იესო ქრისტეს მიწიერი ცხოვრების დროს ბიბლიური კანონი ჯერ კიდევ არ იყო სრულად დადგენილი. იგი მხოლოდ „რჯულსა“ და „წინასწარმეტყველებს“ მოიცავდა, მესამე ნაწილი კი ბიბლიაში მხოლოდ პირველი საუკუნის ბოლოს შევიდა. თუმცა ახალი აღთქმის ეკლესიამ იგი მაინც მიიღო თავის კანონში. ამგვარად, ძველი აღთქმის შედგენილობა საერთო აღმოჩნდა ქრისტიანობასა და იუდაიზმში.

ისმის კითხვა: რატომ ამბობდა პვლე მოციქული (გალატ. 3,23-25), რომ ქრისტეს მოსვლის შემდეგ „რჯული“ ადრინდელ მნიშვნელობას კარგავს? ზოგიერთი ღვთისმეტყველის მტკიცებით, „წარმართთა მოციქულმა“ ღვთივგამოცხადებულ რელიგიაში უცხო სული და იდეები დაამკვიდრა. პავლე მოციქულის ნააზრევის ანალიზმა უკუაგდო ეს შეხედულება. მოციქული სრულებითაც არ აპირებდა ძველი აღთქმისეულ ტრადიციასთან კავშირის გაწყვეტას და ბიბლიის ღირებულების ეჭვქვეშ დაყენებას. ის გამალიელის მოწაფე იყო და იზიარებდა რაბინების „მომავალი საუკუნის“ რწმენას, რომელსაც მესიის მოსვლასთან ერთად უნდა შეეცვალა „ეს საუკუნე“ („მომავალი საუკუნის“ რწმენას, რომელსაც მესიის მოსვლასთან ერთად უნდა შეეცვალა „ეს საუკუნე“ (პროტ. ა. სმირნოვი: „იუდეველების მესიანური მოლოდინები და რწმენა-შეხედულებები იესო ქრისტეს დროს“, ყაზანი, 1899, გვ. 214; H. Ringgren: „Israelite Religion” London, 1966, p. 335).

პავლე მოციქულის მიხედვით, ძველი სიონური რჯული ბრძანებებისა და აკრძალვების სისტემის სახით იქნა მოცემული, რადგან, უპირველეს ყოვლისა, დიდაქტიკურ მიზნებს ემსახურებოდა და იყო „მზრდელ ქრისტეს მიმართ“ (გალატ. 3,24). რჯული საზღვარს მხოლოდ ცოდვისათვის დებდა, შინაგან ძალებს კი ბოროტების ძლევისა და ღმერთთან მიახლების საშუალებას არ აძლევდა. როცა იერემიას ნაწინასწარმეტყველევი ახალი აღთქმა დადგა, ღმერთმა ადამიანებს მაცხოვნებელი მადლი იესო ქრისტეს გზით მოანიჭა. ქრისტემ გააცხადა ღვთის ძეობისკენ მიმავალი გზა, რომლის გავლასაც ადამიანი მხოლოდ მცნებების აღსრულებით ვერ შეძლებდა.

პავლე მოციქული ძველ აღთქმასთან სრული შესაბამისობით მიუთითებდა, რომ სიმართლის საფუძველი დევს არა რჯულში, არამედ რწმენაში, შემოქმედზე უსიტყვო მინდობაში. აბრაამი სწორედ ამ რწმენამ აქცია ღვთის ერის წინაპრად (გალატ. 3,6-7). ახალ აღთქმაში ეს რწმენა ღვთის განკაცებული ძისკენ იქნა მიმართული. იმავე პავლე მოციქულის მტკიცებით, რწმენა სიყვარულის გარეშე არის „რვალი, რომელი ოხრინ“ (I კორინთ. 13,1). უფლის ძმის, მოციქული იაკობის გარშემო თავმოყრილი ქრისტიანები თვლიდნენ, რომ მხოლოდ იმათი მონათვლა შეიძლებოდა, რომლებსაც ფორმალურად მიღებული ჰქოდათ იუდაიზმი და მის ყველა წესს იცავდნენ. მაგრამ ამით ისინი ფარისევლებზე მკაცრნი აღმოჩნდნენ, ფარისევლებზე, რომლებიც პროზელიტებს ამ მოთხოვნას არ უყენებდნენ (მათთვის მხოლოდ „ნოეს მცნებების“ დაცვა იყო აუცილებელი: აბოდ ზარა, 64ბ). იერუსალიმის სამოციქულო კრებამ უარყო უცხოტომელებისადმი კონსერვატორების მიერ წაყენებული ეს მოთხოვნა (საქმ. მოც. 15,1-29). „იუდეველ-ქრისტიანებთან დაკავშირებით კი ვარაუდობდნენ, რომ ისინი ძველებურად მოსეს რჯულს დაიცავდნენ“ (მ.ე. პოსნოვი: „ქრისტიანული ეკლესიის ისტორია“).

პავლე მოციქული კრების გადაწყვეტილებას იცავდა. ის ილაშქრებდა იმათ წინააღმდეგ, ვისაც ახალმოქცეული წარმართებისთვის ყველა ძველი აღთქმისეული ჩვეულების თავს მოხვევა სურდა, მაგრამ თავად ამ ჩვეულებისთვის არ გადაუსვამს ხაზი (თუმცა მათ განსრულებას ესწრაფოდა).

ქრისტე რჯულის აღსასრულებლად მოვიდა და ეს მცნებების უბრალო შესრულებას როდი გულისხმობდა. სახარებაში გამოყენებული სიტყვა (ისევე, როგორც მისი არამეული ექვივალენტი, რომელიც სიტყვიდან მელა წარმოდგება) უფრო ტევადი აზრის შემცველია.

ძველი აღთქმის რჯული ახალი აღთქმის პერსპექტივაშია მონიჭებული. მისი აღსრულების შემდეგ რჯული კი არ უქმდება, არამედ მესიის მეშვეობით საბოლოო სისავსეს იძენს. ეს გამოიხატება მცნებების ეთიკურ არსზე სიმძიმის ცენტრის გადატანაში, თუმცა ისრაელიანებისთვის თვითონ მცნებები არ უქმდება. ქრისტე ამბობს: „ვინც დაარღვევს თუნდაც ერთს ამ უმცირეს მცნებათაგანს და ასე ასწავლის კაცთაც, უმცირესად იწოდება ცათა სასუფეველში“; ხოლო ვინც აღასრულებს და ასწავლის, უდიდესად იწოდება ცათა სასუფეველში“ (მათე, 5,19).

მართალია, მეორე ტაძრის პერიოდის იუდაიზმში თორის რიტუალური წესდებების აბსოლუტური ფასეულობების მიმართ რწმენა ბატონობდა, ქრისტეს მიერ მოცემული მისი განმარტება მთლიანად უცხო როდი იყო მწიგნობართა ტრადიციისთვის. საკმარისია ჰილელის აფორიზმის გახსენებაც: სხვებს იმას ნუ გაუკეთებ, რაც საკუთარი თავისთვის არ გსურს. ამაშია რჯულის მთელი არსი, დანარჩენი მხოლოდ კომენტარებია“ („შაბათი“, 31ა) მეორე მასწვლებელი ამბობდა: „სულ ერთია, ბევრს აღასრულებს ვინმე თუ ცოტას. საკმარისია, თუ მისი გული ღვთისადმია მიქცეული“ („მენახოტი“, 110ა). მაკოტის ტრაქტატში ნათქვამია, რომ დავითმა რჯულის 613 მცნება თერთმეტამდე დაიყვანა, ესაიამ -ექვსამდე, მიქიამ — სამამდე, ამბაკუმმა კი — ერთამდე: „რწმენით მართალი ცოცხალი იქნება“.

თორასადმი ასეთი „არჩევითი“ მიდგომა გვაფიქრებინებს, რომ რჯულში ყოველივე მარადიულად არ უნდა განვიხილოთ. მაგრამ ვერც რაბინები და ვერც ადრექრისტიანი ღვთისმეტყველების უმრავლესობა ვერ ბედავდნენ ამგვარი დასკვნის გაკეთებას. ქრისტეს სიტყვები მოსეზე (მათე, 19,8), რომელმაც ადამიანების „გულქვაობას“ დაუთმო და განქორწინების წესი შემოიღო, იმას ცხადყოფს, რომ რომ ქრისტე თორის შედგენაში დროებითი, კერძო მოსაზრებების მონაწილეობას გულისხმობდა. სხვა სიტყვებით, ბიბლიას თავისი წარმოშობის მიზეზით ორმაგი „ღვთაებრივი და კაცობრივი“ ხასიათი აქვს. უმაღლესი საღვთო რჯული (სიყვარული ღვთისა და ადამიანისა) და „მისი კომენტარები“ რომლის შექმნაც დროის ფაქტორით, გარემოებებითაა განპირობებული, სულაც არაა თანაბრად ფასეული.

სახარებას ეხმიანება პავლე მოციქულიც და საუბრობს არა იმდენად ადრინდელი მცნებების „გაუქმებაზე“ რამდენადაც საღვთო ისტორიის „ახალ საფეხურზე“ გადასვლაზე. ამავე დროს ამ გადასვლამ აბრაამიდან დაწყებული „აღთქმის“ ერთი გზა, სარწმუნოებისა და გარდამოცემის ერთიანი ქსოვილი უვნებლად (დაუნაწევრებლად) დაიცვა. თითოეულ ეტაპზე სულ უფრო ცხადი ხდებოდა, რომ რჯულის ერთგულება მხოლოდ საკულტო რეგლამენტის დაცვა კი არა, არამედ ღვთისა და ადამიანის მიმართ სიყვარულის გამოხატულებაა.

ნეტარი ავგუსტინეს თქმით, ახალი აღთქმა ძველშია დაფარული, „ძველი ახალში ცხადდება“ (I კორინთ. თ.6). ძველი მსოფლიოს მრავალი სარწმუნოებისგან განსხვავებით, ბიბლიის რელიგია „დინამიური“ სწავლების ხასიათს ატარებს. მისი ძირითადი ვექტორი მომავლისკენაა მიმართული. ის სულ მოძრაობს, იმედოვნებს, ღმერთთან მთლიანი და სრულყოფილი აღთქმის მოახლოებას ელის. ეს რელიგია ვერ თავსდება ერთი ხალხის, ერთი კულტურის საზღვრებში. იგი წარმართებისაგან იზოლირებულ გარემოში ჩაისახა და კონსერვატორების ყოველგვარი ძალისხმევის მიუხედავად, ადრე თუ გვიან, მას ეს ზღვარი უნდა დაერღვია. უფალი თავის მსახურს აუწყებს: „ხალხების ნათლად გაქცევ, რომ ჩემმა ხსნამ ქვეყნის კიდემდე მიაღწიოს“ (ესაია, 49.6).

თუ „სახარება“ ბიბლიური ერის ორგანულ „შევსებასა“ და დასრულებას წარმოადგენდა, რატომ არ შეიწყნარეს ის იუდეველთა სულიერმა წინამძღვრებმა? ვინ და რატომ ყოფდა ძველ აღთქმას ახლისაგან?

სახარებიდან იქმნება შთაბეჭდილება, რომ ქრისტეს ყველაზე აქტიური მოწინააღმდეგეები „ფარისევლები“ იყვნენ. ეს ხშირად გაოცებას იწვევდა: ა. გეიგერიდან (1857) დ. ფლუსერამდე (1968) თვით ებრაელი ისტორიკოსები აღიარებდნენ, რომ ქრისტეს მოძღვრებასთან სხვადასხვა რელიგიურ დაჯგუფებებზე ახლოს (სადუკევლები, ზილოტები, ესეველები) სწორედ ფარისევლები იდგნენ.

ამ საკითხზე მსჯელობისას, ერთის მხრივ, ის ვითარება უნდა იქნეს გათვალისწინებული, რომელშიც სახარებები დაიწერა. რომთან ომის შემდეგ ისტორიული სცენიდან გაქრნენ სადუკეველები, ზილოტები და ესეველები. იუდაიზმის ერთადერთი წარმომადგენლები ფარისევლები იყვნენ. ამან აქცენტების ბუნებრივი გადანაცვლება გამოიწვია და ფარისეველთა სექტა ქრისტეს მტრებს შორის პირველ ადგილზე იქნა მოაზრებული. მეორე მხრივ, ახალი აღთქმა უფრო რთულ სურათს ხატავს, ვიდრე ერთი შეხედვით ჩანს.

ვიცით, რომ იესო არაერთხელ ესტუმრა ფარისევლებს (ლუკა, 7,36; 11,37; 14,1), ხშირად საუბრობდა მათთან სარწმუნოებაზე (მათე, 22,34-35;მარკ. 12,28-34; ლუკა, 11,37), რაც შეურიგებელი წინააღმდეგობის პირობებში შეუძლებელი იქნებოდა. ქრისტეს მოწაფეებს მიმხრობილი ზილოტებიდან მხოლოდ სიმონია დასახელებული (ერთი თორმეტიდან), ხოლო მის მიმდევარ ესეველებსა და სადუკეველებზე არაფერია ნათქვამი. სამაგიეროდ, ვიცით, რომ ფარისეველი იყო ნიკოდიმოსი და, შესაძლოა, იოსებ არიმათიელიც. „საქმენი“ კი პირდაპირ იხსენიებს „ქრისტიანებს ფარისევლებიდან“ (15,5).

58 წელს იერუსალომში ჩასულ პავლე მოციქულს უთხრეს: „ხედავ, ძმაო, რამდენი ათასი მორწმუნეა იუდეველთა შორის! და ყველანი რჯულის მოშურნენი არიან“ (საქმ. მოც. 21,20).

სადუკეველთა იერარქიისგან განსხვავებით, ფარისევლების მეთაური გამალიელი ახალი მოძღვრებისადმი შემწყნარებლურ დამოკიდებულებას ემხრობოდა (საქმ. მოც. 5,34). ეს მოხდა 30 ან 31 წელს. ასევე შეიქმნა ლეგენდა, რომ გამალიელი მოგვიანებით გაქრისტიანდა.

თავად პავლე მოციქული ადრე ფარისევლებში ირიცხებოდა. სწორედ მათ დაიცვეს მოციქული, როცა ზილოტებმა მისი მოკვლის ფიცი დადეს (მოც. 23,6-10).

ყოველივე ეს იმით აიხსნება, რომ „პირველი ქრისტიანები ღვთისმოსაობის ხასიათით ახლოს იდგნენ ფარისევლებთან“ (ეპ. კასიანე: „ქრისტე და პირველი ქრისტიანული თაობა“, პარიზი, 19050, გვ. 140).

სახარებების, ფლავიუსისა და თალმუდის მიხედვით ნათელი ხდება, რომ სინედრიონს მღვდელმთავარი თავმჯდომარეობდა და მასში სადუკეველები ბატონობდნენ (მათე, 26,57; მარკ. 14, 53; ლუკა, 22,66; იოანე, 18,13-14; ფლავიუსი: „აპიონის წინააღმდეგ“, I, 23. შდრ. საქმ. მოც. 5, 17). შესაბამისად, „ვნებების“ ისტორიაში საუბარია არა იმ სინედრიონზე, რომელსაც გამალიელი ხელმძღვანელობდა (იუდეაში ამ სახელწოდებების მქონე კოლეგიები ბევრი იყო. იხ. ფლავიუსი, „სიძველ.“ XIV,5,14). თალმუდი ისეთ სინედრიონსაც ახსენებს, რომელსაც ღვთისმეტყველები ხელმძღვანელობდნენ. ქრისტეს მიწიერი ცხოვრების დროს მას სათავეში ედგნენ ჰილელი, მისი ვაჟი სიმონი (მას ზოგჯერ სახარებისეულ სიმონ მართალთან აიგივებენ) და მისი შვილიშვილი გამალიელი (ჰაგიგა, II, 2) ეს უკანასკნელი 30 წელს სინედრიონის „ნასი“ („თავადი“) იყო. მაგრამ მას რომ ქრისტესთვის სასიკვდილო განაჩენი გამოეტანა, პავლე მოციქული გამალიელზე, როგორც თავის მოძღვარზე მოწიწებით აღარ ისაუბრებდა (საქმ. მოც. 22,3).

ყველა ამ ცნობის საფუძველზე მოსკოვის სასულიერო აკადემიის პროფესორმა დ.ა. ხვოლსონმა ჯერ კიდევ გასულ საუკუნეში დაასკვნა: „სინედრიონი, რომელმაც ქრისტეს სიკვდილი მიუსაჯა, ფარისევლებისგან კი არა, სადუკევლებისგან შედგებოდა; ყოველ შემთხვევაში, ეს უკანასკნელნი სინედრიონში იმ პიროვნებებს წარმოადგენდნენ, რომლებიც ტონს იძლეოდნენ და მათზე იყო დამოკიდებული გდაწყვეტილების მიღება“ (დ.ა. ხვოლსონი: „იესო ქრისტეს უკანასკნელი პასექის სერობა და მისი სიკვდილის თარიღი“, 1875, ტ.II, გვ, 51-52). ეს აზრი ირიბად იმითაც მტკიცდება, რომ „ვნებების“ შესახებ თხრობაში გეთსიმანიის შემდეგ ფარისევლები მეტად აღარ ფიგურირებენ. მთელი ინიციატივა მღვდელმთავრისა და მისი პარტიის ხელში აღმოჩნდა.

ამავე დროს შეუძებელია იმის უარყოფა, რომ ფარისევლები ქრისტეს ენერგიულად ეწინააღმდეგებოდნენ ჯერ კიდევ გალილეაში, ხოლო ბევრ მათგანს მისი სიკვდილი სურდა. შედეგად, სწორედ მათ გააღრმავეს კონფლიქტი ქრისტიანობასა და იუდაიზმს შორის. ერთი მკვლევარის მართებული შენიშვნით, „რომ არა ფარისევლები, ეკლესია თავის გზაზე ოპოზიციას არ შეხვდებოდა, ან მხოლოდ უმნიშვნელო დაბრკოლებას წააწყდებოდა“ (R.T. Herford, “The Pharisees”, 1924, გვ. 213).

ამ მტრობის მიზეზის დასადგენად ფარისევლების ისტორიისა და დოქტრინის თუნდაც მოკლედ განხილვაა საჭირო.

ფარისეველთა კავშირი („ხაბუროთი“ — „ამხანაგობა“) ღვთისმოსაობის დამცველებმა დააფუძნეს. ისინი იუდეაში შეღწეულ ელინისტურ ზეგავლენას უპირისპირდებოდნენ. იმ დროს ელინიზმი ბევრ ქვეყანაში იწვევდა განგაშს. რომაელებში ელინიზმთან ბრძოლას კატონი ჩაუდგა სათავეში, პალესტინაში კი -„ხასიდები“. „მცნებების ირგვლივ ზღუდის განმტკიცება“, — ასეთი იყო ხასიდე ბის დევიზი („აბოთი“,1,1). მართლმადიდებელი ისტორიკოსის, მ.ე. პოსნოვის მიხედვით, ეს „ზღუდე იმდენად მაღალი გამოვიდა, რომ რჯული დაჩრდილა ამის გამო რჯული თითქოს ცხრაკლიტულში აღმოჩნდა. ეს მიმდინარეობა ნაწილობრივ გვაგონებს ჩვენს სლავინოფილობას მისი „დამყაყებული დასავლეთისადმი“ ზიზღით“ (მ.ე. პოსნოვი: „იუდეველობა“, კიევი, 1906, გვ. 167).

ხასმონელების გამარჯვების შემდეგ მათ მიერ გატარებულმა საერო პოლიტიკამ „ხასიდების“ უკმაყოფილება გამოიწვია, სულ მალე კი (დაახლოებით 130 წელს) მათი ერთი ნაწილი ცალკე თემად ჩამოყალიბდა და ხალხმა მას ფარისევლური (არამეული: „პერუშაია“ — „გამოყოფილი“) უწოდა. ჩვ. წ.აღ-მდე 88 წელს მეფე იანაიმ სასტიკად ჩაახშო ფარისევლების მიერ წამოწყებული აჯანყება, მაგრამ დედოფალ ალექსანდრას დროს (78-69 წწ. ჩვ.წ.აღ.-მდე) ფარისევლების გავლენა გაძლიერდა და მათ სასახლის კარზე მნიშვნელოვანი თანმდებობები დაიკავეს. ჰეროდე დიდის მმართველობის პერიოდში კვლავ ჩრდილში მოექცნენ. ისინი მეფის მიმართ პასიურ დამოკიდებულებას არჩევდნენ, არ შეჰფიცეს ავგუსტუსს და ჰეროდეს დინასტიის დასასრული იწინასწარმეტყველეს, თავად ჰეროდეს კი „ხასმონელების“ მონა უწოდეს.

ჩვ. წ. აღ.-ს I საუკუნის პირველი ნახევარი გარეგნულად, სადუკეველების ბატონობის ხანას წარმოადგენდა (ფ. ა. არფაქშადოვი, „იერუსალიმის სინედრიონი“ ყაზანი, 1903, გვ. 111). თუმცა ფარისევლების გავლენა იზრდებოდა და რომთან ომის შემდეგ საბოლოოდ კონტროლქვეშ მოაქციეს ერის სულიერი ცხოვრება.

არ შემონახულა არც ერთი ნაწარმოები, რომელიც გადაჭრით მიეწერება ფარისეველ ავტორს. ბევრი მეცნიერი ფარისევლურ გარემოს უკავშირებს მაკაბელების ორ წიგნს, სილომონის ფსალმუნებსა და ეზრას სამ წიგნს. ყოველ შემთხვევაში, მათში ის შეხედულებები აისახა, რომლებსაც ჩვეულებრივ ფრისევლებს მიაწერენ (H. Cazelles, “Naissance de l`Eglise”, Paris, 1968, p. 56).

იოსებ ფლავიუსი წერს: „ფარისევლები რჯულის ზედმიწევნით განმმარტებლებად ითვლებიან… ისინი ყოველივეს ღმერთსა და ბედს უკავშირებენ. მათი სწავლებით, მართალია, ადამიანს პატიოსან და უწმინდურ ქმედებებს შორის არჩევანის თავისუფლება აქვს მინიჭებული, მაგრამ ამაშიც კი ბედის წინასწარგანზრახულობა მონაწილეობს. მათი შეხედულებით, სული უკვდავია, მაგრამ გარდაცვალების შემდეგ მხოლოდ კეთილთა სულები გადასახლდებიან სხვა სხეულებში, ბოროტთა სულებს კი მარადიული სატანჯველი ელის. ფარისევლები ერთმანეთისადმი დიდი ერთგულებით გამოირჩევიან, მოქმედებენ გაერთიანებული ძალებით და საერთო კეთილდღეობას ესწრაფვიან“ („იუდეის ომი“, II, 8). „ფარისევლები ცხოვრების მკაცრ წესს მისდევენ და უარს ამბობენ ყოველგვარ სიამოვნებაზე. ისინი მიჰყვებიან (აღიარებენ) ყოველივე იმას, რასაც გონება კეთილდღეობად აღიქვამს, რადგან გონებას საუკეთესო მცველად მიიჩნევენ ნებისმიერი სურვილს დროს. ისინი „მხცოვანი ადამიანებისადმი“* მოკრძალებული დამოკიდებულებით გამოირჩევიან და ოდნავადაც არ ეწინააღმდეგებიან მათ. ფარისევლებს სწამთ სულის უკვდავება და თვლიან, რომ ადამიანებს გარდაცვალების შემდეგ სამსჯავრო ელით: ჯილდო სათნოებისთვის და შურისძიება სიცოცხლეში ჩადენილი დანაშაულისთვის; ცოდვილები მარადიულ პყრობილებაში იმყოფებიან, ხოლო სათნო ადამიანებს კვლავ „აღდგომის“ შესაძლებლობა მიეცემათ. ამის წყალობით მათ უზარმაზარი გავლენა აქვთ ერზე და ლოცვასთან და მსხვერპლშეწირვასთან დაკავშირებული ყველანაირი მღვდელმსახურება მხოლოდ მათი ნებართვით სრულდება. ამგვარად, ცალკეულმა თემებმა ცნეს მათი სათნოება, რადგან ყველას სწამდა, რომ ფარისევლები სიტყვითა და საქმით უფრო ამაღლებულს ესწრაფოდნენ“ („სიძველ“ XVII, 1,3). „ფარისევლებმა“ უხუცესების იმ გადმოცემებიდან, რომლებიც მოსეს რჯულში არ წერია, ერს ბევრი კანონი დაუწესეს“ („სიძველ.“ XIII, 10,6). ფლავიუსის სიტყვებით, სადუკეველებიც კი ხელისუფლებაში ყოფნის დროს „იმას იცავდნენ, რასაც ფარისევლები ამბობდნენ, თუმცა უხალისოდ და იძულებით, ვინაიდან წინააღმდეგ შემთხვევაში ერი ვერ იგუებდა მათ“ („სიძველ.“ XVII, 1,4). ფარისევლები „უზენაესის განსაკუთრებულ წყალობაზე აცხადებდნენ უფლებას. ამ სექტას სრულ მორჩილებაში ჰყავდა ქალები“ („სიძველ.“ XVII,2,4). იოსები ფარისევლების რაოდენობას 6000-ით განსაზღვრავს.

ფლავიუსის დახასიათების შეფასებისას უნდა გვახსოვდეს, რომ თვითონ ისტორიკოსიც ფარისეველი იყო და მან თავისი თანამოზრეების ერთ-ერთი ბერძნული ფილოსოფიური სკოლის ქვეშ სტილიზება მოახდინა. „ახალი აღთქმა“ ფარისევლების შეხედულებების შესახებ მოკლედ, მაგრამ ფლავიუსზე უფრო ობიექტურად საუბრობს. მასში ნათქვამია, რომ მათ სწამდათ მკვდრეთით აღდგომა, სიკვდილის შემდგომი მისაგებელი, ანგელოზები და „უხუცესების“ ავტორიტეტი (მათე, 15, 1 და შემდეგი; საქმ. მოც. 23,8).

თანაელი რაბინების მიერ შექმნილ თალმუდში ფარისევლების შესახებ წარმოდგენილი ცნობები მთლიანობაში სრულიად ეთანხმება ფლავიუსთან და „ახალ აღთქმაში“ დამოწმებულ ცნობებს (მ.ე. პოსნოვი, „იუდეველობა“ ჩგვ. 137). ამავე დროს, თალმუდისტების უწყებები არცთუ იშვიათად კრიტიკულ შენიშვნებს შეიცავენ იმ ფარისევლების მისამართით, რომლებსაც ისინი „შეღებილებად“ იხსენიებენ მაგ.: სოთის ტრაქტატში (2,ბ) მოყვანილია მეფის სიტყვები: „გეშინოდეს მათი, რომლებიც ფარისევლების სახეს ატარებენ; რადგან ფარისევლების მსგავსად ღვთისმოსავები არიან, ურჯულოდ კი იქცევიან“.

ფარისევლების შესახებ გარკვეული მწირი ცნობები ადრექრისტიანული პერიოდის მწერლებსაც მეპოვებათ, კერძოდ წმ. ეპიფანეს. იგი ხაზგასმით აღნიშნავს ფარისევლებთან დამკვიდრებულ ასკეტურ ვარჯიშებს და ბევრი მათგანის ასტროლოგიისადმი მიდრეკილებას (ეპიფანე, „პანარიონი“, I, რუსული თარგმანი, გვ. 73-78; ასევე ა. ფინკელშტაინი, „ფარისევლები“ 1961, V, 1-2).

ზემოთმოყვანილი წყაროების ცნობებიდან გაურკვეველი რჩება, თუ რატომ დაიკავეს ფარისევლებმა მტრული პოზიცია იესო ქრისტეს ქადაგების მიმართ.ამ გარემოებას სხვადასხვანაირად განმარტავდნენ.

1. ზოგიერთი ისტორიკოსის აზრით, ამის მიზეზი გახლდათ ის, რომ იესომ უარი განაცხადა წარმართების წინააღმდეგ შეიარაღებულ ბრძოლაზე. მაგრამ ისიც კარგადაა ცნობილი, რომ აჯანყებას თვითონ ფარისევლები უპირისპირდებოდნენ (ი. ფლავიუსი, „იუდას ომი“, II, 17,3). ქრისტიანებმა ომის დაწყებისთანავე იორდანეს გადაღმა ჰელას მიაშურეს. თავის მხრივ, ფარისევლებმაც დატოვეს იერუსალიმი და სულ მალე საკუთარი რელიგიური ცენტრი ჩამოაყალიბეს იამნიაში.

2. შეიძლება თუ არა, რომ ანტაგონიზმის მიზეზი ეროვნული საკითხი გამხდარიყო? ნაკლებად სავარაუდოა. ჰილელი და სხვა ფარისევლები საჭიროდ თვლიდნენ სარწმუნოებისკენ პროზელიტების მიზიდვას. ისინი ფართოდ ქადაგებდნენ ქვეყნის გარეთ. ამის შესახებ ქრისტეც საუბრობს (მათე,23, 15).

3. ფარისევლები ასკეტები იყვნენ და გმობდნენ იესოს ცხოვრების წესს. მაგრამ ნაკლებ სარწმუნოა, რომ ეს გამხდარიყო განხეთქილების მთავარი მიზეზი. ფარისევლები არც იოანე ნათლისმცემელს აღიარებდნენ, მიუხედავად მისი ასკეტიზმისა.

4. ფარისევლების მიერ მიღებული დოგმატური ჭეშმარიტებები (ერთღმერთიანობა, ბიბლიური გამოცხადების, აღდგომის, სამსჯავროს, მესიისა და სულიერი სამყაროს არსებობის რწმენა) აღიარებული იყო ქრისტიანობაშიც. ბედისწერის შესახებ სწავლებასთან დაკავშირებით კი უნდა ითქვას, რომ ამას ფარისევლებს უფრო ფლავიუსი მიაწერდა, რომელიც მათ სტოიკოსებთან აახლოებდა. ფარისევლების თვალსაზრისი გამოხატა რაბი აკიბამ („აბოთი“ III 12), რომელმაც თქვა: „ყველაფერი ღვთის მიერაა განჭვრეტილი, მაგრამ ადამიანს თავისუფლება აქვს ნაბოძები“ ეს კონცეფცია ვერ ჩაითვლება ქრისტიანობისთვის უცხოდ (გ. სკარდანიცკი: „ფარისევლები და სადუკეველები, როგორც იუდეველების რელიგიური ყოფა-ცხოვრების გამომხატველები ქრისტეს გამოჩენის წინ“, კიევი, 1905, გვ. 83).

5. ფარისევლების ზნეობრივი შეხედულებები, თუკი თალმუდის ტექსტების მიხედვით ვიმსჯელებთ, მთლიანობაში სახარებისეულთან ახლოს იყო (გვ. 137-138)*. ღვთისა და ადამიანის ურთიერთობაში ქრისტეს მიერ მოხდენილ გადატრიალებას ძველი აღთქმისეული რელიგიის მთელმა განვითარებამ მოუმზადა ნიადაგი. ამიტომ ეუბნებოდა იესო მოწაფეებს: „ მე გგზავნით თქვენ იმის სამკალად, რაზედაც არ გიშრომიათ; სხვებმა იშრომეს, და თქვენ მათი ნაშრომის მოზიარენი გახდით“ (იოანე, 4,38).

6. რაბი აკიბა მესიად აჯანყების მოთავე ბარკოხბის თვლიდა, მაგრამ მისთვის ეს არავის შეურაცხავს დანაშაულად. ფარისევლები „ნაზარეველში“ აღთქმული მესიის დანახვას იმიტომ გაურბოდნენ, რომ ის სძულდათ, როგორც მოძღვარი.

აღსანიშნავია, ქრისტეს სამსჯავროს დროს იმდენად ძნელი აღმოჩნდა მის წინააღმდეგ სამხილების გამოძებნა, რომ ბრალმდებლებს მისი სიტყვების დამახინჯება მოუწიათ (მათე, 26, 59-51. შდრ. იოანე, 2,19). როცა ამბობდნენ: „ჩუენ სჯული გუაქუს და სჯულისა ჩუენისაებრ თანაც სიკუდილი, რამეთუ თავი თჳსი ძედ ღმრთისა ყო“ (იოანე, 19,7), ცრუობდნენ. რჯული არ ითვალსწინებდა მსგავს შემთხვევას. „ღმრთის ძედ“ იხსენიებდნენ ისრაელსაც, მის მეფესაც და მესიასაც (ოს. თ.11; II მეფ. 7,14; ფსალმ. 2,7; 88,27; III ეზრა, 7; 88,27; III ეზრა, 7,29). აქედან გამომდინარე, განაჩენი უკანონო იყო და ის წინასწარ გამოიტანეს.

ხორცხშესხმისა და ღმერთკაცობის საიდუმლო ქრისტემ თავიდან მხოლოდ უახლოეს მოწაფეებს გამოუცხადა, მაგრამ დიდი ხნის განმავლობაში ვერ შეძლეს მისი (საიდუმლოს) გააზრება. მორწმუნეებისთვის იესო თავიდან „ღვთის წმინდა“, წინასწარმეტყველი, მესია, ისრაელის მხსნელი იყო.

იესომ რჯულის კაცთაგან დაფარა თავისი მესიობა და გაუადვილა „მასში“ თუნდაც წინასწარმეტყველის დანახვა. მათაც გააკეთეს არჩევანი „უკვე ამ პირველ პერიოდში მისი ქადაგებისა“. ფარისევლებმა არ ისურვეს იმ აზრთან შეგუება, რომ უცნობი გალილეველი შესაძლოა, ღვთის წარმოგზავნილი ყოფილიყო. მაგრამ ეს უარყოფაც არ აძლევდა მათ იმის უფლებას, რომ იესო სიკვდილის ღირსად მიეჩნიათ.

7. მახარებლები ახსენებენ სამ მთავარ ბრალდებას, რომელსაც ფარისევლები გამოთქვამდნენ იესოს მისამართით: ცოდვილებთან ურთიერთობა, შაბათის დარღვევა და თავისუფალი შეხედულება „უხუცესთა გადმოცემაზე“.

ქრისტემ პირველი ბრალდება უარყო, დაიმოწმა რა წინასწარმეტყველი ოსია: „წყალობა მნებავს და არა მსხვერპლი“. შაბათთან დაკავშირებით უნდა ითქვას, რომ არავითარი საფუძველი არ არსებობს იმის სამტკიცებლად, რომ მაცხოვარს მისი უარყოფა ჰქონდა განზრახული. ის მხოლოდ აღნიშნავდა, რომ მოყვასის დახმარება წმინდა საქმეა, რასაც თვით შაბათის დასვენებაც კი ვერ დაარღვევს. ვინაიდან ამ საკითხთთან დაკავშირებით უკიდურეს რიგორიზმს რაბინთა შორის ყველა არ იზიარებდა, სარისკო აღმოჩნდებოდა მისი როლის გადაჭარბება ქრისტიანობისა და იუდაიზმის დაშორებაში. ამის გარდა, თავად პრინციპი კვირის ერთი დღის ღვთისთვის მიძღვნისა ეკლესიაში შენარჩუნებულია.

ყველაზე მწვავე პოლემიკას იწვევდა ქრისტეს მიერ „უხუცესთა გადმოცემებთან“ დაკავშირებით წარმოთქმული სიტყვები. ფარისევლებს სწამდათ ზეპირი თორა, რომელიც ოდესღაც მოსეს ებოძა და საუკუნეების მანძილზე მოძღვრები იცავდნენ („აბოთი“, 1,1). ამ მიმართებით სადუკევლები მათი ანტიპოდები იყვნენ: ისინი მხოლოდ ბიბლიის სიტყვას, უპირატესად თორას აღიარებდნენ.

გადმოცემის შესახებ ფარისევლური სწავლების არსი იმაში მდგომარეობდა, რომ ეკლესიაში „წიგნის“ გარდა ღვთის სული აგრძელებს მოქმედებას, რომელიც მოძღვრების, ან „მამების“ საშუალებით ვლინდება. მათ შორის არსებული ცოცხალი მემკვიდრეობითი კავშირი ხელშესახებს ხდის ღვთის სიტყვის აქტუალობას ყველა დროში (რ.თ. ჰერფორდი, ფარისევლები“, გვ. 66).

უარყოფდა თუ არა ქრისტე ამ მოსაზრებას? ამის საპირისპიროდ სადუკეველთა თვალსაზრისსს ხომ არ უჭერდა მხარს? პასუხს ერთი, მაგრამ ფრიად საგულისხმო მაგალითი იძლევა. იმ დროისათვის კანონიზირებულ წმინდა წიგნებში არ არსებობდა ნათლად გამოხატული სწავლება მიცვალებულთა აღდგომის შესახებ.

დანიელის წიგნი, რომელშიც ეს სწავლებაა გაცხადებული, ჯერ კიდევ არ შედიოდა კანონში. აქედან გამომდინარე, აღდგომის შესახებ საუბრისას ქრისტე იმ დოქტრინას აღიარებდა, რომელსაც საეკლესიო გადმოცემა შეიცავდა. მოგვიანებით გადმოცემის პრინციპი ქრისტიანობამაც გაითავისა. კათოლიკე ღვთისმეტყველის ლ. ბუიეს სამართლიანი შენიშვნით, როგორც „ახალი აღთქმა“ ძველისაგან მოწყვეტით ვერ აიხსნება, ასევე ახალი აღთქმისეული გადმოცემაც განუყოფელია ძველი აღთქმისეული გადმოცემისგან. წყაროს „ღვთის სიტყვის“ შემეცნებისა, რომელიც თითქოს თავადს ღვთის ერის ცხოვრებაშია ჩადებული, — წყაროს, რომელიც არის გადმოცემა, მდინარება სულაც არ დაუწყია მხოლოდ ქრისტეს მოსვლის შემდეგ, ისევე, როგორც მეორე წყაროს, რომელსაც ღვთივშთაგონებული ტექსტები წარმოადგენს, რადგან ეს უკანასკნლნი გადმოცემიდან მომდინარეობს და ამასთან, მათი შეკრება დაიწყეს ქრისტემდე დიდი ხნით ადრე“ (ლ. ბუიე, „ბიბლიისა და სახარების შესახებ“).

ქრისტე არა მარტო აღიარებდა რჯულის მოთხოვნებს, არამედ მთლიანობაში გადმოცემის მიერ დადგენილი ღვთისმოსაობის ფორმებიც შეიწყნარა. „უკეთუ არა აღემატოს სიმართლე თქუენი უფროის მწიგნობართა და ფაარისეველთა, ვერ შეხჳდეთ სასუფეველსა ცათასა“ (მათე, 5,20), — არიგებდა მოწაფეებს.

თუ ქრისტე „გალახის“ ზოგიერთ კერძო მხარესთან დაკავშირებით რაბინთა უმრავლესობის წარმოდგენებთან შეუთავსებელ მოსაზრებებს გამოთქვამდა, იგი მათსავე წესს მისდევდა. მთელი თალმუდი „სარწმუნოებისა და წეს-ჩვეულებების ბევრი საკითხისამი მრძენთა ურთიერთსაწინააღმდეგო მსჯელობებითაა“ სავსე. თუმცა, საწინააღმდეგო შეხედულებების მომხრეები თანაბარი ხარისხით სარგებლობდნენ ხალხის პატივისცემით.

8. და ბოლოს: ფარისევლების ზიზღი ქრისტეს თავისი მხლებლებით შეეძლო გამოეწვია (მათე, 23; მარკ. 12,38-40; ლუკა, 11, 38-52). თუმცა, მსგავსი მხილებები ისრაელში მიღებული იყო. ამის მაგალითია წინასწარმეტყველების ქადაგებები. იუდაიზმში მოგვიანებითაც ვხვდებით გამოხდომებს „ღვთის სათნოთა“ ე.წ.. „სვიატოშების“ წინააღმდეგ, რომლებიც ღვთისმოსაობის ყალბ ნიღაბს ატარებდნენ. რაბინი იოშუა ბენ ჰანანია ამბობდა: „მსოფლიოს სულელი, პირმოთნე, ცბიერი, უწმინდური, ფარისეველი ქალი და ფარისევლების შემოტევები ღუპავენ“ („სოთა“, III, 4). „მეორე მოძღვრის აზრით, „თვალთმაქცები უნდა ამხილო, რადგან ღვთის სახლს შეურაცხყოფენ“ („იომა“, 5). შესაბამისად, ხალხს ქრისტეს სიტყვები უნდა გაეგო, როგორც ფარისეველთა უღირსი წარმომადგენლების წინააღმდეგ მიმართული. აღსანიშნავია, რომ ის კიცხავდა „არა ფარისევლების მოძღვრებას, არამედ მათ ცოდვებს“: „ყველაფერი, რის დაცვასაც გირჩევენ, დაიცავით და აღასრულეთ, მაგრამ მათ საქმეს ნუ მიბაძავთ, ვინაიდან ამბობენ და არ ასრულებენ“ (მათე, 23,3).

ამრიგად, კეთილი ნების შემთხვევაში, ფარისევლებს საკმაო საფუძველი ჰქონდათ იმისათვის, რომ მიეღოთ იესო ქრისტე, ან თუნდაც თანაგრძნობა გამოემჟღავნებინათ მისი სწავლების მიმართ. როგორც შევნიშნეთ, ეს გარკვეულწილად მოხდა კიდეც. თუმცა ფარისევლების უმეტესობა მისთვის არაკეთილმოსურნე გახდა.

რა არის ამის მიზეზი?

უნდა ვივარაუდოთ, რომ თავად ქრისტიანული თავისუფლების სული იყო მიუღებელი იმ ადამიანებისთვის, რომლებიც მცნებების, რიტუალების, განწესებების კულტივირებას ახდენდნენ. გარდა ამისა, ფარისევლებს თავი მართალი სარწმუნოების შეუმცდარ დამცველებად მიაჩნდათ. იესოს სახით მათ დაინახეს მეტოქე, რომელსაც, მათი აზრით, დამოძღვრის უფლება არ ჰქონდა. რჯულის კაცნი ავტორიტეტად მხოლოდ იმას მიიჩნევდნენ, ვინც მათი სკოლიდან იყო გამოსული და საეკლესიო წინამძღვრების სანქცია ჰქონდა მიღებული. იესო კი მხოლოდ თავისი სახელით („მე“-დან) გამომდინარე ლაპარაკობდა. ის „ხელმწიფებით“ ლაპარაკობდა, არ იყო „უხუცესების მოწაფე“ და თორას იუდაიზმის „წმინდა მამების“ დაუმოწმებლად განმარტავდა. მან მაშინვე ეჭვები გამოიწვია, რაც დაუყოვნებლივ მტრობაში გადაიზარდა.

იესოს გარშემო შეკრებილი მსმენელების რაოდენობა ფარისევლებში შურს აღძრავდა (მათე, 27,18). ამიტომ გულმოდგინედ ადევნებდნენ თვალყურს და ცდილობდნენ, მის მოქმედებაში რჯულის ესა თუ ის დარღვევა აღმოეჩინათ. ისინი წინასწარმეტყველებს აკლდამებს უგებდნენ, მაგრამ, როცა მათ შორის ხორციელად გამოჩნდა ჭეშმარიტი წინასწარმეტყველი, არ დაუჯერეს მას და მით უფრო არ ისურვეს მასში მესიის დანახვა.

30 წლის ორმოცდაათეულის შემდეგ იერუსალიმში ქრისტიანობის სწრაფი ზრდა დაიწყო. ფარისევლები შეძრწუნებულები იყვნენ იმით, რომ „ნაზარეთელებმა“ მათაც კი გაუსწრეს მიმდევრების რაოდენობით (საქმ. მოც. 2,41 და 4,4 ასახელებს პალესტინის 8 000 ქრისტიანს, მაშინ, როდესაც ფარისევლები. ფლავიუსის თანახმად, მხოლოდ 6 000-ს აღწევდნენ). ბევრი ფარისეველი შედრკა, ზოგიერთი კი ახალ სწავლებას შეუერთდა. მათ მაგალითს იუდეველი მღვდლების მნიშვნელოვანმა ნაწილმა მიბაძა (საქმ. მოც. 6,7). ქრისტიანობის წინააღმდეგ რეპრესიული მეთოდების გატარებას მხოლოდ სადუკეველები და ჰეროდიანელები აგრძელებდნენ (საქმ. მოც. 4,5; 12, 1). როცა მღვდელმთავარმა ჰანანმა (ქრისტეს მსაჯულის ძე) 62 წელს უფლის ძმას, იაკობს სიკვდილი მიუსაჯა, ფლავიუსის სიტვებით, „ქალაქში მყოფი ყველა ჩვენში უგულმოდგინესი და საუკეთესო რჯულისმცონე (ანუ ფარისევლები) ამ დადგენილებას მტრულად შეხვდა. მათ ფარულად სთხოვეს მეფეს, რომ ჰანანისთვის მომავალში მსგავსი ღონისძიებების გატარების უფლება ჩამოერთმია და მიუთითეს, რომ ის ახლაც არამართებულად მოიქცა“ ფლავიუსი: „სიძვ“ XIX, 9,1). შედეგად, ჰანანი გადააყენეს თანამდებობიდან.

მაგრამ რომის წინააღმდეგ ომის დაწყების შემდეგ ვითარება ძირეულად შეიცვალა. თითქმის ყველა სადუკეველი სახალხო აჯანყების მსხვერპლი შეიქნა. ყუმრანელები გაიფანტნენ, ფარისევლებმა და ქრისტიანებმა იერუსალიმი დატოვეს. 70 წელს ტიტუსის არმიის მიერ ქვეყნის ოკუპაციამ და ტაძრის დანგრევამ იუდეველობა სრული კატასტროფის ზღვარზე დააყენა. ამ საფრთხის დროს რელიგიისა და ერის გადარჩენის პასუხისმგებლობა იამნიელმა ფარისევლებმა აიღეს თავიანთ თავზე. მათ უარყვეს პროზელიტიზმი და გააძლიერეს ძალისხმევა რჯულის გარშემო „ზღუდის“ აღსამართად. გადარჩენის ერთადერთ გზად მათ რელიგიური, კულტურული და ყოფითი კარჩაკეტილობა ესახებოდათ.

ერთიანობისთვის ბრძოლა გამორიცხავდა იუდაიზმის შიგნით რაიმე მიმდინარეობების შესაძლებლობას. მან საბოლოოდ განსაზღვრა ფარისევლების ქრისტიანებისადმი დამოკიდებულება. საუკუნის მიწურულს გამალიელ მეორემ განაცხადა, რომ „იესომ ისრაელი გზას ააცდინა“ („სოთა“ 47,ა). ნაზარეთელის მიმდევრებს ერეტიკოსები უწოდეს. ამასობაში ისრაელის ქრისტიანულმა ეკლესიამ წინასწარმეტყველებათა მიხედვით უკვე შეიტანა წარმართულ სამყაროში კეთილი უწყება და მასთან ერთად ბიბლიაც. ხოლო იმ იუდეველებმა, რომლებიც იამნის ცენტრს დაემორჩილნენ, უარყვეს ქრისტიანობა და მთელი მსოფლიოსგან იზოლაციაში აღმოჩნდნენ.

ისევე როგორც ყველაფერ იმას, რაც წმინდა (საღვთო) ისტორიაში ხდებოდა, ორი ათასი წლის წინ ისრაელის საეკლესიო წინამძღოლების მიზეზით დატრიალებულ ტრაგედიასაც უნივერსალური მნიშვნელობა აქვს.

იესოს ფარისეველთა და მწიგნობართა წინააღმდეგ მიმართული მრისხანე სიტყვების კითხვისას ბევრი ქრისტიანი სინდისს იმშვიდებს და ფიქრობს, რომ ისინი მხოლოდ I საუკუნის იუდეველთა საზოგადოების ზედა ფენას ეხება. მაგრამ ასეთ შემთხვევაში ეს სიტყვები მხოლოდ ისტორიული, წარმავალი აზრის მატარებელი იქნებოდა. იესოს თითოეული სიტყვა მთლიანად მიემართება ნებისმიერი რელიგიისა და ეკლესიის უღირს წარმომადგენლებს, მათ თვითკმაყოფილებას, მლიქვნელობას, კონსერვატიზმს. ყოველგვარი მერჯულეები და კლერიკალები ადვილად ხდებოდნენ მდევნელნი. გავიხსენოთ თუნდაც ათანასე დიდისა და იოანე ოქროპირის, სავარანოლასა და ჰუსის, მიტროპოლიტ ფილიპესა და ბევრი სხვა ადამიანის ხვედრი, რომლებმაც თავიანთი ჯვარი „ცრუ ძმების“ მიზეზით ზიდეს. სარწმუნოების შერყვნა, ამპარტავნება, საკულტო ფორმალიზმის სული, გარეგნული წესების შესრულებით ღვთის „სათნოყოფის“ გათვლები არსებობს, როგორც ყველა ადამიანური ცოდვა. ძველი ფარისევლები მეტად აღარ არიან, მაგრამ სულაც არ გამქრალა „ფარისევლობა“.

თარგმნა ევგენი მიქელაძემ

წყარო:ზღვარი 2003 №2