პროტოდიაკვანი ანდრეი კურაევი. მოსკოვის სასულიერო აკადემიის პროფესორი. სინოდალური საღვთისმეტყველო კომისიის წევრი. მოსკოვის სახელმწიფო უნივერსიტეტის რელიგიათმცოდნეობის კათედრის უფროსი მეცნიერ-თანამშრომელი. ერთერთი ყველაზე ცნობილი თანამედროვე რუსი ღვთისმეტყველი. მრავალი წიგნის ავტორი, ბრწყინვალე ლექტორი, პედაგოგი და პოლემისტი. გთავაზობთ 1994 წლის ვიდეოჩანაწერის თარგმანს.

ადამიანის შესახებ

დღეს ჩვენ ადამიანზე ვისაუბრებთ. შეიძლება ითქვას, ეს ცენტრალური თემაა მართლმადიდებლურ ღვთისმეტყველებაში. კოსნსტანტინოპოლის პატრიარქმა წმ. ფოტიმ, ჯერ კიდევ მეცხრე საუკუნეში ასე აღნიშნა: “მე ადამიანში ვხედავ ღვთისმეტყველების საიდუმლოს.” რელიგიის მთელი არსიც ხომ იმაში არ მდგომარეობს, რომ ადამიანს რამე უამბოს ღვთის შესახებ, არამედ იმაში, რომ რამე უთხრას თავად მის შესახებ – ადამიანზე, იმაზე, რომ მას არ შეუძლია ღმერთის გარეშე ცხოვრება, იმაზე, თუ რატომ იწყებს ჩაძირვას, შეხუთვას ზეცის გარეშე მისი სული, დაეხმაროს შეიგრძნოს საკუთარ თავში ზეცის ეს მოწოდება, დაეხმაროს მის გააზრებაში, რეალიზებაში. სწორედ ეს არის ღვთიმეტყველების ამოცანა და ამიტომ, რასაკვირველია, გაიგო ის, თუ რა არის ადამიანი, ნიშნავს ჩასწვდე ქრისტიანობის არსს.

ბიბლიაში ადამიანის შესახებ საკითხი ორჯერ დგას. ორჯერ სვამენ კითხვას წმინდა ავტორები: “რა არის კაცი, რომ გახსოვს იგი? ან ძე კაცისა, რომ მოიხილავ მას?” ერთხელ ამ კითხვას დავითი სვამს ფსალმუნებში, ზუსტად იმ სიტყვებში, რომელიც ვახსენე და მისთვის ეს სიტყვები ძალიან სასიხარულოა. ეს სიხარულის ყიჟინააა: ღმერთო, მე ადამიანი ვარ, ისეთი არარაობა, ისეთი მცირე ამ სამყაროში, არც დიდი, არც გოლიათი, ხოლო შენ მაინც გახსოვარ, ზრუნავ ჩემზე, საუბრობ ჩემთან, მარიგებ, მშველი. მეორე ძველაღთქმისეული წმინდანი იობი ზუსტად ასეთივე კითხვას სვამს, ასეთივე სიტყვებით: “რა არის კაცი, რომ გახსოვს იგი ან ძე კაცისა, რომ მოიხილავ მას?” ოღონდ, იობი ამ სიტყვებს სულ სხვაგვარი ინტონაციით ამბობს, მისი წიგნი განსაცდელების წიგნია. ღმერთს უყვარს იობი, მაგრამ ეს სიყვარული მწველი აღმოჩნდება. ხომ გახსოვთ, რომ ღვთაებრივი სიყვარულის სუნთქვამ სინამდვილეში გაანადგურა ყველაფერი იობის გარშემო, მისი ოჯახი, მამული, სიმდიდრე, დიდება – ყველაფერი. ხოლო იობი ამბობს: დამეხსენი. რატომ? რატომ მაწუხებ? მომეცი მშვიდად სიკვდილის საშუალება, რატომ არ მაძლევ ამის საშუალებას? მე ხომ არაფერი მინდა შენგან. არ ვითხოვ არც სიმდიდრის დაბრუნებას, არც შვილების, არაფრის, მაგრამ ისევ და ისევ რატომ მოდიხარ ჩემთან?

აი, ეს არის ორი კითხვა, რომლებიც ერთი და იმავე სიტყვებითაა გადმოცემული და სწორედ ამ შემაძრწუნებელ კითხვებში, რომლებიც წმინდა წერილში ისმევა, აღმოვაჩენთ ქრისტიანულ პასუხს იმაზე, თუ რა არის ადამიანი. მაგრამ, რასაკვირველია, მანამდე უნდა დავუბრუნდეთ დასაწყისს – ღმერთის გამოცხადებას. დააკვირდით როგორ იქმნება ადამიანი სამყაროში. შესაქმის პირველი თავი, მოსეს პირველი წიგნი, გვესაუბრება იმის შესახებ, რომ მეექვსე დღის ბოლოს ღმერთი ქმნის ადამიანს. დააკვირდით როგორ ქმნის ის ადამიანს. “და თქვა ღმერთმა: შევქმნათ კაცი ხატად და მსგავსად ჩვენდა… და შექმნა ღმერთმა კაცი თავის ხატად…” ადამიანი, რომელიც ყურადღებით კითულობს წმინდა წერილს, კითხულობს მას პირველივე გვერდიდან და არა მხოლოდ გადაფურცლავს იმ ადგილზე, სადაც ჩემ მიერ მყვანილი ფრაზები გვხვდება, არამედ დასაწყისიდანვე წაიკითხავს, შეამჩნევს, რომ ამ თხრობაში უცნაურობა შეინიშნება. საქმე ის არის, რომ აქ შესაქმის მეექვსე დღეა, მეექვსე დღის დასასრული და ამ დრომდე უკვე ექვსჯერ გაისმა სამყაროში ღვთის ხმა, რომელიც ქმნიდა მას და ამ დრომდე ყალიბდებოდა ერთგვარი შემოქმედებითი რიტმი და ის ძალიან კარგად იკვეთება ექვსდღიანი შესქმის შესახებ თხრობაში. დააკვირდით, იქ დროდადრო მეორდება ასეთი სტრუქტურა: და თქვა ღმერთმა: დაე იყოს ასე და იქმნა ასე. “და იქმნა მწუხრი და იქმნა განთიად დღე მეორე” და ა.შ. ბოლოს საქმე უკავშირდება ადამიანს. ბუნებრივია მკითხველი ელოდება მოისმინოს: და თქვა ღმერთმა: დაე იქმნას ადამიანი და შეიქმნა ადამიანი, მაგრამ არა, აქ ჩვენი მოლოდინი არ მართლდება. ჩნდება აქამდე გაუგონარი ინტონაცია, შეიძლება ითქვას, ერთგვარი ჩაფიქრებულობის ინტონაცია, გარკვეულწილად ღმერთის მიერ საკითხის გადაუწყვეტაობის ინტონაციაც კი. “და თქვა ღმერთმა: შევქმნათ კაცი ხატად და მსგავსად ჩვენდა…” ღმერთი რჩევას იღებს. ვისგან იღებს ის რჩევას? რის შესახებაა ეს რჩევა? აქ არ შეიძლება კითხვა არ გაგიჩნდეს. ყოველ შემთხვევაში გასაგებია, რომ თხრობის რიტმი იცვლება და ამიტომ მართლმადიდებლურ ღვთისმეტყველებაში ამ ბიბლიურ ფრაზას შემოქმედებითი პაუზა ეწოდება. მაგრამ ვის მიმართავს რჩევისთვის ღმერთი, ანგელოზებს? – არა. როგორ შეიძლება ანგელოზები მრჩეველები იყვნენ. სხვათა შორის, მიაქციეთ ყურადღება, ქრისტე ახალ აღთქმაში ანგელოზებს ხედავს, ანგელოზები ეცხადებიან, მაგრამ ისინი მის სამსახურებლად მოდიან. ის არასდროს არ იღებს რჩევას მათგან, ისინი მისი მსახურები არიან. ისინი მართლაც მსახურები, მაცნეები არიან. ვთქვათ, რომანი დავწერე და მინდა ის ფოსტით რედაქციას მივაწოდო, საფოსტო კურიერს არ ვკითხავ რჩევას, როგორ ფიქრობ, მე როგორი ეპილოგი უნდა დავწერო, ასეთი თუ ისეთი? ასე რომ, როგორც ამბობს წმინდა ბასილი დიდი, იმის შესახებ, თუ რას ნიშნავს “ხატად ჩვენდა”, ნუთუ ღმერთი და ანგელოზები ეს ერთი და იგივეა? — არა. ჩვენ მოგვიწევს ვთქვათ, რომ ღმერთი რჩევით საკუთარ თავს მიმართავს. აქ ჩვენ სამებას ვხვდებით – თქვა Pღმერთმა: “შევქმნათ”. დააკვირდით როგორი უცნაური რამ არის. ამ ფრაზაში ხომ გრამატიკულ შეცდომასთან გვაქვს საქმე. “თქვა ღმერთმა” მხოლობით რიცხვშია, ხოლო “შევქმნათ” – მრავლობითში. ეს გრამატიკული შეცდომა ძალიან ახარებს ქრისტიანებს და ძალიან ამწუხრებს რაბინებს, იმიტომ, რომ ბუნებრივია, რაბინებისთვის, რომლებიც უარყოფენ სამგვამოვნებას, არ ქადაგებენ, რომ ქრისტეა ღვთის ჭეშმარიტი ძე, ძნელია გაიგონ, თუ საიდან არის ეს შეუთავსებლობა. სხვათა შორის, ერთ-ერთ იუდაისტურ წიგნში, რომელიც თალმუდიდან აღმოცენდა, ეს ფრაზა ასე განიმარტება: როდესაც ღმერთმა მოინდომა ადამიანის შექმნა, ანგელოზებმა ამბოხი ატეხეს და ამბობდნენ — არა, არ არის საჭირო მისი შექმნა, ადამიანი კანონს დაარღვევს და ა. შ. და თითქოს ამ ფრაზით ღმერთი ამბობს: მე შევქმენი, ნუ შფოთავთ. თითქოს ის იცილებს ანგელოზების ამბოხს – “შევქმნათ”. მაგრამ ქრისტიანისთვის, რასაკვირველია ეს სამების ბჭობაა. რის შესახებაა ის? როდის ხდება? ყოველგვარი ეჭვის გარეშე, ეს ბჭობა მარადიულობაში მიმდინარეობს და არა დროში. რატომ არის ეს ბჭობა საჭირო? საიდან არის ეს თითქოს ერთგვარი მერყეობა გადაწყვეტილების მიღებამდე? საქმე იმაშია, რომ სამყაროში, რომელშიც არ იყო ადამიანი, ღმერთისთვის ყველაფერი ცხადად ხელმისაწვდომი იყო, რომ ის, რასაც ღმერთი ისურვებს, მყისვე სრულდება. მაგრამ, ახლა სამყაროში უნდა გაჩნდეს ადამიანი, ქმნილება, რომელიც ფლობს თავისუფლებას, რადგან სახე ღვთისა ადამიანიში, პირველ ყოვლისა თავისუფლებაა. ხოლო თუ ადამიანი თავისუფალია, ეს ნიშნავს, რომ ის დამოუკიდებელია. თუ მე თავისუფალი ვარ, ე.ი. დამოუკიდებელი ვარ და ასევე დამოუკიდებელი ვარ ღმერთისგანაც. გამოდის, რომ ღმერთს არ შეუძლია შევიდეს ადამიანის სულში, თუ ადამიანი თავად არ შეუშვებს მას იქ. სამყაროში ჩნდება არსებობის ისეთი სივრცე, სადაც ღმერთს არ შეუძლია შესვლა დაკაკუნების გარეშე. წმინდა წერილის ბოლო წიგნში, იოანე ღვთისმეტყველის გამოცხადებაში, ქრისტე ასეც იტყვის კიდეც: “აჰა, კართან ვდგავარ და ვაკაკუნებ. თუ ვინმე მოისმენს ჩემს ხმას და კარს გამიღებს, შევალ და მასთან ვივახშმებ, ხოლო ის ჩემთან” (გამოცხ. 3;20) მაგრამ თუ ადამიანი არ გაუღებს? მეოცე საუკუნის ერთ-ერთმა უდიდემა რუსმა ღვთისმეტყველმა ვლადიმირ ლოსკმა ერთხელ შენიშნა, რომ ჩვენ უნდა დავინახოთ ღმერთში გლახაკი, რომელიც ითხოვს მოწყალებას სიყვარულისას, ჩვენი სულის ზღურბლთან დგას და არასდროს გადაწყვეტს შეანგრიოს ჩვენი კარი და შევიდეს იქ, თუ ადამიანი თავისუფალი ნებით არ მიიწვევს მას. ამგვარად, როცა ღმერთს სურს შექმნას ადამიანი, ეს ნიშნავს, რომ ამიერიდან, გარკვეულწილად, ღმერთი კარგავს თავის ყოვლისშემძლეობას, ის ზღუდავს საკუთარ თავს, ზღვარს უდებს თავის შესაძლებლობებს. მართლმადიდებლურ ღვთისმეტყველებაში არის ასეთი ტერმინი, ბერძნულად “კენოზისი”, რაც ნიშნავს ღმერთის თვითდაკნინებას, თვითდამცირებას, ღმერთის თავმდაბლობას. ჩვენ ხშირად ვლაპარაკობთ იმის შესახებ, რომ ადამიანი თავმდაბალი უნდა იყოს ღმერთის წინაშე და გვავიწყდება ის, თუ რამდენად თავმდაბალი უნდა იყოს ღმერთი, რომ ისაუბროს ადამიანთან. წარმოიდგინეთ, ზრდასრული ადამიანი, რომელიც ბავშვთან ურთიერთობს. ხომ საჭიროა ამ სამი წლის ბავშვის ენაზე ლაპარაკი. ბუნებრივია ნებისმიერი აღმზრდელი, პედაგოგი სიყვარულით იმდაბლებს თავს ბავშვის წინაშე. ასევე ღმერთიც, რომლისთვისაც ჩვენ ბავშვები ვართ — არაკეთილგონიერი ბავშვები. წარმოიდგინეთ ადამიანი რომ ლაპარაკობდეს ჭიანჭველას ენაზე. ეს ალბათ ძნელი იქნებოდა. მაგრამ, ადამიანსა და ჭიანჭველას შორის განსხვავება ხომ გაცილებით მცირეა ვიდრე ღმერთსა და ადამიანს შორის?!

ამგვარად, ღმერთი ქმნის ადამიანს, აძლევს მას თავისუფლებას, იწყებს საუბარს წინასწარმეტყველების საშუალებით ადამიანის ენაზე. იწყებს გარკვეულწილად თვით ტანჯვას ადამიანის გამო. ძველი აღთქმა ხომ ლაპარაკობს ღმერთის ამ განცდებზე, იმის გამო, რომ ადამიანს არ სწამს იგი და საბოლოოდ, თვით ღმერთი ხდება ადამიანი და კვდება ჯვარზე, იღებს საკუთარ თავზე ტანჯვის მთელ სიმძიმეს, მწუხარებას, წამებას, იმისათვის რომ ადამიანი თავის თავთან შეაერთოს.

ადამიანი ძალიან შორს წავიდა და ამ შორეულ სამყაროში ღმერთი მის კვალდაკვალ მიდის, იმდაბლებს თავს მის წინაშე, ემორჩილება ადამიანური ნების ცვალებადობას, მის ამბოხს. ადამიანი ჯანყდება ღმერთის წინააღმდეგ და ღმერთი თავისი სიყვარულის გამო, იმის ნაცვლად, რომ დაუყონებლივ გაანადგუროს უწმინდურები, მორჩილებით ელოდება მათ. ნამდვილად ძალიან მნიშვნელოვანია ჩვენთვის ამის გაგება. ეს ღმერთის მოსიყვარულე თავმდაბლობაა. წარმოიდგინეთ, არსებობს ადამიანი, რომელიც მიყვარს, ეს ადამიანი მე არაფრად მაგდებს. მას უყვარს ყველაფერი რაც გნებავთ, ჰობი, სპორტი, მუსიკა, ერთობა, მრუშობს და შემდეგ ბრუნდება ჩემთან და ამბობს: კარგი, იცი, მე უკვე დავიღალე, ცხოვრება მომბეზრდა, არაფერი არ მახარებს ამ ცხოვრებაში, შენ რაღაც გინდოდა ჩემთვის სახარებაზე გეთქვა, კარგი, გისმენ. ადამიანურად, ალბათ, მე გავნაწყენდებოდი მასზე. ჩვენ ხომ ზუსტად ასე ვიქცევით ღმერთთან. როცა ყველაფერი უკვე მობეზრებული გვაქვს ამ ქვეყანაზე, როცა ყველაფერს ჩვენსას ჩავივლით, როცა ყველაფერი ცარიელდება, მივმართავთ: იცი ღმერთო, ალბათ მე უკვე არც ისე ბევრი დამრჩა დედამიწაზე, კარგი, ბოლოსთვის, უკვე პენსიაზე, მე შენთან მოვალ. ღმერთი არ განიშორებს ასეთ ადამიანებს, ის ამითაც კი ხარობს, მეთერთმეტე ჟამის მუშაკებით, უძღები შვილით. ეს მისი სიყვარული და თავმდაბლობაა.

ღმერთის თავმდაბლობის პირველი მოქმედება ადამიანის წინაშე, რა გასაკვირიც არ უნდა იყოს,

მაშინ იბადება, როცა ის ადამიანის შექმნას გადაწყვეტს. ჩვენს საეკლესიო ტრადიციას ამ მოვლენის შესახებ საოცარი მტკიცებულება გააჩნია წმ. ანდრია რუბლიოვის სასწაულმოქმედი ხატის სახით. ის ძალიან ღრმა საღვთისმეტყველო სულიერ ტექსტს წარმოადგენს. აქ ვხედავთ სამ ანგელოზს, მაგრამ ეს არ არის თავად სამება. საქმე იმაშია, რომ ეკლესიის სწავლებით ღმერთის გამოსახვა არ შეიძლება. ღვთის ძის გამოსახვა, რომელიც ადამიანი გახდა, ხატებზე შესაძლებელია, ხოლო მამა ღმერთისა არა. ამიტომ წმ. ანდრია ქმნის სიმბოლოების მთელ ანფილადას. მაგალითად, მე არ შემიძლია წარმოვიდგინო ის, თუ რა ხდება კედლის მიღმა, მაგრამ ძალიან მჭირდება ვნახო იქ მიმდინარე მოვლენები. ამიტომ ვადგენ სარკეთა სისტემას, რომელიც ირეკლავს იმას, რაც იქ ხდება და სარკეთა სისტემის საშუალებით, ისევე როგორც პერისკოპით, მომეწოდება გამოსახულება. სწორედ ასეთი სახის ხედვის სისტემას ქმნის წმ. ანდრეი.

ალბათ გახსოვთ, რომ აბრაამს სამი ყმაწვილი ეწვია. ეს სამი ყმაწვილი, სამი ანგელოზის სიმბოლოა, ხოლო სამი ანგელოზი, სამების სამგვამოვნების სიმბოლოა. ამგვარად, რუბლიოვი წერს ყმაწვილებს, რომლებიც წარმოადგენენ, გამოსახავენ საკუთარ თავში სამპიროვან ღმერთს. არც ერთი ამ ანგელოზთაგანი არ გვიყურებს. ადამიანებითვის, რომლებიც ამ ხატის წინაშე ლოცულობენ, ეს ძალიან უჩვეულოა. საქმე იმაშია, რომ თუ ავიღებთ ნებისმიერ სალოცავ ხატს, ხოლო ეს ხატიც სწორედ ლოცვისთვისაა განკუთვნილი, მაშინ ვნახავთ, რომ ხატზე გამოსახული ერთი ფიგურა მაინც აუცილებლად პირდაპირ თვალებში უცქერს ადამიანს. არ არსებობს ერთი ძველი ხატიც კი, სადაც ღვთისმშობლი და ყრმა იესო ერთმანეთს უმზერენ. თუ ყრმა უყურებს დედას, მაშინ ღვთისმშობელი ადამიანს უმზერს, ხოლო თუ დედა უყურებს თავის ღვთაებრივ შვილს, მაშინ უფალი მისგან პირდაპირ მდგომ მლოცველს შემოსცქერის, თითქოს შეჰყავს ადამიანი ხატის სივრცეში. ლოცვა ხომ ლაპარაკია ერთი პიროვნებისა მეორესთან, ეს ხომ პიროვნებების შეხვედრაა. აქ კი, ეს არ გვხვდება, სამივე ანგელოზი ერთმანეთს უყურებს, მათ შორის, მათში ხდება რაღაც. სწორედ ეს გახლავთ შემოქმედებითი ბჭობა. რას ეხება ეს ბჭობა? წმ. მაქსიმე აღმსარებელმა აღნიშნა, რომ სამების ბჭობის საგანი ადამიანის განღმრთობა ანუ მისი გადარჩენაა. მაგრამ ადამიანი მხოლოდ იმის შედეგად გადარჩება, განიღმრთობა, რომ ღმერთი გახდა თავად ადამიანი. ჯერ კიდევ მეორე საუკუნეში წმ. ირინეოს ლიონელმა მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველების ოქროს ფორმულა გამოთქვა — “ღმერთი გახდა ადამიანი, რომ ადამიანი გამხდარიყო ღმერთი.” ამგვარად, ამ საუბარში გადაწყდა, რომ ადამიანი შეიქმნება, ის იქნება თავისუფალი და იმისათვის, რომ ეს ადამიანური თავისუფლება არ დაერღვია, არამედ განემტკიცებინა და საბოლოოდ ღმერთამდე მიეყვანა, შემოქმედი თავად ხდება ადამიანი, თავად მიდის ჯვარზე, რომ საბოლოოდ მარადიულ სამყოფელამდე მივეყვანეთ.

ამიტომაც, დააკვირდით რუბლიოვის ხატს: სამი ანგელოზი უყურებს ერთმანეთს, ერთგვარ მარადიულ წრეში არიან მოქცეულნი და ეს წრე ცენტრალური ანგელოზის ჟესტით ირღვევა, რომელიც აკურთხებს ცენტრში გამოსახულ ჯამს. ამ ჯამში რთულია, მაგრამ შესაძლებელია შევნიშნოთ ხბოს თავი. ხბო არის ძველი აღთქმის სამსხვერპლო ცხოველი, ანუ ეს სამსხვერპლო ჯამია. ცენტრალური ანგელოზი, დავარქვათ მას მეორე ჰიპოსტასის ანგელოზი, რომელიც ძე ღვთისას სიმბოლოს წარმოადგენს, შემოსილია მოყავისფრო და ლურჯი სამოსით. მართლმადიდებლურ ხატებში ეს ქრისტეს ტრადიციული სამოსია. სწორედ ეს ანგელოზი გამოხატვს ღვთის ძეს, მიუხედავად იმისა, რომ ის ცენტრში ზის. საქმე იმაშია, რომ ძველად, საპატიო ადგილი არა სუფრის ცენტრში, არამედ სუფრის თავში იყო. შეიძლება ითქვას, მამა ღმერთის ანგელოზს მარცხნივ მოცემული ფიგურა წარმოადგენს, ხოლო ძე ღვთისა მისგან მარჯვნივ, ანუ ცენტრშია მოცემული და სწორედ ეს ანგელოზი აკურთხებს ჯამს. მაგრამ, დააკვირდით კიდევ რა საოცარ რამეს გვეუბნება წმ. ანდრია. გვერდითა ფიგურები (დააკვირდით მათი ცენტრისკენ მიმართული კონტურების მოძრაობას) კიდევ ერთ ჯამს ქმნიან ხატზე და ამ ჯამში მოთავსებულია ცენტრალური ანგელოზი – ძე ღვთისა. ამგვარად, ჩვენ წინაშე ორი სამსხვერპლო ჯამია. პირველი – ხბო, ძველაღთქმისეული მსხვერპლია, ხოლო მეორე – ჩვენი მხსნელი ქრისტე – ახალი აღთქმის კრავი. სწორედ მას მოუწევს ტანჯვის მთელი სასმისის მიღება. გეთსიმანიის ბაღში, იმ საშინელ ღამეს, ის სისხლიან ოფლში ლოცულობდა: “მამაო, თუ შესაძლებელია, ამარიდე ეს სასმისი” (მათე 26,39) მაგრამ ის შესვამს ამ სასმისს ათასწლეულის შემდეგ გეთსიმანიის ბაღში, რადგან მან აკურთხა ის ჯერ კიდევ სამყაროს შექმნამდე, ადამიანის შექმნამდე, ამ მარადიული სამებისეული ბჭობისას. რაც შეეხება სხვა დეტალებს ამ ხატში, ვხედავთ, რომ ცენტრალური ანგელოზის ზემოთ იხრება მამბრეს მუხა, ხოლო მარცხენა ანგელოზის ზემოთ მორკალული კლდის გამოსახულებას ვამჩნევთ, მარჯვენა ანგელოზის ზემოთ კი ნაგებობაა მოცემული. ამგვარად, ნაგებობა აქ განასახიერებს კულტურის სამყაროს, მუხა ცოცხალ ბუნებას, ხოლო კლდე კი არაცოცხალ, მატერიალურ ბუნებას. ყველაფერი ეს ევქარისტიული, სამსხვერპლო სასმისის გარშემო იყრის თავს და მას რუბლიოვი რამდენიმე წრით შემოსაზღვრავს. მაგრამ მხოლოდ ამით არ ამოიწურება ამ ხატის არსი. აქ გამოსახულ ხეს გარკვეული ისტორიული მნიშვნელობა გააჩნია. აბრაამი ღებულობს სამ ყმაწვილს, სამ ანგელოზს – ღმერთს მამბრეს ჭალაში, რომელიც პალესტინაშია. ეს ჭალა უკვე აღარ არსებობს, მაგრამ მუხა, რომლის ქვეშაც ისხდნენ ანგელოზები, დღემდე ცოცხლობს, (თქვენ იცით, მუხას რამდენიმე ათასი წელი შეუძლია იცოცხლოს) თუმცა ყოველი მხრიდან გამაგრებულია. ეს მუხა სიცოცხლის სიმბოლოა, ბიბლიური სიცოცხლის ხის სიმბოლო. სოცოცხლის ხე, ისევე როგორც წმინდა წერილში, ასევე წმინდა მამებთან ქრისტესთანაა გაიგივებული. მასთან ზიარება გვაძლევს მარადიულ სიცოცხლეს. ხედავთ, რომ ცენტრალური ანგელოზი ხეს უერთდება, ხოლო მარცხენა ანგელოზთან, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, კლდეა გამოსახული. კლდე არის ყველაფრის საფუძველი, კლდეზე შესაძლებელია შენება, ანუ მამა ღმერთის იპოსტასი არის ყველაფრის საფუძველი. ძისა და სულიწმინდის არსებობა მამის იპოსტასიდან იღებს სათავეს, რასაკვირველია. (შენიშვნ. ძე ღმერთს ახასიათებს ის, რომ იგი იშვება მამისაგან, სული წმინდას – რომ იგი მამისაგან გამოვალს. ამასთან ღმერთი არის სამი პიროვნება ერთარსი და განუყოფელი) რაც შეეხება შენობას, (მართლმადიდებლურ ღვთისმეტყველებაში არსებობს ასეთი ტერმინი – “იკონომია” ბერძნულად, რაც ნიშნავს სახლის მართვას, სულიწმინდის მიერ სახლის მართვას. სხვათა შორის, სიტყვა ეკონომიკაც აქიდან იღებს სათავეს და სახლის მართვას ნიშნავს) აქ ვხედავთ, თუ როგორ განკარგავს, განაგებს ღმერთი ადამიანის გადარჩენას, თუ როგორ წმინდაჰყოფს ღმერთი მის სამყაროს, ნათელყოფს ადამიანის სულს, ახდენს მის ფერისცვალებას. მართლაც, ღმერთის ნათელმყოფელი მოქმედება სამყაროში ხომ ძირითადად სულიწმინდას მიეკუთვნება. ამიტომაც, ეს სახლი, რომელიც თითქოს რამდენადმე გამჭვირვალე სამოსით მოცემული ფიგურის ზემოთ არის მოცემული, მტკიცებულებაა იმისა, რომ ეს მესამე ჰიპოსტასის, სულიწმინდის ანგელოზია.

ამგვარად, ზემოთ აღვნიშნეთ ის, რაც ადამიანის შექმნის დასაწყისში ხდება – “შევქმნათ კაცი ხატად და მსგავსად ჩვენდა”. ეს ღვთის ჩანაფიქრია ადამიანის შესახებ, ისეთი, როგორიც სურს მას იყოს ადამიანი.

მაგრამ ბიბლიის მორიგი ფრაზა უკვე რაღაც სხვას გვეუბნება. “და შექმნა ღმერთმა კაცი თავის ხატად…” აქ არ არის სიტყვა “მსგავსად”, “ხატება” არის, ხოლო “მსგავსება” არა. საქმე იმაშია, რომ ჩვენ ჩაგვიფიქრა ღმერთმა მის მსგავსად, ხოლო შექმნილები ვართ მის ხატად. ეს განსხვავებული ტერმინებია. ღვთის ხატება ადამიანში არის ის, რაც განასხვავებს მას მთელი დანარჩენი სამყაროსგან და ამსგავსებს მას ღმერთს. რა დამახასიათებელი ნიშნებია ეს? რასაკვირველია, არა ის, რომ ადამიანს ორი ხელი ან ორი ყური აქვს. ღმერთი უსხეულოა, ასე რომ, სხეული არ წარმოადგენს ღვთის ხატებას ადამიანში, არამედ, უპირველესად ის, რომ ადამიანი გონიერია, თავისუფალია, უკვდავია, ის, რომ მას პიროვნულობა გააჩნია, ის, რომ ადამიანი შემოქმედებისუნარიანია და ბატონობს მიწაზე. სწორედ ესაა ღვთივხატოვანი ნიშნები ჩვენს ბუნებაში. თუმცა ადამიანს ყველა ამ ნიშნის გამოყენება სხვადასხვაგვარად შეუძლია. ეს ტალანტებია, რომლებიც გვებოძა. მაგრამ ტალანტების გამოყენება ხომ სხვადასხვაგვარად შეიძლება. მაგალითად: გონებით შემიძლია დავგეგმო დანაშაული. თავისუფლება შეიძლება ბოროტად გამოვიყენო და აგრეთვე ბოროტს მივუძღვნა საკუთარი თავისუფლება. საკუთარი უკვდავება შეიძლება ჯოჯოხეთად ვაქციო. სამუდამო გათიშვა ღმერთისაგან, სამუდამო სიკვდილია! ასე რომ, თავისთავად უკვდავება არ არის ბედნიერება. რაც შეეხება სიყვარულს — შემიძლია შევიყვარო ის, რაც არ არის სიყვარულის ღირსი. მე შემიძლია შევიყვარო ცოდვა. გახსოვთ დოსტოევსკისთან: “სოდომისეული იდეალი ცოდვისადმი სიყვარულია”. შემოქმედების უნარი შემიძლია უსამართლობის შესაქმნელად გამოვიყენო, ხოლო ძალაუფლება ადამიანს ასევე არასწორად შეუძლია გამოიყენოს. ამიტომაც, თუ ის ამ ტალანტებს, შესაძლებლობებს, რომლებიც ღმერთმა მოგვცა, ღვთის ნების შესაბამისად გამოიყენებს, მხოლოდ სიკეთის სამსახურებლად, მაშინ ხდება მსგავსი, აღწევს ღვთის მსგავსებამდე.

ამგვარად, ღმერთს სურს გვიხილოს, როგორც მისი მსგავსნი. როგორც წმინდა სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყველი ამბობდა: “ღმერთს სურს შეგვქმნას ადამიანებიდან ღმერთებად”, ხოლო ბასილი დიდი უფრო მკვეთრად გამოთქვამდა ამას: “ადამიანი ცხოველია, რომელმაც მიიღო ბრძანება გამხდარიყო ღმერთი.” ამგვარად, ჩვენ მოვედით სამყაროში ღვთივხატოვანი ტალანტების მარაგით. თუ საკუთარი ძალისხმევით შევძლებთ მათ ამაღლებას, სრულყოფას, მაშინ შევძლებთ გავიზარდოთ იქამდე, როგორადაც სურს ღმერთს გვიხილოს. ის შრომისკენ მოგვიწოდებს. წმ. იოანე ოქროპირი საოცარ სიტყვებს ამბობს, მასთან ღმერთი ეუბნება ადამიანს: “მე შენ მოგეცი მშვენიერი სხეული და გაძლევ ძალაუფლებას შექმნა რაღაც უკეთესი – შეიქმენი შენთვის მშვენიერი სული.” სწორედ ეს არის ადამიანის ჭეშმარიტი მოწოდება. ამისთვის მან უნდა გაიაროს გზა ღვთის ხატებიდან მსგავსებამდე. გაიზარდოს, ითანამშრომლოს ღმერთთან, მისი მადლის მიღებით გაიზარდოს. მაშ ასე, რა შრომა ელოდება ადამიანს?

მოდით, დავუბრუნდეთ წმინდა წერილის შემდეგ თავს, სადაც ვნახავთ უფრო დეტალურ თხრობას იმის შესახებ, თუ როგორ შექმნა ღმერთმა ადამიანი. ღმერთმა აიღო მიწის მტვერი და მისგან გამოსახა ადამიანის სხეული. ამის შემდეგ, ამბობს ბიბლია, “შთაჰბერა მის პირს სიცოცხლის სული”. თითქოს მარტივი ტექსტია, თუმცა ძალიან ღრმაა. პირველ რიგში, ადამიანი იქმნება ორ ეტაპად. პირველად – მისი სხეული, ხოლო შემდეგ – სული. რა არის ეს “მიწის მტვერი”, რომელიც აიღო ხელში ღმერთმა. წმ. თეოფანე სვამს კითხვას: როგორი იყო ეს მიწა – თიხის ღაბაში (стелька), — ის სიტყვასიტვით ასე ამბობს, — თუ ცოცხალი სხეული?” საქმე იმაშია, რომ ბიბლიის ენაზე თვით ადამიანის სხეული მიწის მტვერია. ამგვარად, აიღო თუ არა ღმერთმა თიხა, დაუმუშავებელი მიწა, თუ აიღო ცოცხალი არსება? ცხოველი, რომელიც ისე შეცვალა, რომ მის თავს, გულს, სხეულს შეძლებოდა გამხდარიყო გონების დამტევი და უკვე ამის შემდეგ თავისივე თავიდან ჩადო მასში გონება, თავისი ხატება და ა.შ. წმ. თეოფანე დაყუდებული სწორედ ამ თვალსაზრისზე დგას. ის მიიჩნევს, რომ თავიდან იყო ადამიანის მსგავსი, ანთროპოიდული არსება, რომელსაც უფალი გამოარჩევს დანარჩენ ცხოველთა შორის, გარდაქმნის, თუ გნებავთ, ახორციელებს მიზნობრივ მუტაციებს იმისათვის, რომ ამ ცხოვლს შეძლებოდა გამხდარიყო გონების მიმღები. ინსტრუმენტი მზადაა, ფორტეპიანო მზადაა, არ არის პიანისტი – ჯერ კიდევ არ არსებობს ადამიანური სული: მას ღმერთი თავისივე თავიდან იძლევა. თუ ბიბლის ორიგინალურ ტექსტს შევხედავთ, მაშინ ვნახავთ, რომ ებრაული ენა საკმარისად მდიდარია იმ ტერმინებით, რომლებიც მიწას ეხება. მაგალითად, არსებობს სიტყვა, რომელიც აღნიშნავს დაუმუშავბელ მიწას – უბრალოდ სტეპს. ცალკე გვხვდება სიტყვა, რომელიც აღნიშნავს მიწას, როგორც მიწის მთელ ზედაპირს, აგრეთვე არის სიტყვა, რომელიც აღნიშნავს სწორედ დამუშავებულ, კულტივირებულ ნიადაგს. ასე რომ, სიტყვა _ “ადამა,” რომელიც დგას ამ ტექსტში, სწორედ დაუმუშავებელ ნიადაგს აღნიშნავს. ანუ ღმერთი უკვე აქამდე შეეხო ამ მატერიას, ამ სხეულს, და ახლა ისევ შეეხო და შექმნა ადამიანის სხეული, ხოლო შემდეგ საკუთარი თავიდან შთაბერავს სულს. რუსულ ტექსტი ამბობს: შთაჰბერა ადამიანის პირს სიცოცხლის სუნთქვა”, ებრაული ტექსტი კი სიტყვა-სიტვით ამბობს — “ნესტოებში”. გარკვეულწილად ღმერთი ხელოვნურ სუნთქვას უტარებს, შთაჰბერავს სიცოცხლეს არსებითად მუმიას, ნახევრად ცოცხალ არსებას, რომელსაც, რასაკვირველია, შეუძლია ცხოველივით იარსებოს, მაგრამ ადამიანური სიცოცხლე მასში ჯერ არ არის. კიდევ ერთი რამ ძალიან მნიშვნელოვანია: ებრაულ ტექსტში ნათქვამია, რომ ღმერთმა შთაჰბერა ადამიანის პირს სიცოცხლეების სუნთქვა.” ადამიანს ბევრი სიცოცხლე აქვს, არა იმ გაგებით როგორც ოკულისტები ან რერიხის მიმდევრები ამბობენ, რომ ადამიანი ბევრჯერ იცხოვრებს ამქვეყნად — ბიბლია ამას არ ეთანხმება. პავლე მოციქული მკაფიოდ ამბობს, რომ “ადამიანებს ერთხელ უწერიათ სიკვდილი, ხოლო შემდეგ განკითხვა” (ებრ.9;27). – არამედ იმ გაგებით, რომ ადამიანში, სიცოცხლის მრავალი დონე არსებობს. მასში არის ქიმიური, ფიზიკური, ფიზიოლოგიური სიცოცხლე, არის ცხოველური სამშვინველის სიცოცხლეც — ცხოველებსაც ხომ აქვთ ფსიქიკა, თავიანთი სამშვინველი — და ჩემში არის საკუთრივ ადამიანური სიცოცხლეც, ადამიანური ემოციები, გონებრივი სიცოცხლე. კულტურული სიცოცხლეც არის ჩემში, და ბოლოს, ჩემში შეიძლება იყოს სულიერი სიცოცხლე – ის, რომელიც გამომდინარეობს ღმერთისგან _ ეს ღვთის მადლია. ამგვარად, როგორც წმ. მაკარი ეგვიპტელი ამბობდა, “ქრისტიანი არ არის მარტივი არსება, ის რთული არსებაა. ის შედგება საკუთარი ბუნებისა და ღვთის მადლისგან.” წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველიც ადასტურებდა ამას და ამბობდა, რომ ქრისტიანები ორმაგი ცხოვრებით ცხოვრობენ, რომ ჩვენ ერთგვარი მრავალშრიანი სიცოცხლე გვაქვს, შეიძლება ითქვას სამმაგიც. წმ. თეოფანე დაყუდებული ადამიანში სიცოცხლის ხუთ დონეს გამოყოფს, როდესაც განიხილავს ამ თემას. ამგვარად, ღმერთი გვაძლევს სიცოცხლის ამ რთულ სიმფონიას და თითქოს გვეუბნება: მე გაძლევ პიროვნულობას, რომელიც ამაღლდება სიცოცხლის ყველა ამ შრეზე, და დაე შენმა პიროვნებამ, თავისუფალი ნებით გადაწყვიტოს, რომელი მელოდია იქნება მთავარი შენს ცხოვრებაში, რომელი პარტია იჟღერებს _ ცხოველური, თუ ანგელოზებრივი ხმა უხელმძღვანელებს ყველაფერს. აქ იბადება უდიდესი ქრისტიანული იდეა — უბიწოების იდეა. სიტყვა უბიწოება დღესდღეობით ძალიან ვიწროდ და არაკორექტულად არის გაგებული. უბიწოება დღეს სექსუალური დისციპლინის რაღაც განსაზღვრულ სახედ ითვლება. სინამდვილეში, წმინდა მამებთან ეს გაცილებით უფრო ღრმად იყო გაგებული. ეს თვითონ სიტყვაში ჩანს: (მთარგ. შენიშვნ. რუსულად – целомудрия — უბიწოება. цельность – მთლიანობა; мудрость — სიბრძნე) ადამიანური სიბრძნის მთლიანობა, სისავსე, ადამიანის ერთგვარი გამთლიანება, გაერთიანება (მთარგ. სრულყოფა). ჩვენ ხომ სავსებით დაუდევრად ვცხოვრობთ: ხან ერთი ვნება დაგვეუფლება, ხან _ მეორე გატაცება. ხოლო, როდესაც ადამიანს შეუძლია საკუთარ თავში დაამყაროს ჭეშმარიტი იერარქია, ჭეშმარიტი ჰარმონია და მასში იბადებაA მისი ცხოვრების ცენტრალური თემა, მაშინ ამ მთავარი, ფიქრების განმსაზღვრელი თემის გარშემო მოიყრის თავს ყველა დანარჩენი და დაექვემდებარებიან მას. მაშინ დაიბადება სიმფონია. ადამიანი სწორედ ამ სიმფონიის შესაქმნელად გაჩნდა. მისი შექმნის პროცესში, მას უნდა ესწავლა საკუთარი სხეულის ფლობა, რადგან სხეული თავად სრულიადაც არ წარმოადგენს ცოდვას. ცოდვის წყარო არა სხეულში, არამედ სულშია. “სათნომოყვარობაში” წმ. დიოდოხოსი ამბობს: “უცნაური რამ არის, როდესაც სულში ქალისადმი გულისთქმა ჩნდება” ახალგაზრდა იტყვის, რომ ეს სურვილები მის სხეულში იბადება, სინამდვილეში კი არა სხეული, არა ფიზიოლოგია, არამედ _ სულელი თავი არ გვაძლევს მოსვენების საშუალებას. წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი ამ საკითხთან დაკავშირებით ამბობს, რომ “ჩემი სხეული კარგი მსახურია, მაგრამ ცუდი ბატონი”. ამგვარად, სხეული მჭირდება, მე მის გარეშე ვერაფერს გავაკეთებ. მაგრამ, როდესაც ის იწყებს ჩემს მართვას საკუთარი საჭიროებისამებრ, როდესაც სხეული იწყებს სულის ხარჯზე ცხოვრებას _ ცუდია. ორკესტრში უნდა იყოს დასარტყმელი ინსტრუმენტები, დოლი, ფირფიტები, მაგრამ წარმოიდგინეთ, თუ მხოლოდ ისინი დაუკრავენ და ჩაერთვებიან იმ დროს, როდესაც ჩუმად უნდა იყვნენ, ან ოდნავი რიტმი უნდა შექმნან, ხოლო ისინი პირიქით _ მთელი ძალით უკრავენ, ახშობენ ვიოლინოებს, ფლეიტებს და ა.შ. მაშინ, ეს უწესრიგობას შექმნის, ეს კაკაფონია იქნება და არა სიმფონია. ცოდვაც კაკაფონიაა. ცოდვა რღვევაა _ როდესაც მთლიანი ორგანიზმი იწყებს დაშლას. წმ. ირინეოს ლიონელთან სიკვდილი ნიშნავს რღვევას. სწორედ ეს რღვევა ცოდვიდან იწყება.

ადამიანი მოწოდებულია გაამთლიანოს, ერთგვარად მოამზადოს საკუთარი თავი, მთელი თავისი ცხოვრება შესწიროს უმაღლეს იდეას _ ღმერთს. მაგრამ მას არ შეუძლია საკუთარი თავის გამთლიანება, (მთარგ. სრულყოფა) თუ არ შემოიკრებს თავის გარშემო და არ გარდაქმნის მთელს სამყაროს. საქმე იმაშია, რომ წარმართულ აზროვნებაში ადამიანზე ასე მსჯელობდნენ: ადამიანი პატარა სამყაროა, რომელშიც დიდი სამყაროა მოქცეული, მიკროკოსმოსი, რომელშიც მაკროკოსმოსია მოთავსებული. ზოგადად ეს სწორია, მაგრამ მხოლოდ ნაწილობრივ. ქრისტიანული თვალსაზრისით სხვა პერსპექტივა იხსნება. წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველის აზრით, “ადამიანი დიდი სამყაროა, რომელშიც პატარა სამყაროა მოქცეული.” მთელი სამყარო პატარაა ადამიანის სულთან შედარებით. ადამიანი დიდი სამყაროა, რადგან მასში არის ყოველივე, რაც სამყაროშია, მაგრამ არის კიდევ ერთი რამ, რაც სამყაროზე მაღლა დგას _ ღვთის ხატება, ღვთაებრივი სუნთქვაა მასში. ამგვარად ადამიანი მოდის სამყაროში, როგორც ქვეყნიერების ჭეშმარიტი მწყემსი. ადამიანმა უნდა დაამუშავოს მთელი მსოფლიო, მთელი ქმნილება. თავდაპირველი განცალკევება ადამიანმა საკუთარი შრომით ჰარმონიაში უნდა მოიყვანოს. ადამიანმა უნდა დაძლიოს მამრობითი და მდედრობი საწყისის განცალკევება, სამოთხის _ ედემის ბაღისა და დანარჩენი სამყაროს, ცისა და მიწის, გრძნობიერი გატაცებების, ემოციებისა და გონების დაპირისპირება _ ყველაფერი ჰარმონიაში უნდა მოიყვანოს და საბოლოოდ გააერთიანოს ქმნილება და შემოქმედი. ადამიანური ღვაწლის ასეთი ხედვა აქვს წმ. მაქსიმე აღმსარებელს: მთელი სამყაროს ერთ წრეში შემოკრების პროცესში ადამიანი თვითონ უნდა გახდეს _ ეკლესია. ამიტომ, წმინდა მამებთან, მაგ. წმ. მაკარი ეგვიპტელი ამბობს, რომ ეკლესიას, შესაკრებელს ჩვენ ვუწოდებთ, როგორც ტაძარს, ასევე მორწმუნეების ერთობლიობას და აგრეთვე ცალკეულ კაცობრივ სულსაც _ თვითონ ადამიანიც ეკლესიაა. Aამიტომ, რასაკვირველია, იმისათვის, რომ ადამიანმა შეძლოს სამყაროს გაერთიანება, მას არ ძალუძს მივიდეს ღმერთამდე ადამიანების გარეშე. ამიტომაც, თავდაპირველად ბიბლია ამბობს: “შექმნა ღმერთმა კაცი, თავის ხატად შექმნა იგი, მამაკაცად და დედაკაცად შექმნა ისინი” _ შექმნა ორი ადამიანი და სწორედ მათ ურთიერთობაში უნდა გაერთიანდეს სამყარო. წმ. პავლე მოციქული აღნიშნავს: “ვისთვისაც უცხოა თავისიანთა და, მითუმეტეს, სახლეულთათვის ზრუნვა, რწმენის უარმყოფელია და ურწმუნოზედაც უარესი.” თუ ადამს _ კაცს, არ შეუძლია ქალზე ზრუნვა, მასთან საერთოს პოვნა, მაშინ როგორ შეძლებს ის მთელი სამყაროს შემოკრებას თავის გარშემო. ამგვარად, ქალის თემა ბიბლიურ თხრობაში წარმოიშობა. მთელი სიუჟეტი თითქოს ძალიან უბრალო, ბავშვური, პრიმიტიული ჩანს. Mმაგ.Aადამმა დაიძინა, ღმერთმა ამოუღო მას ნეკნი, და მისგან შეუქმნა ცოლი – ევა. თითქოს ძალიან ღიმილისმომგვრელი თხრობაა, მაგრამ ცოტათი შევეხოთ არა თვით ღვთისმეტყველებას, არამედ ენას და ვნახავთ, რომ აქ არც ისე მარტივადაა საქმე. პირველ რიგში, სიტყვა “ნეკნს”, ებრაულად _ “ცელა”-ს ბევრი მნიშვნელობა გააჩნია.Aუპირველესად, ეს სიტყვა “ფერდს”, “გვერდს” აღნიშნავს. ამგვარად, თხრობის საზრისი იმაში მდგომარეობს, რომ ქალი ადამის ნაწილია _ ერთიანი მთელია. წმ. მამათა ზოგიერთი განმარტებებით, ადამი და ევა მთლიანი ქმნილებაა. ევა ემოციური, მგრძნობიარე ნაწილია ადამიანური სულისა, ხოლო ადამი იწოდება გონივრულ, ძლიერი ნებისყოფის მატარებელ მამაკაცურ საწყისად. ცოდვით დაცემის შემდეგ ისინი გაიყვნენ, როგორც წმ. ავგუსტინე ამბობს: “ადამი დაეცა და გაიყო”. გარდა ამისა, ჩვენ შეგვიძლია გავიხსენოთ, რომ სემიტურ ენებში სიტყვა “ნეკნს” განსაკუთრებული ისტორია აქვს. შუმერულ ენაზე “ცილ” ნიშნავს როგორც “სიცოცხლეს”, ასევე “ნეკნს”. ჩვენ ხომ არ გვიკვირს, რომ რუსულად “მუცელი” (живот) შეიძლება ნიშნავდეს, როგორც “სხეულის ნაწილს”, ასევე “სიცოცხლეს”. სხვა კულტურებში “სიცოცხლის” სინონიმად გხვდება “გული” და შესაბამისად “მკერდი”. Aამ შემთხვევაში შეიძლებოდა ეს თანამედროვე ენით ასე გამოგვეთქვა: ადამის სიცოცხლიდან შეიქმნა ევას სიცოცხლე. სხვათა შორის, სახელი “ევა” ებრაულად სიცოცხლეს ნიშნავს _ “ცოცხალს”, “მშობელს” (დამბადებელს). ამიტომაც, გარკვეული შეკითხვები უკვე კარგავენ ძალას, თუ ჩვენ ვიცით ძველი ენები. Gგარდა ამისა, საჭიროა ბიბლიის მთლიანად ცოდნა. მაშინ თეოლოგიურად ეს ტექსტი ძალიან მნიშვნელოვანი აღმოჩნდება. საერთოდ ძველი აღთქმა მხოლოდ ახალი აღთქმის წაკითხვის შემდეგ უნდა წავიკითხოთ. მხოლოდ სახარების ცოდნის შემდეგ შეიძლება წავიკითხოთ ძველი აღთქმის ძალიან მნიშვნელოვანი ტექსტები. ისინი მნიშვნელოვანია იმიტომ, რომ უმნიშვნელოდ გვეჩვენება. სწორედ აქ იმალება ცდუნების საფრთხე. ეს ძალიან რთული და ამასთან ღვთივსულიერი ტექსტებია. ვნახულობთ თუ არა ახალ აღთქმაში მსგავს სიუჟეტს? D_ დიახ, ვხვდებით: ადამი ქრისტეა, ახალი ადამია. ადამს ყავდა ცოლი _ ევა, ხოლო არის თუ არა ქრისტე დაქორწინებული? _ დიახ, მას ჰყავს საცოლე და ის ეკლესიაა, რომელიც “კრავის სასძლოდ” იწოდება გამოცხადებაში. როგორ დააარსა ქრისტემ ეკლესია? ქრისტეს ეკლესია მაშინ შეიქმნა, როდესაც უფალი ჯვარზე კვდებოდა. დააკვირდით: ადამის სიზმარი ედემში და ახალი ადამის სასიკვდილო სიზმარი ჯვარზე _ კიდევ ერთი პარალელი. ნეკნიდან ეძლევა ადამს ევა, ქრისტეს ნეკნიდან კი გადმოედინება სისხლი, რომლისგანაც ის ქმნის ეკლესიას, როგორც თავის სხეულს. შესაბამისად აღმოჩნდება, რომ როდესაც ბიბლია, მოსე საუბრობს იმის შესახებ თუ როგორ წარმოიქმნა ევა ადამისგან _ წინასწარმეტყველებს, წინასწარმეტყველებს იმის შესახებ, თუ როგორ შეიქმნება “ჟამის აღვსებისას” ახალი ადამისგან _ ჩვენი უფლის იესო ქრისტესაგან “კრავის სასძლო” _ ეკლესია, რომელიც გახდება ღმერთის სხეული.

მაშ ასე, ადამიანი შექმნილია. ჩვენი ადამიანური ბუნება მართლმადიდებლური ეკლესიის სწავლებითა და წმინდა წერილის მოწმობით სამი ნაწილისგან შედგება. ადამიანს აქვს სხეული და ჩვენ უკვე ვთქვით, რომ ქრისტიანობაში სხეულთან დამოკიდებულება არ არის ისეთი, როგორც აღმოსავლეთის სპირიტუალურ ტრადიციებში გვხვდება. გავიმეორებ, სხეული არ არის ცოდვის წყარო და თავისთავად ის არ წარმოადგენს მტერს. ცოდვა ჩვენი თავისუფალი ნებით წარმოიშვება. ზოგადად რომ ვთქვათ, არც ისე მკაცრად და ზუსტად, შესაძლებელია აღვნიშნოთ განსხვავება მართლმადიდებლურ ღვთისმეტყველებაში სხეულსა და ხორცს შორის. როდესაც საქმე ეხება ხორცთან ბრძოლას, იგულისხმება არა სხეულთან, არამედ ჩვენი სულის ისეთ შრეებთან ბრძოლა, რომლებიც დაკავშირებულნი არიან ჩვენს ხორციელ ბუნებასთან. ანუ, ის რაც მართლმადიდებლური თვალსაზრისით იწოდება “ხორცად”, ჩვენი ფსიქიკის ის სტრუქტურაა, რომელსაც აღწერს ფროიდი (მისი პანსექსუალიზმი და ა.შ. მისი ეროსი და თანატოსი). “ხორცი”, ასე ვთქვათ, თავის ადგილზე უნდა მოთავსდეს, ის უნდა იყოს, მაგრამ უნდა გარდაიქმნას. ეს ერთად შეკრებილი ენერგები სიკეთის მსახურებისკენ უნდა იყოს მიმართული.

ადამიანს ასევე გააჩნია სული, ანუ ის, რაც ხდის ადამიანს ადამიანად. იმაზე არ ვისაუბრებ, რომ სულის რაობის ახსნა, სავსებით შეუძლებელია. მხოლოდ ყველაზე მარტივი განსაზღვრების მოყვანა შემიძლია. მთავარი ხომ ისაა, ვიცოდეთ რომ არსებობს სული, ხოლო მისი რაობა რთული საკითხია, ალბათ იმიტომ, რომ სული ღვთის ხატების მსგავსად არის შექმნილი, ხოლო თუ ღმერთი შეუცნობელია, მაშინ მისი ხატებაც შეუცნობელი იქნება, როგორც ამბობს წმ. გრიგოლ ნოსელი.

მაშ ასე, რა არის სული? — სული ეს არის ის, რაც სტკივა ადამიანს მაშინ, როდესაც მთელი მისი სხეული ჯანმრთელია. ცხოვრებაშიც ყველაფერი რიგზეა, მაგრამ … გახსოვთ არსენი ტარკოვსკის ლექსი:

მიილია ზაფხული, თითქოს არც კი დამდგარა. ისევ თბილა მზის გულზე, მაგრამ მაინც არ კმარა. ბოროტებაც, სიკეთეც, უქმად როდი გამქრალა.

მზე კვლავ სხივებს იკეთებს, მაგრამ მაინც არ კმარა. თავის ფრთის ქვეშ ცხოვრებამ გამათბო, შემიფარა, ბედიც კარგად მომექცა, მაგრამ მაინც არ კმარა… (მთარგმნელი: თამარ რუხაძე) ადამიანს ესმის, რომ ეს საკმარისი არ არის. სული თავის პურს ითხოვს _ სულიერს, ზეციურს. სული გვტკივა, რადგან მას არაფრით ვკვებავთ და ამას ვერც ფილმებით, ვერც სპორტით ვერ დავახშობთ. პირიქითაც ხდება, როდესაც მთელი სხეული გვტკივა, ხოლო სული ხარობს — არის რაღაც, რაც გვახარებს. მაგალითად, სიხარული ადამიანისა, რომელმაც შეძლო პატიება! თავს დაესხნენ, სცემეს და იმის ნაცვლად, რომ უჩივლოს – პატიობს და მის სულს სიხარული ეუფლება.

ამგვარად, ადამიანი და მისი სხეული, სავსებით არ არის ერთი და იგივე, ის მისი სულია და რადგან ის არსებობს, საჭიროა ვიზრუნოთ მასზე, უნდა ვკვებოთ. ამასთან დაკავშირებით ალექსანდრე სოლჟენიცინი შემდეგნაირად აღწერს ერთ შემთხვევას: “დილაა. მდინარის ნაპირი. მზე ნელ-ნელა ამოდის. მდინარის ნაპირთან მდგომი სახლიდან ერთნაირად ჩაცმული რამდენიმე ადამიანი გამოდის. ისინი მზის მხარეს ბრუნდებიან, აღაპყრობენ ხელებს, ეცემიან მუხლებზე და ასე ორმოცდაათჯერ… თქვენ გგონიათ ლოცულობენ? არა _ დილის ვარჯიშს ასრულებენ.“ შემდეგ ამბობს: თუ ადამიანი ბევრ დროს უთმობს თავის სხეულზე ზრუნვას, ითვლება, რომ ეს ნორმალურია, მაგრამ ადამიანი, რომელიც ბევრ დროს უთმობს ლოცვას, რატომღაც შეშლილ ფანატიკოსად ითვლება.

ამგვარად, სულს თავისი საჭიროებები გააჩნია, საკუთარი პური და საჭიროა მისი სწორედ ამ პურით გამოკვება და არა სუროგატებით, სხვა შემთხვევაში ის იწყებს კვდომას. (აქ სული ვიწროდ განიხილება, როგორც სამშვინველი -“ფსიქე”. მთარგმ.) ის კვდება ღვთიური მადლისეული სულის (იგულისხმება სული, როგორც – “პნევმა”. მთარგმ.) გარეშე. სული (პნევმა) მესამე უმაღლესი ნაწილია ადამიანში. თუმცა, ის არ არის ადამიანის ნაწილი, ის ღვთიური სულია, რომელსაც შეუძლია ჩასახლდეს და იყოს ჩვენში, ხოლო ადამიანურ სულს შეიძლება ვუწოდოთ ის ნაწილი ჩვენი სულისა, რომელიც მიმართულია ღვთისაკენ, ის ერთგვარი მიმღებია, რომელსაც შეუძლია მიიღოს მადლი. (ოლიმპიოდორე ალექსანდრიელი შემდეგნაირად განმარტავს სულს (პნევმა): “სული (პნევმა) არის სულიერი ნიჭი, რომელიც ასხივოსნებს და განაბრწყინებს ფსიქეს და რომელიც საღვთო შთაბერვით მივიღეთ” მთარგმნ.) სულის მოქმედება მდგომარეობს იმაში, რომ მოუწოდოს ადამიანს ღმერთისკენ და აქ ერთგვარი სირთულე წარმოიქმნება: უფრო ჯეროვნად რომ ვთქვათ, ღმერთი უხმობს ადამიანს თავისკენ, თუ ადამიანი მიილტვის ღმერთისკენ? ღვთაებრივი სული – მადლი, ეს ერთგვარი მიზიდულობის ძალაა, რომელიც თავისი სიყვარულით თავისთან იზიდავს ადამიანს და ამასთან, ადამიანი თვითონაც მიილტვის მისკენ და აქ ნამდვილად რთულია გავარჩიოთ თუ სად არის ღვთისმიერი ძალა, მისი მადლი, რომელიც გვიზიდავს და ჩემი ძალისხმევა, ჩემი მისწრაფება, მაგრამ, ყოველ შემთხვევაში, ზუსტად უნდა ვიცოდეთ, რომ თუ რამე სახის რელიგიური წიგნი, დოქტრინა ამტკიცებს, რომ ადამიანის სული და ღმერთის სული, ერთი და იგივეა, ეს შეცდომა იქნება. ღმერთი არ არის ადამიანური სული, ღმერთს შეუძლია შევიდეს ადამიანურ სულში, მიიზიდოს თავისთან, გარდაქმნას, მაგრამ მიუხედავად ამისა, ღმერთი რჩება ღმერთად, ღმერთი არის ის, ვინც არსებობს სამყაროს გარეთ, ამიტომ ქრისტიანობა რადიკალურად უარყოფს ინდუისტურ ფორმულას “ტატ ტვამ ასი” (“იგი შენ არს”). წმ. მაკარი დიდი ამბობს: “დაიხსომე ადამიანო, შენ არ ხარ ღმერთი, ხოლო ის ღმერთია”.

ამგვარად, ღმერთი გვიზიდავს თავისკენ, იმიტომ, რომ მხოლოდ ის, ერთადერთი ფლობს უკვდავებას, მხოლოდ ის არის აბსოლუტურად მარადიული არსება და მას სურს უძღვნას ადამიანებს ეს უკვდავება. მაშინ ჩვენ ვიწყებთ იმის გაგებას, თუ რას ნიშნავს საუბრის დასაწყისში დასმული ორი კითხვა: “რა არის ძე კაცისა, რომ მოიხილავ მას?”, თუ ასე განსხვავებულად რატომ ეკითხებიან მას იობი და დავითი _ იმიტომ, რომ ღმერთს უყვარს ადამიანი და მიდის მასთან, მაგრამ თავისი სიყვარულით ღმერთს სურს ადამიანს უძღვნას მხოლოდ ერთი რამ – საკუთარი თავი და არაფერი მასზე მცირე! ღმერთს სურს საკუთარი თავი ჩადოს ადამიანში და ამისთვის ადამიანის გული ღია უნდა იყოს, ადამიანმა უნდა ისწავლოს ტალანტების მიღება და თუ ის ამას არ გააკეთებს, თუ არ მიიღებს უკვდავების აბს, მაშინ დაიღუპება. სწორედ ამიტომ არ ანებებს თავს ღმერთი ადამიანს, როგორც ექიმი ავადმყოფს, რომელიც ამბობს: მიიღეთ აბი, მიიღეთ წამალი, ნუ იბრუნებთ პირს ჩემგან, ნუ გამექცევით… ამიტომაც ზოგჯერ ღმერთს უწევს ჩამოგვაშოროს საყვარელ სამსახურს, საქმიანობას, ნივთებს, თვით საყვარელ ადამიანებსაც კი! და ეს იმიტომ ხდება, რომ ადამიანმა გააღოს გული სწორედ ღმერთისთვის.

თუ ადამიანის სული არ გრძნობს სულიერ წყურვილს, არ კვებავს საკუთარ თავს ღვთაებრივი სულით, ის იწყებს კვდომას. მითხარით თუ შეიძლება, როდის არ სტკივა ადამიანს კბილი? _ ორ შემთხვევაში, მაშინ როდესაც ეს კბილი აბსოლუტურად ჯანმრთელია ან, როდესაც უკვე მკვდარია. ასევეა ადამიანიც: თუმცა ეს არ ეხება ბავშვს, რომელსაც არ აქვს თავისი ცოდვები, არ გრძნობს, არ იცის რა არის ცოდვა, სინანული, მაგრამ გარდა ამისა, არსებობენ ადამიანები, რომელთათვის აბსოლუტურად უცხოა სინანული, იმიტომ, რომ ისინი აბსოლუტურად დაბინძურებულები არიან. როდესაც ესაუბრები ამ ადამიანს ხსნაზე, ბიბლიაზე, სინანულზე, უკვირს, რატომ უნდა ნანობდეს, მას ხომ არ აქვს ცოდვები, ამბობს, თუ ვინმე მოვკალი, მხოლოდ საქმისთვის, უმიზეზოდ არავინ დამიჭრია… უცნაური რამ არის, ბიწიერი ადამიანი, არასდროს ნანობს, ჰგონია, რომ ყველაფერი ნორმალურად აქვს, ხოლო მართალი ადამიანი კი პირიქითაა, იმიტომ, რომ ნათელი შეიჭრა მის სულში და ამ ნათელმა გაანათა ყველაფერი, და თუ მცირე ლაქაც კი არის სადმე, ისიც კი აწუხებს. ხოლო თუ ოთახში სიბნელეა, სინათლის არარსებობის გამო ყველაფერი თავდაყირაც რომ იყოს, ნორმალურად გვეჩვენება.

როდესაც ადამიანი კვდება და ძალიან ავად არის, არ სურს მიიღოს საკვები. შიმშილის შეგრძნების დაკარგვა დაავადების ნიშანია. შეიძლება უმაღლეს სრულყოფილებაზე მიუთითებდეს, ის რომ ადამიანი საკუთარ ბუნებრივ მოთხოვნილებებზე მაღლა დგას, მაგრამ ძირითადად ეს დაავადების ნიშანია. წმ. მაკარი ამასთან დაკავშირებით ამბობს: “როგორც ადამიანები, რომლებიც მწუხარე მდგომარეობაში ცვივიან, როდესაც ავადმყოფი უარს ამბობს საკვებზე და უკვე იციან, რომ ახლოს არის უკანასკნელი საათი, მსგავსად ამისა ღმერთიც ტირის იმ ადამიანების გამო, რომლებიც არ განიცდიან სულიერ შიმშილს”, მათზე, ვისთვისაც შეუსაბამოა სიტყვები “ნეტარ იყვნენ, რომელთა ჰშიოდის და სწყუროდის სიმართლისათვის” (მათ.5-6).

ამგვარად, იმისთვის, რომ გააღვიძოს ჩვენში წყურვილი, ღმერთმა ისეთი უძირო შექმნა ჩვენი სულები, რომ არაფერს სამყაროში არ ძალუძს ამ უძირობის შევსება. ამიტომ ფსალმუნი გვეუბნება ”უფსკრული უფსკრულსა ხადის” (ფსალ. 41-8). ლაპარაკია ადამიანური სულის უძირობაზე, რომელიც ღმერთს უხმობს. მხოლოდ ამ უსასრულობას შეუძლია ჩვენი სულის შევსება, სხვა დანარჩენი კი სუროგატებით გაგვაჯერებს, რომლებიც დროებითია, შემდეგ სულიერი წყურვილი იღვიძებს, რომლის დაკმაყოფილებაც უფრო რთული ხდება, რადგან დრო გადის, ძალა და ენერგია აღარ იქნება, ახალგაზრდობა ჩაივლის და მაშინ ადამიანი ინვალიდი ხდება. ის ღმერთთან ურთიერთობის მთელ ბედნიერებას კარგავს ამ ცხოვრებაში და შეიძლება ასე ინვალიდი შედგეს მარადისობის ზღურბლზე, ისე, რომ საერთოდ ვერაფერს წაიღებს თან! ჩემი პიროვნება, სული იქ გადავა და რა გადავინახე მე ჩემი ცხოვრების მანძილზე? რა გავუკეთე ჩემს ტალანტებს? შემიძლია თუ არა ის, რაც მიყვარდა საფლავში წავიყოლო? ჩემი სამოსი, ბიბლიოთეკა, ყველაფერი აქ დარჩება. რას წავიღებ იქ? – მე შემიძლია წავიღო ან სიყვარული ადამიანებისადმი, რომლებიც ასევე უკვდავნი არიან ან სიყვარული უკვდავი ღმერთისა. სწორედ ამ ორი მცნებით არის შესაძლებელი ჩვენი მომავალი საუკუნო ცხოვრება სიყვარულში, ღვთის სასუფეველში. ხოლო თუ თან წავიღე სიყვარული მხოლოდ იმისადმი რაც ხრწნადია, რაც მხოლოდ ამ სამყაროში რჩება, ამ შემთხვევაში ჩემს მარადიულ არსებობას სხვა სამყაროში მე მარადიულ სიკვდილად, მარადიულ სიცარიელედ გარდავქმნი, რადგან ჩემი სული იქ ცარიელი მივიტანე! იქ “ღმერთი იქნება ყველაფერი ყველაფერში” — ამბობს მოციქული. დიახ, ღმერთი იქნება გარშემო, მაგრამ თუ ჩემი სული ამ ცხოვრებაში ჩაკეტილი იყო მისგან, ამ ცარიელ, გამოწურულ, გამოხრულ ნაჭუჭადვე დარჩება მარადისობაში და იქ ღმერთიც დარჩება ღმერთად. მაგრამ ის თავაზიანი იქნება, ის არ დაამსხვრევს ამ ნაჭუჭს ძალდატანებით, რომ მასში ჩადოს საკუთარი სისავსე, მყოფობა. ამიტომაც, ბიბლია გვაფრთხილებს, არ გვემუქრება, არამედ გვაფრთხილებს: არსებობს ჩვენი სულიერი მყოფობის კანონები და თუ ადამიანი არ ასრულებს ამ კანონებს, მას არავინ დააჯარიმებს, უბრალოდ თუ მე უსაფრთხოების კანონებს დავარღვევ, დავეცემი და ფეხს მოვიტეხ, თუ უბიწოების კანონს დავარღვევ დავეცემი და სულს დავამსხვრევ და თუ ამის შემდეგ არ მოვინანიებ, სული არასწორად გაიზრდება.

ამგვარად, არსებობს მყოფობის კანონები და ყოველ ჩვენგანს წინ ელის უკანასკნელი მოგზაურობა, ჩვენ ყველანი იმ მატარებლის მგზავრები ვართ, რომელიც ერთხელაც ბოლო გაჩერებას მიაღწევს. ეს რადიკალური ცვლილებაა და არა პეტერბურგიდან მოსკოვისკენ მოგზაურობა. ჩვენ საზღვარს გავცდებით და უნდა გავიგოთ თუ რა წესებია იმ ქვეყნად, თუ რა არის მიღებული. ვთქვათ, მე ჩავდივარ იერუსალიმში, მივდივარ და ვხედავ შენობას, რომელიც აშკარად საკრალური ხასიათისაა, ტაძარია. ვფიქრობ, შევიდე, შევდივარ, ვიხსნი ქუდს და მე მიჭერენ, ცუდი სიტყვებით მამკობენ, მაგდებენ… რა მოხდა? აღმოჩნდა რომ მეჩეთში შევედი, ხოლო იქ ფეხსაცმელი უნდა გაიხადო და არა ქუდი. მე ეს არ ვიცოდი და ამიტომაც მივიღე. განვაგრძობ გზას და ისევ მხვდება შენობა, მოვიხადე ქუდი, შევდივარ და ისევ უსიამოვნება, ისევ გამომაგდეს. რა მოხდა? – ეს სინაგოგაა და აღმოჩნდა, რომ სინაგოგაში თავსაბურით უნდა შეხვიდე და არა ისე, როგორც ქრისტიანულ ტაძარში. დიახ, ჩვენ სხვა ქალაქში მივდივართ, სხვა ქვეყანაში, ვცადოთ თუნდაც ენა შევისწავლოთ, გავიგოთ როგორი კანონებია, რა შეიძლება, რა _ არა და რასაკვირველია, თუ ეს არ იცი უსიამოვნებას ვერ ასცდები.

ჩვენ ყველაზე რადიკალური საზღვრის გადაკვეთა მოგვიწევს. იქ სხვა სამყაროა. ამ სამყაროს თავისი ვალუტა აქვს და ჩვენ ვიცით ამის შესახებ — ეს სიყვარულის ვალუტაა. იქ თავისი კანონებია, უფრო მეტიც, ამ კანონებიდან ჩვენ ვიცით, რომ შეგვიძლია თვითონ შევქმნათ ისინი. “რომელი განკითხვითაც განიკითხავთ და რომელი საწყაოთიც მიუწყავთ, იმავეთი მოგეწყვებათ თქვენ.” (მათ.7-2) როგორც განსაჯეთ ადამიანები, ისე განგსჯიან თქვენც. ჩვენ ყველაფერი გვითხრეს, ჩვენ მოგვენიჭა, ჩვენ აქვე არათუ ვიზა, არამედ უკვე გვეძლევა შესაძლებლობა დავაგემოვნოთ ეს ცხოვრება და შევუერთდეთ მას. “ვინც დაიმარხავს ჩემს სიტყვას, უკუნისამდე არ იხილავს სიკვდილს” (იოან.8-51) – აი, ქრისტეს სიტყვები! აი, მისი უტყუარი პირობა! ამგვარად, ადამიანის ხედვა ქრისტიანობაში, ღრმააზროვნად თვით სახარებისეული რწმენის არსთანაა დაკავშირებული. ადამიანი შექმნილია ისე, რომ სულს ღაფავს ღმერთის გარეშე. ხოლო თქვენ თვითონ განსაჯეთ, არის თუ არა ეს გამოგონილი დოგმატი, რომელიც რატომღაც თავს მოგახვიეს, თუ ეს მხოლოდ ადამიანური ცხოვრების ფაქტია. ადამიანი ილევა, იღუპება ღმერთის გარეშე და იმისათვის, რომ ის არ მიილიოს საკუთარ თავში, არ ჩაიძიროს თვითგანდიდებაში, თვითგანღმრთობაში, ღმერთი უხმობს მას: “მოდით ჩემთან, ყოველნო მაშვრალნო და ტვირთმძიმენო, და მე მოგასვენებთ თქვენ…” (მათ.11-28)