-ნელა ქრებოდა ზღვარი წმიდა ეკლესიასა და ერს შორის. უფრო და უფრო იჭრებოდა ეკლესიაში საერო, ქრისტიანობისთვის მიუღებელი სული… ეს ამძიმებდა მოშურნე ქრისტიანებს, რომლებიც ცდილობდნენ სრულად შეენარჩუნებინათ მოციქულთა ეპოქის ეკლესიური ცხოვრების წესი და არ მოსწონდათ ეკლესიის „გაერისკაცება“. ეკლესიური სულიერების მატარებელი ქრისტიანები წყვეტდნენ ერთან კავშირს, გაურბოდნენ ცდუნებებს, განმარტოებით ცხოვრობდნენ და ქრისტიანობის მანათობელი ლამპრები ხდებოდნენ. თანდათანობით ეს მისწრაფება ყველგან ვრცელდებოდა და ეკლესიამ დააწესა მონასტერი, როგორც საფუძველი ქრისტიანობისა, სადაც მოციქულთა ეკლესიის სიწმინდე დაცული იყო საერო ცხოვრებისგან. ცალკეული მოღვაწეები გადიოდნენ  მონასტრების საერთო კელიებიდან, რადგანაც აქაც შემოღწეული იყო ერის სული. ესენი იყვნენ მეუდაბნოეები, ანაქორეტები, მესვეტეები, დაყუდებულები — ის უდიდესი მოღვაწეეები, რომლებიც მიუწვდომელ მწვერვალებზე იყვნენ აღმართულები მონასტრული სიმაღლეებიდან.

უცნობი: ანუ ეკლესია მხოლოდ მონასტერში იყო?

მოძღვარი: არა, ერთიანი ეკლესია ერშიც იყო და მონასტერშიც, მაგრამ მონასტერი მტრისგან შეუმუსრავი კლდე იყო.

უცნობი: თუ მონასტერი ძველი, მოციქულთა დროინდელი ეკლესიაა, საიდან მოვიდნენ იღუმენები, ბერები, მორჩილები; ეს განსაკუთრებიული სამონასტრო წესები, კანონები, ტიპიკონები, მეტანიები, ანუყველაფერი, რასაც მონასტრული ცხოვრება მოიცავს? რისთვისაა ეს საჭირო? ამის გარეშე ხომ არსებობდა მოციქულთა ეკლესია?

მოძღვარი: ერიდან წასვლისა და ახალი, შინაგანად და გარეგნულად განსხვავებული ცხოვრების შემდეგ მონასტერს არ შეეძლო დარჩენილიყო ისეთად, როგორიც მოციქულთა დროს იყო. გაჩნდა ერთან სხვა დამოკიდებულება, სხვანაირად წარიმართა შინაგანი ბრძოლა, სხვა ცხოვრების წესი დამკვიდრდა. მონასტერმაც სულიერი ამოცანების გადასაწყვეტად თავისი მეთოდების შექმნა დაიწყო. მონასტრული კანონი — საღვთისმსახურებო, სამარხვო, ყოველდღიუირ, ყველა წესი და მონასტრული ცხოვრების განგება შექმნილია სულიერი  გამოცდილებით, ლოცვით, მოღვაწეობით. მონასტერში ყველაფერი შინაგანი ცხოვრებით მიმდინარეობს, ყველაფერში ღვთის განგება იგრძნობა, რომელიც აწრთობდა ქრისტეს მხედრებს. ისინი ამ პირობებში ქრისტიანული სრულყოფილების გზას გადიოდნენ და თითოეული მათგანი მონასტრის განგების საგანძურში ტოვებდა თავის ლეპტას.

უცნობი: შეგიძლია დაწვრილებით ამიხსნა, სულიერი ამოცანების გადასაწყვეტად რა მეტოდი შექმნა მონასტერმა?

მოძღვარი: ლოცვა, მარხვა და მორჩილება — ამით ცხოვრობდა მონაზვნობა. თუ ეკლესია ქმნიდა საღვთისმეტყველო და სამარხვო წეს-განგებას და ამყარებდა მორჩილების პრინციპებს, მონაზვნობა განამტკიცებდა მას. ეკლესია და მონასტრები ერთმანეთს დაპირისპირებული და ერთმანეთისგან განსხვავებული არ არის. მონასტერი — მიწიერი ეკლესიის განსაზღვრული ნაწილია, მაგრამ გამოხსნის მტერთან ბრძოლაში ეკლესია ერში და ეკლესია მონასტერში თავის საქმეს აკეთებდა, თავისი ძალების შესაბამისად წყვეტდა თავის ამოცანებს.

უცნობი: მინდა დაწვრილებით მელაპარაკოთ ლოცვაზე, მარხვაზე, მორჩილებაზე.

მოძღვარი: ლოცვით დავიწყოთ.

ლოცვა ისეთ შინაგან მდგომარეობაში ყოფნას ნიშნავს, როცა ადამიანის სულიერი საწყისი საიდუმლო და უშუალო კავშირშია უფალთან და მიღმიურ უხილავ სამყაროსთან. ამ მდგომარეობის მიღწევა ყოველთვის შეიძლება, მაგრამ რადგანაც ხელს უშლის ყოველივე საამმსოფლიო, უმჯობესია განმარტოებით. უფალმა იესო ქრისტემ თავად მოგვცა ასეთი ლოცვის მაგალითი. ის ხალხისგან და მოწაფეებისგან განმარტოებით ლოცულობდა. მოციქულ ლუკას სიტყვებით: „თავადი განეშორის უდაბნოდ და ილოცავნ“ (ლკ. 5, 16). მარკოზ მახარებელი გადმოგვცემს: „ხოლო განეშორის უდაბნოდ და ილოცავნ“ (მკ. 1, 35).

ლუკა მახარებელი გადმოგვცემს, რომ მაცხოვარი მოწაფეებთან ერთადაც ლოცულობდა. განმარტოებული ადგილი — ეს არის ლოცვისთვის ხელსაყრელი პირობები. საერო ხმაური გარედან  გვიშლის ხელს, მაგრამ არსებობს შინაგანი წინააღმდეგობებიც, ასე ვთქვათ, შინაგანი ხმაური. ეს ხმაური ჩვეში საერო მიდრეკილებებს და ხორციელ ვნებებს აღძრავს. ამიტომაც მონაზვნობის ძირითად საქმეს — ლოცვას თან ახლავს უხილავი ბრძოლა ცდუნებებთან. ამ ბრძოლასი მონაზონი იმარჯვებს უანგარობით, საკუთარი თავის უარყოფით, ვნებების მოკვდინებით.

მონაზვნობა გამოცდილებით გადის ამ გზას და გამოცდილებით ამკვიდრებს სრულყოფილ ლოცვით იდეას. ყველაფერი, რაც საღვთისმეტყველო წესდებაშია მოცემული და ყველაფერი, რასაც „კელიის წესები“ ჰქვია, კაბინეტებში კი არაა მოფიქრებული, არამედ შედეგია ლოცვითი მოღვაწეობისა. ლოცვა ავსებდა მონასტრის ცხოვრებას. ის ქმნიდა ჭეშმარიტ ზეცას მიწაზე. მონაზონი ტაძარში ცხოვრობდა და მხოლოდ ამა თუ იმ მიწიერი საზრუნავის გამო ტოვებდა მას, მაგრამ ეს საზრუნავი ვერ ფანტავდა იმ გრძნობას, რაც ტაძარში ავსებდა მის სულს. „მოუკლებელი ლოცვის“ მოთხოვნილებამ შექმნა ლოცვითი მოღვაწეობის განსაკუთრებული ფორმა — იესოს ლოცვა: „უფალო იესო, ძეო ღვთისაო, შემიწყალე მე, ცოდვილი“.

გადმოცემით, ამ ლოცვას მოციქულთა დროს ყველა ქრისტიანი წარმოთქვამდა, შემდეგ კი მონაზონთა ლოცვითი ცხოვრების საფუძვლად იქცა. ეს ლოცვა მონაზონს ჰქონდა ბაგეზეც, გონებაშიც, გულშიც. ყოველთვის თან ახლდა მას. ამ ლოცვას წარმოთქვამდა ეკლესიაში, გულს იმდოვრებდა და ღვთისმსახურებისთვის  განეწყობოდა; ეს ლოცვა ტაძრის მაგივრობას ეწეოდა, როცა მორჩილების აღსასრულებლად მიდიოდა და მიწიერ საქმეებს აგვარებდა. ეს ლოცვა ავსებდა სენაკს, განგდებდა მოწყინებას, უდებებას, ბოროტ ფიქრებს. ის იყო ყველაზე ძლიერი იარაღი ვნებებთან ბრძოლაში, განსაკუთრებით საერო ცხოვრებასთან აუცილებელი შეხების შემთხვევაში. იესოს ლოცვა საშუალებას აძლევდა ადამიანს  ყოველთვის ღვთის თვალთა წინაშე ეგრძნო თავი, ლმობიერებით გულშემუსვრილს ღვთის მოწყალების გამო ერთი სრულყოფილი განცდა ჰქონდა მაშინაც, როცა არ ლოცულობდა და მონაზავნის სულს იცავდა ცდუნებისაგან. ლოცვას, ისევე, როგორც მთელ სულიერ ცხოვრებას, აქვს თავისი გზა და საფეხურები. ადამიანს ყოველთვის არ ეძლევა მთელი სისრულით ლოცვითი მდგომარეობა. აქაც, როგორც ზნეობრივ ცხოვრებაში, ბევრი რამ თავად ადამიანზეა დამოკიდებული, მაგრამ უმთავრესი და სრულყოფილი ღვთის მოწყალებით ეძლევა. ზნეობრივ ცხოვრებაში ყველა კეთილი საქმე წინწადგმული ნაბიჯია სრულყოფილების გზაზე. ლოცვით ცხოვრებაში ლოცვის თითოეული სიტყვა, თუნდაც მხოლოდ ბაგეებით წარმოთქმული, უკვე ლოცვითი მოღვაწეობაა, რადგან ნიშანია ლოცვის სურვილისა. მონასტერი მკაცრად ითხოვს ლოცვითი წესის თუნდაც გარეგნულ დაცვას. ამაში უდიდესი სიბრძნეა. ლოცვის წესის ვიზუალური (ბგერითი) მხარე აუცილებელი საფეხურია, რასაც უცილობლად გადიოდა ყველა დიდი მოღვაწე. წესი იყო ის, რაც ყველას მოეთხოვებოდა. შემდგომი ნაბიჯები მოიხოვდა ღვთის მადლს და თითოეული მოღვაწის დიდ ძალისხმევას.

ასე რომ, მონაზვნობა აგრძელებდა მაცხოვრის, მისი მოციქულების და პირველ ქრისტიანთა საქმეს — მოღვაწეობით და ღვთის მადლით აყალიბებდა ლოცვითი კანონის გარეგნულ ფორმას და ცხონების მსურველთ ასწავლიდა ლოცვის გზით სიარულს.

მონაზვნობის მეორე საქმეა მარხვა.

წმიდა მამები ლოცვას  და მარხვას უწოდებდნენ ორ ფრთას, რომლის გარეშე შეუძლებელია ამაღლდე საერო, ვნებებით სავსე ცხოვრებაზე.ზოგიერთი მათგანი მარხვას თვლიდა ქრისტიანული გზის წარმატებით გავლის საუკეთესო საზომად. მარხვა ღვაწლია, რომლითაც ადამიანი ებრძვის ვნებებს. მისი მონაპოვარია ვნებებზე გმარჯვება. მარხვაში იგულისხმება არა მარტო საზრდელებისაგან თავის შეკავება, არამედ ყველა საშუალება, რაც გვეხმარება ვნებებთან ბრძოლაში. მისი პირველი და ძირითადი საფეხურია თავის შეკავება გარკვეული სახის საკვებისაგან, მის მსიმრავლისაგან და ტკბილი გემოსაგან, შემდეგი საფეხური შინაგანი საფეხურისაა: თავის დაცვა ყოველგვარი სიბილწისაგან.

ეკლესიის ხედვა ამ სიტყვებით გადმოიცემა: „ვიმარხოთ მარხვითა ღვთისთვის სასურველითა. ჭეშმარიტი მარხვა ბოროტ ზრახვათა დაძლევა, თავშეკავება, მრისხანების დაოკება, ვნებათა უარყოფა, სიცრუის აკრძალვაა — ასეთი მარხვა ჭეშმარიტი და ღვთივსათნოა. პირველი საფეხურის გაუვლელად პირდაპირ ასეთ მარხვაზე გადასვლა ისევე შეუძლებელია, როგორც ლოცვის წესის პირველი საფეხურის გამოტოვებით გონებით  გადასვლა ლოცვაზე. ეს არ არის განკერძოებული ღვთისმეტყველება, ეს ჭეშმარიტებაა, რომელიც განმტკიცებულია გამოცდილებით და ყველა გამონათქვამი იმაზე, რომ „მარხვის დაცვას ჯობია არ გავბრაზდეთ, არ შეურაცხვყოთ, არ შეგვშურდეს“ — ეს ფუჭი სიტყვებია.

სულიერი ცხოვრება მარხვის გარეშე შეუძლებელია. ეს ჭეშმარიტება, ისევე, როგორც სხვა ყველაფერი, მონასტრულ ცხოვრებაში გამოცდილებითაა დამტკიცებული და სისხლითაა მოპოვებული. წესდების გარეგნული მხარის აღსრულება არაა სრულყოფილი მარხვა, ამიტომაც არ უნდა შემოვიფარგლოთ მხოლოდ ამით, მაგრამ მარხვის შინაგანი ამოცანების მიღწევა შეუძლებელია მარხვის გარეგნული წესის დაცვის გარეშე.

მაცხოვარმა თავისი მაგალითით გვიჩვენა მარხვის მნიშვნელობა — ის უდაბნოში 40 დღე მარხულობდა, მოციქულები კი მარხვასთან ერთად ლოცულობდნენ. ამ წესს იცავდნენ პირველი ქრისტიანები. მონაზვნობამ, რომელიც მაცხოვრის, მოციქულების და პირველ ქრისტიანთა საქმეებს აგრძელებს, თავისი მრავალწლიანი გამოცდილებით შეიმუშავა ლოცვითი წესი. აქ ლოცვა მარხვისგან განუყოფელია. მარხვაც  განუყოფელია ლოცვისგან.

ახლა მორჩილებაზე გადავიდეთ. ეს მონაზვნობის მთავარი ფუნდამენტია. მონასტრული გაგებით მორჩილება ლოცვასა და მარხვაზე აღმატებულია. მასზეა დაფუძნებული მოანსტრები. მორჩილება მონასტრული ცხოვრების ყველა დეტალშია, მონაზვნის აუცილებელი და კეთილი საქმეა. მორჩილება გულისხმობს ყველაფერს — ლოცვას, საკუთარი თავის უარყოფას, ვნებებისაგან განთავისუფლებას, მოღვაწეობას. წმიდა მამები მორჩილებას ეძახდნენ „ნებაყოფლობით მოწამეობას“. ამ გზას ყველა ბერი გადის — უარს ამბობს საკუთარ ნებაზე და გადასცემს იღუმენს ან სულიერ მოძღვარს. ის კლავს საკუთარ ნებას, თავმოყვარეობას, სიამაყეს. გონიერება, სურვილი, გრძნობა — ყველაფერი მორჩილებას ემსახურება. სმორჩილება არ არსი თანხმობა ავტორიტეტულ აზრთან, ან დამორჩილება პრინიციპის გამო, — ეს შინაგანი უარყოფაა საკუთარი სურვილებისა. უარყოფაა არა მარტო იმიტომ , რომ „უნდა დაემორჩილო, ტუნდაც არ ეთანხმებოდე“, არამედ იმიტომ, რომ შეუძლებელია „უთანხმოების“ არსებობა, რადგანაც მე არაფერი არ ვიცი , ყველაფერი ჩემმა სულიერმა მამამ იცის.

უცნობი: მაგრამ თუ სულიერი მამა ცდება? ის ხომ ღმერთი არ არის, ნუთუ აუცილებელია აშკარა უაზრო და არასწორი მოთხოვნის დაკმაყოფილება?

მოძღვარი: აუცილებელია. წმიდა მამები ამბობენ, მორჩილმა უნდა შეასრულოს ის მოთხოვნაც კი, რომელიც ცხონებისთვის დამაბრკოლებელია ჰგონია. ესეც ჭესმარიტებაა, რადგან კრიტიკა, უთანხმოება არის საკუთარი ნების, საკუთარი გადაწყვეტილების, საკუთარი ცოდნის გამოვლენა, რომელიც ეწინააღმდეგება სულიერი მამის ნებას, გადაწყვეტილებას, ცოდნას. ჭეშმარიტმა მორჩილმა არაფერი იცის, საკუთარი ნება არ გააჩნია და გადაწყვეტილების მიღება არ შეუძლია.

უცნობი: თუ სულიერი მამა მოსთხოვს ეკლსიის სწავლების საწინაარმდეგო ქმედებას, ან მართლმადიდებლობისაგან განდგომას, მაშინაც უნდა დაემორჩილოს?

მოძღვარი: რა თქმა უნდა არა, მოძღვრის განდგომა სივდილია, მკვდარს კი არ ემორჩილებიან.

უცნობი: მოძღვრის მიერ გამოუცდელობით, ან ცოდვების გამო დაწესებული არასწორი მოთხოვნები არ დარუპავს მორცილს?

მოძღვარი: არა. ჭეშმარიტი მორჩილება მორჩილისთვის მაცხოვნებელია. სულიერ ხელმძღვანელობაში შეცდომები საშიშია მათთვის, ვისაც ჭეშმარიტი მორჩილება არა აქვს, ბოლომდე მორჩილს საფრთხე არ ემუქრება. მორჩილება ყველაფერს დაფარავს და ყველაფერს სიკეთედ გარდაქმნის, სიბრძნედ გადააქცევს უგუნურებას და ბოროტებას. მორჩილება — სიყვარულია. მორჩილში, როგორც ცეცხლში, იწვის საერო თვისებები, თავდაჯერებულობა, თვითნებობა, თვითდამკვიდრება. მორჩილება ათავისუფლებს გულს საერო თვითნებობისაგან, რომელიც ვნებათა მონობას თავისუფლებას ეძახის და გზას უხსნის თავისუფლების იმ ჭეშმარიტ მდგომარეობას, რომელიც ღვთის ნებით მხოლოდ მორჩილთ ენიჭებათ. მორჩილების გარეშე მონაზვნობა არ არსებობს. ის ავსებს მონაზვნურ წყობას, კანონს, მოანტრულ ცხოვრებას. მორჩილების გარეშე არ არსებობს სულისთვის მოღვაწეობა და მონაზვნის ყველა მოჩენებითი თავის მოტყუებაა. თვითრჯულობა აუფასურებს ლოცვასაც, მარხვასაც, ვნებებთან ბრძოლასაც, მოღვაწეობაც კი უსარგებლოდ, ხან კი საშიშად აქცევს. იქ, სადაც არ არის მორჩილება, იწყება საშინელი სულიერი ავადმყოფოფბა, რომელსაც მონასტრულ ენაზე ხიბლი ჰქვია. მოღვაწეობა მორჩილების გარეშე — გზაა ამპარტავნებისაკენ, რომელიც მეყსეულად ანადგურებს ყველა სიკეთეს. მონაზონი, უპირველეს ყოვლისა, მორჩილია.

მოციქულები მაცხოვრის მორჩილები იყვნენ. მოციქულების მორჩილებაზე იყო დაფუძნებული პირველი ეკლესია. მორჩილებით, ლოცვით და მარხვით შეიქმნა მონასტერი. მორჩილებას, როგორც ლოცვას, მარხვას და სხვა სიქველეს, განვითარების საკუთარი გზა აქვს. შეუძლებელია ადამიანმა უცებ დაიწყოს გონებითი ლოცვა და გახდეს მოღვაწე. შეუძლებელია, მეყსეულად მიაღწიოს მორჩილების უმაღლეს საფეხურებს. მონასტერი ასწავლის ლოცვას, მარხვას, მორჩილებას. ის შეუძლებელს არ ითხოვ — სულს იხსნის.  ეს არის მონაზვნობა — ქრისტიანობის სრულყოფილი სახეა და არა მისი დამახინჯება. ეს არის ეკლესიის საფუძველი. ერის ბოროტი სტიქიებისგან დამცავი ბურჯი. მონასტერშია დაცული მოციქულთა ოქროს ხანა და შეუცვლელად გადმოეცემა საუკუნეებს.

უცნობი: ისევ შეგეკითხები: ყველა მორწმუნე მონაზონი უნდა გახდეს?

მოძღვარი: არა.

უცნობი: რატომ?

მოძღვარი: ჯერ ერთი მონაზვნობის გზა — რამდენადაც ქვის კედლებში გამოიკეტა — არის უქორწინებლობის გზა. შენ იცი, რომ უქორწინებლობა არ არის ხსნის აუცილებელი და ერთადერთი გზაეს მხოლოდ მათთვისაა, ვისაც ამის დატევა შეუძლია. მეორეც, იმიტომ რომ მებრძოლ ეკლესიას ერში განსაკუთრებული ფუნქცია აქვს. ომში ყველა იბრძვის, თუმცა მთავარი ძალა ისაა, ვინც ციხე-სიმაგრეში იბრძვის. ასეა მებრძოლ ეკლესიაშიც — ის იბრძვის არა მარტო მონასტრული მოღვაწეობით, არამედ საზოგადო მსახურებითაც. ვისაც რა შეუძლია და ვისაც რა ევალება, იმას აკეთებს. ნაწილმა ციხე-სიმაგრე უნდა დაიცვას, ნაწილმა გაშლილ ველზე იბრძოლოს. ნაწილს უდაბნოში მოუხმობს უფალი, ისინი განმარტოებული მონასტრული ცხოვრების პირობებში გადიან ცხონების გზას, ნაწილი იმავე მაღალ იდეალებს ემსახურება, ისეთივე ბრძოლა აქვს, ოღონდ სხვა ვითარებაში, არა მონასტერში, არამედ ერში.

უცნობი: ეს ნათელია, მაგრამ მომავალზე რას მეტყვი. მონასტერი აშკარად გაქრობის გზაზეა თუ გაქრება, მოისპობა ყველაზე ძლიერი, რასაც შენ ეკლესიის საძირკველს ეძახი. ნათელია, რომ მოისპობა ნაკლებად ძლიერიც, ანუ საერო ეკლესია? ამას როგორ უშვებს ღმერთი?

მოძღვარი: შეიძლება მონასტრის ჩვენთვის ცნობილი გარეგნული სისტემა, მაგრამ მონაზვნობა არასდროს გაქრება. წმ. ანტონი დიდი საოცრად განჭვრეტს მონასტრის მომავალს: „მოვა დრო, ჩემო საყვარელო შვილებო, როცა ბერები დატოვებენ უდაბნოებს და მდიდარ ქალაქებში დამკვიდრდებიან, სადაც გამოქვაბულების და კელიების ნაცვლად გაჩნდება მომხვეჭელობის სიყვარული, მორჩილება ამპარტავნობით შეიქმნება; ბევრი იამაყებს ცოდნით, მაგრამ ეს იქნება შიშველი, უცხო ცოდნა; სიყვარული გაცივდება, თავშეკავების ნაცვლად ნაყროვანება გამეფდება. ბევრი მათგანი იზრუნებს მდიდრულ ხორაგეულზე, მონაზვნები ვერ გაირჩევიან ერისკაცებისაგან, მათ მხოლოდ სმოსელი განარჩევთ. მიუხედავად ამისა, თავიანტ თავს განმარტოებულს (მონაზონი — მარტო მცხოვრებს, განმარტოებულს ნიშნავს) უწოდებენ, თავს განიდიდებენ, იტყვიან: „მე პავლესი ვარ, მე აპოლოსი (1 კორ. 1, 12), თითქოს მათი მონაზვნური ძალა მათ წინამორბედშია. ისინი იუდეველთა მსგავსად იტრაბახებენ თავიანთი წინაპრებით, მაგრამ იმავე დროს იქნებიან ისეთებიც, რომლებიც ცვენზე უკეთესები და სრულყოფილები გახდებიან; რადგან ნეტარია ის, ვისაც შეეძლო ჩაედინ დანაშაული და არ ჩაიდინა, ვისაც შეეძლო ექმნა ბოროტება და არ ქმნა…“

უცნობი:  როგორ წარმოგიდგენია ამ ახალი მონაზვნობის მომავალი?

მოძღვარი: ნათელია, რომ წმინდა ანტონი გულისხმობს მონაზვნობას ერში. ის გარეგნულად არ იქნება დაცული საერო ცხოვრებიდან წამოსული ცდუნებებისაგან, როგორც მონასტერში იყო დაცული. ეს ახალი მოღვაწეები იცხოვრებენ ერში, სადაც შეეძლებათ „ჩაიდინონ დანაშაული“ და არ ჩაიდენენ, „ჩაიდინონ ბოროტება“ და არ ჩაიდენენ. აქ იგულისხმება არა გარეგნული ცდუნება და არც შინაგანი ბოროტება, — სინაგანი დაცემა ემუქრებოდა მონასტერში დაცულ ბერს. წმ. ანტონი დიდი თავის წინასწარმეტყველურ სიტყვებში ერთმანეთს უდარებს  ძველ და მომავლის მონაძვნებს და ამბობს, რომ ბოლო ჟამის მორწმუნეები უფრო ნეტარები იქნებიან, რადგან მათ უფრო მძიმე ხვედრი ელით. ლაპარაკია ცდუნებებთან სიახლოვეზე, რომელიც იქვეა, ხელის გაწვდენაზე. მონაზონს მათგან არ იფარავს მონასტრის კედლები. ნათელია, რომ მომავალში არ იქნება საერთო მსახურება, იქნება მხოლოდ პიროვნული მსახურება და პიროვნული გადარჩენა, რადგანაც ამ გზას ერთეულები დაადგებიან. ისტორიამ თითქოს წრე შეკრა და ისევ იწყება პირველ საუკუნეთა დევნა, ისევ იწყება მონაზვნობა ერში.

აი, რა არის ნათქვამი წმიდა წერილში მეორედ მოსვლის წინ ქრისტიანთა დევნაზე: უფალმა ელეონის მთაზე მოწაფეებს აუწყა სამყაროსა და ქრისტიანობის მომავალ ბედზე: „აღდგეს ნათესავი ნათესავსა ზედა და მეუფებაჲ მეუფებასა ზედა, და იყვნენ სიყმილნი და სრვანი და ძრვანი ადგილად-ადგილად. ხოლო ესე ყოველი დასაბამი სალმობათაჲ არს. მაშინ მიგცნენ თქუენ ჭირსა და მოგწყჳდნენ თქუენ, და იყვნეთ თქუენ მოძულებულ ყოველთაგან წარმართთა სახელისა ჩემისათჳს“ (მთ. 24, 7-9).

წმ. ლუკას მოჰყავს მაცხოვრის შემდეგი სიტყვები: „მიეცნეთ თქუენ მამა-დედათაგან და ძმათა და მეგობართა და ნათესავთა, და მოჰკლვიდენ თქუენგანთა“ (ლკ. 21, 16). დევნა თავისთავად მონასტერსაც შეეხება და ეკლესია პირველი ქრისტიანობის ვითარებას დაუბრუნდება, მაგრამ ეს იქნება ეკლესია, რომელმაც ღირსეულად გაიარა მიწიერი ცხოვრების გზა, მასში დაუნჯებული იქნება ის სულიერი საგანძური, რომელიც ეკლესიამ მოიპოვა. ეს იქნება „მონასტერი ერში“, მსგავსად მოციქულთა ეკლესიისა და არა იმიტომ, რომ უარყოფს ორი ათასი წლის შენაძენს, არამედ თავისი სულიერი მდგომარეობისა და ერთან თავისი დამოკიდებულების გამო.

ცალკეული ადამიანები ძველებურად მიიღებენ მონაზვნობას, დადებენ უბიწოების აღთქმას. ამით აღადგენენ სულიერ კავშირს გარდასულ მონასტრულ ცხოვრებასთან, მაგრამ ისინიც ერში იხცოვრებენ, მსგავსად პირველი ეკლესიის წევრებისა.

წმ. იოანე ოქროპირი მიუთითებს მომავალი მონასტრის ერთ მთავარ  საფუძველზე. სიტყვაზე „შემუსვრილებისათვის“ ის ამბობს: „უდაბნო სხვაგან კი არ უნდა ვეძებოთ,არამედ საკუთარ სულში უნდა დავამკვიდროთ იგი“.

აი ეს შინაგანი უდაბნო იქნება ერში არსებული მონასტრის საფუძველი. არა მარტო მონაზვნები, არამედ ყველა მორწმუნე  დაადგება მორჩილების და ზულიერი  ცხოვრების გზას. მოციქულთა ხანის მსგავსად ეკლესია შინაგანად განეყოფა ერს და დაუპირისპირდება მას. აღიმართება ქვის კედლებზე უფრო მტკიცე კედლები და განაყოფს ეკლესიას ბოროტზე მდგარი საერო ცხოვრებისაგან. ამ კედლებს აღმართავს ლოცვა, მარხვა, მორჩილება, უბიწობა, მოღვაწეობა. ყველა მორწმუნე ისევ იეოსოს ლოცვას დაიწყებს. ისევე დაუბრუნდებიან მუდმივი ზიარების ტრადიციას. კვლავ „ერთ სულ“ იქნებიან, როგორც იერუსალიმში და ერში ტავს იგრძნობენ, როგორც უწყლო უდაბნოში. ახალი მოღვაწეები ძველებს აღემატებიან. ეკლესიაც, მსგავსად ოქროს საუკუნისა, სულიწმიდის მადლით აღივსება. ეს სისრულე ძველ ეკლესიაში იქნება იმიტომ, რომ ცოცხალი იყვნენ ქრისტეს თვითმხილველები და ყველაფერი თითქოს მაცხოვრის იქ ყოფნის მადლით იყო გაბრწყინებული. მებრძოლი ეკლესია ამ მადლით იქნება აღსავსე, რადგანაც იგრძნობს მეორედ მოსვლის მოახლოებას და იესოს სიახლოვით იქნება გაბრწყინვებული.

უცნობი: ისე ამბობ, თითქოს ეს დღე მალე დადგება.

მოძღვარი: არა. ჩვენ არ ვიცით, როდის დადგება ეს დღე, მარამ ერში მონასტერი უკვე იქმნება. ამას მხოლოდ ბრმა ვერ დაინახავს.

უცნობი: შენმა ბოლო სიტყვებმა ბევრ რამეს მიმახვედრა. დამანახა ეკლესიის ერთიანი გზა, რომელიც გამოიარა მოციქულთა ხანიდან დღემდე და უნდა გაიაროს მეორედ მოსვლამდე, მაგრამ ჩემი კითხვები არასდროს დაილევა და ვერასდროს განვიკურნები იმ იჭვებისგან, რომელიც შენ მანკიერება გგონია. ისევ მოგიწევს მიპასუხო ახალ შეკითხვაზე და გააქარწყლო ჩემი ეჭვები.

მოძღვარი: შევეცდები. რაზე გინდა შემეკითხო?

უცნობი: ყველაფერი, რაზეც შენ ლაპარაკობ — გადარჩენის გზაზე, შინაგან ბრძოლაზე, ასკეტურ მოღვაწეობაზე, თვითუარყოფაზე და ერიდან წასვლაზე, ღვთის წინაშე პასუხისმგებლობაზე, მე ვხედავ „თავისუფალი ნების აღიარებას“. ეკლესია კი გვასწავლის ღვთის განგებულებაზე, იმაზე, რომ ყველაფერი ღვთის ნებით ხდება, რომ თმის ბეწვიც არ ჩამოვარდება ადამიანს უფლის ნების გარეშე, მე კი ვერაფრით ვაკავშირებ თავისუფალ ნებას ღვთის განგებულებასთან. ვფიქრობ, რომ ამ საკითხს ვერ გადავწყვეტთ. ყოველ შემთხვევაში, მე ვერ ვწყვეტ მას, დამეხმარე, თუ შეიძლება.

მოძღვარი: კეთილი, მომავალში ღვთის განგებულებასა და ნების თავისუფლებაზე ვისაუბრებთ.

უცნობი: ერთი შეკითხვაც მაქვს.

მოძღვარი: ნუ ვიჩქარებთ. თავის დროზე შემეკითხე.

დიალოგი 8

ღვთის განგებულება და თავისუფალ ნებაზე

მოძღვარი: რა არ მოგწონს განგებულების საკითხში?

უცნობი: შეუძლებელია თავისუფალი ნების ცნებას შეუთავსო ღვთის ნების ეკლესიური სწავლება.

მოძღვარი: დაწვრილებით ამიხსენი, რა მიგაჩნია შეუძლებლად?

უცნობი: ნების თავისუფლების ცნება შეიძლება მართლაც შეუცნობელია გონებისთვის და, შესაძლოა, მართალი ხარ, რომ ამ შემთხვევაში პარალელს ავლებს „თავისუფლებასა“ და „უსასრულობას“ შორის. უსასრულობის ცნების შეუცნობლობა ჰგავს თავისუფლების შეუცნობლობას, მაგრამ რაც არ უნდა იყოს, ნების თავისუფლებაში ჩვენ ვაღწევთ „უმიზეზობის“ მომენტს, თუმც არ შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ იგი. ჩვენი გონებისთვის თავისუფლება არის დამოუკიდებლად მოქმედების შესაძლებლობა. როცა ქმედებას „თავისუფალს“ ვარქმევთ, ამით ხაზს ვუვამთ იმას, რომ ის შესრულდა არა აუცილებლობის გამო, არამედ ადამიანის პირადი ნების სურვილით. ამიტომაც ზნეობრივი პასუხისმგებლობა ყოველთვის ახლავს თავისუფალ ნებას. რამდენადაც ადამიანი პასუხისმგებელია მთელი ცხოვრების გამო, ითვლება, რომ მისი ცხოვრება შედგება რიგი თავისუფალი, გარეგნული მიზეზებიტ განუპირობებელი ქმედებებისგან. სახარებაში წერია: „არა ორი სირი ასარის განისყიდებისა? და ერთიცა მათგანი არა დავარდების ქუეყანასა ზედა თჳნიერ მამისა თქუენისა. ხოლო თქუენნი თავისა თმანიცა ყოველნი განრაცხილ არიან“ (მთ. 10, 29-30). ეს აზრი ადამიანის ცხოვრების დამოკიდებულების შესახებ ღვთის ნებაზე მთელი სისრულით არის გადმოცემული იმავე სახარების მე-6 თავში: „ამისთჳს გეტყჳ თქუენ: ნუ ჰზრუნავთ სულისა თქუენისათჳს, რაჲ სჭამოთ და რაჲ ჰსუათ; ნუცა ჴორცთა თქუენთათჳს, რაჲ შეიმოსოთ. ანუ არა სული უფროჲს არს საზრდელისა და გუამი – სამოსლისა? მიჰხედენით მფრინველთა ცისათა, რამეთუ არა სთესვენ, არცა მკიან, არცა შეიკრებენ საუნჯეთა, და მამაჲ თქუენი ზეცათაჲ ზრდის მათ. არა-მე უფროჲს თქუენ უმჯობეს ხართა მფრინველთა? ანუ ვინ-მე თქუენგანი ზრუნვიდეს და შეუძლოს შეძინებად ჰასაკსა თჳსსა წყრთა ერთ? და სამოსლისათჳს რაჲსა ჰზრუნავთ? განიცადენით შროშანნი ველისანი, ვითარ-იგი აღორძნდის! არა შურებინ, არცა სთავნ. ხოლო გეტყჳ თქუენ, რამეთუ არცაღა სოლომონ ყოველსა მას დიდებასა მისსა შეიმოსა, ვითარცა ერთი ამათგანი. უკუეთუ თივაჲ იგი ველისაჲ, რომელი დღეს არს და ხვალე თორნესა შთაეგზნის, ღმერთმან ესრეთ შემოსის, არა-მე უფროჲს თქუენა, მცირედ-მორწმუნენო? ნუ ჰზრუნავთ და იტყჳთ, რაჲ ვჭამოთ, ანუ რაჲ ვსუათ, ანუ რაჲ შევიმოსოთ? რამეთუ ამას ყოველსა წარმართნი ეძიებენ, რამეთუ იცის მამამან თქუენმან, რაჲ გიჴმს ამათ ყოველთაგანი“ (მთ. 6, 25-32).

განა ცხოვრებისადმი ასეთი დამოკიდებულება შეთავსებადია ადამიანის ცხოვრებასთან? თუ ერთი ჩიტიც კი არ დაეცემა მამის ნების გარეშე, თმის ერთი ღერიც არ ჩამოვარდება ადამიანს თვინიერ ღვთის ნებისა, თუ ადამიანი ყოვლად უძლურია შეცვალოს თავის ცხოვრება, თუ მას საკუთარი ძალით არ შეუძლია რამეზე იზრუნოს, რადგანაც ზეციურმა მამამ იცის ვის რა სჭირდება, ვის რა სჭირდება, ჩნდება კითხვა — რაში ვლინდება ადამიანის თავისუფალი ნება? ჩვენი ცხოვრება მთლიანად ღმერთზეა დამოკიდებული. ყველაფერი მისი ნებით ხდება. ეკლესია ამას ღვთის განგებას ეძახის, მაგრამ განგება არ არის თავისუფლების თანხვედრი. თუ ცხოვრების თითოეული ნიუანსი მამის ნებაზეა დამოკიდებული, ეს ნება წყვეტს კიდეც ყველაფერს. თუ ღვთის ნებით არის განსაზღვრული, შენი ნება უძლურია. მაგრამ თუ განგების აღიარება გამორიცხავს ნების არსებობას, მეორე მხრივ, ნების აღიარება გამორიცხავს განგების არსებობას. ასეთ მაგალითს მოგიყვან: ჩემს სახლში შემოვარდა აჩარი, გაძარცვა, დაარბია, შეურაცხყოფა მიაყენა ჩემს ახლობლებს. მე მწამს ღვთის განგების, ყველაფერი ღვთისგანაა, ღმერთმა იცის, ვის რა სჭირდება. გამოდის, რომ ყაჩაღიც ღმერთისგანაა? ყაჩაღს ხომ თავისი თავისუფალი ნება აქვს? რატომ დამეცა თავს? იმიტომ, რომ ასეთი იყო მისი თავისუფალი ნების გამოხატულება, თუ ასეთი იყო ღვთის ნება? თუ ეს ღვთის ნებაა, მაშ სადაა ყაჩაღის  ნების თავისუფლება? თუ იმიტომ გააკეთა ეს, რომ თავად ასე ისურვა, სადღაა ღვთის ნება? ნათელია, რომ ყაჩაღის თავისუფალი ნების აღიარება აბსოლუტურად გამორიცხავს ღვთის ნების არსებობას ამ ბოროტმოქმედებაში, ანუ ღვთის განგებულებას.

აი, ის ეჭვები, რომელიც გამიჩნდა შენს ნათქვამთან დაკავშირებით. თვითონ ამ ეჭვებს ვერ გავფანტავ.

მოძღვარი: დიახ, ამ საკითხს გარკვევა სჭირდება და ძნელია ორი მიზეზის გამო. ჯერ ერთი, ჩნდება უამრავი დამატებითი კითხვა, მეორეც — ეკლესიის სწავლება ღვთის განგებულებაზე ხშირად ძალზე დამახინჯებულად, არასწორად ესმით.

უცნობი: გთზოვ, განმიმარტო ყველაფერი.

მოძღვარი: შევეცდები. მოგვიწევს ისევ დაწვრილებით ვისაუბროთ თავისულფებაზე. შენ იცი, რომ ეკლესიის სწავლებით, ღვთის ხატად და მსგასად შექმნილ ადამიანს მიეცა თავისუფალი ნება. ის არ არის მხოლოდ მიზეზობრიობის კანონს დამორჩილებული ნივთიერების ნაწილი. ის არის თავისუფლების იმ საიდუმლო და შეუცნობელი საწყისის  მატარებელი, რომელიც ადამიანის ნებას აქცევს ამა თუ იმ ქმედების პირველმიზეზად. ადამიანის ქმედებები ფიზიკური სამყაროს მექანიკური გამოვლინებები არ არის; არც რაღაც მიზეზის ავტომატური შედეგია, ასევე არ არის ადამიანში მიმდინარე  ფიზიკურ-ქიმიუირ პროცესევის უბრალო შედეგი. ისინი გაპირობებულია ადამიანის საკუთარი ნებით. ადამიანი თვითონ განსაზღვრავს მოვლენათა ამა თუ იმ ჯაჭვს და ზნეობრივი პასუხისმგებლობა  ეკისრება თავის ქმედებებზე, რადგანაც კარგი თუ ცუდი საქციელი მის ნებაზეა დამოკიდებული, ყოველთვის თავად ირჩევს მათ. არა ფორმალური განსაზღვრებით, არამედ არსებითად, თავისუფლება ადამიანის სულის ერთ-ერთი თვისებაა, რომელიც მისი არსებისგან განუყოფელია.

უცნობი: მშვენივრად მესმის ყველაფერი, რასაც ადამიანის ნების თავისუფლებაზე ამბობ. იქნებ ამიხსნა, როგორ უთავსდება ეს სწავლება სწავლებას ღვთის ნების შესახებ.

მოძღვარი: მე გაგაფრთხილე, რომ ბევრ დამატებით კითხვაზე მოგვიწევდა პასუხის გაცემა. პირველი ცოდვით დაცემა იყო ადამიანის თავისუფალი აქტი. მან თავად აირჩია თავისი გზა, რომელიც არ ემთხვეოდდა ღვთის ნებას და უფლის მცნების დარღვევით დაადგა საკუთარი ნების დამკვიდრების გზას. ამ აქტმა, რომელიც თავისთავად თავისუფალი იყო, ადამიანი მონობამდე მიიყვანა და დააკარგვინა მისთვის ნაბოძები თავისუფლება. გამოხსნის საქმე განთავისუფლების საქმედ იქცა არა იმიტომ, რომ ცოდვა გაქრა, არამედ იმიტომ, რომ დამთავრდა მისი ძალაუფლება. ქრისტეში ცხოვრებით ყველა ღმერთს უერთდება, რადგანაც მოციქულის სიტყვებით: „რომელი შეეყოს უფალსა ერთ სულ არს“ (1 კორ. 6, 17). პირველი ცოდვა გამოსყიდულია, ღმერთთან თანაყოფის შესაძლებლობაც აღდგენილია. ამით აღდგენილია თავისუფლებაც. ამიტომაც არის ნათქვამი: „აზნაურებითა მით, რომლითა ქრისტემან ჩუენ განგუააზნაურნა, მტკიცედ დეგით და ნუ კუალად უღელსა მას მონებისასა თავს-იდებთ“ (გალ. 5, 1), აგრეთვე: „აზნაურებითა მით, რომლითა ქრისტემან ჩუენ განგუააზნაურნა, მტკიცედ დეგით და ნუ კუალად უღელსა მას მონებისასა თავს-იდებთ“ (1 კორ. 7, 23).

უცნობი: ეს თავისუფლება რეალობაა თუ შესაძლებლობა?

მოძღვარი: ეს თავისუფლება მთელ სამყაროს მიეცა, როგორხ რეალობა, მაგრამ ადამიანი, რომელმაც თვისუფლად ჩაიდინა პირველი ცოდვა და ამით უარი თქვა თავის თავისუფლებაზე, ასევე თავისუფლად უარყოფს იმ თავისუფლებას, რომელიც გამოხსნით მიენიჭა.

უცნობი: რას გულისხმობ თავისუფლების უარყოფაში?

მოძღვარი: აღდგომილი ქრისტეს რწმენის უარყოფას. რადგანაც მხოლოდ რწმენით ენიჭება ადამიანს თავისუფლება და გამოიხსნება ცოდვისა და სიკვდილისაგან. ადამიანის ნების თავისუფლებისა და ღვთის ნების ურთიერთმიმართების განსაზღვრებისათვის საჭიროა ერთი საკითხის გარკვევა. ურწმუნოება და მისგან მომდინარე სულიერი მდგომარეობა არის თავისუფლების უარყოფა და შინაგანი მონობის აღიარება. ამ უარყოფით ადამიანი გარეგნულად ადამიანად რჩება, მარგამ საკუთარ თავს ცხოველთა რიგში აყენებს. ის „ნივთად“ არ იქცევა, მაგრამ უარს აცხადებს თავისუფალი ადამიანის უმაღლეს ღირსებაზე. მოციქული მორწმუნეებს ეუბნება: „ცოდვაჲ თქუენ ზედა არა უფლებდეს, რამეთუ არა ხართ შჯულსა ქუეშე, არამედ მადლსა“ (რომ. 6, 14); „არა უწყითა, რამეთუ რომელსა-იგი წარუდგინენით თავნი თჳსნი მონად მორჩილებისა, მონანი ხართ, რომელსაცა-იგი ერჩით; გინა თუ ცოდვასა სიკუდილდ ანუ მორჩილებად სიმართლესა?“ (რომ. 6, 16).

ცოდვის მონობის ეს მდგომარეობა პეტრე მოციქულმა ასე გამოხატა: „ესენი, ვითარცა პირუტყუნი საცხოარნი, შობილნი ბუნებით მოსასრველად და განსარყუნელად, რომელთა-იგი უმეცარ არიან, ჰგმობენ, ხრწნილებასა მათსა შინა განიხრწნენ“ (2 პეტ. 2, 12); „თუალნი ასხენ სავსენი მრუშებითა და დაუცხრომელითა ცოდვითა და აცთუნებენ სულთა დაუმტკიცებელთა, გულნი ჰქონან წურთილნი ანგაჰრებითა, შვილნი წყევისანი“ (2 პეტ. 2, 14); „რამეთუ გარდარეულად ამაოებისა ზრახვითა მიიზიდვენ გულის თქუმასა ჴორცთა ბილწებისასა, რომელნი-იგი ჭეშმარიტებით ლტოლვილ არიან და რომელნი-იგი საცთურსა შინა იქცევიან. თავისუფლებასა აღუთქუმენ მათ და იგინი თჳთ მონა არიან ხრწნილებისა, რამეთუ რომლისაგანცა ვინ ძლეულ არნ, მისდაცა დამონებულ არნ“ (2 პეტ. 2, 18-19) და პირიქით: „რომელმან მიჰხედა სჯულსა მას სრულსა აზნაურებისასა და დაადგრა მას, ესე არა მსმენელ და დამვიწყებელ იქმნა, არამედ მყოფელ საქმისა; ესე ნეტარ იყოს ქმნითა მით მისითა“ (იაკ. 1, 25).

აი, რა უნდა გვახსოვდეს, როცა ადამიანისა და ღვთის ნების  ურთიერთმიმართების საკითხზე ვმსჯელობთ.

უცნობი: მაინც ვერ ვხვდები, რა ურთიერთობა აქვს ამ მსჯელობას საკითხთან?

მოძღვარი: ახლავე გაიგებ. აი, შენ მოიტანე მაცხოვრის სიტყვები მათეს სახარებიდან: „ნუ ჰზრუნავთ სულისა თქუენისათჳს, რაჲ სჭამოთ და რაჲ ჰსუათ; ნუცა ჴორცთა თქუენთათჳს, რაჲ შეიმოსოთ. ანუ არა სული უფროჲს არს საზრდელისა და გუამი – სამოსლისა?…“ (მთ. 6, 25 და შემდეგ), მაგრამ დაასრულე 32-ე მუხლით. შემდეგ? რატომ გაჩერდი ამაზე? ეს სიტყვები ხომ განუყოფელია მომდევნო მუხლისგან: „ხოლო თქუენ ეძიებდით პირველად სასუფეველსა ღმრთისასა და სიმართლესა მისსა, და ესე ყოველი შეგეძინოს თქუენ“ (მთ. 6, 33). ადამიანები ხშირად წუწუნებენ, რომ არ ხდება მაცხოვრის აღთქმა, რასაც ითხოვთ — მოგეცემათო. მათ აღთქმის მხოლოდ ერთი ნაწილი ახსოვთ — მოგეცემათო, ავიწყდებათ მისი აუცილებელი პირობა — „ჩემი სახელით“. მოციქული ასეთ ხალხს ეუბნება: „ითხოვთ და ვერ მიიღებთ, რამეთუ ბოროტად ითხოვთ, რაჲთა გულის თქუმათა შინა თქუენთა განილინეთ“ (იაკ. 4, 3).

ასევეა ღვთის ნების შესახებ ჩვენს ცხოვრებაში. იმისთვის, რომ ღვთის ნება მთელი სისრულით მოიცავდეს ჩვენს ცხოვრებას, უნდა ვეძიოთ ღვთის სასუფეველი და მისი ჭეშმარიტება, მაშინ ყველაფერი მოწესრიგდება. თუ ამ საკითხს ლოგიკის სფეროში გადავიტანთ, შეიძლება ითქვას — რამდენადაც ადამიანი იცავს თავის თავისუფლებას და არ ემორჩილება მონობის უღელს — მისი ნება ემთხვევა ღვთის ნების მოთხოვნილებებს.

უცნობი: მაგრამ ცხოვრებაში ხომ ყველაფერი ჩემს ნებაზე არაა დამოკიდებული? დავუშვათ, ჩემი ნება თავისუფალია და ემთხვევა ღვთის ნებას, მაგრამ რა ვუყოთ ავაზაკის ნებას? ისიც ხომ განსაზღვრავს ჩემს ცხოვრებას? რა ვუყოთ ამ ბოროტ ნებას, როგორ ავხსნა მისი ზემოქმედება ჩემს ცხოვრებაზე? როგორ შევუთავსო ის განგებულებას?

მოძღვარი: მართალია, ჩემი ნათქვამი ამ საკითხს ვერ გადაწყვეტს. ჯერჯერობით ჩვენ მხოლოდ ამაზე ვსაუბრობთ — ზღუდავს თუ არა ღვთის ნება ადამიანის ნებას და ამით ართმევს თუ არა მას თავისუფლებას? ამ კითხვაზე ვუპასუხებთ — არა, არ ზღუდავს — ჭეშმარიტი თავისუფლება ნიშნავს ადამიანის თავისუფალი არჩევანით ღვთის ნების აღსრულებას. უფალში მცხოვრები ადამიანი უპირველესად ეძებს ცათა სასუფეველს, ამიტომაც სხვა დანარჩენი მას ეძლევა.

ახლა ვისაუბროთ ღვთის ნებაზე ფიზიკურ სამყაროში და ღვთაებრივ განგებულებაზე მთელ ცხოვრებაში, თან გავიხსენოთ რა წერია წმიდა წერილში თავისუფლებაზე.

შენ მაცხოვრის სიტყვები შემახსენე: „არა ორი სირი ასარის განისყიდებისა? და ერთიცა მათგანი არა დავარდების ქუეყანასა ზედა თჳნიერ მამისა თქუენისა“ (მთ. 10, 29). რას ნიშნავს ეს სიტყვები? რაში გამოიხატება ღვთის ნებაფიზიკურ ასპექტში? კანონები, რომლის მიხედვითაცა მიემართება ჩვენი ცხოვრება, ღვთის ნების გამოხატულება, მათი შეუცვლელობა და მარადიულობა მხოლოდ იმიტომ არის შესაძლებელი, რომ ღმერთი უშვებს ასე.

ღვთის ნებით მიეცა სამყაროს შეუცვლელი წყობა. ადამიანის სული, რომელსაც  ღვთის მსგავსი თავისუფლების საწყისი აქვს, სხვა კანონებით ცხოვრობს. ფიზიკურმა ცხოვრებამ შეიძლება გარკვეული ზეგავლენა მოახდინოს ჩვენს ფიზიკურ წყობაზე და ჩვენს სულიერ ცხოვრებაზე, ამიტომ ღვთის ნება ჩვენს გამოხსნას ეხმარება ე. წ. „ბუნების მექანიკური კანონებით“. ღმერთი მათ გვიგზავნის ჩვენი სულიერი  ცხოვრების უმაღლესი მიზნების მისაღწევად.

უცნობი: შენ ამბობ, რომ ღვთის ნებით ჩვენს გამოხსნას განაპირობებს ბუნების მექანიკური კანონები? ეს როგორ გავიგოთ?

მოძღვარი: ეს, ჯერ ერთი, აღთქმათა ის ერთობლიობა, რომელიც დამოკიდებულია ხუთ შინაგან გრძნობაზე. მეორეც, ზემოქმედება ჩვენს ფიზიკურ ბუნებაზე. მაგ. ფიზიკური ტკივილები, ხელმოკლეობა, მესამეც — ნიშნები და სასწაულები, რადგანაც მათ ფიზიკური ფორმა.

უცნობი: სასწაულის ცნებას ღვთის განგებულების სწავლებას უკავშირებ?

მოძღვარი: რა თქმა უნდა.

უცნობი: ამიხსენი.

მოძღვარი: სასწაული ბუნების კანონების დარღვევა არ არის. ის ღვთის ნების მოქმედების შედეგია, მაგრამ არ არის ბუნებაში მოქმედი კანონებით გადმოცემული. ის გვეძლევა, როგორც განსაზღვრული აქტი, როგორც მხოლოდ კონკრეტულ მომენტში მოქმედი ღვთის ნების გამოხატულება. სასწაულის დროს არ სრულდება ღვთის ნება-სურვილის გამოვლინების ის ფორმა, რომლითაც ცხოვრობს მატერიალური სამყარო და უფალი განსაკუთრებული აქტით გამოხატავს ამა თუ იმ მოვლენას. ეს განსაკუთრებული აქტი ყოველთვის სრულდება გარკვეული მიზნებით ღვთის მიერ: „ნათესავი ბოროტი და მემრუშე სასწაულსა ეძიებს, და სასწაული არა ეცეს მას, გარნა სასწაული იგი იონა წინასწარმეტყველისაჲ“ (მთ. 12, 39). ყოვლისმხილველმა უფალმა იცის, რომ სასწაულები უსარგებლოა ყველა ჯურის ეშმაკისა და მეძავისათვის. ასე, რომ ჩვენი რწმენა სასწაულის არსებობის შესახებ დაფუძნებულია ჩვენს რწმენაზე ღვთის ყოვლისშემძლეობის შესახებ. ჩვენი გონება ღებულობს ამ რწმენას, რადგანაც ხედავს ღვთაებრივი ნების გამოხატულების განსაკუთრებულ აქტს.

უცნობი: ახლა გვიგე.

მოძღვარი: ახლა ვისაუბროთ ადამიანის ნების თავისუფლებასა და ღვთის განგებულებაზე. ისევე იქიდან უნდა დავიწყო, რაც შენთვის ცნობილია. ღმერთმა ადამიანს თავისუფლება მიანიჭა. უფალს ადამიანი ცხონებისკენ ავტომატურად არ მიჰყავს, ავტომატად არ აქცევს და მის ქმედებებს მორალურ პასუხისმგებლობას აკისრებს. ღმერთმა ადამიანს თავისუფლება მისცა, რათა თავად აირჩიოს ცხონების გზა და ამით თავისუფლად შეუერთდეს ღმერთს მარადიულ ცხოვრებაში. თუ ადამიანი ირჩევს ბოროტების გზას, ანუ ღვთისგან განდგომას, — ეს არ არის ღვთის ნების აქტიური გამოვლინება.

უცნობი: შეჩერდი! გამოდის, რომ განდგომა ხდება ღვთის ნების გარეშე? მაშ როგორ გავიგოთ „არც ერთი ღერი“?

მოძღვარი: მე ვთქვი, რომ ასეთი განდგომა არ არის ღვთის ნების აქტიური გამოვლინება, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ იგი ღვთის ნების გარეშე ხდება.

უცნობი: არ მესმის.

მოძღვარი: ღვთის ნება უშვებს ამ განდგომას, არ აღკვეთს მას, ამიტომ ვამბობთ, რომ ყველაფერი ღვთის ნებაა. ადამიანის ყველა, თუნდაც უაღრესად ბოროტ ქმედებაში  მონაწილეობს ღვთის ნება, რადგანაც ხელს არ უშლის მის აღსრულებას.

უცნობი: გთხოვ კონკრეტულ მაგალითზე ამიხსნა ეს. თუნდაც იმ ავაზაკის მიხედვით, რომელზეც გეუბნები.

მოძღვარი: შესანიშნავია. ავიღოთ ავაზაკის მაგალითი. ავაზაკი შემოიჭრა ოჯახში და ბოროტება ჩაიდინა. იყო თუ არა ამ მოქმდებაში ღვთის ნება? დიახ, იყო, მაგრამ არა იმაში, რომ ავაზაკმა შენს სახლში შემოჭრა გადაწყვიტა, არამედ იმაში, რომ ღმერთმა დაუშვა მისი ბოროტი ნების აღსრულება და არ შეაჩერა.

უცნობი: რატომ არ შეაჩერა? რაში მდგომარეობს ღვთის განგებულება?

მოძღვარი: ამაზე მერე გეტყვი. გავაგრძელოთ ჩვენი მსჯელობა სწავლებაზე განგებულების შესახებ. ადამიანის ცხოვრება შედგება არა მარტო მისი, არამედ ირგვლივ მყოფთა ქმედებებისგან. შენ არა მარტო საკუთარი ნებით განსაზღვრავ საკუთარ ცხოვრებას, არამედ მას განსაზღვრავენ ის ადამიანებიც, რომლებიც გარს გახვევია.  ავაზაკს, რომელიც თავს დაგეცა, შეუძლია სრულიად შეცვალოს შენი ცხოვრების პირობები. ამ მოვლენის მერე შეიძლება შენი ცხოვრება სულ სხვა მიმართულებით წავიდეს. თუ წარმოდიგენ, რომ შენს ირგვლივ მყოფნი თავისუფალი ნების მატარებელნი არიან, ნათელია, რომ შენი ცხოვრების შეცვლა არ შეიძლება ჩაითვალოს ღვთის ნების აქტიურ გამოვლინებად. გაიხსენე მოწამეთა ეპოქა. წმიდანებს ხერხავდნენ, მხეცებს უგდებდნენ. ესესც ღვთის ნების აქტიური გამოვლინება ხომ არ იყო? არა, ეს ადამიანთა ბოროტი ნებაა. მაშ სადაა „ყველაფერი ღვთის ნებაა“? პასუხი აქაც იგივეა: მოვლენები, რომლებიც გარშემომყოფთა თავისუფალ ნებაზეა დამოკიდებული, არ არის ღვთის ნების აქტიური გამოვლინება. მაგრამ რადგანაც უფალს შეუძლია აღკვეთოს ადამიანის ნებისმიერი თავისუფალი ქმედება, ნებისმიერი მისი გამოვლენა ჩვენთან მიმართებაში დამოკიდებულია ღვთაებრივ ნებაზე. უფალი მას უშვებს, არ კრძალავს თავისი უმაღლესი ნებით.

უცნობი: თუ ღვთის ნება მხოლოდ პასიურია, რა მნიშვნელობა აქვს მას ჩვენს ცხოვრებაში? რაში გამოიხატება მისი ზრუნვა ჩვენი გადარჩენისათვის? სად არის ჩვენს ცხოვრებაში ღვთაებრივი განგებულება? თუ ყველაფერი ადამიანის ნებაა, ღმერთი კი მხოლოდ „უშვებს“, გამოდის, რომ ღვთის განგებულება, როგორც აქტიურად მოქმედი საწყისი — არ არსებობს. ადამიანი საკუთარ თავზეა დამოკიდებული.

მოძღვარი: ძალიან ჩქარობ. მე არ მითქვამს, რომ ღვთის ნება მხოლოდ პასიურია, არავითარ შემთხვევაში. ის აქტიურად მოქმედი საწყისია. პასიურად უშვებს, აქტიურად მოქმედებს — ორივე შემთხვევაში განსაზღვრავს ჩვენს ცხოვრებას.

უცნობი: გთხოვ, გასაგებად ამიხსნა.

მოძღვარი: უფალი არ აღკვეთს ადამიანის ყველა ბოროტ ქმედებას — ამით აიკრძალებოდა მისი თავისუფალი და ყველა ქმედება გადაიქცეოდა მიზეზ-შედეგობრივ აქტად, რისი მიზეზი ღვთის ძალა იქნებოდა. ამით კი დაიკარგებოდა ღვთის მიერ შექმნილი სიცოცხლის აზრი. ეს აზრი გულისხმობს ადამიანის არჩევანს — დაადგეს სიკეთის გზას და ამით შეუერთდეს ღმერთს. ყოველივე ეს არ ნიშნავს, რომ ღვთის მზრუნველობა ბოროტი ადამიანებისადმი ამოიწურება მხოლოდ მათთვის თავისუფალი ნების მიცემით, ხოლო იმ ადამიანების მიმართ, ვისაც ბოროტება გაუკეთეს — ამ ბოროტების „დაშვებით“. მაშინ ღმერთი მართლა მიატოვებდა ადამიანებს.

უცნობი: მაშ რაში მდგომარეობს ღვთის განგებულება ამ ბოროტი ქმედების დაშვების დროს? ვერაფერი გავიგე.

მოძღვარი: აი, ამ საკითხთანაც მივედით. რაში გამოიხატებოდა ღვთის განგებულება  ბოროტების დაშვების დროს? იმაში, რომ უფალი გვეხმარება ჩვენი ცხონებისთვის დავითმინოთ ეს ბოროტება.

უცნობი: ვერ გავიგე. რა მადლი აქვს ბოროტ ქმედებას?

მოძღვარი: როცა ადამიანი ბოროტად გვექცევა, ამ ბოროტებაში ჩვენ მხოლოდ მის სულიერ მდგომარეობას, იმ მოტივაციას ვგულისხმობთ, რომლითაც ის მოქმედებდა. ყაჩაღმა ბოროტება ჩაიდინა, რადგანაც მას მართავდა მისი ბოროტი ნება, მაგრამ ქრისტიანული თვალთახედვით, ეს შეიძლება ბოროტება იყოს და არც იყოს — ეს იმაზეა დამოკიდებული, როგორ მიიღებ მას და რას მისცემს ის შენს სულიერ ცხოვრებას. გაძარცვამ, ცემამ, შეურაცხყოფამ შეიძლება შენი სულიერი ცხოვრების დანგრევა გამოიწვიოს. ამ შემთხვევაში ავაზაკის ქმედება შენთვის ბოროტებაა, მაგრამ თუ მათ მოთმინებით და განკითხვის გარეშე მიიღებ — ის შენთვის უდიდესი მადლის წყაროდ იქცევა. მოგატყუეს, ცილი დაგწამეს, შეურაცხყოფა მოგაყენეს — ეს ბოროტებაა, მაგრამ შეგიძლია ეს ქმედებები შენთვის მადლის წყაროდ აქციო. ამიტომაც ამბობდნენ წმიდა მოწამეები: „შეგიძლიათ მოგვკლათ, მაგრამ ბოროტებას ვერ გვიზამთ“. საპყრობილე — საშინელი ბოროტებაა, მაგრამ რამდენი ადამიანი აქცია მან წმინდანად? არსად ისე ნათლად არ ჩანს ეს, როგორც ღვთის მზრუნველობაში წმიდა ეკლესიისადმი. რამდენი ბოროტება ჩაიდინეს ეკლესიის მიმართ წიმნდანთა დევნის ეპოქაში. უფალმა ვიდრე ჟამამდე არ აღკვეთა ეს ბოროტება. ეკლესიამ ყოველივე დაითმინა და იქმნა წმიდა მოწამეთა სავანედ, მტრების ხელით სეიმოსა ახალი დიდება. ეკლესიამ ბევრი განსაცდელი გადაიტანა, მორწმუნეები ხშირად შეცბუნებულნი იყვნენ ღვთის მოთმინებით. უნებლიედ ფიქრობდნენ: „სანამდე, უფალო? რატომ უშვებ მათ აღზევებას? რატომ არ აჩერებ მას შენი ყოვლისშემძლე ნებით?“ამ კითხვაზე გვაძლევს პასუხს სწავლება ღვთის განგებულებაზე. ეკლსიის მიმართ გამოჩენილი ნებისმიერი ბოროტება ყოველთვის განწმენდს და აძლიერებს მას. ყველაზე საშიშ მტრებსაც კი არ შეუძლიათ რამე ვნება მიაყენონ ეკლესიას. უფალი ეკლესიას ქმნიდა არა მხოლოდ ღვთაებრივი ძალით, არამედ მტრების ხელითაც — უშვებდა ბოროტებას, მისი დათმენით კი ეკლესია ძლიერდებოდა. აი, ამაშია უფლის მიერ ბოროტების დაშვების ღვთაებრივი არსი. ის გულისხმობს ადამიანისათვის თავისუფლების შენარჩუნებას და ზნეობრივ მოვალეობას — ბოროტება აქციოს ზნეობრივი სრულყოფილების წყაროდ.

უცნობი: მაინც ვერ ვხვდები, რაში მდგომარეობს ღვთის განგებულება, ღვთაებრივი ნება. ღმერთი უშვებს ბოროტებას და ადამიანმა უნდა დაითმინოს ის. ანუ ეს მხოლოდ ადამიანზეა დამოკიდებული. თუ ეყოფა დათმენიის ძალა — მშვენიერია, თუ ვერ გაუძლო — იღუპება. გზაც იქით ჰქონია, თავადაა დამნაშავაე. სად არის განგებულება? მე მხოლოდ „დაშვებას“ ვსედავ.

მოძღვარი: ცდები! ღვთაებრივი ძალა აქტიურად გვეხმარება ამ ზნეობრივი ამოცანის გადაწყვეტაში.

უცნობი: როგორ?

მოძღვარი: სხვადასხვანაირად. ამით უფალი ეხმარება ადამიანს და მხოლოდ ზნეობრივ ქმეებას არ ითხოს მისგან. ეკლესიის სწავლებით, ღმერთი იცავს თითოეული ადამიანის სულს, ხედავს ყოველ მოძრაობას, ყოველ ფიქრს, გრძნობას, გადაწყვეტილებას და გამოუთქმელი სიყვარულით და მოწყალებით იხსნის მას. ჩვენ არ ვიცნობთ ყველა გზას, რითაც უფალს ადამიანი მიჰყავს ცხონებისაკენ, მაგრამ ბევრი რამ ვიციტ წმიდა წერილიდან, წმიდანთა ცხოვრებებიდან, ეკლესიის გამოცდილებიდან. ადამიანი ღვთის მუდმივი მზრუნველობის ქვეშაა, ხანდახან ბოროტება იძალებს, ამან არ უნდა შეგვაშინოს. ამაშიც ღვთის ძალაა, ამაშიც უფლის სიყვარულია. სხვაგვარად ცხოვრებას აზრი დაეკარგებოდა. ჩვენი თავისუფალი ნების შეუზღუდავად უფალი გულისხმისყოფით, ხილვებით, წვრთნით გვეხმარება კეთილი სურვილების აღსრულებაში. ჩვენს ცხოვრებაში უხილავად მოქმედებენ იმქვეყნიური ძალები, რადგან ყველას ჰყავს თავისი მფარველი ანგელოზი, რომელსაც სული მიჰყავს ცხონებისაკენ; გვეხმარებიან ღვთის რჩეული წმინდანები; მეოხად გვყავს დედა ღვთისა. უფალი თავისი ნებით ისეთ მდგომარეობაში გვაყენებს, რომელიც გვეხმარება საჭირო გზით სიარულში.

უცნობი: თუ ჩვენში არსებული „ბოროტი ნება“ უფრო ძლიერი აღმოჩნდება, თუ სიკეთეს არ ძალუძს გადაძალოს ბოროტება? მასინ ღმერთი „უშვებს“ ადამიანის დაღუპვას?

მოძღვარი: არასოდეს. ეკლესიის სწავლებით, აქტიური ღვთის ნება, რომელიც უვებს ბოროტებას, ყოველთვის აღკვეთს ბოროტი ნების მოქმედებას. ღვთის განგებულება იმიტომ უშვებს ბოროტებას, შეიძლება მან ხელი შეუწყოს ჩვენს ცხონებას. თუ ბოროტება ღვთისგანა დაშვებული, უნდა გვახსოვდეს — ეს ჩვენი სიცოცხლისათვისაა, ჩევნი ზნეობრივი ამოცანების გადასაწყვეტადაა მოვლინებული. ამიტომაც, ყველა ადამიანი, ვინც მას სიკეთისთვის არ მიიღებს, სცოდავს და ამიტომაც პასუხისმგებელია ღვთის წინაშე. წმიდა წერილში პირდაპირაა ნათქვამი: „განსაცდელი თქუენ არა შეგემთხჳა, გარნა კაცობრივ; ხოლო სარწმუნო არს ღმერთი, რომელმან არა გიტევნეს თქუენ განცდად უფროჲს ძალისა თქუენისა, არამედ ყოს განსაცდელისა თანა გამოყვანებაჲცა, რაჲთა შეუძლოდ დათმენად“ (1 კორ. 10, 13).

უცნობი: კიდევ ერთი შეკითხვა. რა ეშველებათ ბოროტ ადამიანებს? მასთან დაკავშირებით რას გულისხმობს ღვთის განგებულება? ღმერთმა დაუშვა, რომ ჩაედინათ ბოროტება, არ აღკვეთა მათი თავისუფალი ნება, რა გამოვიდა? მივხვდი, რატომ არ აღკვეთს ღვთის ნება. ღმერთს არ უნდა ადამიანებს თავისუფლება შეუზღუდოს და „მექანიკურ მოვლენებად“ აქციოს ისინი. ეს ასეა, მაგრამ განგებულება ხომ ცხონებისთვსი ზრუნვაა? რაში გამოიხატება ეს ზრუნვა ბოროტების ჩამდენთა მიმართ?

მოძღვარი: იმაშივე, რაშიც გამოიხატება იმ ადამიანთან მიმართებაში, ვისაც ბოროტებას უკეთებენ. ღმერთს ყველას ცხონება უნდა  და არავის უზღუდავს თავისუფლებას. კეთილებსაც და ბოროტებსაც მოუწოდებს და მოუძღვის ცხონებისაკენ და ყველაფერი, რასაც ჩვენს გამოხსნაში ღვთის ძალის მნიშვნელობაზე, ერთნაირად ეხება კეთილებსაცდა ბოროტებსაც. ის ბოროტებსაც ეხმარება ცოდვის მონობისგან განთავისუფლებაში, სიკეთის ქმნაში გულისხმისყოფის მინიჭებით, ხილვებით ყველას აძლევს მისთვის საჭიროს.

უცნობი: ჰო, მაგრამ ასე ღმერთი მიწიერი გაგებით მამას ემსგავსება, რომელსაც მილიარდობით შვილი ჰყავს და ერკვევა მათი ცხოვრების ყოველდღიურ წვრილმანებში. ეს არ თავსდება ჩემს წარმოდგენაში ღმერთზე.

მოძღვარი: ამიტომაც ვერ გრძნობ იმ განცდის დიდებულებას, რასაც ეკლესია ღვთის განგებულებას ეძახის. ამიტომაც გაბნევს მოჩვენებითი ფორმალური წინააღმდეგობა განგებულებასად ათავისუფალ ნებას შორის. ისევ ცდილობ ყველაფერს მიწიერი ფორმა და საზომი მისცე, მიწიერი იმდენად გაშორებს ღვთაებრივს, რომ მხოლოდ გარეგნულს, ნივთიერს ხედავ. სულით განსაჯე ცხოვრება. ყველაფერს შიგნით დააკვირდი. დაივიწყე, რომ სამყარო მხოლოდ ნივთიერია და სულიერი ცხოვრება მხოლოდ ფიზიკო-ქიმიური პროცესებია, ცხოვრებაში განცდილს არ სეეხო, როგორც ერთმანეთთან დაუკავშირებელ ფაქტთა უაზრო მონაცვლეობას. გაიხსენე, რომ ის მიღმიური ცხოვრება ამ ცხოვრების ნისლშია გახვეული, სულიერი ცხოვრება — მიღმიური ცხოვრების ნაპერწკალია და ყველაფერი ღვთის ნებითაა დაფარული. მაშინ მიხვდები, რომ როგორც ფიზიკური ცხოვრების ნებისმიერ  დეტალში მოქმედებს ღვთის ნება, ასევე მოქმედებს ადამიანის ცხოვრების ნებისმიერ ნაბიჯზე. შენ ხომ არ კითხულობ, როგორ იზიდავს დედამიწა ნებისმიერ კენჭს, თუმცა ირგვლივ უამრავი ქვაა; არ კითხულობს, მზით გამთბარი წყლის წვეთი როგორ იქცევა ორთქლად, თუმც არ შეიძლება ორთქლად ქცეული წყლის წვეთის რაოდენობის დათვლა, რადგან ეს შეუძლებელია. არ კითხულობ, რადგანაც აქ ღვთის ნება მოქმედებს ფიზკურ, შეუცვლელ კანონებში, ნურც იმას იკითხავ, თუ როგორ განაგებს ღვთის ნება ადამიანის თითოეულ ნაბიჯს, რადგანაც ადამიანში „მილიარდებია“. ღვთის ნება ყველაფერს მოიცავს, ამიტომაც ყველგან მოქმედებს. ღვთის ნება ყველაფერს მოიცავს, ამიტომაც ის რიცხვებში და ზომაში არ გამოიხატება.

უცნობი: დიახ!  ამის მიღება შემიძლია. ასე არ წარმომედგინა სწავლება განგებულებაზე.

მოძღვარი: ეს არა მარტო შეიძლება მიიიღო, ამის გარეშე შეუძლებელია ნამდვილად ცხოვრება, რადგან ჩვენს ცხოვრებას ჭეშმარიტ და მყარ საფუძველს  აძლევს განგებულების რწმენა. თუ გულში არა გაქვთ ღვთისგან ზრუნვის განცდა, ქაოსს მიეცემი, მას არა აქვს საყრდენი, წესრიგი, აზრი. ამ შემთხვევაში ადამიანი ქვიშის მარცვალია, რომელიც უთავბოლოდ ტრიალებს ბრმა ძალების ქარბორბალში და არ შესწევს ძალა გაიაზროს, ან შეცვალოს თავისი მოძრაობა. სულ სხვაა, როცა გული გასხივოსნებულია ღვთის განგებულებით. ამ დროს ადამიანი მყარ საფუძველს გრძნობს, იცის, რომ მისი ცხოვრება ღვთის ხელთაა და ამ ყოვლისშემძლე ხელს მიჰყავს ცხონებისაკენ. ის მშვიდად სიხარულით მიდის ცხოვრების გზაზე. იმედოვნებს, რომ კეთილი ღმერთი ხედავს მის თითოეულ ნაბიჯს, რაც არ უნდა მოხდეს მის ცხოვრებაში, ყველაფერი „უმჯობესისთვისაა“, ყველაფერს უმაღლესი აზრი აქვს, ყველაფერი შემთხვევით კი არ ხდება, არამედ მიზანდასახულად, რადგანაც ყველგან და ყველაფერში მოქმედებს ღვთის ნება.

უცნობი: დიახ! პირადი ცხოვრება, მართლაც თითქოს საფუძველს განგებულების ასეთი გაგებისაგან იღებს, მამგრამ ის ბოლო შეკითხვა ისევ გულში რჩება.

მოძღვარი: მართლა ბოლო შეკითხვაა?

უცნობი: მგონი ბოლოა, მაგრამ მასზე პასუხის გაუცემლობა დაანგრევს შენ მიერ აშენებულ შენობას.

მოძღვარი: ასეთი რა შეკითხვაა?

უცნობი: ვერასოდეს ვგებულობდი ეკლესიის სწავლების თვალსაზრისით, რაში მდგომარეობს საერო ისტორიის არსი? შენ საუბრობ ღვთის განგებულებაზე, იმაზე თუ როგორ მიჰყავს ღვთის ნებას ადამიანი ცხონებისაკენ, მაგრამ საერო ცხოვრება? ჩვენი სწავლებით ჭეშმარიტი ცხოვრება ეკლესიაშია. ერი ბოროტებაში ცხოვრობს. ეკლსიაში ერთი მუჭა ხალხია. ნუთუ კულტურა, მეცნიერება, ხელოვნება — რაშიც ცხოვრობს ეს ბოროტებაში დანთქმული ერი ცარიელი კომედიაა? ნუთუ ამ უზარმაზარი ბოროტი, მაგრამ მშვენიერი „საერო ცხოვრების“ არსი მხოლოდ იმაშია, რომ აცდუნოს კეთილმსახური ქრისტიანები? ნუთუ „დაწყევლილია“ და მეტი არაფერი?

მოძღვარი: ველოდი ამ შეკითხვას. მის გარეშე „შენობა“ მართლაც დაუსრულებელი იქნებოდა.

უცნობი: რას მიპასუხებ ამაზე?

მოძღვარი: მასზე ეკლესია გიპასუხებს. ჩვენ კი შევეცდებით შესაბამისი დასკვნები გავაკეთოთ.

უცნობი: ჩემთვის მნიშვნელოვანია არა ეკლესიის ავტორიტეტი, არამედ ჭეშმარიტება.

მოძღვარი: იქ, სადაც ეკლესიის ავტორიტეტი არ არის, არ არის ჭეშმარიტება.

უცნობი: დიახ, დიახ! არ გეკამათები.

მოძღვარი: შესანიშნავია. შემდგომ პროგრესსა და ქვეყნიერების  აღსასრულზე ვისაუბრებთ. ეს იქნება პასუხი შენს შეკითხვაზე.

დიალოგი 9

პროგრესსა და კაციობრის ისტორიის დასასრულზე

მოძღვარი: რა არის პროგრესი? ეკლესიური თვალსაწიერიდან, რაში მდგომარეობს? ნუთუ კულტურა მეცნიერება, ხელოვნება — ყველაფერი, რაც შექმნა კაცობრიობამ, ცარიელი კომედიაა? ხომ ასე სვამ საკითხს? ხომ  სწორად გაგიგე?

უცნობი: დიახ, სწორია. და ვფიქრობ, რომ ეს საკითხი ყველაზე დამანგრეველია ქრისტიანობისათვის.

მოძღვარი: რატომ?

უცნობი: რადგანაც გონება გამოუვალ მდგომარეობაში ვარდება. ან უნდა ვაღიაროთ, რომ კაცობრიობის ისტორია უაზრო კომედიაა და მაშინ ყველაფერი, რასაც გვასწავლის ეკლესია ჭეშმარიტება აღმოჩნდება; ან უაზროდ უნდა ვაღიაროთ ქრისტიანული სწავლება. ამ შემთხვევაში ჭეშმარიტი აღმოჩნდება ის, რაც კაცობრიობამ შექმნა. მაგრამ რადგანაც ქრისტიანული სწავლება უფრო განზოგადებული და ნაკლებად გაცნობიერებულია, სავსებით ნათელია, რომ ადამიანი ამ უკანასკნელს არჩევს.

მოძღვარი: დიახ, დიდი უმრავლესობა სწორედ ასე მოიქცევა. ის უარყოფს ეკლესიის ჭეშმარიტ სწავლებას და მიიღებს კაცობრივ სიცრუეს, მაგრამ არა იმის გამო, რასაც შენ ფიქრობ. „სულიერების გარეშე ყოფნა“, რაზეც შენ საუბრობ, სინამდვილეში არ არსებობს. კაცობრივი ისტორია , ქრისტიანული თვალსაზრისით, სულაც არ არის „უაზრობა“. ურწმუნოთა შეცდომაც სულაც არ მდგომარეობს იმაში, რომ ისინი აღიარებენ ისტორიული პროცესის არსს, არამედ იმაში, რომ არასწორად ესმით ის.

უცნობი: მაშინ რატომ უნდა უარყოს დიდმა უმრავლესობამ ჭეშმარიტება?

მოძღვარი: ამაზე სრულიად გვპასუხობს ღვთის სიტყვა.

უცნობი: სახელდობრ?

მოძღვარი: „თქუენ მოწამე ხართ და ღმერთი, ვითარ-იგი ღირსად და მართლად და უბიწოდ თქუენ მორწმუნეთა მიმართ ვიყვენით, ვითარცა-ეგე იცით, ვითარ კააცად კაცადსა და თქუენსა, ვითარცა მამაჲ თჳსსა შვილსა, ეგრეთ გლოცევდით თქუენდა ნუგეშინის-გცემდით“ (2 თს. 2, 10-11).

უცნობი: დაე, ასე იყოს, მაგრამ ამით ჩემთვის უფრო ნათელი არ ხდება სწავლება კაცობრივი ისტორიის არსზე.

მოძღვარი: რა თქმა უნდა აგიხსნი, მაგრამ ჯერ მიპასუხე: თვით პროგრესი, რომელშიც ცხოვრება  სრულყოფილი ხდება, მიგაჩნია თუ არა უტყუარ ფაქტად?

უცნობი: რა თქმა უნდა.

მოძღვარი: რა არის პროგრესი ურწმუნოთა შეხედულებით? რაში მდგომარეობს კაცობრივი ისტორიის არსი, თუ არ არსებობს არაფერი მატერიის გარდა და ყველა ცხოვრებისეული მოვლენა მხოლოდ ფიზიკურ-ქიმიური პროცესია, რომელშიც გაუგებარი კანონების შესაბამისად ატომები ერთიანდებიან?

უცნობი: ურწმუნოები ამ კითხვაზე ასე პასუხობენ: კაცობრივი პროგრესის არსი ცხოვრების გაუმჯობესებაშია.

მოძღვარი: როგორ განსაზღვრავენ ცხოვრების გაუმჯობესებას ან გაუარესებას?

უცნობი: ცხოვრებით ტკბობის მიხედვით. კულტურა აძლიერებს ადამიანის ძალაუფლებას ბუნებაზე, ამძაფრებს მოთხოვნილებებს და აძლევს სრულ შესაძლებლობას დაკმაყოფილდეს მისით.  ეს კი ცხოვრებას უფრო სასიამოვნოს და შინაარსიანს ხდის. კულტურის სიკეთე ჯერჯერობით ყველასთვის არაა ხელმისაწვდომი, მაგრამ შემდგომი პროგრესი მოსპობს მოსპობს უთანასწორობას, მაშინ კი ყველა ერთნაირად დატკბება. ასე რომ, ცხოვრების არსი მდგომარეობას ცხოვრებით ტკბობის თანდათანობის გაზრდაში და ამ ტკბობის განაწილების უათანასწორობის მოსპობაში.

მოძღვარი: „გაუმჯობესების“ ის ნიშნები, რომელზეც შენ საუბრობ, სულაც არ არის საკმარისი.

უცნობი: ურწმუნოთათვის ეს სავსებით საკმარისია.

მოძღვარი: ის საკმარისია მხოლოდ იმ პრაქტიკული ამოცანების გადასწყვეტად, რომელსაც მიზნად ისახავს უმრავლესობა და არა პროგრესის არსის გასაცნობიერებლად. უმრავლესობა მიილტვის არა უმაღლესი სულიერი მდგომარეობის მიღწევისაკენ, არამედ საკუთარივნებების დაკმაყოფილებისაკენ და ამიტომაც ამ ვნებების დაკმაყოფილება მიაცნია უმრავლესობას „პროგრესად“, ანუ „ანუ ცხოვრების პირობების გაუმჯობესებად“.

უცნობი: მაგრამ ამ ტკბობის გაუმჯობესებით რატომ ვერ შეძლებს ადამიანი გააცნობიეროს კაცობრიობის პროგრესი?

მოძღვარი: სამი მიზეზის გამო. ჯერ ერთი, უნდა დამტკიცდეს, რომ კულტურა მართლაც აძლიერებს ამ ტკბობას და არ ამცირებს. მხოლოდ ტკბობა კი არ იზრდება, იზრდება ტანჯვაც. ძნელია თეორიულად დაამტკიცო, ტკბობა უფრო მეტად იზრდება თუ ტანჯვა. მეორეც „ტკბობის“ ცნება ერთობ სუბიექტურია. დიდ ქალაქში ცხოვრება, სადაც შესაძლებელია კულტურის სიკეთით ტკბობა, ბევრს საშინელებად მიაჩნია და ნაკლებად კულტურული ცხოვრებისკენ გარბის, სადაც ბუნებასთან შეხების, ურთიერთობის მეტი შესაძლებლობა აქვს. გამოდის, რომ კულტურის სიკეტით ტკბობა სულაც არ არის საყოველთაო. მესამეც, — თუნდაც ვაღიაროთ კულუტრის განვითარებასთან ერთად ტკბობის გაძლიერება, ეს სულაც არ გვაძლევს საშუალებას, გავაცნობიეროთ კაცობრივი ცხოვრება, რადგან ყველაზე დახვეწილ ტკბობასაც კი არ შეუძლია გააანალიზოს ცალკეული ადამიანის ცხოვრება.

უცნობი: მგონი იქამდე მივედით, რითაც დავიწყეთ.

მოძღვარი: ეს ბუნებრივია. კაცობრიობის ისტორია ცალკეულ ადამიანთა ცხოვრებისაგან შედგება და რასაც ადამიანზე ვამბობთ, პირდაპირ დამოკიდებულებაშია კაცობრიობათან. ჩვენ ვნახეთ, ცხოვრების არსთან მიმართებაში რა მნიშვნელობა აქვს უკვდავებას. თუ სიკვდილი არსებობის დასასრულია, ადამიანის სიცოცხლე, რომელსაც არა აქვს უმაღლესი მიზანი, უაზროა. მიზანი, რომელსაც აზრი აქვს ადამიანური ცხოვრების ყველა მოვლენისათვის , უკვდავებაა, რადგანაც მხოლოდ უკვდავებას, როგორც უსაზღვროებას, აქვს აზრი თავისთავად. ეს ეხება ადამიანურ ცხოვრებასაც. ამ ცხოვრებასაც მხოლოდ უმაღლესი მიზანი აძლევს აზრს. განსხვავება მხოლოდ იმაშია, რომ როცა ცალკეულ ადამიანზე ვსაუბრობდით, მისი ცხოვრების უკვდავება სავსებით ნათელი იყო იმიტომ, რომ სიკვდილის გარდაუვალობა ყველასთვის ნათელია. როცა „ადამიანის“ ადგილას წარმოვიდგენთ „კაცობრიობის“ ცნებას, უფრო ფართო გაგებით „სამყაროს“, სიკვდილის გარდაუვალობა გარკვეულ სიშორეში ინაცვლებს, ამიტომაც იკარგება უმიზნობის ბურუსში. რამდენი ნულიც არ უნდა შეკრიბო, ჯამში მაინც ნულია. რა სიშორეშიც არ უნდა გადაისროლო უსრულობა, ის სრული ვერასოდეს გახდება. მცდელობა, შეიტანო მორალური მომენტი პროგრესზე ათეისტურ სწავლებაში, უიმედოა. აქაც ისევე, როგორც პირადი ცხოვრების არსის გააზრებაში, ყველაფერი ისე სწრაფად დადის ფიზიკურ-ქიმიურ პროცესებამდე, რომ არავითარ მორალზე საუბარი არ შეიძლება. თუ ცალკეულ ადამიანებს არა აქვთ თავისუფალი ნება, თუ ისინი მხოლოდ „ატომთა კომბინაციის“ შედეგნი არიან, თუ მათი ყოველი საქციელი აიხსნება ფიზიკური სამყაროს გამოვლინებად, გამოდის, რომ კაცობრიობის ისტორია ისეთი მექანიკური პროცესია, სადაც არ არის მართალი და დამნაშავე, სადაც არ არის არც აზრი, არც მიზანი, არც პროგრესი, არც რეგრესი, არის მხოლოდ მიზეზ-შედეგობრიობის მექანიკური მონაცვლეობა.

უცნობი: შესაძლოა, მართალი ხარ. სულაც არ ვაპირებ, დავიცვა ისტორიის მატერიალისტური გაგების თეორია, მაგრამ ერთი თეორიის არასრულყოფილება სულაც არ ამტკიცებს მეორის საფუძვლიანობას.

მოძღვარი: სწორია, არ ამტკიცებს. მეც სულაც არ გესაუბრები პროგრესის მატერიალისტური გაგების უაზრობაზე. მხოლოდ მინდოდა გამერკვია, რომ კაცობრიობის ისტორიის არსის ყველა დადებითი გადაწყვეტა აუცილებლად რელიგიური ხასიათისაა. აზრთა სხვადასხვაობა შეიძლება მხოლოდ ამ რელიგიური არსის გაგებამ გამოიწვიოს.

უცნობი: დავუშვათ, რომ ასეა.

მოძღვარი: პროგრესის ქრისტიანული გაგება სულაც არ ჰგავს კაცობრივს. ამიტომაც უნდა დავიწყოთ იქიდან, რომ სრულად გავემიჯნოთ საყოველთაოდ მიღებულ ცნებებს, სიტყვებს, მსჯელობებს, შეფასებებს. უნდა დავივიწყოთ ამპარტავნული და არაფრის მთქმელი ფრაზები „კაცობრიობის გამარჯვებული სვლის შესახებ პროგრესის გზაზე“, „ადამიანის გენიის დიდებულებაზე“, „მეცნიერებისა და ტექნიკის აღმავლობაზე“, გაუგებარ „კულტურის არაჩვეულებრივ მიღწევებზე“. ეს ცარიელი სიტყვებია, რადგანაც საუბარია პროგრესის არსზე. ადამიანებს შეუძლიათ ჩიტივით იფრინონ თვითმფრინავით, თავიანთ  კაბინეტებში ისხდნენ და ნახონ და მოსუმინონ, რა ხდება ათასობით კილომეტრის იქით, შეუძლიათ ფანტასტიკურ ზღაპრად აქციონ საკუთარი ცხოვრება, ჯადოსნური ჯოხის აქნევით აისრულონ ტკბილი ოცნებები, მაგრამ ეს გამაოგნებელი კულტურა სულაც არ არის „პროგრესი“ და ვერაფრით გაიაზრებს ისტორიულ პროცესს. პროგრესის არსის საკითხის დასმა მხოლოდ ქრისტიანულ სწავლებას შეუძლია, რადგანაც მხოლოდ მან იცის არსებობის საბოლოო მიზანი და ამიტომაც ძალუძს ამა თუ იმ ისტორიულ პროცესთან დაკავშირებით მიზნის მისაღწევად ისაუბროს პროგრესსა და მის არსზე.

პროგრესის ქრისტიანული თეორია შეიცავს სწავლებას სამყაროსა და ადამიანის შექმნაზე, ცოდვით დაცემაზე, გამოხსნაზე, ეკლესიაზე, ზნეობრივ სრულყოფილებაზე, ღვთის განგებულებაზე, კანონსა და მადლზე, უკანასკნელ ჟამზე, ანტიქრისტეს გამოჩენაზე, მაცხოვრის მეორედ მოვლაზე. შეუძლია უპასუხოს კითხვაზე, რა არის პროგრესი და რა არის მისი არსი. ეს არ შეუძლია ადამიანურ გონებას — ეს ძალუძს მხოლოდ ღვთივგამოცხადებით ქრისტიანულ სწავლებას.

უცნობი: მაგრამ რა განმარტებას აძლევ პროგრესის ასეთ გაგებას? ვფიქრობ, ეს გაგება უცვლელი დარჩება, როგორი საყოველთაო მსოფლმხედველობაც არ უნდა ჰქონდეს მას.

მოძღვარი: არა, საყოველთაო მსოფლმხედველობით იცვლება თვით პროგრესის გაგებაც.

უცნობი: არ მესმის.

მოძღვარი: ახლავე აგიხსნი. გაიხსენე, რას ამბობდი პროგრესზე ურწმუნოთა თვალსაწიერიდან. პროგრესი ცხოვრებით ტკბობის თანდათანობითი ზრდაა და ამ ტკბობის უთანასწორობის თანდათანობითი მოსპობა.

უცნობი: მართალია. ეს პროგრესის გაგების განმარტება და მისი არსის გახსნაა.

მოძღვარი: სწორია. ახლა ვნახოთ, როგორ განისაზღვრება პროგრესის არსი ქრისტიანული სწავლებით. ამ სწავლების მიხედვით პროგრესი ცხორების შეცვლის ისეთი პროცესია, რომელშიც მიიღწევა სამყაროს შექმნის საერთო მიზანი. როგორც ხედავ, ეს სხვა რამეა და არა ის, რასაც შენ ამბობ. ამ განმარტებიდან გამოდის, რომ პროგრესის არსის გაგება ნიშნავს, გაიგო სამყაროს არსებობის საბოლოო მიზანი და გააცნობიერო, თუ როგორ აღწევს კაცობრივი ისტორია მას. თანახმა ხარ, რომ ასე დავსვათ საკითხი?

უცნობი: სავსებით.

მოძღვარი: კიდევ რამდენიმე სიტყვა უნდა ვთქვა იმაზე, თუ რატომ არ მდგომარეობს სამყაროს შექმნის საბოლოო მიზანი მატერიალური პირობების გამოუმჯობესებაში. ეს ცვლილებები ეხება არა მხოლოდ მატერიალურს, არამედ დროის და სივრცის გაგებას. ე. ი. თუ დავუშვებთ, რომ პროგრესის არსი მდგომარეობს მატერიალური სიკეთის გაუმჯობესებაში, გამოდის, რომ ამ იდეალთან შემდგომი მიახოება უნდა დაისვას დროის მსვლელობასთა მიმართებაში.

გაივლის კიდევ ათასი წელი, ადამიანები უფრო სწავლულნი გახდებიან, მეტად დაიპყრობენ ბუნებას, გამოიგონებენ ათობით საოცარ მანქანას და მიაღწევენ მიწიერი კეთილდღეობის იდეალს. დროსთან პროგრესის ასეთი დამოკიდებულება აშკარად შეუსაბამოა. თუ უარვყოფთ ღვთის მიერ სამყაროს შექმნის გაგებას. მივიღებთ წარსულში უსასრულობას დროის თვალსაზრისით. გამოდის, რომ რა დროსაც არ უნდა დასჭირდეს სამყაროს მატერიალური გაუმჯობესების უმაღლეს მიღწევას, ის უკვე მოცემულია ამ უსასრულობაში და ესა თუ ის უსასრულობა ვერ აიხსნება დროის სიმცირით. არ შეიძლება ითქვას: აი, გაივლის 1000 წელი და ჩვენ მივაღწევთ იმას, რასაც ვერ მივაღწევდით ამ 1000 წელს რომ არ გაევლო. არ შეიძლება ითქვას ასე იმიტომ, რომ ეს და სხვა დანარჩენი ათასწლეულები მატერიალური მიზეზ-შედეგობრივი მოვლენებისათვის უკვე იყო უსასრულო წარსულში. სავსებით ნათელია, დროისაგან განცალკევებით შეიძლება იდგეს მხოლოდ სამყაროს შექმნის ზნეობრივი მიზანი, /სესაბამისად, დასაშვებია, მხოლოდ პროგრესის ზნეობრივი არსი. ზნეობრივი მომენტი არ არის დაფუძნებული მოვლენათა რიგზე. თავისუფალი ნების აქტი არ არსებობს მიმდინარე დროსთან მიმართებაში და ამიტომაც წარსულში უსასრულობას არა აქვს მასთან არანაირი კავშირი. რამდენ ათასწლეულსაც არ უნდა ითვლიდეს ისტორია, სანამ თავისუფალი ნება არ აღესრულება კონკრეტულ მომენთსი, არ მიიღწევა ის, რაც საჭიროა ამ ნების მისაღწევად. მარადიულობის მიუხედავად, თუ სამყარო განაგრძობს ცვლილებას, ეს მოწმობს იმაზე, რომ არ გასულა საკმარისი დრო მატერიალური საკითხების გადსაწყვეტად და კაცობრივ ცხოვრებაში მიდინარე ყველა მოვლენის არსი მდგომარეობს ზნეობრიობაში, რომელიც არ არის დროზე დამოკიდებული და დროში განსაზღვრული. სამყაროს შესაქმის ასეთ მიზანს და პროგრესის ასეთ არსს გვიხსნის ქრისტიანული სწავლება.

ქრისტიანული სწავლებით, სამყაროს შექმნის საბოლოო მიზანი, ისევე, როგორც ცალკეული ადამიანური ცხოვრებისა, არის რწმენით აღდგენა იესო ქრისტეში, რადგანაც „რომელი შეეყოს უფალსა, ერთ სსულ არს“ (რომ. 8, 21). ეს უნდა იყოს ერთობა არა ცალკეული ადამიანების ცხოვრებისა, არამედ კაცობრიობისა, რამეთუ „ახალთა ცათა და ახალსა ქვეყანასა მსგავსად აღთქუმისა მისისა მოველით, რომელსა შინა სიმართლე დამკჳდრებულ არს“ (2 პეტ. 3, 13). ერთი სიტყვით, „რაჟამს დაემორჩილოს მას ყოველი, მაშინ თავადიცა ძე დაემორჩილოს მას, რომელმან-იგი დაამორჩილა მას ყოველი, რაჲთა იყოს ღმერთი ყოვლად ყოველსა შინა“ (1 კორ. 15, 28). აი, რა დგას კაცობრივი ცხოვრების ბოლოს, აი, რა აძლევს აზრს ისტორიულ პროცესს, აი, ამ მიზანთან მიახლოების პროცესს ეწოდება პროგრესი.

პროგრესი არ არის თვითმფრინავები, რადიო, ტექნიკის საოცრებები და დახვეწილი სიამოვნება, ეს არის სასტიკი ბრძოლა კაცობრივ ბოროტებასთან, რომელიც ეწინააღმდეგება სამყაროს არსებობის საბოლოო მიზნის — ღმერთთან ერთობის მიღწევას.

ახლა თავად სიტორიული ცხოვრების პროცესს დავაკვირდეთ და ვნახოთ, როგორ მიიღწევა მასში ეს საბოლოო მიზანი.

ისტორიული პროცესი ერთი მხრივ ქრისტეს მეუფების შემოქმედი — წმიდა ეკლესიაა, მეორე მხრივ კი — ანტიქრისტეს მეუფების შემოქმედი.

უცნობი: რას გულისხმობ ანტიქრისტეში — კონკრეტულ პიროვნებას თუ სამყაროს საერთო ზნეობრივ მდგომარეობას?

მოძღვარი: ცოცხალ პიროვნებაში ანტიქრისტე ჯერ კიდევ არაა, ისევე, როგორც არაა დიდებით მოსული ქრისტე, მაგრამ ანტიქრისტეს სული მოქმედებს სამყაროში და თანდათანობით ამზადებს ისეთ ბოროტებს, რომლის ძალითაც შესაძლებელია ამ სულის განსხეულება კონკრეტულ პიროვნებაში „და ყოველმან სულმან რომელმან არა აღიაროს იესუ ქრისტე ჴორციელად მოსრული, იგი არა ღმრთისაგან არს. და ესე არს ანტიქრისტესთჳს, რომელ გასმიეს, ვითარმედ მოსლვად არს და აწცა სოფელსა შინა არს“ (1 ინ. 4, 3). ყველა კაცობრივი ცვლილების არსი მდგომარეობს მორალური დიფერენციაციის  პროცესში, რომელიც საბოლოოდ გამიჯნავს, რომელიც საბოლოო გამიჯნავს ქრისტეს მეუფებას ანტიქრისტეს მეუფებისაგან.

უცნობი: განა პირველ ქრისტიანებში არ იყო ეს დიფერენციაცია? შენ თვითონ აბობდი, რომ ეკლესია და საერო ცხოვრება შეუვალი კედელივითაა გამიჯნული. რა შუაშია „პროცესი“?

მოძღვარი: ეკლესია და ერი მართლაც მკვეთრად იყო გამიჯნული ქრისტიანობის დასაწყისში, მაგრამ განა ყველაფერი, რასაც ეკლესია იტევს თავის თავში, გამოყოფილია ერისგან? განა ამ გამოყოფამ ბოლომდე გაყო მთელი კაცობრივი ცხოვრება? განა ხანგრძლივი პროცესი არ დასჭირდა ამ გაყოფის დაძლევა? გავიხსენოთ პეტრე მოციქული: „ვიპოო მას შინა, რაჲთა არა მაქუნდეს ჩემი სიმართლე შჯულისაგან, არამედ სარწმუნოებითა ქრისტესითა, ღმრთისა მიერი იგი სიმართლე სარწმუნოებით“ (2 პეტ. 3, 9).

დამთავრდება კი მიწიერი პროგრესი კეთილდღეობით? ეკლესია ამ კითხვაზე კატეგორიულ უარს აცხადებს. ეკლესიის სწავლებით, კაცობრივი ცხოვრება მიწიერი კეთილდღეობის თვალსაზრისით  უფრო და უფრო უარესდება და ასე გაგრძელდება მანამ, სანამ კატასტროფას არ მიაღწევს. კაცობრიობა ვერასოდეს მიაღწევს მიწიერ ბედნიერებას. ამ თვალსაზრისისთ არანაირი პროგრესი არ არსებობს. ამაში მდგომარეობს მატერიალურ და ქრისტიანულ მსოფლგაგებას შორის ამოუვსები უფსკრული.

პროგრესზე ქრისტიანული სწავლება გულისხმობს არა მატერიალური კეთილდღეობის თანმიმდევრულ განვითარებას, არამედ თანმიმდევრულ შინაგან თვითგამორკვევას სიკეთისა და ბოროტებისა.

პროგრესი მატერიალური კეთილდღეობის შედეგი კი არ არის, არამედ ურთიერთსაწინააღმეგო ზნეობრივი საწყისის განყოფაა. კაცობრიობის გარეგანი ისტორია ამ შინაგანი შეჯახების, ამ ბრძოლის შედეგია. განყოფის ეს პროცესი უპირველეს ყოვლისა, ეხება ეკლესიისა და საერო ცხოვრების ურთიერთობას. ამ დიფერენციაციას მივყავართ მატ სრულ ანტაგონიზმამდე. ამიტომაც ეს პროდესი განსაკუთრებულად ეხება ეკლესიას. აქ განირჩევა იფქლი ღვარძლისაგან. შემდეგ ის გაივლის საერო ცხოვრებას. აქ ერთნი ბუნებრივი განვირების გზით მიეახლებიან ცხონებას, მეორენი გაიწირებიან სმარადისო გახრწნის უფსკრულისათვის, ამიტომაც ეს პროცესი ეხება თითოეულ სულს. მათში შერწყმული სიკეთისა და ბოროტების საწყისები უფრო და უფრო განიყოფიან და ებრძვიან ერთმანეთს. ეს პროცესი უკანასკნელ სტადიაში საბოლოოდ წყვეტს კავშირს ეკლესიასა და ერს, ქრისტესა და ბელიარს შორის. ეკლესია მოციქულთა ეპოქის სიწმინდეში აბრუნებს ადამიანს, საერო ცხოვრებას კი საბოლოო ზნეობრივ დაცემამდე მიჰყავს. თითოეული სული თვითონ ირჩევს თავის მეუფეს.

ამ პროცესი ყველა ეტაპის გააზრებას მივყავართ კაცობრივი ისტორიის აღსასრულის, ანტიქრისტეს მოსვლის, უკანასკნელი კატასტროფის და მაცხოვრის მეორედ მოსვლის სწორ გაგებამდე.

უცნობი: გთხოვ, ყველაფერი მითხრა, რასაც საჭიროდ ჩათვლი იმისთვის, რომ სრულად გასცე პასუხი ჩემს შეკითხვას.

მოძღვარი: კეთილი. ეკლესია და საერო ცხოვრების განყოფა ძირითადია ისტორიული განვითარების პროცესში.ეს პირველი და უკანასკნელი დიფერენციაციაა კეთილისა და ბოროტისა, რამეთუ „ნუ ჰგონებთ, ვითარმედ მოვედ მე მიფენად მშჳდობისა ქუეყანასა ზედა; არა მოვედ მიფენად მშჳდობისა, არამედ მახჳლისა“ (მთ. 10, 34).

ეკლესიის წარმოშობა ზებუნებრივი ძალით მოხდა. მისი არსი ქრისტეს საიდუმლო სხეულია. მისი ცხოვრება — მადლმოსილი თანაყოფა ქრისტესთან რამეთუ „მეუფებაჲ ჩემი არა ამის სოფლისაგანი არს“ (ინ. 18, 34).

ეკლესიის შინაგანი ცხოვრება დაფუძნებულია ჭეშმარიტ თავისუფლებაზე, მადლზე, სულიერ ერთიანობაზე, ზნეობრივ ავტორიტეტზე. ის ამარცხებს ყიველგვარ ძალადობას, უთანასწორობას, ეგოიზმს. „მთავარნი წარმართთანი უფლებენ მათ ზედა, და დიდ-დიდნი ჴელმწიფებენ მათ ზედა? ხოლო თქუენ შორის არა ეგრეთ იყოს“ (მთ. 20, 25-26); „აზნაურებითა მით, რომლითა ქრისტემან ჩუენ განგუააზნაურნა, მტკიცედ დეგით და ნუ კუალად უღელსა მას მონებისასა თავს-იდებთ“ (გალ. 5, 1); „სასყიდლით სყიდულ ხართ; ნუ იქმნებით მონა კაცთა“ (1 კორ. 7, 23).

სულიერ ცხოვრებასთან ეკლესიის დამოკიდებულება ისტორიულ პროცესში პრინციპულად არსოდეს შეცვლილა, მაგრამ იცვლებოდა ცალკეული ფაქტების სახით. ყველა ცალკეული ცვლილების არსი მდგომარეობს ეკლესიისა და საერო ცხოვრების თანმიმდევრულ გაყოფაში, რაც აუცილებელია შესაქმის საბოლოო მიზნის მისაღწევად. პირველი ეკლესია უფრო გამოყოფილი იყო საერო ცხოვრებისგან, ვიდრე შემდეგი საუკუნეებისა. ეკლესიის და საერო ცხოვრების ურთიერთდამოკიდებულების ისტორიული პროცესის თვალსაზრისით „პროგრესს“ ვერ ვუწოდებთ. დიფერენციაცია არ იზრდებოდა, პირიქით, სუსტდებოდა, ზღვარი ეკლესიასა და ერს შორის თითქოს გაქრა, ეკლესია აშკარად ილეოდა.

პროცესი უნდა განვიხილოთ არა მისი ცალკეული სტადიების მიხედვით, არამედ მთლიანობაში. მაშინ ცალკეული მდგომარეობის შეფასება სრულიად სხვაგვარი აღმოჩნდება. როგორც ადამიანის ცალკეულ ქმედებებს ვაფასებთ უარყოფითად, მაგრამ სიცოცხლის დასასრულს აღმოვაჩენთ მათ დადებით მომენტებს, ასევე ისტორიული ცხოვრების პროცესში ბევრი რამ, რაც გვგონია უკან, ან განზე გადადგმული ნაბიჯი, ისტორიის საერთო მსვლელობაში პროგრესი აღმოჩნდება.

პირველი ეკლესია — „მონასტერი ერში“ — ბევრად უფრო გამოყოფილი იყო საერო ცხოვრებისაგან, ვიდრე შემდეგი ჟამის ეკლესია, მაგრამ სამყარო საკმაოდ არ იყო დიფერენცირებული ეკლესიურად და არაეკლესიურად, ამიტომაც დიდ დროს უნდა გაევლო, სანამ საბოლოოდ განიყოფოდა ეკლესიური და საერო ცხოვრება. სახარება მთელ მსოფლიოში უნდა გავრცელებულიყო და ეკლესიის წიაღში ბევრი ერი შესულიყო. ამ პროცესმა გამოიწვია  ეკლესიის ერთგვარი „გამიწიერება“.  ეკლესიაში ბევრი რამ შევიდა ერიდან. მაგრამ ეს პროცესი ისტორიის თვალსაზრისით პროგრესი იყო, რადგან ამის საფუძველზე მზადდება საბოლოო განყოფა ყოველივე მიწიერისა და ყოველივე ეკლესიურისა, რომელიც აუცილებელია შესაქმის საბოლოო მიზნის მისაღწევად.

ეკლესიასთან მიმართებაში საერო ცხოვრებამაც გაიარა ეს პროცესი. მან დაიწყო ეკლესიის კატეგორიული უარყოფით. დევნილობის ეპოქა იყო საეკლესიო და საერო საწყისების სრული გაყოფის პერიოდი. შემდგომ ეკლესიაზე შეტევა შესუსტდა, ამასთვანავე შესუსტდა ზღვარი, რომელიც ერს ეკლესიიდან ყოფდა. საერო ცხოვრება ეკლესიასთან თანდათანობით შერწყმით მიისწრაფის მადლმოსილი ქვეყნიერების მეუფებისკენ. ეს პროცესი შეიძლება უკანგადადგმულ ნაბიჯად მოგვეჩვენოს კაცობრივი და ეკლესიური საწყისის განყოფის გზაზე, რადგან ეკლესია მოქმედებს საერო ცხოვრებაზე და თვითონაც განიცდის მის ზეგავლენას. შედეგად ეკლესიის და ასაერო ცხოვრების განყოფა დევნის ეპოქასთან შედარებით გაქრა, მაგრამ საერთო ისტორიული პროცესებისათვის სწორედ ეს ასრულებს სიკეთისა და ბოროტების, ეკლესიისა და წუთისოფლის საბოლოო განყოფის საქმეს, რადგანაც მივყავართ ეკლესიის უარყოფამდე, შესაბამისად მივყავართ სრულ დიფერენციამდე.

უცნობი: ეკლესიისა და საერო ცხოვრების განყოფა ჩემთვის ნათელია. ნათელია პროცესიც, რომლითაც ეს განყოფა მიდის. მეტიც, ჩემი შეკითხვაც აქედან გამომდინარეობს. ამიტომ ჩემთვის მნიშვნელოვანია გავარკვიო არა ამ განყოფის პროცესი, არამედ მათი დიფერენციაცია ცალ-ცალკე.

მოძღვარი: ვიცი, მაგრამ მსოფლიო პროცესის საერთო სურათი ეკლსიური გაგებით არ იქნებოდა სრული, რომ არ მეთქვა ამ ძირითად განყოფაზე.

უცნობი: რა თქმა უნდა, ეს ჩემი მოუთმენლობის ბრალიამ მე ხომ ზუსტად ასე წარმომიდგენია, როგორც შენ ამბობ. მაგრამ სრულიად არ მესმის, რას იტყვი ეკესიის და, განსაკუთრებით, საერო ცხოვრების დიფერენციაზე. გთხოვ გააგრძელო, როგორც საჭიროდ ჩათვლი. ეს მთავარი პირობაა ჩვენი საუბრისა.

მოძღვარი: ეკლესიისა და საერო ცხოვრების განყოფაზე უკვე ვისაუბრეთ. ახლა განვიხილოთ იგივე პროცესი თავად ეკლესიის წიაღში და ვნახავთ იმავე ბრძოლას ბოროტსა და კეთილს შორის, იმავე განყოფას საწინააღმდეგო საწყისებისა, ქრისტეს და ანტიქრისტეს იმავე სულს. მაცხოვარმა თავის მოწაფეებს უთხრა: „ეკრძალენით, ნუ ვინმე გაცთუნნეს თქუენ, 5. რამეთუ მრავალნი მოვიდოდიან სახელითა ჩემითა და იტყოდიან, ვითარმედ: მე ვარ ქრისტე, და მრავალთა აცთუნებდენ“ (მთ. 24, 4-5). ქრისტეს სიტყვები ეკლესიის არსებობის პირველსავე დღეებში ახდა. თვით მოციქულთა სიცოცხლეში გამოჩნდნენ ერეტიკოსები, რომლებზეც იოანე მოციქული ამბობდა: „უკუანაჲსკნელი ჟამი არს და, ვითარცა-იგი გასმიეს, ვითარმედ ანტიქრისტე მოვალს და აწცა ანტიქრისტენი მრავალნი არიან, ვინაჲცა უწყით, ვითარმედ უკუანაჲსკნელი ჟამი არს. ჩუენგან განვიდეს, არამედ არა იყვნეს ჩუენგანნი, რამეთუ უკუეთუმცა ჩუენგანნი იყვნეს, დამცა-დგრომილ იყვნეს ჩუენ თანა, არამედ რაჲთა ცხად იყვნენ, რამეთუ არა არიან ყოველნი ჩუენგან“ (1 ინ. 2, 18-19).

ეს იყო ანტიქრისტიანული ამპარტავნება გონებისა, რომელსაც სურდა დაემახინჯებინა ქრისტიანული სწავლება. ეკლესიის შემდგომ ისტორიასი დაიწყო საშინელი შინაგანი რღვევა, რომელიც უფრო აშფოთებდა ეკლესიას, ვიდრე გარე ძალებისაგან დევნა. რა იყო ამ შინაგანი დაცემის მიზეზი? ანტიქრისტეს სული. სურვილი ჭეშმარიტი ეკლესიის გაყალბებისა, სურვილი ქრისტეს შეცვლისა. ამაზე ამბობდა მაცხოვარი: „მრავალნი მოვიდოდიან სახელითა ჩემითა და იტყოდიან, ვითარმედ: მე ვარ ქრისტე, და მრავალთა აცთუნებდენ“ (მთ. 4, 5).

რას აკეთებდა ეკლესია ამ დაცემის დასაძლევად? ემიჯნებოდა ანტიქრისტეს , იწმინდებოდა შინაგანი ბრძოლის შედეგად. ეს იყო ის დიფერენციაცია, რაშიც ეკლესია აღწევდა თვითგამორკვევას. საკმარისია მოვიგონოთ არიანელობასთან ბრძოლის 50 წლიანი ისტორია, ან ასწლიანი ბრძოლა ხატმებრძოლობის ერესთან, რომ სავსებით კონკრეტულ ფორმებში წარმოვიდგინოთ ამ პროცესის არსი. ანტიქრისტეს სული არის ამპარტავნების, მონობის, სიცრუის, ვნებების სული.

არიანელობა ცდილობდა, ღვთის რწმენის მიუწვდომელი ჭეშმარიტება შეეცვლა გონებისათვის მისაწვდომი სიცრუით. ეკლესია ერესს ებრძოდა არა იარაღით, არამედ ჭეშმარიტების აღიარებით. არიანელთა მხრიდან დევნილება არაფრით ჩამოუვარდებოდა წარმართთა მიერ დევნას, ქრისტიანები კი მოთმინებით, სიწმინდით, ქრისტეს წმინდა ეკლესიის ერთგულებით პასუხობდნენ.  რა მისცა ეკლესიას ამ ბრძოლამ, თუ არა ქრისტეს და ანტიქრისტეს განყოფა? ხატმებრძოლობა? განა ეს ერესიც არ იყო სიყალბე? განა წარმართობასთან ბრძოლის საფრქვეშ არ ებრძოდა ანტიქრისტე ეკლესიის ჭეშმარიტ სწავლებას საშინელი ძალაობით, სიცრუით, ცილისწამებით? და რა მისცა ერესთან შინაგანი ბრძოლის ამ პროცესმა ეკლესიას, თვინიერ იფქლისა და ღვარძლის განყოფისა? რა არის საერთოდ  მსოფლიო კრებათა ეპოქა, თუ არა ქრისტესა და ანტიქრისტეს ბრძოლა თავად ეკლესიის წიარში?

ეს ბრძოლა გრძელდებოდა მსოფლიო კრებების შემდეგაც და არ შეწყდება აეკლესისს მიწიერი ცხოვრების დასასრულეამდე. იცვლება მხოლოდ ამ ბრძოლის პირობები ცხოვრების პირობების შესაბამისად, იცვლება ბრძოლის საბაბი იმის მიხედვით, თუ რას ესხმის მტერი, რომელიც უფრო ცბიერი ხდება. ამ პროცესის შედეგია ჭეშმარიტი ეკლესიიის თვითგამორკვევა და იფქლის გამორჩევა.

ამიტომაც ამ პროცესს პროგრესი უნდა ეწოდოს. საშინელი გამოცდისა და ტანჯვის პირობებში, როცა ძალადობას მოთმინებით პასუხობს, სიცრუეს კი ჭეშმარიტების აღიარებით, ეკლესია დაიცავს თავის სიწმინდეს სამყაროს აღსასრულამდე.

ცრუ ეკლესია იარსებებს ისტორიული პროცესის დასასრულამდე. გარეგნულად ის იქება უფრო ძლიერი და მრავალრიცხოვანი, რამეთუ „აღდგენ ქრისტე-მტყუვარნი და ცრუ-წინაწარმეტყუელნი და ჰყოფდენ სასწაულებსა დიდ-დიდსა და ნიშებსა, ვიდრე ცთუნებადმდე, უკუეთუმცა ვითარ შეუძლეს, რჩეულთა მათცა“ (მთ. 24, 24). ქრისტეს ჭეშმარიტი ეკლესია იქენბა არ აეს მოჩვენებით ძლიერი ცრუ ეკლესია, არამედ დევნილი, კცთაგან მოძულებული, უდაბნოში გახიზნული მრევლი.

უცნობი: დიახ, ეს გასაგებია და შესაძლებელი, რომ ყოველივე მართლაც ასეა. მაგრამ ყველაფერი, რასაც ეკლესიაზე ამბობ, არაფრით მიხსნის კაცობრივი ცხოვრების არსს. .

მოძღვარი: არა, გიხსნის. ჩვენ უკვე ვნახეთ, რომ კაცობრივი ცხოვრება არ არის განურჩეველი დიფერენციაციის პროცესში, შესაბამისად, შესაბამისად, შესაქმის ბოლო მიზნის მიღწევაში.

უცნობი: მას ხომ ამ პროცსში უარყოფითი მნიშვნელობა. ეს არ კმარა ისტორიული პროცესის გასამართლებლად.

მოძღვარი: რა თქმა უნდა, არ კმარა, მაგრამ ჩვენ ხომ კაცობრივ ცხოვრებაზე არაფერი არ გვითქვამს.

უცნობი: მგონი ხვდები, როგორ მოუთმენლად ველი შენს ნათქვამს.

მოძღვარი: ნუ ვიჩქარებთ, ეს საკითხები მშვიდად განსჯას მოითხოვს. გადავშალოთ მოციქულთა საქმეები და წავიკითხოთ პავლე მოციქულის სიტყვები, რომელიც მან არეოპაგში წარმოთქვა: „კაცნო ძმანო ათინელნო, ყოვლითურთ ვითარცა მრჩობლ ეშმაკეულთა გხედავ თქუენ. რამეთუ, მიმო-რაჲ-ვიქცეოდე და მოვიხილევდ სამსახურებელთა თქუენთა, ვპოვე ბომონიცა, რომელსა ზედა წერილ იყო: უცნაურსა ღმერთსა. აწ უკუე რომელსა-იგი უმეცარ ხართ და ჰმსახურებთ მას, მე გახარებ თქუენ“ (საქმე, 17, 22-23).

ყველაფერი, რაც დადებითია ეკლესიურ ცხოვრებაში — მეცნიერებაში, ადამიანური გონების შემოქმედებაში, ხელოვნებაში, ერთა კეთილშობილურ სულისკვეთებაში თუ ცალკეულ პირთა გმირულ ქმედებაში — სხვა არა არის რა, თუ არა უხილავი, „უცნაური“ ღვთის მსახურება. კაცობრიობის ამ ნაწილს, რომელიც ვერ გაერთიანდა ქრისტეს სხეულში — მის წმინდა ეკლესიაში — არ დაუკარგავს ღვთის მსგავსება და ხატება. ადამიანის ღვთაებრივი საწყისი ამით არ გამქრალა, მხოლოდ მიეცა ბუნებით. ამიტომაც არაეკესიური პროცესი სავსებით სხვანაირად მიმდინარეობს. თუმცა იქაც ისეთივე ბრძოლა და განყოფაა.

განვიხილოთ ეს პროცესი.

ღვთაებრივი საწყისი კაცობრიობას მართავს ბუნების შეუცვლელი კანონებით და ეს ღვთის ნების გამოხატულებაა. არაეკლესიური ცხოვრება ემყარება გარკვეულ საწყისებს, რომლებსაც ბიოლოგიური საფუძვლები ჰქვია. არაეკლესიური ხალხი არ აღიარებს ზეციურ წარმოშობას, არ ხდება „საღმრთოჲსა  და მის ზიარ ბუნებისა“ (2 პეტ. 1, 4). ისინი საერთო ბუნებრივი ცხოვრების ნაწილნი არიან, მაგრამ საკუთარი ღვთაებრივი წარმოშობის უარმყოფელი ვერ აუკრძალავს საკუთარ თავს ზნეობრივ შეგნებას და პასუხისმგებლობას ღვთის წინაშე ამიტომაც მისი ცხოვრება სულაც არ არის უტყვი ბუნების იდენტური. ვგულისხმობ არა მხოლოდ ინტელექტუალურ, არამედ ზნეობრივ განსხვავებასაც. ბუნებითი ცხცოვრება (უტყვი ბუნების ცხოვრება) არ იცნობს „ზნეობრივ კანონს“, ამიტომაც არ იცნობს „ცოდვას“ და „ზნეობრივ გახრწნას“. იქ მთელი ცხოვრება ბიოლოგიური პორცესია. ადამიანის არაეკლესიური ცხოვრება, ერთი მხრივ, ბუნებრივი, მხოლოდ ადმიანისათვის დამახასიათებელი სწრაფვაა ღმერთთან შეერთებისა, მეორე მხრივ კი — დაცემა, იგულისხმება ფიზიკური ბუნების კანონების უსიტყვო მორჩილება. აი, ამ ორ ნაწილად იყოფა კაცობრივი 9საერო) ცხოვრება თავისი განვითარების პროცესში. ამ პროცესში დადებითი მუხტი ადამიანსაც შეაქვს და ბუნებასაც. ადამიანს იმიტომ, რომ ის ემსახურება უხილავ, „უცნაურ“ ღმერთს; ბუნებას კი იმიტომ, რომ ეხმარება საუკეთესო შეარჩიოს ბიოლოგიური გაგებით. უარყოფით მასში ისაა, რომ უარს ამბობს უხილავი ღმერთის მსახურებაზე და ეწინააღმდეგება დადებით ბიოლოგიურ პროცესს.

არაეკლესიური კაცობრივი ცხოვრება სამ საწყისზეა დამოკიდებული და სამივეს ბიოლოგიური  საფუძველი აქვს. ესაა — ძალაუფლება, უთანასწორობა და ეგოიზმი.

ეკლესიურ ცხოვრებაში ამ საწყისებს სძლევს მადლმოსილება. იქ არ არის ძალაუფლება ორგანიზებული ძალადობის ფორმით. არ არის უთანასწორობა, რადგან ღვთის წინაშე ყველანი თანასწორნი არიან, არ არის ეგოიზმი, რადგანაც სულის, ჭეშმარიტების, სიყვარულის ერობაა. მე, რა თქმა უნდა, ეკლესიის ცხოვრებაზე ვამბობ არა ცალკეულ ადამიანებზე, ვისაც შეიძლება აწუხებდეს მძიმე ცოდვები. კაცობრივ ცხოვრებაში კი განვითარების აუცილებელი პირობა ძალაუფლება, უთანასწორობა და ეგოიზმია.

სახელმწიფო ძალით რომ არ იმართებოდეს, სტიქიურ მოვლენებში ჩაიძირება და დაიშლება, ვერ იარსებებს, ამიტომაც ხელისუფლება, როგორც არაეკლესიური განვითარების დადებითი მხარე, ღვთისგანაა მოცემული. მე არ ვლაპარაკობ ამა თუ იმ კონკრეტულ ხელისუფლებაზე, კარგზე ან ცუდზე, არამედ ზოგადად ხელისუფლებაზე, როგორც ინსტიტუტზე.

მოციქულები ცხოვრობდნენ რომაელი იმპერატოროების უსაშინლესი ხელისუფლების ეპოქაში. ადამიანური თვალსაზრისით, ადვილი იყო ცდუნება და ამ ხელისუფლების გამო ყველანაირი მმართველობის უარყოფა. მითუმეტეს, ეკლესიური ცხოვრებისთვის ის სავსებით ზედმეტი იყო, მაგრამ არა ადამიანურმა გონებამ, არამედ ღვთის სულმა აჩვენა მოციქულებს უდუდესი ჭეშმარიტება: „კაცნო ძმანო ათინელნო, ყოვლითურთ ვითარცა მრჩობლ ეშმაკეულთა გხედავ თქუენ. რამეთუ, მიმო-რაჲ-ვიქცეოდე და მოვიხილევდ სამსახურებელთა თქუენთა, ვპოვე ბომონიცა, რომელსა ზედა წერილ იყო: უცნაურსა ღმერთსა. აწ უკუე რომელსა-იგი უმეცარ ხართ და ჰმსახურებთ მას, მე გახარებ თქუენ“ (რომ. 13, 1). ამ სიტყვებში გადმოცემულია ძალაუფლების დადებითი მნიშვნელობა ისტორიულ პროცესში, მისი მაორგანიზებელი ძალა, რომლის გარეშე ვერ განვითარდებოდა არაეკლესიური ცხოვრება. ეკლესიაში შეუძლებელია უთანასწორობა. ღვთის წინაშე ყველა ერთია. აქ არ არიან მდიდრები და ღარიბები, გამოჩენილნი და უჩინონი. არ არის განყოფა უმაღლესებსა და უმდაბლესებს შორის: „არა არს განწვალება ჰურიისა და წარმართისაჲ, რამეთუ თავადი არს უფალი ყოველთაჲ, რომელი განამდიდრებს ყოველთა, რომელნი ხადიან მას“ (რომ. 10, 12). ყველანი ერთნაირად არიან ღთის შვილები და ეკლესიის წევრები. ბუნებითი ცხოვრება კი უთანასწორობაზეა დაფუძნებული. იქ განვითარება გულისხმობს ერთი ნაწილის ამაღლებას და მეორის დამდაბლებას. იქ უთანასწორობა დადებითი საწყისია, რადგან განვითარების პროცესში წარმოშობს ბიოლოგიურად უფრო სიცოცხლისუნარიან ჯიშებს და ძლიერ ორგანიზმებს. ჯიშთა განსხვავება იქმნება ცხოვერბის განსხვავებული პირობებით. ასეთი ჯიშების ბრძოლას ბიოლოგიური საფუძველი აქვს და წარმოადგენს ბუნებითი განვითარების მამოძრავებელ ძალას. ეკლესიაში პიროვნული ეგოიზმი იქნებოდა ეკლესიური ერთობის უარყოფა. იქ ყველა ინდივიდუალურად თავისუფლდება ეგოისტური საწყისებიდან და შედის ეკლესიურ ერთიანობაში, ინარჩუნებს მხოლოდ ინდივიდუალური განსხვავებით დადებით არსს. ეკლესიის გარეშე ეგოიზმი ცხოვრების მთავარი მამოძრავებელი ძალაა. იქ პირადი კეთილდღეობა, საკუთარი ყოფის დამკვიდრება, საკუთარი მეობა ბიოლოგიური ფაქტია, რომელსაც ადამიანური ძალით ვერ ძლევ. ის აიძულებს ადამიანს, მთელი ძალების დაძაბვით მიაღწიოს დასახულ მიზანს და გრაკვეულ წილად აპირობებს ისტორიული პროცესის საერთო მიმართულებას.

ასე რომ, საერო ცხოვრების დიფერენციაცია მიმდინარეობს პროცესში, სადაც ერთი მხრივ, მოქმედებს ღვთაებრივი საწყისი, რომელიც მიილტვის იდუმალ, „უცნაურ“ ღმერთს და განვითარების ძირითადი მამოძრავებელი ძალაა  ძალაუფლება, უთანასწორობა, ეგოიზმი, მეორე მხრივ კი — ცხოველური მოთხოვნილებები, რომლებიც იმორჩილებენ ადამიანს და აგდებენ ვნებაში.

უცნობი: შენი სიტყვებიდან გამოდის, რომ ქრისტიანული თვალთახედვით ძალაუფლება, უთანასწორობა, ეგოიზმი ისტორიული პროცესის დადებითი საწყისია, მაგრამ როგორ? ძალაუფლება, როგორც მორალურად უმნიშვნელო, განურჩეველი ცნება, ასე თუ ისე წარმომიდგენია, მაგრამ როგორ დავუშვა, რომ ქრისტიანული მორალით უთანასწორობა და ეგოიზმი დადებითი მოვლენაა?

მოძღვარი: ამ საწყისებს დადებით მნიშვნელობა აქვს დიფერენციაციის პროცესში და არა თავისთავად. ის დადებითად ფასდება, როგორც ფაქტორი ბუნებითი განვითარებისა, სადაც „მორალის“ ცნება საერთოდ არ არსებობს.

უცნობი: ასევე არ მესმის, რა არის დადებითი იმაში, რასაც შენ იდუმალი ღმერთისკენ სწრაფვას ეძახი?

მოძღვარი: ღვთაებრივი სულის სისრულე ჭეშმარიტ ეკლესიაშია, მაგრამ ის ჩანს ბუნებაშიც. ის იხსნება ადამიანის შეგნებაში, შემოქმედებაში, მეცნიერებაში, ხელოვნებაში, ყველაფერში, რასაც კულტურა ეწოდება. ბუნებაში არ არის ზნეობრივი დაცემა, ბოროტი ნება, ზნეობრივი კანონის დარღვევა, ვნებათა ღელვა. ამიტომაც ღმერთი ბუნებაში იხსნება ნებისა და ზნეობრივი შეგნების გარეშე, ბუნებითი ყოფის სრულყოფილ ჰარმონიაში. ადამიანს შეგნებასა და შემოქმედებაში ღმერთი გამოჩნდება იმდენად, რამდენადაც არაა ეს ადამიანი შერყვნილი ცოდვით.

უცნობი: გამოდის, რომ ღვთაებრივი საწყისის ეს გამოჩენა შერყვნილია?

მოძღვარი: დიახ, და საღვთო წერილში განმარტებულია ამის მიზეზი. არაეკლესიური კაცობრიობის უდიდესი ნაწილი ეწინააღმდეგება ღვთაებრივ საწყისს და ბუნებრივია, რომ მისი ცხოვრება ვნებებითაა წალეკილი. როგორც მოციქული ამბობს: „ესენი, რაოდენი არა იციან, ჰგმობენ და რავდენი ვითარცა პირუტყუთა ბუნებით იციან, მათ შინა განიხრწნებიან“ (იუდ. 1, 10).

უცნობი: გამოდის, თუ რომ მთელი მსოფლიო ეკლესიური გახდება, კულტურა საჭირო არ იქნება?

მოძღვარი: ასეთ შემთხვევაში ის სულ სხვანაირი იქნებოდა.

უცნობი: დაიცადე. მაინც ვერ წარმოვიდგინე კულტურის პოზიტიური არსი. ავიღოთ, მაგალითად, ხელოვნება. საკითხს კონკრეტულად დავსვამ: ბეთჰოვენი საჭიროა?

მოძღვარი: ვისთვის?

უცნობი: როგორ თუ ვისთვის? ზოგადად,  რომ „ღმერთი გამოჩნდეს“, „მასში ღმერთი გამოეცხადოს“ ადამიანს?

მოძღვარი: საკითხის ასე დასმა არ შეიძლება. უფრო სწორად, ასე დასმულ კითხვაზე ვერ ვუპასუხებ „კი“-ს ან „არა“-ს.

უცნობი: მიპასუხე, როგორც გინდა.

მოძღვარი: კეთილი. ბეთჰოვენი საჭიროა, რადგან თავის შემოქმედებაში გამოაჩენს ეკლესიის გარეთ არსებულ ღვთაებრივ საწყისს. ის დადებითი მოვლენაა, რადგანაც არაეკლესიური ცხოვრების პროცესში პოზიტიური მნიშვნელობა აქვს. ის არ სჭირდება მას, ვინც ეკლესიის სისავსეში ცხოვრობს.

უცნობი: ე. ი. თუ ყველა ეკლესიის შვილი იქნებოდა, ბეთჰოვენი არავის დასჭირდებოდა. მაშინ რატომ ამბობ, რომ კულტურა და, შესაბამისად, ხელოვნებაც სხვანაირი იქნებოდა, თუ ყველა ეკლესიური ცხოვრებით იცხოვრებდა? შენი ნათქვამიდან გამოდის, რომ ამ შემთხვევაში კულტურა, მეცნიერება, ხელოვნება სავსებით არ იქნებოდა საჭირო.

მოძღვარი: არავითარ შემთხვევაში. ღმერთმა ადამიანს მისცა გარკვეული ინდივიდუალური ძალა: გონება, წარმოსახვა, შემოქმედებითი შესაძლებლობა. ეს ძალა შემთხვევით არ არის მოცემული. არ არის მოცემული ამაო ცნობისმოყვარებისათვის, ხორცის აღმძვრელი გამოგონებებისათვის, ვნების გამაღვივებელი ქმნილებებისათვის. ადამიანს შეუძლია კრძალვით განიხილოს  ღვთის შექმნილი ბუნება, შეისწავლოს მისი კანონები, განსჭვრიტოს მათში ღვთის ნება. ასეთი შემეცნება ღვთის შემეცნებაა. ადამიანს შეუძლია დაიმორჩილოს ბუნება, რათა გარეგნული ცხოვრება შინაგანი ამოცანების განსახორციელებლად გამოიყენოს, მაშინ ადამიანის გონების დიდებული აღმოჩენები ღვთისმსახურება ქნება. ადამიანს შეუძლია ხელოვნებაში ასახოს ის ღვთაებრივი სული, რომელსაც ხედავს სარწმუნოებრივი ხედვით ბუნებაშიც, ადამიანშიც, კაცობრიობის ცხოვრებაშიც, და მაშინ ხელოვნება ღვთის ჭვრეტა იქნებოდა. მთელი კულტურა იქნება ღვთაებრივის და ადამიანურის ჰარმონიული შერწყმა, როგორც თავად ადამიანი, ისე ცხოვრება.

უცნობი: მაშ მითხარი, რაში მდგომარეობს დიფერენციაციის პროცესი ერში, სადაც არ არის ყოველივე ეს, როგორ გაახლოებს ეს დიფერენციაცია შესაქმის საბოლოო მიზანს?

მოძღვარი: ახლა გვაქვს საკმაო საფუძველი, რათა პასუხი გავცეთ ამ კითხვაზე. კაცობრივი ცხოვრების პროცესში ხდება სიკეთისა და ბოროტების საბოლოო განყოფა. არაეკელსიურ  ყოფაში სიკეთეა ყველაეფრი, რაშიც გამოჩნდება ბუნებითი ყოფის ღვთიური საწყისი და იდუმალი ღმერთის ძიებაში თითქმის მიეახლება ჭეშმარიტ ღმერთს. ეს სიკეთე გვხვდება მეცნიერებაშიც, ხელოვნებაშიც, ყოველგვარ ადამიანურ შემოქმედებაში და მიღწევებში. ბოროტებად კი გვევლინება ის ხორციელი საწყისი, რომელიც უფრო და უფრო აბნელებსბუნებით ყოფაში გამოვლენილ ღვთის ხატს და კაცობრივ ცხოვრებაზე დამონებით მივყავართ საშინელ ზნეობრივ დაცემამდე. ასეთია ამ დიფერენციაციის პროცესი. შესაქმის საბოლოო მიზანს ის ემსახურება იმით, რომ ყოფს დადებით, რომელსაც მოიცავს ჭეშმარიტი ეკლესია, ბოროტისაგან, რომელიც ამზადებს ანტიქრისტეს მოსვლას.

უცნობი: რა დადებითს შეიცავს ეკლესია და როგორი ბოროტება ამზადებს ანტიქრისტეს მოსვლას?

მოძღვარი: ეკლესიას შეუძლია დაიტიოს ბუნების შემეცნება საერო მეცნიერებაში, სილამაზის აღქმა საერო ცხოვრებაში, სიკეთე კულტურასა და ადამიანთა განათლებაში, მაგრამ არა მთელი სისრულით. ამიტომაც ის უარყოფს ყოველივეს, რითაც მეცნიერება, ხელოვნება და კულტურა ემსახურება ცოდვას და გახრწნილებას. ეს ის ბოროტებაა, რომელიც ანტიქრისტეს მოსვლას ამზადებს. ეკლესიას ესმის ბუნებითი ყოფის დადებითი არსი — ძალაუფლება, უთანასწორობა და ეგოიზმი, თუმცა არ ღებულობს მათ ეკლესიურ ცხოვრებაში, სადაც ყველაფერი დამყარებულია სულიერ-ზნეობრივ ავტორიტეტზე, თანასწორობაზე და სიყვარულზე. მიუხედავად ამისა, ეკლესია თვლის, რომ ეს საწყისი ის ბოროტებაა, რომელიც ამზადებს ანტიქრისტეს მეუფებას. ძალაუფლების საწყისი მისი უსაზღვრო მბრძანებლობაა , უთანასწორობა — მისი აბსოლუტური ამპარტავნობა, ეგოიზმი — მისი აბსოლუტური თვითდამკვიდრება.

უცნობი: მაშ, საბოლოოდ რა დადებით შედეგს იძლევა არაეკლესიური ცხოვრების პროცესი?

მოძღვარი: სიკეთისა და ბოროტების დიფერენციაციას, იდუმალი ღმერთის მსახურებით ეკლესიასთან მიახლოებას, ადამიანის შემოქმედებაში დადებითი არსის გაღვივებას, რადგანაც სწორედ მასში იხსნება ღვთაებრივი საწყისი.

უცნობი: ეს კი კულტურას „ცარიელ კომედიად“ კი არ აქცევს, არამედ პედესტალზე აჰყავს იგი.

მოძღვარი: დიახ, ეს არ არის „კულტურის“ ამპარტავნული ამაღლების პროცესი, რომელიც ვერ ხედავს ადამიანური ცხოვრების ჭეშმარიტ არსს, სესბამისად, ვერც საერო ცხოვრების ჭეშმარიტ არსს. ადამიანის პირად ცხოვრებაში მთავარი — სულიერი მდგომარეობა — უმნიშვნელოდაა მიჩნეული, ნამდვილი წვრილმანი კი — გარეგნული კეთილდღეობა — უმთავრესად მიაჩნიათ… ასეა კაცობრივ ცხოვრებაშიც… ბევრისათვის ეკლესიის ბედზე და სიკეთისა და ბოროტების ბრძოლაზე საუბარი უაზრობაა, კაცობრივი ბედი და კულტურის მიღწევები კი ისტორიის ყველაზე მნიშვნელოვანი და ყველაზე არსებითი საქმე. მართალია, ეს უკანასკნელიც მნიშვნელოვანია და სულაც არ არის „უაზრო“, მაგრამ არ შეიძლება უმთავრესი ადგილი ეკავოს.

უცნობი: შეიძლება ჩავთვალოთ, რომ ყველაფერი, რასაც ისტორიულ პროცესზე ამბობ, წმინდა ეკლესიისა და წმინდა მამათა სწავლებებია?

მოძღვარი: ეკლესია ასწავლის ისტორიული პროცესის დასასრულსა და მის ცალკეულ მომენტებზე, მაგრამ ეს თავისთავად გვიხსნის მთელ გზას.

უცნობი: ვფიქრობ, რომ ისტორიული პროცესის საერთო გაგება სრულყოფილი არ იქნება, თუ მის დასასრულზე არ ვისაუბრებთ.

მოძღვარი: სავსებით სწორია.

უცნობი: ამიტომ გთვხოვ, ამაზეც დაწვრილებით მელაპარაკე.

მოძღვარი: ამაზე უკვე მე არ ვისაუბრებ. ამაზე საუბრის უფლება არავის არა აქვს, თვინიერ წმინდა ეკლესიისა და წმინდა მამებისა.

დავიწყოთ სამყაროს საერთო მდგომარეობით. სანამდე მიიყვნას ცხოვრებსა ისტორიული პროცესი? უფალმა თავის მოწაფეებს უთხრა: „აღდგეს ნათესავი ნათესავსა ზედა და მეუფებაჲ მეუფებასა ზედა, და იყვნენ სიყმილნი და სრვანი და ძრვანი ადგილად-ადგილად“, „მაშინ მიგცნენ თქუენ ჭირსა და მოგწყჳდნენ თქუენ, და იყვნეთ თქუენ მოძულებულ ყოველთაგან წარმართთა სახელისა ჩემისათჳს“, „და განმრავლებითა უსჯულოებისაჲთა განჴმეს სიყუარული მრავალთაჲ“, „რამეთუ იყოს მაშინ ჭირი დიდი, რომელი არა იყო დასაბამითგან სოფლისაჲთ, ვიდრე აქამდე, არცაღა ყოფად არს“ (მთ. 24, 7, 9, 12, 21).

მოციქული მსოფლიოს საერთო მდგომარეობაზე ამბობს: „ესე უწყოდე, რამეთუ უკუანაჲსკნელთა დღეთა მოიწინენ ჟამნი ბოროტნი. და იყვნენ კაცნი თავის მოყუარე, ვეცხლის მოყუარე, ლაღ, თავმოთნე, ამპარტავან, მგმობარ, მამა-დედისა ურჩ, უმადლო, უღირს, უყუარულ, უწირავ, მასმენელ, უთმინო, დაუმჭირველ, უზავ, დაუმშჳდებელ, კეთილის მოძულე, შინა-განმცემელ, წარმდებ, აღზუავებულ, გულის თქუმის მოყუარე უფროჲს, ვიდრე ღმრთის მოყუარე. აქუნდეს ხატი ღმრთის მსახურებისაჲ და ძალსა მისსა უარ-ჰყოფდენ. და ამათგანცა განეშორე“. „და ყოველთავე რომელთა ჰნებავს ღმრთის მსახურებით ცხორებაჲ ქრისტე იესუჲს მიერ, იდევნენ. ხოლო უკეთურნი კაცნი და გრძნეულნი წარემატებოდიან უძჳრესისა მიმართ, აცთუნებდენ და სცთებოდიან“. „რამეთუ იყოს ჟამი, ოდეს სიცოცხლისა ამას მოძღურობასა არა თავს-იდებდენ, არამედ გულის თქუმისაებრ თავისა თჳსისა შეიკრებდენ მოძღუართა ქავილითა ყურთაჲთა; და ჭეშმარიტებისაგან სასმენელნი თჳსნი გარე-მიიქცინენ და ზღაპრებასა მიექცენ“ (ტიმ. 3, 1-5; 12-13; 4, 3-4).

წმინდა მამები თითქოს ხედავდნენ ამ მომავალ საშინელ დღეებს. წაიკითხე ეფრემ ასური და ყველა თეორიულ დებულებაზე უკეთ გაიგებ, რა არის ისტორიული პროცესი: „ყოვლადწმიდა მეუფემ დაუშვა, რომ სამყარო ჩაძირულიყო პირმოთნეობის ცოდვაში, რადგანაც თავად ადამიანებმა გადაწყვიტეს  დაევიწყებინათ ღმერთი და შეეყვართ ბოროტი. იმ დროებაში მძიმე იქნება მართალთა მოღვაწეობა, რადგანაც მრავლად აღსრულდება ცრუ გამოცხადება და სასწაულები, როცა ბოროტი შეეცდება მიემსგავსოს ღმერთს, ირფენს ჰაერში და ეშმაკები ანგელოზთა სახით გამოეცხადებიან მოწამეებს…“; „მაშინ მძლავრად ამიოხრებს და ამოიგმინავს ყოველი სული; მაშინ ყველა დაიანხავს, რომ გამოუთქმელი მწუხარება იმორჩილებს დღითი-დღე, არ იქნება საკვები, რომ შიმშილი დაიცხრონ. მკაცრი ზედამხედველები მცირედ საზრდელს მისცემენ მხოლოდ მას, ვისაც შუბლსა და მარჯვენა მხარზე ექნება მტარვალის ბეჭედი. შვილები დედების კალთებში მოკვდებიან, დედები შვილებს დააკვდებიან, მოკვდება მამა დედასა და შვილებთან ერთად სავაჭროზე და არავინ გამოჩნდება მათი დამმარხავი. ქუჩაში დაყრილი გვამების ზრწნილების სუნისაგან შეწუხდებიან ცოცხლები და დილაობით ინატრებენ: „როდის დაღამდება, რომ დავისვენოთ“, შებინდებისას კი მწარედ ატირდებიან: „ნეტა მალე გათენდეს, რომ თავი დავღწიოთ თავს დატეხილ მწუხარებას“, მაგრამ არსად არ არის გასაქცევი და თავშესაფარი, რადგან ყველგან უბეუდრება ტრიალებს…“; „ოქრო და ვერცხლი, ატლასი და დიდება ვერ იქნება სარგებელი ამ საშნელ ჟამს, ცოცხლები მიცვალებულთა ბედს ინატრებენ, ოქრო და ვერცხლი ქუჩაში დაიყრება, მაგრამ არავინ მიეახლება, რადგან საძაგლობაა ყველაფერი…“; „გოდებით ხვდებიან მამა — ძეს, ძე — მამას, დედა — ასულს. მეგობრებს ჩახუტებული მეგობრები ქუჩაში აღესრულებიან, ძმებს ჩახვეული ძმები კვდებიან. ქრება სილამაზე პირისახიდან და ადამიანები მიცვალებულებს ემსგავსებიან. საძაგელი და საძულველი გახდება ქალის სილამაზე, დაჭკნება ყოველი ხორცი. ისინი, ვინც მძვინვარე მხეცს დაემორჩილნენ, მივლენ მასთან და შეევედრებიან: „მოგვეცი სასმელი და საჭმელი და განდევნე ჩვენგან შხამიანი გველები“. ის კი უპასუხებს: „როგორ დაგაპუროთ, ცა წვიმას არ გვაძლევს, მიწა — ხორბალს…“; „ატირდება მიწა და წყალი, ატირდება ჰაერი, ატირდებიან მრისხანე მხეცები და ცის ფრინველები; ატირდებიან  მთები და კლდეები, ატირდებიან ხეები ველზე; ატირდებიან ზეციური მნათობები ადამიანთა მოდგმის გამო, რადგან მათ დაივიწყეს მაღალი ღმერთი და მიენდნენ ბოროტს, მაცხოვრის ცხოველსმყოფელი ჯვრის ნაცვლად მიიღეს ბილწი და ღვთისმებრძოლი დამღა. ატირდება მიწა და წყალი, რადგან ადამინის ბაგეთაგან ვერ მოისმენენ ლოცვასა და ფსალმუნებას, ატირდება ქრისტეს ეკლესია, რადგან არ იქნება მსახურება და მსხვერპლშეწირვა…“; „მაგრამ უფალი თავის გულმოწყალების გამო გამოაგზავნის ილია თეზბიტელს და ენოქს, რათა მათ აუწყონ კაცობრიობას ღვთის განგებულება, ასწავლონ, რომ შიშის გამო არ დაემორჩილონ მტარვალს; „ნუ დაუჯერებთ მას, ნუ დაემორჩილებით ღვთისმგმობელს, ნუ შეშინდებით, რადგანაც მხეცი მალე დაუძლურდება, მაღალი ღმერთი მოდის ზეციდან მათ დასასჯელად, ვისაც მისი ნიშნების არ სჯეროდა…“;  „გამოჩნდებიან ისეთებიც, ვინც შეისმენენ წინასწარმეტყველთა ქადაგებას…“ (თხზ. ნაწ. 2 და 3).

ასეთი იქნება ზოგადი მდგომარეობა ანტიქრისტეს გამოჩენის წინ: „მაშინ გამოჩნდეს უშჯულოჲ იგი, რომელი-იგი უფალმან აღჴოცოს სულითა პირისა მისისაჲთა და განაქარვოს იგი გამოჩინებითა მით მოსლვისა მისისაჲთა, რომლისა-იგი მოსლვაჲ არს შეწევნითა ეშმაკისაჲთა, ყოვლითავე ძალითა და ნიშებითა და სასწაულებითა ტყუილისაჲთა და ყოვლითავე საცთურითა სიცრუისაჲთა და წარწყმედულთა მათ შორის, რამეთუ ვინაჲთგან სიყუარული იგი ჭეშმარიტებისაჲ არა შეიწყნარეს, რაჲთამცა ცხონდეს იგინი“ (2 თეს. 2, 8-10).

წმინდა იოანე ღვთისმეტყველი გამოცხადებაში ანტიქრისტეს შესახებ ამბობს: „და დავდეგ მე ქჳშასა ზედა ზღჳსასა და ვიხილე მჴეცი ერთი აღმომავალი ზღჳთ, რომელსა აქუნდეს ათნი რქანი და შჳდნი თავნი, და რქათა ზედა მისთა ათნი გჳრგჳნნი, და თავთა ზედა მისთა სახელნი გმობისანი. და მჴეცი იგი, რომელ ვიხილე, იყო მსგავსი ვეფხისაჲ, და ფერჴნი მისნი, ვითარცა დათჳსანი, და პირი მისი, ვითარცა პირი ლომისაჲ. და მისცა მას ვეშაპმან მან ძალი თჳსი და საყდარი თჳსი და ჴელმწიფებაჲ დიდი და თაყუანის-სცეს ვეშაპსა მას, რომელმანცა მისცა ჴელმწიფებაჲ იგი მჴეცსა მას; და თაყუანის-სცეს მჴეცსა და იტყოდეს: ვინ არს მსგავს მჴეცისა მის? ვინ შემძლებელ არს ბრძოლად მისა? და მიეცა მას პირი დიდადმეტყუელი და მგმობარი, და მიეცა მას ჴელმწიფებაჲ ყოფად ბრძოლისა ორმეოც და ორ თთუე. და აღაღო პირი თჳსი გმობად ღმრთისა მიმართ, გმობად სახელისა მისისა და სამკჳდრებელისა მისისა, და ცათა შინა დამკჳდრებულთა მათ. და მიეცა მას ბრძოლისაცა ყოფად წმიდათა მიმართ და ძლევად მათდა; მიეცა მას ჴელმწიფებაჲ ყოველსა ზედა ტომსა და ერსა, და ენასა და ნათესავსა. და თაყუანის-სცენ მას ყოველთა მკჳდრთა ქუეყანისათა, რომელთა სახელები არა დაწერილ არს დასაბამითგან სოფლისაჲთ წიგნსა მას ცხორებისასა კრავისა მის დაკლულისა“ (გამოცხ. 13, 1-2, 4-8).

ანტიქრისტეს პიროვნებაზე წმ. ეფრეს ასური ამბობს: „ის შეაშფოთებს სამყაროს, მისწვდება მის კუთხეებს, შეავიწროებს, შებილწავს მრავალ სულს; მრისხანე, მკაცრი, უწესრიგო, უზნეო, საშინელი, ცბიერი, საძულველი, დამღუპველი, უსირცხვილო უწმინდურების მორევში ჩააგდებს მოკვდავთ, აღასრულებს მრავალ ცრუ სასწაულს“ (თხზ. ნაწ. 2).

ვუახლოვდებით ბოლო მომენტს, მსოფლიო კატასტროფას, სამყაროს აღსასრულს. აი, რა უთხრა მაცხოვარმა მოწაფეებს ელეონის მთაზე: „ხოლო მეყსეულად შემდგომად ჭირისა მის მათ დღეთაჲსა მზე დაბნელდეს, და მთოვარემან არა გამოსცეს ნათელი თჳსი, და ვარსკულავნი დამოცჳვენ ზეცით, და ძალნი ცათანი შეიძრნენ. და მაშინ გამოჩნდეს სასწაული ძისა კაცისაჲ ცათა შინა, და მაშინ იტყებდენ ყოველნი ტომნი ქუეყანისანი და იხილონ ძე კაცისაჲ მომავალი ღრუბელთა ზედა ცისათა ძალითა და დიდებითა მრავლითა“ (მთ. 24, 29-30).

„ვითარცა ელვაჲ რაჲ გამობრწყინდის მზისა-აღმოსავალით და ჩანნ ვიდრე დასავალადმდე, ეგრეთ იყოს მოსლვაჲ ძისა კაცისაჲ“ (მთ. 24, 27). პეტრე მოციქული მაცხოვრის მეორედ მოსვლაზე ასე ამბობს: „მოიწიოს დღე იგი უფლისაჲ, ვითარცა მპარავი ღამისაჲ, რომელსა შინა ცანი მძაფრიად წარჴდენ და წესნი იგი დაიწუნენ და დაზულენ და ქუეყანაჲ და მას შინა საქმენი დაიწუნენ “ (2 პეტ. 3, 10).

ეს საშინელი მომენტი დამღუპველი კი არა, სამყაროს გარდასახვა, ფერისცვალება იქნება. პეტრე მოციქულის სიტყვებით: „ისწრაფდეთ მოსლვასა მას დღისა მის ღმრთისასა, რომელსა შინა ცანი მჴურვალენი დაიჴსნენ და წესნი დაიწუნენ და დადნენ“ (2 პეტ. 3, 12).

მოციქული პავლე ფერისცვალების ამ მომენტს საიდუმლოს უწოდებს: „აჰა ესერა საიდუმლოსა გითხრობ თქუენ: ყოველთავე უკუე არა შევისუენოთ, ხოლო ყოველნივე განვახლდეთ მეყსა შინა წამსა თუალისა უკუანაჲსკნელითა მით საყჳრითა, რამეთუ საყჳრსა დაეცეს, და მკუდარნი იგი აღდგენ უხრწნელნი, და ჩუენ განვახლდეთ“ (1 კორ. 15, 51-52).

ყოფიერების ეს ენითგამუთქმელი გარდასახვა წმ. იოანე ღვთისმეტყველმა ახალი იერუსალიმის სახით დაგვიხატა: „და წარმიყვანა მე სულითა მთასა მაღალსა და დიდსა და მიჩუენა მე ქალაქი წმიდაჲ იერუსალჱმი, გარდამომავალი ზეცით ღმრთისაგან. და აქუნდა დიდებაჲ ღმრთისაჲ. მნათობი მისი მსგავს იყო ქვასა პატიოსანსა, ვითარცა ქვასა იასპსა ბროლის-სახესა. და აქუნდა ზღუდე დიდი და მაღალი და ბჭენი ათორმეტნი და სახელები წერილი, რომელ არს სახელები ძეთა ისრაჱლისათაჲ“; „და საფუძველნი ზღუდისანი ყოვლითა ქვითა პატიოსნითა შემკულნი. საფუძველი პირველი იასპი, მეორე საფირონი, მესამე ქალკიდონი, მეოთხე სამარაგდე, მეხუთე სარდონიხოჲ, მეექუსე სარდიოჲ, მეშჳდე ოქრო-ქვაჲ, მერვე ბივრილი, მეცხრე ტოპაზი, მეათე ხრჳსოპასოჲ, მეთერთმეტე იაკინთი, მეთორმეტე ამეთჳსოჲ. და ათორმეტნი იგი ბჭენი იყვნეს ათორმეტნი მარგალიტნი. თითოეული ბჭე იყო ერთისა და ერთისა მარგალიტისაჲ. და უბანი ქალაქისაჲ მის — ოქროჲ წმიდაჲ და ჭიქაჲ ბრწყინვალე. და ტაძარი არა მიხილავს მას შორის, რამეთუ უფალი ღმერთი, ყოვლისა მპყრობელი, ტაძარ მისა არს, და კრავი იგი. და ქალაქსა მას არა უჴმს მზე, ანუ მთოვარე მნათობად, რამეთუ დიდებამან ღმრთისამან განანათლა იგი, და სანთელ მისა არს კრავი იგი“; „და ბჭენი მისნი არა დაეჴშნენ დღისი, რამეთუ ღამე მუნ არა იყოს“; „და არა შევიდეს მუნ ყოველივე შეგინებული და მოქმედი ბოროტისაჲ და ტყუვილისაჲ, გარნა დაწერილნი იგი წიგნსა მას ცხორებისა კრავისასა“; „და ყოველი წყევაჲ არა იყოს მუნ. და საყდარი იგი ღმრთისაჲ და კრავისაჲ მას შინა იყოს. და მონანი მისნი ჰმსახურებდენ მას“ (გამოცხ. 21, 10-12,19, 21-22, 25, 27; 22, 3).

უცნობი: საოცარია წინასწარმეტყველური ძალა! ამ სიტყვებს დამტკიცება არ სჭირდება.

მოძღვარი: ძლივს წამოგცდა ის, რასაც ამდენი ხანია ველოდები შენგან. მაინ ცდაგრჩა რამე შეკითხვა?

უცნობი: დიახ, კიდევ ერთი, თუმცა არ ვიცი, შეგიძლია უცებ უპასუხო მას?

მოძღვარი: მითხარი, თუ შესაძლებელია, შევეცდები, ვუპასუხო.

უცნობი: ჭეშმარიტებას, რომელიც ჩემი აზრით, შევიმეცნე, ერთი ღვისება აქვს, ყოველ შემთხვევაში მე ასე ვგრძნობ. შეუძლებელია, ის უბრალოდ „ვიცოდე“, აუცილებლად სხვაგვარად უნდა დავიწყო  ცხოვრება.

მოძღვარი: სრული ჭეშმარიტებაა.

უცნობი: ჩემი შეკითხვაც სწორედ ამას ეხება: „ჭეშმარიტების აღიარებიდან როგორ უნდა გადავიდე სულიერ ცხოვრებაში? როგორ მივიღო ნამდვილი რწმენა, ვისწავლო ლოცვა, როგორ შევიქმნა ჩემთვის — შენი სტყვებით — „მონასტერი ერში“?

მოძღვარი: სულიერი ცხოვრების გზას უნდა დაადგე.

უცნობი: ამისთვის რა უნდა გავაკეთო?

მოძღვარი: ამაზე სხვა დროს გიპასუხებ.

დიალოგი 10

სულიერ ცხოვრებაზე

მოძღვარი: რა უნდა გააკეთო, რომ სულიერი ცხოვრების გზაზე დადგე? ალბათ ვერც წარმოგიდგენია, რა ძნელია და ამავე დროს რა ადვილი!

უცნობი: მესმის, რომ ძნელია, მაგრამ არ ვიცი, რატომაა ადვილი.

მოძღვარი: ერთი ოპტელი ბერი ამბობს: „ყველამ იცის, რომ მონასტრული ცხოვრება ძნელია, მაგრამ ცოტას თუ წარმოუდგენია, რომ ის ყველაზე ამაღლებული, ყველაზე წმინდა, ყველაზე მშვენიერი და ადვილია. ადვილია, რადგან მიმზიდველია, ტკბილია, ნათელია, სიხარულით ბრწყინავს. ჭეშმარიტება მცირეთა მხარესაა“.

ის ამას მონაზვნობაზე ამბობს. იგივე შეიძება ითქვას ზოგადად სულიერ ცხოვრებაზე. ამიტომაც ამბობს მაცხოვარი: „უღელი ჩემი ტკბილ არს, და ტვირთი ჩემი სუბუქ არს“ (მთ. 11, 13).

რა არის ქრისტეს უღელი და ტვირთი, თუ არა სულიერი ცხოვრება! მოციქული გვასწავლის: „გიხაროდენ“! ის ქრისტეში სიხარულზე მიგვითითებს. ამიტომაც არის ადვილი სულიერი ცხოვრების გზაზე შედგომა.

იგივე მამა ამბობს: „უფალმა თავის საყვარელ მოწაფეებს უთხრა: „ნუ გეშინინ, ჩემო სამწყსოვ, რამეთუ ღმერთმა ინება მოგანიწოთ — რა? ფიქრობთ სიამე? სიმდიდრე? სიტკბოება? არა, მეუფება! სადაც არის სიკეთე, საგანძური, სილამაზე, დიდება, ნათელი, სიხარული, სიყვარული, ღვთაებრივი ცხოვრება და მარადიული მხიარულება. ეს მეუფება საუკუნეთა მეუფებაა, მის წინაშე ამსოფლიური მეუფება მხოლოდ კვამლი და ნაცარია! ნათლისა და სიხარულის ამ მარადიულ სამეფოში გაქვს შენ და ქრისტეს მიერ შეყვარებულთ სამეფო ადგილი“.

რამ შეიძლება დააფიქროს ადამიანი სულიერი გზის არჩევისას? გზა ხომ მხოლოდ ორია — ვიწრო, რომელსაც ცხონებისაკენ მივყავართ და ფართო, რომელიც წარწყმედისაკენ მიგვიძღვება. ცხონების გზა — სულიერი ცხოვრება, წარსაწყმედელისა კი — ხორციელი. როგორც მოციქული ამბობს: „უკუეთუ ჴორციელად სცხონდებოდით, მოსიკუდიდ ხართ; ხოლო უკუეთუ სულითა ჴორცთა საქმესა მოაკუდინებდეთ, სცხონდეთ“ (რომ. 8, 13).

უცნობი: გზის არჩევასთან დაკავშირებით მე ეჭვი არ მეპარება. ცხოვრებას ისე თუ შეხედავ, როგორც მე ვუყურებ დღეს, არჩევანის გაკეთება ძნელი არაა. ეს მართალია. მე გეკითხები, როგორ დავდგე ამ გზაზე. რით დავიწყო? მე თითქმის ცხოვრების ბოლოში გავედი და სხვა გზით მივდიოდი ამ გზაზე ჩემთვის ყველაფერი გასაგები და მისაღებია. სულიერი ცხოვრება კი ჩემგან შორსაა, უცხოა და გაუგებარი. მივხვდი, რომ არასწორად ვიცხოვრე, ახლა სხვაგვარად მინდა ცხოვრება, იმ ჭეშმარიტების შესაბამისად, რასაც ვხედავ. გეკითხები, როგორ მოვიქცე?

მოძღვარი: დიახ, სწორედ ასე გავიგე შენი შეკითხვა და გიპასუხებ, მაგრამ მინდა თავიდან, ასე ვთქვათ, პირველი სიტყვიდან დავიწყოთ.

უცნობი: სახელდობრ?

მოძღვარი: იმისთვის, რომ სულიერი ცხოვრების გზაზე დავდგეთ, ცხადად უნდა წარმოვიდგინოთ ორივე გზა — გზა სულიერი ცხოვრებისა, რომელსაც ცხონებისკენ მივყავართ და გზა ხორციელი ცხოვრებისა, რომელიც წარსაწყმედელში მიგვიძღვის და სულის სიღრმეში უნდა გადავწყვიტოთ სულირ გზაზე შედგომა. ამ გადაწყვეტილებით უნდა დაიწყოს ყოველი ადამიანის სულიერი ცხოვრება პირველი ნაბიჯის გადადგმა ადვილია, რადგან ადვილია არჩევანის გაკეთება სიცოცხლესა და სიკვდილს შორის. შეგნებულად სიკვდილს მხოლოდ უგუნური ადამიანი ირჩევს. და თუ გაცნობიერებული გაქვს, რომ ხორციელი, საერო ცხოვრება სიკვდილია, ეკლესიური კი — სიცოცხლე, უყოყმანოდ აირჩევ ეკლესიური ცხოვრების გზას. ეს გადაწყვეტილება თავისი მნიშვნელობით შენი შინაგანი სამყაროსთვის მონასტერში წასვლას ნიშნავს. შენი სულიერი მდგომარეობა იცვლება. ახალი თვალით შეხედავ იმას, რითიც ადრე ცხოვრობდი. გაგაოგნებს შენი ადრინდელი ცხოვრება, ნახავ, რამდენ ცოდვას, უზნეობას, უწმინდურობას იტევდა იგი. როგორი ცარიელი და უმიზნო იყო. შენი წარსული მოგეჩვენება საძაგელ სიზმრად და რამდენი წლისაც არ უნდა იყო, იგრძნობ, რომ თავიდან იწყებ ცხოვრებას. გაგაოგნებს ეს გარდასახვა და გაოცებული შეეკითხები საკუთარ თავს: „როგორ ვცხოვრობდი ადრე? როგორ ვერ ვამჩნევდი იმას, რასაც დღეს ვხედავ? ეს ხომ ასეთი ნათელი, ასეთი უეჭველია“. იმავდროულად შეგიპყრობს სირცხვილის განცდა წარსულის გამო. იგრძნობ მონანიების დაუოკებელ წყურვილს. ეს პრიველი ნაბიჯია  ახალი ცხოვრების გზაზე, მარგამ აქაც ახალი ცდუნება გელოდება: ეს არის სირცხვილის და ცოდვის შეცნობის განცდა. ამ განცდას ან სიცოცხლესთან მიყავრხარ, ან სიკვდილთან. სიცოცხლესთან მიყავხარ, თუ ის შენში ცხონების წყურვილს გააღვიძებს, თუ მას ღვთის სიკეთის იმედი გაანათებს, თუ შენში არ ჩაკლავს რწმენას იმისა, რომ ღმერთი დაიცავს თავის ქმნილებას და მიგიღებს უძღები შვილივით სიკვდილისკენ მიყავხარ, თუ სასოწარკვეთილებაში ჩაგაგდებს. იცოდე: სულიერი ცხოვრების პირველივე ნაბიჯებიდან აგედევნება ბოროტის მანქანება!ის ადამიანს სულიერი ამაღლების ყველა საეფხურზე ელოდება და ცდილობს ბოროტისაკენ მიდრიკოს მისი სიკეთე. გახსოვდეს, ყველა სიკეთეს აქვს რაღაც ზღვარი, რომლის გადალახვამაც შეიძლება ბოროტებად აქციოს იგი ამ ზღვარის შეამჩნევა ადამიანს რა შეუძლია, ეს ღვთის განგებით ხდება, ამიტომაც თვითდაჯერება ყველაზე საშიში ცოდვაა, რადგან მასში იმალება სხვა ცოდვები. მაცდური შეეცდება შენი კეთილი სინანული ბოროტი გულგატეხილობით შეცვალოს. ის გეტყვის უიმედო სიტყვებს, რომ გვიანია რამე შეცვალო, რომ ამის ძალა არ შეგწევს, რომ დაიღუპები, არ ღირს ახალი ცხოვრების დაწყება, მაინც ვერაფერს შეძლებ.

უცნობი: მე ჯერ არ დამიწყია ახალი ხცოვრება, ეს აზრები კი უკვე მიტრიალებს თავში.

მოძღვარი: განდევნე ისინი. არ მისცე ნება, შენს გულში შეყოვნდნენ, ეს აზრები ეშმაკისგანაა. სულიერი ცხოვრება დროზე არაა დამოკიდებული. ამის მაგალითად ავაზაკი გამოდგება, რომელსაც მეყსეულად განეღო ცათა სასუფეველი. ამაზე მეტყველებს უამრავი შემთხვევა მამათა ცხოვრებიდან. ცხოვრების თავიდან დაწყება ყოველთვისაა შესაძლებელი. ასაკი? რა მნიშვნელობა აქვს მას სულიერ ცხოვრებასთან მიმართებაში? განა ყველა ასაკში ერთნაირად ახლოს არა ვართ სიკვდილთან? განა არ შეიძლება სიყრმეში წარწყმდე სულიერად და სიბერეში იხსნა შენი სული?

უცნობი: როგორ უნდა შევიმეცნო ჩემი ცოდვა?

მოძღვარი: ეკლესიაში უნდა აღიარო შენი ცოდვები და მიტევების შემდეგ ეზიარო წმინდა საიდუმლოს.

უცნობი: ნუთუ აქედან უნდა დავიწყო? ვფიქრობ, ჯერ არ ვარ მზად იმისთვის, რომ ვეზიარო. ეს რწმენის სისრულეს და ცხოვრების წესის სიწმინდეს მოითხოვს. სხვა მხრივ, თვით ეკლსიის სწავლებით, ჩემი ზიარება იქნება „დასაჯელი და სასჯელი“.

მოძღვარი: ღირსეულად მხოლოდ წმინდანები როდი ეზიარებიან და რწმენის არასრულყოფილებამ არ უნდა დააბრკოლოს ადამიანი წმინდა ზიარების მიღებაში. მკურნალი ჯანმრთელს კი არა, ავადმყოფს სჭირდება. ქრისტე მარტო მართალთათვის არ მოსულა, არამედ ცოდვილთა გამოსახსნელად. ზიარება წყაროა ჩვენი სრულყოფილებისა და რწმენაში განმტკიცებისა. როგორ უნდა მოვითხოვოთ ცხოვრების და რწმენის სრულყოფილება და მერე დავრთოთ ზიარების ნება?!

უცნობი: მაგრამ ხომ არსებობს რაღაც პირობა ზიარებისთვის?

მოძღვარი: არსებობს — ეს აღსარებაა!

უცნობი: მაგრამ შენ ხომ ამბობდი, რომ ჩვენი აღსარება არაფერია ჩვენს ცოდვებთან შედარებით?

მოძღვარი: დიახ! და ჩვენი მოუნანებლობა უნდა ვაღიაროთ, როგორც ცოდვა. თუ შენ არ გაქვს სურვილი ცოდვაში დარჩენისა, თუ არ შეგიყვარდა ცოდვა, თუ გრცხვენია მისი — წმინდა ეკლესია მღვდლისთვის მინიჭებული უფლებით, გიხსნის ყველა ცოდვას და შენ ღირსი გახდები ზიარებისა. იგივე ითქმის რწმენის უძლურებაზე. აღიარე, რომ შენი რწმენა უსუსური და სუსტია, მაგრამ გინდა გწამდეს. შენ ხმობ: „მრწამს, უფალო, შემეწიე ურწმუნოებასა ჩემსა“ (მკ. 9, 24). ამ აღიარებით შენი ზიარება ღისრეუილ გახდება. სულიერ გზას უნდა შეუდგე სინანულით და განმტკიცდე საღვთო ევქარისტიის საიდუმლოთი . ზიარება წელიწადში ერთხელ კი არ უნდა, როგორც ახლა დაამკვიდრეს, არამედ ხშირად, როგორც მონასტერშია მიღებული. რადგანაც ხშირი ზიარების გარეშე არ არსებობს სულიერი ცხოვრება ერში. ხორცი უძლურდება და მჭლევდება, როცა საზრდელი არა აქვს, სული კი ზეციურ საზრდელს ითხოვს. სხვაგვარად ისიც დამჭლევდება და დაუძლურდებაზიარების გარეშე ჩაქრება სულიერი ცეცხლი, საერო ნაგავი ჩახერგავს სულს. ამ ნაგვისგან ცეცხლი განგვწმენდს. სულიერი ცხოვრება განყენებული ღვთისმეტყველება კი არაა, არამედ რეალური და ყველაზე უეჭველი ცხოვრება ქრისტეში. როგორ დაიწყება ის, თუ ამ საშინელი და დიდი საიდუმლოთი ქრისტეს სულს არ მიიღებ? როგორ იცხოვრებ ქრისტეში, თუ მის სისხლსა და ხორცს არ მიიღებ? აქაც არ მიგატოვებს მტერი თავდასხმის გარეშე. აქაც ათასგვარ საცდურს გამოგიგონებს. ის მრავალ შინაგან და გარეგან ბარიერს აღმართავს. ხან მოუცლელობა შეგაწუხებს, ხან უძლურება, ხან „უკეთ მომზადების“ სურვილი შეგიპრყრობს. არ მოუსმინო, წადი, თქვი აღსარება, ეზიარე. შენ ხომ არ იცი, როდის მიგიხმობს უფალი

უცნობი: კარგი, ასე ვიზამ.

მოძღვარი: სულიერი ცხოვრება მოითხოვს მთელი ცხოვრების გაეკლესიურებას. თუ მკვეთრ ზღვარს არ გაავლებ შენს ცხოვრებასა და გარემოს შორის, წუთისოფელი აუცილებლად მოგერევა, თავის მონად გაქცევს. უფალმა განყოფის მახვილი მოიტანა: „ეგრე ჰგონებთ, ვითარმედ მშჳდობისა მოვედ მიფენად ქუეყანასა ზედა? არა, გეტყჳ თქუენ, არამედ განყოფად. რამეთუ იყვნენ ამიერითგან ხუთნი სახლსა შინა ერთსა განყოფილ: სამნი ორთაგან და ორნი სამთაგან“ (ლკ. 12, 51-52). ასე უნდა გაემიჯნო ყველას და ყველაფეს, რაც კაცობრივ საწყისს შეიცავს. ასეთი შინაგანი დაყოფის გარეშე შეუძლებელია სულიერი ცხოვრება.

უცნობი: რას გულისხმობ „ცხოვრების გაეკლესიურებაში“?

მოძღვარი: შეგიძლია წარმოიდგინო განსხვავება მონასტერსა და სულიერ ცხოვრებას შორის?

უცნობი: რა თქმა უნდა.

მოძღვარი: გესმის, რომ მონასტრული ცხოვრება გაეკლესიურებულია და ამით უპირისპირდება საერო ცხოვრებას?

უცნობი: დიახ!

მოძღვარი: მონასტრული ცხოვრების შექმნა ერში — აი, ის „გაეკლესიურება“, რომელიც აუცილებელია სულიერი ცხოვრების გზაზე შემდგართათვის.

უცნობი: თეორიულად მესმის შენი მსჯელობა ერში ეკლესიის შესახებ, მაგრამ როგორ განვახორციელო პრაქტიკულად?

მოძღვარი: წარმოიდგინე, რომ მონასტერში ცხოვრობ, მონასტრის ირგვლივ კი მაღალი კედელია. კარებთან ბერი დგას, რომელიც უცხოებს არ უშვებს შიგნით. მონასტერში ტაძარია, შენ იქ დადიხარ სალოცავად. ტაძრის გარეთ შენი ხცოვრება სენაკში გრძელდბა. შენ გაქვს ლოცვის საეკლესიო კანონი, კითხულობ წმინდა წერილს, წმინდა მამათა თხზულებებს, უღრმავდები საღვთო საიდუმლოებებს. ტაძრის და კელიის გარეთ თონეში, ბოსტანში, გომურში მორჩილებას, ხანდახან ძალიან მძიმეს, აღასრულებ. გყავს სულიერი მოძღვარი, რომელიც ხელძღვანელობს შენს სულიერ ცხოვრებას, მას მიანდე შენი ცხოვრება. ინახავ მარხვებს და მთელი შენი ცხოვრება დამყარებულია საეკლესიო წესებზე. მონაზვნობა — ტაძარია, რომელმაც მოიცვა მთელი შენი ცხოვრება. ახლა წარმოიდგინე, რომ მონასტერი ერში გადმოიტანეს, მას კედლები არა აქვს. სად არის შენი მონასტრის ტაძარი? ეს ის ტაძარია, სადაც შენ დღეს ეზიარები. არ შეგიძლია იმდენი დრო გაატარო იქ, რამდენსაც მონასტერში ატარებდი, მაგრამ ამ ტაძარში ცხოვრება უმთავრესია შენთვის. სად არის შენი სენაკი? ხმაურიან საცხოვრებელ ბინებშია გადატანილი, მაგრამ აქაც სენაკად რჩება. თუმც ირგვლივ ხმაურია და ფანჯრებიდან საეკლესიო საგალობლების ნაცვლად ვულგარული სიმღერები, ამაო საუბრები და მთვრალთა ღრიანცელი ისმის, შენს სენაკში მონასტრული სიწყნარე და ცხოვრება გრძელდება. შენი ოთახი იმ სენაკად უნდა დარჩეს, სადაც ყველაფერი ლოცვის და სიმშვიდის სულითაა გაჟღენთილი. ბევრი საქმე გაქვს, ის „მორჩილებად“ უნდა მიიღო, მაგრამ სული და გული არ ჩაატანო, როგორც ამას თონესა და გომურში აკეთებდი. საერო ცხოვრება თავისი კანონებით იმართება. მას თავისი ფუნქცია აქვს. შენ ღებულობს მას, რადგან აუცილებელია შენი არსებობისათვის, მაგრამ შენი პირადი და შინაგანი ცხოვრება ეკლესიურ საწყისებზე უნდა დააფუძნო. მონასტერში მორჩილი იყავი. მორჩილი უნდა დარჩე ერშიც.

თუ შენ ყოველივე ამას აღასრულებ ერშიც, სულში მონასტერს შემოინახავ. ამ შინაგანი მონასტრის მოსპობა არავის შეუძლია, რადგან მხოლოდ გარეგნული მოსპობა შეიძლება, შინაგანი მდგომარეობა კი ადამიანის განუყოფელი ნაწილია. აი, რა არის „გაეკლესიურება“, რაც ჭეშმარიტი სულიერი ცხოვრების აუცილებელი პირობაა.

უცნობი: ახლა მესმის, რასაც ნიშნავს „გაეკლესიურება“, მაგრამ შემიძლია შევიქმნა ეს „აუცილებელი პირობა“ სულიერი ცხოვრებისათვის?

მოძღვარი: რატომაც არა? ეს მხოლოდ შენზეა დამოკიდებული.

უცნობი: შესაძლოა, მაგრამ შემწევს კი ამის ძალა? შევძლებ უარი ვთქვა ყოველივე მიწიერზე? ძალიან მივეჩვიე საერო ცხოვრებას და ძალიან ბევრი რამ მიყვარს მასში.

მოძღვარი: მაინც?

უცნობი: მაგალითად, ძალიან მიყვარს მუსიკა, ლიტერატურა, თეატრი. მიწიერად მიყვარს ბუნება — ყვავილები, ჩიტების გალოაბ; მიყვარს სიცილი, ხუმრობა, ქაქანი, თანაც — ვეწევი… რა თქმა უნდა, ყოველივე ეს „უმნიშვნელოა“, მაგრამ ჩემს ძალებს აღემატება მომენტალურად უარი ვთქვა ყველაფერ ამაზე.

მოძღვარი: და ვინ გეუბნება, რომ უცებ უნდა თქვა ყველაფერზე უარი?

უცნობი: ამას სახარება გვასწავლის.

მოძღვარი: არა! სახარებაში საუბარია მყარი სურვილის აუცილებლობაზე, საუბარია იდეალზე, რასაც უნდა მიესწრაფოდეს ადამიანი, საუბარია იმაზე, თუ რა უნდა გააკეთოს ადამიანმა ამ იდეალის მისაღწევად. მეტიც, იქ საუბარია, რომ ცათა სასუფეველი „იიძულების“, რომ საკუთარი თავის „დამძალებლები“ მიაღწევენ მას. მოციქულებიც გვასწავლიან, რომ მრავალნი ტანჯვით შევლენ სასუფეველში. გამოდის, რომ არა „უცებ“, არამედ ტანჯვის, წვალების, მოღვაწეობის ფასად მიიღწევა ცათა სასუფეველი. წმინდა მამებმა, რომლებმაც თავად გაიარეს ხცონების გზა, ნახეს რა საცდურები ელოდება ადამიანს ამ გზაზე, შეისწავლეს ის სულიერი „უხილავი ბრძოლა“, რომელიც უწევს სასუფევლის მსასოებელს, ეკლესიის სწავლების შესაბამისად დაადგინეს, რომ ადამიანის სულის ფერისცვალება ხანგრძლივი, თანმიმდევრული, რთული პროცესია, რომელიც დიდ მოთმინებას მოითხოვს.

უცნობი: როგორ შევუსაბამო ამას მაცხოვრის სიტყვები. კაცს, რომელსაც უნდოდა ჯერ მამა დაემარხა და მერე შედგომოდა უფალს, ქრისტემ უთხრა: „აცადენ მკუდარნი დაფლვად თჳსთა მკუდართა; ხოლო შენ წარვედ და მიმოსდევ სასუფეველი ღმრთისაჲ“ (ლკ. 9, 60).

მოძღვარი: ეს არის საბოლოო გადაწყვეტილება ქრისტეს შედგომისა. ეს არ არის მოთხოვნა საბოლოოდ, უკანმოუხედავად შეუდგე ერთხელ არჩეულ გზას. მაცხოვარი არ ამბობს, რომ სრულყოფილებას „უცებ“ მიაღწევ, აქ საუბარია საბოლოო გადაწყვეტილებაზე, მისი მიღების აუცილებლობაზე.

უცნობი: დავუშვათ, თეორიულად ასეა, მაგრამ არ მესმის, პრაქტიკულად როგორ უნდა ჩამოაყალიბო ეს თანმიმდევრულობა. ჩემი აზრით, მაგალითად, თუ თეატრში წასვლა არ შეიძლება, ე. ი. არ შეიძლება; რომანების წაკითხვა არ შეიძლება — ე. ი. არ შეიძლება; მხიარულ კამპანიაში მხიარული საუბრები კბილებში გაჩრილი სიგარეტით არ შეიძლება, არ შეიძლება ცეკვა, სიცილი, ხუმრობა, სიმღერა, თამაში. ვინ გეტყვის, რანაირად უნდა მივატოვო „თანდათანობით“ ყოველივე ეს. როგორი გარეგნული ნიშნით უნდა შევაფასო „დროებით დაშვებული სიცილი“, „დროებით დაშვებული გართობა“, „დროებით დაშვებული „გაერისკაცება“?

მოძღვარი: ვერავინ ვერ მოგცემს ასეთ „გარეგნულ მინიშნებას“. ასეთი რამ არ არსებობს, რადგანაც ამ გაგებით „გაერისკაცება“ დაუშვებელია. საუბარია არ ადაუშვებელ „გაერისკაცებაზე“, არამედ იმაზე, თუ როგორ მივაღწიოთ ცხოვრების გაეკლესიურებას. აქაც მართლმადიდებლობა არ საუბრობს ამის უეცრად მიღწევაზე, არამედ აუცილებელ დიდ შინაგან ბრძოლასა და სრულყოფილების კიბეზე თანდათანობით ზეასვლაზე. „უცებ“ მიღწევა საშიშია, რადგან ჭეშმარიტი ღმერთშემოსილი სიწმინდე შეიძლება ადვილად შეცვალოს გარეგნულმა ფარისევლურმა სიყალბემ. მეკითხები: დასაშვებ გართობათათვის რა გარეგნული ნიშნები მომეცემა? შენ სხვა რამე მიგეთითა: იმ პროცესის შინაგანი საფუძველი, რომელშიც ადამიანი მართლაც თავისუფლდება გაერისკაცებისაგან. ეს საფუძველი ადამიანის სულიერი ზრდაა. გარეგნული თავშეკავება კანონის შესაბამისად კი არ უნდა მოცდეს, არამედ სულიერი ცხოვრების შინაგანი პროცესის შესაბამისად. ადამიანს უცებ არ უნდა უთხრა: შეეშვი საერო გასართობებს, მაგრამ არც იმას უნდა დაელოდო, როდის მიატოვებს მათ შრომისა და ლოცვის გარეშე, როდის გაუქრება მათ მიმართ ლტოლვა. უნდა შეგეძლოს შეარჩიო მომენტი, როცა ადამიანს ამ მიზანს დაუსახავ. უნდა იცოდე არა მარტო ის, თუ რას მოითხოვს კანონი, არამედ ის — მომწიფდა თუ არა ეს ადამიანი ამ ამოცანის გადასწყვეტად. ფორმალური კატეგორიული უარყოფა ყოველგვარი საეროსი იმ საბაბით, რომ წმინდა მამები „თეატრში არ დადიოდნენ“, „სიგარეტს არ ეწეოდნენ“, „მხიარულ კამპანიაში დროს არ ატარებდნენ“ შეიძლება გამოდგეს არა მხოლოდ უნაყოფო, არამედ დამღუპველიც კი სულისათვის. აქ არ არის საკმარისი სრულყოფილების შესახებ სწავლების ცოდნა — საჭიროა სულიერი ხედვა. წიგნი დიდებული საქმეა, მაგრამ მისით რომ ისარგებლო, საჭიროა არა საერო გონიერება, არამედ მადლმოსილი სიბრძნე. როგორი ცოდნაც არ უნდა გვქონდეს მამათა სწავლებიდან უხილავი ბრძოლის შესახებ, როგორი შესწავლილიც არ უნდა იყოს წმინდანთა მიერ სულიერი ცხოვრების ძირითადი კანონები, თითოეული ადამიანის ცხოვრება, განსაკუთრებული, ერთადერთი და ახალია. ამიტომაც წიგნები ყველაფერს ვერ გვეტყვიან. ის ცოცხალი, ერთადერთი, განსაკუთრებული, რომელიც ეხება ამ კონკრეტული ადამიანის ცხოვრებას, არა კაცობრივი გონებით განისჯება, არამედ მადლმოსილების სიბრძნით. მართლმადიდებლურმა მონასტრებმა დღემდე შემოინახეს ჭეშმარიტი სულიერი ხელმძღვანელობის ცოცხალი პრაქტიკა. და თუ გინდა ნამდვილად გაიგო მართლმადიდებლური სწავლება სულიერი ცხოვრების გზასად და სრულყოფილების კიბეზე ზეასვლისა — ნახე, რა სული ტრიალებს. რას ასწავლიდნენ მოძრვრები თავიანთ სულიერ შვილებს? თხოვდნენ თუ არა მკვდარი ფორმალიზმით სავსე „უცებს“ -ს? აი, მოუსმინე, რას წერდნენ დიდი ოპტინელი მამები „საერო გართობებზე“. მხედველობაში იქონიე, რომ ეს სიტყვები ეძღვნებოდა მხიარულ საერო ცხოვრებასი მცხოვრებ გოგონას, რომელსაც მონაზვნობა უნდოდა: „საშინელ და დიდებულ საიდუმლოს ვხედავ: ცა — ავაზაკთა ბუნაგი; ქერუბიმთა ტახტი — ქალწულს: ბაგა — სათავსო, სადაც დაუტევნელი წევს…

ჭეშმარიტად — საშინელი სასწაულია! ქერუბიმის გონება შეშფოთებულია — როგორ შეიძლებოდა ეს მომხდარიყო? არადა, ეს მოხდა! ამ საოცრებათა საოცრებას გონება ვერ იზიარებს, შეშდება… დიახ, დიდი ნუგეშინისცემა უბოძა წმ. ეკლესიამ გონიერ ადამიანს. მთელი საუკუნე უნდა უცქიროს  ამ სამიოდე სტრიქონის უფსკრულს. ახლა საეკლესიო საგალობლებს მოუსმინე! მიწიერი გონება არ წყალობს ამ საგანძურს, რადგან მისი გაგება არ შეუძლია. რად სჭირდება მამალს შეუფასებელი ლალი? მას ბარდის მარცვალი უნდა. ჩვენ სიამოვნებას გვანიჭებს პარკეტზე სირბილი, ფერდების ჩაწყვეტამდე ხარხარი, ნიღბის მორგება სახეზე, და ვინ იცის, კიდევ რამდენ სისულელს და უაზრობას გვაფიქრებინებს ჩვენი გონება. ამას იმიტომ არ გწერ, რომ სამკაულები და ზიზილ პიპილო გადაყარო და ამით ახლობლები და უცხოები გაანაწყენო. იმიტომ გეუბნები, რომ იცოდე რას აკეთებ. თუ ონავრობ- ღვთის წინაშე აღიარე და ის შეგინდობს“.

სხვა წერილი ისევ ამ გოგონას: „გუშინ თუ გუსინწინ მამა მ. — მ მითხრა, რომ შენ სულ ცეკვავ. მე მას ვურჩიე შეგახსენოს კრილოვის იგავი: „ჭრიჭინა და ჭიანჭველა“. შენ გიხდება. მასაც ყველიერი უყვარდა და მარხვას არ სწყალობდა — სულ ცეხვავდა. ამას საყვედურად არ გეუბნები, მინდა იცოდე, რა რა არის და თავი არ დაკარგო…“

და კიდევ: „ნახე, რა ეჭვიანი ხარ! ისევ ჭორი დამიყარე, რომ შენით კმაყოფილი არ ვარ. თუნდაც ვინმეთი იყო გატაცებული, როგორ არ შეგინდობ? თავად ცოდვილი ვარ. შენ კი გატაცებული არა ხარ, უბრალოდ დაუმეგობრდი. ღმერთმა  შეგინდოს, მე შეგინდე“.

როგორ ფიქრობ, სულიერი მამ ამ გოგონასგან ითხოვს „უცებ“ უარყოს ყოველივე? პირიქით, ცხოვრების „სასწრაფოდ“ შეცვლის ფიქრსაც არ უშვებს, რადგან ასეთი აზრი დამღუპველია. „ვხედავ, შენ გინდა მოისროლო დეზებიანი  მოდური ჩექმები და სამეჯლისო კაბა და მომენტალურად წმინდანი გახდე, უცებ გაბრწყინდე, — წერს გოგონას ბერ, — არა, დედილო, სულიერ საქმეში ასე არ ხდება. აქ მთავარი მოთმინებაა, შემდეგ ისევ მოთმინება და, საბოლოოდ, ყოველივე ეს გვირგვინდება ისევ და ისევ მოთმინებით“ (სქიმმონაზონი ანატოლი).

აი, ჭეშმარიტი მართლმადიდებლობის ხმა. აი, როგორ ესმის ბერობას ადამიანის სულიერი გარდასახვის პროცესი. ეს თეორია არ არის, ეს თავად ცხოვრებაა. ამ წერილებიდან 5 წლის შემდეგ ოპტელი ბერი ამ გოგონას ულოცავს მონაზვნობიოს გზაზე შედგომას. ამ წერილში არაფერი წერია მოდურ ჩექმებზე, სამეჯლისო კაბებზე. მოძღვარი წერს: „აუცილებლად წაიკითხე ყოველდღე ამბა დოდროთე, ან იოანე კიბისაღმწერელი. ამ წიგნებში აუწონავი საგანძური დევს სულიერი ცხოვრებისათვის და თუ ივლი მათ მიერ მითითებული გზით, გწამდეს, არ დაიღუპები და მიაღწევ მარადიულ სასუფეველს“.

უცნობი: შენი ნათქვამით, საუბარია შინაგან ამაღლებაზე. გარეგნული შემოსაზღვრულია — ნაწილობრივ დახმარებაა ამ ამაღლებისა, ნაწილობრივ — მისი შედეგი?

მოძღვარი: სავსებით სწორია.

უცნობი: რა უწყობს ხელს ამ ამაღლებას?

მოძღვარი: უკვე გითხარი: სინანული, ხშირი ზიარება. ამას უნდა დავუმატოთ ლოცვა, მარხვა და შინაგანი ბრძოლა.

უცნობი: დაწვრილებით მომიყევი.

მოძღვარი: ჩვენ უკვე ვისაუბრეთ ლოცვასა და მარხვაზე, როცა ვლაპარაკობდით მონაზვნობაზე. ახლა უნდა განვიხილოთ ლოცვითი საქმიანობა ამ საკითხთან მიმართებაში, რომელიც შენ დააყენე: რას მოგცემს ლოცვა ცხოვრების გაეკლესიურებაში და როგორ უნდა ისწავლო ის? ლოცვას „სულიერ ცხოვრებას ეძახიან“. მართლაც, ეს ხელოვნებაა, რომელიც ხანგრძლივ სწავლას და მოთმინებას მოითხოვს. ლოცვა, ლოცვითი მდგომარეობა ყველას აქვს, მაგრამ სულ სხვაა ლოცვის გადაქცევა მუდმივ და აუცილებელ სულიერ საქმიანობად.

ლოცვაში, ისევე, როგორც საერთოდ სულიერ ცხოვრებაში, ადამიანური მიღწევები აუცილებელია, მაგრამ ღვთის მადლის გარეშე ის არაფერია. ლოცვითი გზა საოცარი სისრულითაა ახსნილი ძველი დროის დიდი მლოცველების და მოღვაწეების ქმნილებებში. მათი რჩევების გათვალისწინებით არ დაიბნევი. ბევრს აბრკოლებს გარეგანი პირობების თავისებურება, რომელშიც მიმდინარეობს საერო სულიერი ცხოვრება. ლოცვა, რომელზეც წმინდა მამები საუბრობენ, აღევლინებოდა მარტოობაში, მყუდროებაში, და არა თანამედროვე ცხოვრების საშინელ ორომტრიალში. ერში ლოცვის ღვაწლის აღება შეუძლებლად გეჩვენება. დიახ, რა თქმა უნდა, მას თავისი სიძნელეები ახლავს, მაგრმა ერში ლოცვა შესაძლებელია და აუცილებელიც, რადგან მის გარეშე შეუძლებელია უხილავი მონასტრის შექმნა, სწორედ იქ შემოსაზღვრავს და ამტკიცებს სულიერ ცხოვრებას: შენი ბინა სენაკად ვერ იქცევა, სანამ მასში ლოცვა არ ითქმევა; ხმაურიან ქალაქში მონასტერს ვრ დაიმკვიდრებ, თუ ლოცვით არ გაავსებ შენს სულს. ლოცვის სწავლა ულოცველი ცხოვრების შემდეგ ძალზე ძნელია, თითქოს სიარულს სწავლობ ზრდასრულ ასაკში, მაგრამ ამ რგძნობამ არ უნდა დაგაბრკოლოს. როგორ შეუძია რწმენაში ყრმას, რომელმაც ეს-ესაა სულიერი ცხოვრება დაიწყო, ზრდასრულივით იაროს ლოცვითი მოღვაწეობის გზაზე? რა თქმა უნდა, მან ეს უნდა ისწავლოს. ლოცვა „არა ამა სოფლიდან“ გეძლევა. ამიტომაც, როგორც კი ლოცვას დაიწყებ, საერო ცხოვრება უცხოდ მოგეჩვენება. ლოცვა და ყველაფერი მასთან დაკავშირებული ერთი გახდება შენთვის, ხოლო საერო ცხოვრება თავისი საერო საქმიანობით — მეორე. რაც უფრო ჩაურრმავდები ლოცვას, მით უფრო ღრმა საზღვარი გაიდება შენს შინაგან ცხოვრებასა და ერს შორის, მით უფრო ამაღლდება და შეუზებელი გახდება უხილავი მონასტრის კედლები.

უცნობი: წარმოდგენაც არა მაქვს, როგორ შევუდგე ამ საქმეს. როგორ ვილოცო? გადავიკითხო ის ლოცვები, რომლებიც ვიცი? გამოხატავს ეს უცხო სიტყვები იმ განცდას, რომელიც სულში მაქვს და ლოცვას ჰგავს? ან იქნებ ჩემი სიტყვებით ვილოცო? მაგრამ როგორ მივმართო ამ უბრალო, ყოველდღიური სიტყვებით ღმერთს, რომლის არსებობას ვაღიარებ, მაგრამ ჯერ ვერ ვისწავლე მისი შეგრძნება. იქნებ უნდა წარმოვიდგინო მისი ხატება და წარმოსახვის საშუალებით უფრო რეალური გავხადო? ამიხსენი.

მოძღვარი: ლოცვა ტვინის ჭყლეტით არ უნდა დაიწყო და არ იფიქრო: „როგორ იქნება ყველაფერი“!? არ უნდა გაირთულო საქმე ამ „გონიერი“ კითხვებით. საერო თავნებობით გარყვნილი ჩვენი გონება კითხვას კითხვაზე მოგაყრის. ეცადე, ყური არ მიუგდო მას.უთხარი საკუთარ თავს, რომ ილოცებ ისე, როგორც ეკლესია გასწავლის, რომ ეს შენი ვალდებულებაა ღვთის წინაშე. გამოვა — არ გამოვა, შენ მაინც ასე უნდა გააკეთო. თანაც აუცილებლად უნდა გქონდეს საეკლესიო კანონი. ყველაზე მცირე, დაიწყე თუნდაც რამდენიმე ლოცვით, რომ სიტყვიდან საქმეზე გადახვიდე. ეს წარმოუდგენელი ცვლილება იქნება შენს ცხოვრებაში. მლოცველი და არამლოცველი ადამიანი ორი განსხვავებული სამყაროს წარმომადგენელია. ლოცვა თავიდან მოგცემს განცდას იმისა, რომ შენ ეკლესიის მხარეს ხარ, ვიწრო გზაზე, სხვა სამეფოში, და არა სხვამხარეს, ბოროტებით გაჟღენთილ ერში. ლოცვისას განსაკუთრებულს ნურაფერს ელოდები და არაფერმა დაგაბრკოლოს. განსაკუთრებულ ამოცანებს ნუ დაუსახავ შენს თავს, ჩვილად იგრძენი თავი, რომელმაც ჯერ სიარული არ იცის. სად შეუძლია მას სხვადასხვა შეკითხვების დასმა?! შენთვის მთავარია, ფეხზე დადგე და რამდენიმე ნაბიჯი გადადგა. ასეც მოიქეცი, — შეეცადე ლოცვის სიტყვები არ გაგებნეს და თუ გაგებნა — თავიდან დაიწყე. ლოცვა წყნარად წაიკითხე, დაწყებისას პირჯვარი გადაისახე და მეტანია შეასრულე, ასე მოიქეცი ლოცვის დასრულებისას. თავს უკეთ იგრძნობ. მადლობა ღმერთს, თუ მოგეჩვენება, რომ ვერაფერს გრძნობ, ნუ შეშფოთდები. განსაკუთრებულ განცდებს ნუ გამოიწვევ საკუთარ თავში და თუ იგრძენი — ნუ განდევნი. ყველაფერი უფალს მიანდე. შეიძლება გაორების განცდა დაგეუფლოს. სხვა მხრიდან შეხედავ საკუთარ თავს — უცნაურად და სასაცილოდ მოგეჩვენება, რომ ლოცვაზე დგახარ, კითხულობ, პირჯვარს ისახავ და მეტანიებს ასრულებს. ეს საერო ცხოვრება უყურებს შენს სულს, ახალი ცხოვრებისთვის გაღვიძებულს. შენში „ერი“ მეტია, ვიდრე „სულიერი ცხოვრება“ და მოგჩვენება, რომ „შენ“ „შემთხვევით“ „უცნაურ“ რამეს აკეთებ, რომელიც სულაც არაა შენეული. თავი დაანებე „მას“, დაე, გიყუროს — შენი საქმე გააგრძელე. შენი საქმე დიადი და ჭეშმარიტია. თანდათანობით ლოცვის სიტყვებში შეიჭრები. ისინი გინებას არ შეუქმნია, ცხოვრებამ შექმნა. მათ უკან დგას მოღვაწეობა, ცოდვათა დამარცხება, ბრძოლა ვნებებთან, რწმენა სასოება, სიყვარული, მადლმოსილი თვალთახელა, სულიწმინდით ცხოვრება. გეშინია, რომ ეს სიტყვები ვერ დაიტევენ შენს გრძნობებს? მათში მთელი სამყარო დაეტევა, არამცთუ შენი სულიერი სამყარო. მთავარია, შენი სუილ შეუერთდეს იმ გრძნობებს, რომელიც დგას წმინდა ლოცვების სიტყვების უკან. თუ იგრძნობ, რომ გინდა შენი სიტყვებით მიმართო უფალს — ხელს ნუ შეუშლი შენს თავს. შეავსე შენი სიტყვებით ლოცვითი კანონი. არასოდეს ეცადო რეალურად წარმოიდგინო ისინი, ვისზეც ლოცულობ — არც მაცხოვარი იესო ქრისტე, არც ყოვლადწმინდა ღვთისმშობელი, არც უსხეულო ძალნი, არც ღვთის რჩეულნი. ლოცვისას ფიზიკური წარმოდგენა — ბოროტის მიერ ცდუნებაა, რომელიც ადამიანს სულიერი დაღუოვით ემუქრება.

უცნობი: მაგრამ რაღაცნაირად ხომ უნდა წარმოვიდგინო, ვისზეც ვლოცულობ, ეს ხომ ჩემთვის ცარიელი ადგილი არ არის?!

მოძღვარი: დიახ, არ არის ცარიელი ადგილი. მაგრამ ხორციელად კი არ უნდა წარმოიდგინო, არამედ გულში უნდა გყავდეს. გარეგნული სახე კი არ უნდა გედგეს თვალწინ, არამედ შინაგანი, გულისშემძვრელი ხატები. ლოცვისათვის საჭირო წარმოსახვას ხატი გაძლევს, რომლის წინაც ლოცულობ, შენი ლოცვა კი სულიერი მდგომარეობის გამოხატულება იქნება.სხვაგარად წარმოსახვის ზეგავლენით მოგეჩვენება, რომ შენს წინაშე დგას უფალი იესო ქრისტე შენს მიერ წარმოდგენილი გარეგნული ნიშნებიტ. ეს ხატება სავსებით ნათელი გახდება, ემოციები მოგეძალება და შენი გრძნობები ლოცვა კი არა, ეშმაეკული საცდური გახდება. თითქოს გულიც გაგითბება, ცრემლებიც მოგეძალება, სიხარული აგავსებს — და ეს ყველაფერი ნამდვილი კი არ იქნება, არამედ ბოროტის სატყუარა, რომელშიც მტერი გაგხვევს. ამას მხოლოდ შინაგანი ნიშნებით მიხვდები, ურჩობით, ამპარტავნობით, სულიერი ხედვის დაბრმავებით. შენთვის ძნელი იქნება ამის შემჩნევა და გააზრება. ღმერთმა დაგვიფაროს ამისაგან.

უცნობი: მითხარი, როგორ ვიარო ლოცვის გზაზე? პირველი ნაბიჯებიდან როგორ გადავიდე შემდეგზე?

მოძღვარი: გადასვლა თვითნებური არ უნდა იყოს, სულიერ ამაღლებას უნდა მოჰყვეს. თუ ეკლესიური ცხოვრებით იცხოვრებ, ღვთის შეწევნით, შინაგანად თანდათან განერიდები საერო ცხოვრებას და უფალს მიაეხლები. ამასთანავე შენი სულიც ლოცვისკენ გაიწევს. მოგინდები დიდხანს და ხშირად ჩაიკეტო  სენაკში ლოცვისათვის. ერისთვის „უცხო“ გახდები. ლოცვა ტკბილ საქმიანოად გვექცევა, აუცილებელი „საერო მორჩილების“  შემდეგ მისკენ მიიქევი, საეკლესიო ლოცვითი კანონი ისე მოკლე მოგევენება, რომ ვერ მოშორდები. შეამოწმე ეს გრძნობა. შემთხვევითი განწყობა ხომ არ არის? მყარია თუ არა? და როცა დარწმუნდები, რომ მყარია, გააძლიერე ლოცვითი კანონი.

ყველა მოღვაწის სანუკვარი ოცნებაა განუწყვეტელი ლოცვის ძალა მოიპოვოს, რომ გულში გამუდმებით ჰქონდეს ლოცვის სიტყვები. , რომ ყოველთვის გრძნობდეს ლოცვის ღმერთშემოსილ მადლს — ტაძარში, სენაკში, საყოფაცხოვრებო საქმეებში, სიზმარშიც კი. ეს სასოებაა, მაგრამ ნურავინ გაბედავს თვითნებურად, საკუთარ ძალებზე დაყრდნობით აღძრას ეს მდგომარეობა სულში. არასოდეს არ უნდა თქვას — დროა უსიტყვო ლოცვაზე გადავიდეო. ლოცვა გონებითი ხდება და გულში სახლდება არა ადამიანის გადაწყვეტილებით, არამედ ღვთის წყალობით და მადლით.

უცნობი: მესმის, რომ ლოცვის გარეშე შეუძლებელია სულიერი ცხოვრება, შევეცდები შევასრულო ის, რასაც მეუბნები.

მოძღვარი: ახლა მარხვაზეც ვთქვათ. ბევრს ჰგონია, რომ მარხვა უმნიშვნელოა. თვლიან, რომ ეს მონაზვნური საქმეა; ერისკაცთათვის მარხვა სავალდებულო არაა; წარსულის გადმონაშთია. უაზრო, ზედმეტი, ფორმალობა; კანონის მკვდარი მუხლი. რა თქმა უნდა, ეკლესიური ადამიანისთვის უხერხულია თქმა: „მარხვა საჭირო არაა“. მაგრამ მისი დარღვევის მიმართ ისეთი შემწყნარებლები გახდნენ, რომ დიდი უმრავლესობა არაფრად მიიჩნევს მარხვის გატეხვას. ეს ერთ-ერთი მიზეზია ქრისტიანთა „გაერისკაცებისა“. ამიტომაც გაეკლესიურება დაუყოვნებლივ მოითხოვს მარხვით კანონს. იცი, როგორი სიმკაცრით მოითხოვდა ეკლესია მარხვის დაცვას? იცი, როგორი მკაცრი კანონები არსებობდა მისი დარღვევისათვის? მოციქულთა 69-ე კანონი გვასწავლის: „უკეთუ ეპისკოპოსი, გინა მღვდელი, გინა დიაკონი, გინა მკითხველი, გინა მგალობელი არ დაიმარხავს დიდმარხვას პასექის წინ, ან ოთხშაბათს და პარასკევს, თვინიერ ხორციელი უძლურებისა, ხარისხი ჩამოერთვას და განიკვეთოს; უკეთო ერისკაცი არ დაიმარხავს — უზიარებლობით დაისაჯოს“.

უმნიშვნელო საქმე ასე მკაცრად არ განისჯებოდა. ადამიანის შინაგანი ცხოვრებისთვის მარხვის მნიშვნელობაზე, როცა მონაზვნობაზე ვლაპარაკობდით. ვნახოთ, რა მნიშვნელობა აქვს მას იმ შინაგანი ამოცანის გადასაწყვეტად, რაზეც შენ მეკითხები.

მარხვის დანიშნულება არ არის მხოლოდ ის, რომ ადამიანს დაეხმაროს განსაკუთრებული მდგომარეობა მოიპოვოს. ის არ არის მხოლოდ ძლიერი საშუალება ვნებებთან ბრძოლისა. ის ლოცვის მსგავსად აღმართავს ახალ გამყოფ კედელს შენს სულიერ ცხოვრებასა და საერო ცხოვრებას შორის. მარხვა იწყება საზრდელით და მიდის უმაღლესამდე — უცოდველობამდე. როცა უერთდება ლოცვას და ღვთის ჭვრეტას. უმდაბლესი საფეხურიდან მარხვა  უკვე გაყენებს საერო ცხოვრების საზღვრებს გარეთ, სადაც იგი უაზროდ და სასაცილოდ ეჩვენებათ. ერისკაცები ყველაფერს ჭამენ. დიდ ხუთშაბათსაც — როდესაც საიდუმლო სერობა აღესრულება და ძე კაცისა გაიწირება მოყვასის მიერ და დიდ პარასკევსაც, როცა გვესმის ჯვარცმული ძის ცხედართან მტირალი ღვთისმშობლის ქვითინი, ჭამენ მაცხოვრის დაფლვის დღესაც. მათთვის არ არსებობს არც ქრისტე, არც ღვთისმშობელი, არც საიდუმლო სერობა, არც გოლგოთა. როგორ უნდა იმარხულონ? ჩვენ თითქმის არ ვიხმევთ საზრდელს ამ დღეებში, რადგანაც ვიხსენებთ ქრისტეს ვნებებს. თუ არ გინდა გადადგა პირველი ნაბიჯი, რომ შენი ცხოვერბა არ შეუერთდეს მათ ცოდვილ ცხოვრებას — არავითარ შემთხვევაში მარხვა არ გატეხო. დაიცავი ის, როგორც უდიდესი საეკლესიო სიწმინდე. ყოველთვის, როცა თავს შეიკავებ აკრძალულის მიღებისაგან მარხვის დღეებში, შენ ხდები თანამოაზრე და თანამოსაქმე იმისა, რასაც აკეთებდა წმინდა ეკლესია და ღვთის რჩეულები  ეკლესიის დაარსების დღიდან. ეს ძალას მოგცემს. არ მოგერიდოს საერო ცხოვრებაში ჩაფლულების, ღიად და ვაჟკაცურად გაავლე ზღვარი შენსა და მათ შორის, რადგანაც მარხვა ერთ-ერთი საფუძველია შენი უხილავი მონასტრისა.

უცნობი: დიახ, ამ თვალსაზრისით, შესაძლოა მარხვა ადვილი დასაცავია. მზად ვარ უყოყმანოდ მივიღო, რადგანაც ეკლესიის წესია.

მოძღვარი: ყველაზე მთავარი ვნებეთან ბრძოლაა. ეს ამოცანა ძირეულად გარდაქმნის ცხოვრებას და მისცემს სრულიად ახალ აზრს, სრულიად სხვა თვალით შეგახედებს გარესამყაროს. აქამდე არ იცოდი ცოდვასთან შინაგანი ბრძოლის თაობაზე შენს წინაშე არ იდგა „მარადიული ცხოვრების“ საკითხი. მიწიერი ცხოვრება იცნობს მხოლოდ იმ ზნეობრივ კანონებს, რომლებიც განსაზღვრავენ ადამიანთა ერთ-ერთ დამოკიდებულებას მიწიერი ინტერესების ფარგლებში. ცოდვა დარღვევაა ღვთის კანონებისა, რომელიც ადამიანებს მიეცათ მარადიუი ცხოვრების მისაღწევად და ადამიანთა მხრიდან ამ დარღვევების შეწყნარება ღვთისთვის საძაგლობაა. შენ არასოდეს გიფიქრია შენს სულიერ მდგომარეობაზე, გრძნობებზე, საქციელზე, შინაგან და გარეგან ცხოვრებაზე ღვთის კანონის გადასახედიდან. შენი ზნეობრივი საზომი და ცხოვრება ცხონებისკენ არ იყო მიმართყლი. აქამდე ცხოვრობდი, როგორც ერის ნაწილი მისი საზომით, მისი სტიქიით. ახლა უნდა დაიწყო მთელი ცხოვრების ჭვრეტა. რა საშინელი კუთხით დაინახავ საკუთარ თავს?! წარმოდიგნე აუწერელი სილამაზის ტაძარი, რომელიც ავსებულია ნაგვის გროვით, საძაგელი ჭუჭყით, უწმინდურებით. ძვირფასი სამკაულები  შორეულ კუთხეშია მიგდებული. ეს ტაძარი — შენი გულია. სად არის შენი სულიერი ცხოვრება? სად არის ძვირფასი ღვთის საჩუქარი? ცხოვრების საძაგლობამ ხომ არ დაფარა იგი? უნდა დაიწყო სინანული და ზიარება, ლოცვით და მარხვით განიწმინდო გული, ღვთის მოწყალებით და დახმარებით განწმინდო შენი სულიერი ცხოვრება საერო სიბინძურისაგან. ეს ადვილი არ არის. ამ ბრძოლას უზარმაზარი ძალდატანება, მოთმინება და რწმენა სჭირდება. ის მოითხოვს შენს სრულ ყურადღებას და აავსებს მთელ შენს ცხოვრებას. შენი ინტერესები, შეფასებები, გემოვნება შეიცვლება. შენთვის კარგი გახდება არა ის, რაც მიწიერ სიამეს მოგგვრის, არამეს ის, რაც შენს შინაგან მდგომარეობას შეესაბამება. არასოდეს გაგიჩნდება მოწყენის, ცხოვრების სიცარიელის განცდა. არ მოგინდება ადამიანებთან ურთიერთობა — უაზრო საუბრები. შეეცდები ყველაფერი გადაიტანო შენი გადარჩენის ფასად და ეს განცდა გახდება უმთავრესი შენთვის. მოვლენები, რომლებიც ერში გრანდიოზულად გეჩვენებოდა, უაზრო გახდება, ის კი, რასაც ადრე ყურადღებას არ აქცევდი ,უდიდესი და უმნიშსვნელოვანესი. მრავალი შემთხვევა შენს ცხოვრებაში — შეხვედრები, ცხოვრებისეული უსიამოვნებები, ბოროტი სიტყვები, რაც ადრე წვრილმანად გეჩვენებოდა, სულ სხვა შეფასებას მიიღებს, რადგანაც სხვაგვარი გახდება ის სულიერი მდგომარეობა, რაც მათ უკან დგას. ნახავ, რომ შენი სული ვნებათა ტყვეობაშია, რომ შენმა თავისუფალმა სულმა ჭეშმარიტი თავისუფლება დაკარგა, რომ თავმოყვარეობის, პატივმოყვრეობის, ამპარტავნების, ნაყროვანების, შურის, მრისხანების, სიძვის მონა გახდი.

სულიერი ცხოვრების დაწყება ნიშნავს დაუნდობელი ბრძოლა გამოუცხადო დამღუპველ ვნებებს. მათგან განთავისუფლებით საერო ცხოვრებასაც მოწყდები და შენს უხილავ მონასტერში ჩაიკეტები. არ იფიქრო, რომ ამას „უცებ“ მიაღწევ და არ მოიწყინო, თუ ნახავ, რომ შენი მოღვაწეობა ნელა და ძნელად მიიწევს წინ. იცოდე, სულიერი კიბის უმაღლეს საფეხურებზეც ხდება საშინელი დაცემა და უმდაბლესზეც მოეფინება სულს ღვთაებრივი მადლი ღვთის წყალობით. ამიტომაც, ნურასოდეს იამაყებ, რომ ბევრს მიაღწიე, რადგან შეიძლება ყველაფერი მეყსეულად დაკარგო; არ მოიწყინო, თუ ცოტა გაქვს — ყველაფერი ღვთის ხელშია. იღვაწე მშვიდად, მუყაითად, მოთმინებით. არასოდეს იკითხო „დიდხანს უნდა დავიღალო ბრძოლაში და როდის მოვა ნანატრი თავისუფლება?“ პასუხი მზადაა: იცოცხლის უკანასკნელ წუთამდე, სანამ უფალი არ მიგიხმობს თავისთან. არასოდეს დაითვალო ნაყოფი, მხოლოდ შრომაზე იფიქრე, ნაყოფი — ღვთისგანაა. ნაყოფის ლოდინი შობს მოუთმენლობას, მოუთმენლობა — მოწყენას, მოწყენა — ვნებებს, რადგანაც თუ ადამიანი უიმედოდაა, ხელი აქვს ჩაქნეული და ამბობს: „მაინც არაფერი გამოვა“, ამ უიმედობას შეცვლის სურვილი „ვიცხოვრო სხვების მსგავსად“. მტერი ხშირად ამით იჭერს ადამიანებს. სულიერებაში მოღვაწემ თავიდანვე უნდა უთხრას საკუთარ თავს, რომ ამაზე ფიქრი ეშმაკეულია. სულიერი ნაყოფის მოღება საკუთარი სულიერი მოღვაწეობისგან ნიშნავს საკუთარ ძალებზე მინდობას. სულიერ ცხოვრებაში კი ყველაფერი ღვთის წყალობაზე უნდა იყოს დაფუძნებული, მის წმინდა ნებაზე, მის ღვთაებრივ მადლზე. ამიტომაც მორჩილებით აკეთე ის, რასაც ღმერთი გთხოვს და არ ელოდო „ნაყოფს“, მეტიც, არ გაგიკვირდეს, თუ ვერ იხილავ მათ. მოიგონე წმ. იოანე ოქროპირის სიტყვები: „უფალი გვირგვინის დარიგებისას ჭვრეტს არა ნაყოფს, არამედ მოღვაწის სულიერ მდგომარეობას“. აი, ეს მდგომარეობა და ღვაწლი მოგეთხოვება. ღმერთი მთელი ცხოვრება სცდის ადამიანს მორჩილებით, მოთმინებით და მხოლოდ და მხოლოდ სიკვდილის სარეცელზე მყოფს ანიჭებს უდიდეს მოწყალებას.

სულიერი ცხოვრების გზა ძალზე რთულია, მაგრამ მხოლოდ მასშია ჭეშმარიტი ცხოვრება, რადგანაც მხოლოდ მას მივყავართ ცხონებისაკენ და მარადიული სიცოცხლისაკენ. მაგრამ ამ გზის გავლა და უხილავი მონასტრის შექმნა კიდევ ერთ პირობას აყენებს: სულიერ ხელმძღვანელობას. რაც იღუმენი, ან სულიერი მამაა მონასტერში მორჩილისთვის, ასეთი უნდა გახდეს შენთვის შენი მოძღვარი ერში. მას უნდა მიანდო შენი სული და სრულ მორჩილებაში უნდა იყო მასთან.

უცნობი: ვერ წარმომიდგენია, როგორ აღვასრულო მორჩილების კანონი ერში მორჩილება ხომ ყოველნაბიჯზე მოძღვრის კურთხევას გულისხმობს? მე ხომ საუკეთესო შემთვევაში კვირაში მხოლოდ 1-2 ვნახავ მას? საერო ცხოვრება არ იცდის. სურვილის მიუხედავად, ხშირად ვერ ვკითხავ, როგორ მოვიქცე. რანაირი სულიერი ხელმძღვანელობაა ეს, ან რა მორჩილებაა?

მოძღვარი: რა თქმა უნდა, გარეგნულად სულიერი ხელმძღვანელობაც და მორჩილებაც ერში მონასტრისაგან განსხვავებული იქნება, მაგრამ შინაგანად ისეთივე დარჩება, როგორც მონატერშია. სულიერი ხელმძღვანელობა შესაძლებელია მონასტრის გარეშე და ერში სულიერ მოძღვართან ხშირი ურთიერთობის გარეშეც. ის მაშინაც, იმ იშვიათ შემთხვევაშიც შეიძლება მოხდეს, როცა გარეგნული უერთიერთობა საერთოდ შეწყვეტილია. წმინდა მამები და დაყუდებულები ხშირად ხელმძღვანელობდნენ მათგან შორს მყოფ ბერებს და ერისკაცებს ისე, რომ მათთან პირადი ურთიერთობა არ ჰქონდათ.

ეს ხელმძღვანელობა ეხება შინაგანი ცხოვრების უმნიშვნელოვანეს მომენტებს და იგულისხმება, რომ მორჩილის ცხოვრება მოძღვარს „გულში აქვს“ და სულიერ შვილთან ისეთი სულიერი ურთიერთობა აქვს, რომელიც მანძილზე არაა დამოკიდებული. ერში სულიერი ცხოვრება სავსებით შესაძლებელია, თუმცა ეს ურთიერთობა არ არის ისეთი ხშირი, როგორც მონასტერში. რაც შეეხება მორჩილებას, მთავარია განწყობა მორჩილებისა.

უცნობი: ამიხსენი, რას ნიშნავს ეს.

მოძღვარი: უნდა გააცნობიერო, რომ მორჩილება — სათნოებაა. არ არსებობს სათნოება, რომლის მოპოვებისთვის საკმარისია მხოლოდ სურვილი, მაგრამ სურვილი განაპირობებს მის მოპოვებას. მორჩილების სათნოება იწყება მორჩილებაში ყოფნის სურვილით და შემდეგ მიიღწევა ღვთის წყალობით და ადამიანის შრომის ფასად. მორჩილება ერთ-ერთი ურთულესი სათნოებაა. სრულყოფილების გზაზე მორჩილებისას ყოველთვის ხდება სასტიკი უხილავი ბრძოლა ბოროტ მტერთან. მორჩილება არ ნიშნავს ადამიანის ერთგულებას, საკუთარი ნების უარყოფას სხვისი ნების სასარგებლოდ, თუმცა გარეგნულად ასე ჩანს. მორჩილება ღვთის მიმართ ერთგულებას, ღვთის ნების აღსასრულებლად საკუთარი ნების უარყოფას ნიშნავს. მორჩილება ღვთისთვის ხდება და უმაღლეს საფეხურზე გულისხმობს საკუთარი თავის სრულ უარყოფას. წმინდა მამები გვასწავლიდნენ, რომ უსიტყვიდ, ყოველგვარი განსჯის გარეშე დავემორჩილოთ ჩვენს სულიერ მოძღვრებს, მაშინაც კი, თუ გვეჩვენება, რომ მათი მოთხოვნა ეწინააღმდეგება ცხონების საქმეს (ამბა დოდთე), მორჩილების აღთქმის დარღვევა მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება, თუ მოძღვარი ეკლესიის სწავლების საწინააღმდეგოს გვასწავლის (წმ. ანტონი დიდი).

უცნობი: თუ სულიერი მოძღვრის მითითება აშკარად მცდარი იქნება?

მოძღვარი: წმინდანთან ცხოვრებაში მოთხრობილია ავ ბერზე, რომელიც შეურაცხყოფდა და სცემდა თავის მორჩილს, მან კი (მორჩილმა) სწორედ ამ მორჩილებით მოიპოვა წმინდანის გვირგვინი.  მოძღვარი თავისი შეცდომებისა და ცოდვებბისათვის ღვთის წინაშე აგებს პასუხს. მორჩილს კი ამ შეცდომის შედეგისათვის არ მოეკითხება. აი, რატომაა შესაძლებელი ცხონება ერში, რატომაა აუცილებელი და შეუცვლელი შინაგანი ცხოვრებისათვის. სულიერ ცხოვრებაში მთავარია არა მითითების პრაქტიკული შესრულება და მათი უშეცდომობა, არამედ შინაგანი მზადყოფნა მორჩილების აღთქმის აღსრულებისას. მორჩილების აღსრულების მზადყოფნა გადაფარავს მოძღვრის არასწორი მითითებებით გამოუწვეულ შეცდომებს. გარდა ამისა გაიხსენე ღვთის მზრუნველობა. ღმერთი ხედავს მთელ ჩვენს ცხოვრებას, იცის, რა არ გვინდა და რა არ შეგვიძლია და ჩვენთვის შეუძებელს, მაგრამ შესასრულებელს თავისი ძალით გვაკეთებინებს. რა უნდა გააკეთო, რომ ეკლესიის სწავლების ჭეშმარიტების აღიარებიდან გადახვიდე ჭეშმარიტ სულიერ ცხოვრებაში? „სულით უნდა გადახვიდე უდაბნოში“ (წმ. იოანე ოქროპირი). აღსარება უნდა თქვა, ხშირად ეზიარო წმ. საიდუმლოს, ილოცო, მარხვა და ეკლესიის კანონები დაიცვა, უნდა გყავდეს სულიერი მოძღვარი, რომელიც უხელმძღვანელებს შენს ცხოვრებას და რომელსაც დაემორჩილები. და ღვთის წყალობით და სახიერებით მიიღებ იმას, რასაც ითხოვ — დაიწყებ ახალ ცხოვრებას, შეიძენ ნამდვილ სარწმუნოებას, შეიქმნი მონასტერს ერში.

უცნობი: დიახ, ვხედავ, რომ ასეა.

მოძღვარი: ერთ რამეზე უნდა გაგაფრთხილო. ჩვენი ცხონების მტერს არ უნდა ხელიდან გაუშვას ადამიანის სული და ცდილობს ცხონების გზაზე შემდგარი თავის ხაფანგში გააბას. ის მოულოდნელ შინაგან და გარეგან წინააღმდეგობებს აღმართავს, ათასგვარ საცდურს მოიფიქრებს, ცდილობს უფსკრულში გადაჩეხოს ადამიანი, ათასგვარ მზაკვრობას მოიგონებს. ყოველთვის უნდა ელოდო ამას და ყველაფრისთვის მზად უნდა იყო. გაიხსენე პეტრე მოციქულის სიტყვები: „განიფრთხვეთ, მღჳძარე იყვენით, რამეთუ წინა-მოსაჯული თქუენი ეშმაკი ვითარცა ლომი მყჳრალი მიმოვალს და ეძიებს, ვინმცა შთანთქა“ (1 პეტ. 5, 8). ეს თქვა მოციქულმა, რომელმაც უარყო ქრისტე, სამჯერ მოუწოდა უფალმა ცხვრების სამწყემსად და მოციქულთა თავი შეიქმნა, მსგავსად სავლესი, რომელიც წარმართთა მომქცეველი გახდა. ღვთის განგებულებამ ეკლესიაში მოგიყვანა. აქ არის სიცოცხლის წყარო. დადექი ცხონების გზაზე — მყარად, საფუძვლიანად, ორაზროვნების გარეშე და თავიდან დაიწყე ცხოვრება.

უცნობი: მზად ვარ! ვხედავ, რომ სხვა ცხოვრება არ არსებობს. მაკურთხე ამ გზაზე.

მოძღვარი: გაკურთხოს ღმერთმა სახელითა მამისათა და ძისათა და სულისა წმიდისათა, ამინ!

თარგმანი: მ.ბუკიასი