დანო და ძმანო! უფლისა ჩვენის უზენაესმა განაჩენმა მეზვერის (მებაჟის) ლოცვას უპირატესობა მიანიჭა ფარისევლის თვითკმაყოფილ ლოცვასთან შედარებით. დღევანდელი დღის ღვთისმსახურება ადასტურებს ამ განაჩენს და ჩვენი გრძნობები, ჩვეულებიდან მომდინარე, უერთდებიან მას. მაგრამ იმისთვის, რომ ჩვენი გულების თანხმობა უფლის განაჩენთან არ იყოს მეტისმეტად ჩვეულებრივი და მეტისმეტად ადვილი და ამ განაჩენის ძალასა და სიღრმეს ჩავწვდეთ, არ გვაწყენს ყველაფერ იმაზე დაფიქრება, რაც შეეძლო ეთქვა ფარისეველს თავის სასარგებლოდ.

ჩვენ შეჩვეულნი ვართ გამოვიყენოთ სიტყვა „ფარისეველი“ როგორც სინონიმი სიტყვისა „ორგული“. და მართლაც, ჩვენი უფალი ფარისევლებს უწოდებდა ორგულებს და, შესაძლოა, თვალთმაქცებსაც, თუკი სახარებაში გამოყენებული ბერძნული სიტყვის მნიშვნელობას გავიხსენებთ. მაგრამ ჩვენს უფალს უფლება და ძლმოსილება ჰქონდა ასე ეწოდებინა ფარისევლებისთვის. ჩვენ კი უნდა დავფიქრდეთ, რა აზრით არის ფარისეველი თვალთმაქცი? ყოფა-ცხოვრებაში ჩვენ თვალთმაქცს ვუწოდებთ ადამიანს, რომელიც, უბრალოდ, ხალხის წინაშე იკატუნებს თავს: ცდილობს სხვებს თავი მოაჩვენოს კეთილშობილ და წესიერ ადამიანად, ხოლო როგორც კი ისინი მიბრუნდებიან, სრულიად საპირისპიროდ იქცევა. დღეს წაკითხული იგავის ფარისეველზე ჩვენ მსგავსი არაფერი ვიცით. იგი ხალხს კი არ ელაპარაკება, არამედ ღვთისა და საკუთარი თავის წინაშე საუბრობს და არანაირი საფუძველი არა გვაქვს, ვიფიქროთ, რომ იგი ყოველდღიურ ცხოვრებაში არ ასრულებდა იმას, რასაც ამბობდა. ის მართლა ასრულებდა იმას, რასაც ამბობდა და, უნდა ვიფიქროთ, საკუთარი თავისთვის უმცირეს შეღავათსაც კი არ დაუშვებდა, როდესაც თავისი ყოველი მონაგებიდან თუ შენაძენიდან ტაძარს მეათედს გადაუთვლიდა. ეს არც ისე ცოტაა. და ასეთ, ადამიანურად რომ ვთქვათ, წესიერ ხალხს, ვისაც სხვის ქონებაზე არ რჩებოდა თვალი, არასდროს არაფერი მოუპარავს და არ უმრუშია, ყოველდღიურ ცხოვრებაში ბევრი უსიამოვნება შეხვდებოდა მებაჟის მსგავსი ადამიანებისგან.

მეზვერე (მებაჟე) კი გადასახადების ამკრეფია, რომელიც ხშირად სჩადიოდა უკანონობას — იმაზე ბევრად მეტს იღებდა, რაც ეკუთვნოდა (სწორედ ამას ეყრდნობოდა საგადასახადო საქმე იმ ეპოქაში) და თანაც ემსახურებოდა საოკუპაციო ხელისუფლებას — უცხოტომელებს, წარმართებს. მიწიერი ხელისუფლება — რომაელი პროკურატორის ხელისუფლება — უპირატესობას ანიჭებდა მებაჟეს და, უნდა ვიფიქროთ, ყოველდღიურ ცხოვრებაში ფარისეველი და მისი მეგობრები, მისი მსგავსი ადამიანები, მებაჟის მსგავსი ადამიანებისაგან იჩაგრებოდნენ.

და აი, ფარისეველს რევანშის დრო დაუდგა. ის შედის ტაძარში და ხედავს სირცხვილითა და თავისი დანაშაულის გრძნობით განადგურებულ მებაჟეს, რომლისგანაც ბევრი უსამართლობა უწვნევია ყოველდღიურ ყოფა-ცხოვრებაში. მაგრამ აქ მაინც, ტაძარში, ყველაფერი ფარისეველს ეკუთვნის — სალოცავიც, რჯულიცა და ღვთის კურთხევაც. საშინელი სათქმელია, მაგრამ ეს არის მისი კოზირი მებაჟის წინააღმდეგ თამაშში. გარეთ, ქუჩაში ის მებაჟის ძალუფლების ქვეშ იმყოფება, მაგრამ აქ, ტაძარში, ყველაფერი მისია, თვით რჯულიც კი მისი საკუთრებაა, რჯული და ფარისეველი თითქოსდა ერთნი არიან. სწორედ იმით არის საშინელი ფარისევლობის პრობლემა, რომ ეს ადამიანები ვულგარული თვალთმაქცები არ იყვნენ, ე.ი. არ იქცეოდნენ საკუთარი სიტყვების საპირისპიროდ, როგორც კი ხალხი მათ ზურგს შეაქცევდა. და, ერთი შეხედვით, შეიძლება მხოლოდ შეგშურდეს საზოგადოებისა, რომელიც პატივს სცემს არა მიწიერ ძალაუფლებას, არა ფუფუნებას ან მოდას, არამედ განსწავლულობასა და ღვთისმოსაობას, სწრაფვას რჯულის ზუსტად გაცნობისა და მისი ზუსტად აღსრულებისაკენ. ცხადია, ჩვენ შეიძლება ვთქვათ (და ეს სიმართლე იქნება), რომ ფარისევლების დამოკიდებულება რჯულის აღსრულებისადმი მეტისმეტად წვრილმანი იყო. მაგრამ განა ასე ადვილია გაავლო ზღვარი ღვთის კანონის აღსრულებაში აუცილებელ სიზუსტესა და შეუფერებელ დაწვრილმანებას შორის? ბოლოს და ბოლოს, ღვთის სიდიადესთან შედარებით, ყველაფერი, რის გაკეთებაც შეგვიძლია ჩვენ, უმნიშვნელოა. მაგრამ, განა ჩვენ მოწოდებულნი არა ვართ, მცირედშიც აღვასრულოთ ჩვენი ვალი?

მაშ, რაღაში მდგომარეობს ფარისევლის დანაშაული? უწინარეს ყოვლისა, მას, ღვთის ნაცვლად, თვითონ გამოაქვს განაჩენი როგორც მებაჟისთვის, ისე საკუთარი თავისთვის. იგი ცდილობს დაისაკუთროს ტახტი, რომელზეც უფალი დაბრძანდება საშინელი სამსჯავროს დღეს და თვითონ ხდება მოსამართლე. მაგრამ, დანო და ძმანო, ჩვენს თავს ვკითხოთ, განა ასე ადვილია, თავი შეიკავო და ღვთის ნაცვლად შენ თვითონ არ გამოიტანო განაჩენი? განა ასე ადვილია, ღვთის ნაცვლად და ღვთის სახელით შენ თვითონ არ ილაპარაკო?

გარდა ამისა, ფარისეველი კმაყოფილია საკუთარი თავით; ეჩვენება, რომ ისღა დარჩენია, მადლობა უთხრას ღმერთს, რომელმაც იგი რჯულის ღვთისმოსავ აღმსრულებლად აქცია და არა ცოდვილად. მაგრამ აქაც საქმის არსი იმაში არ მდგომარეობს, რომ ფარისეველი ბედავს ასე ილაპარაკოს საკუთარ თავზე. კარგი, ვთქვათ, ჩვენ სახარების იგავით ვისწავლეთ ჭკუა, ფარისეველზე მეტი ეშმაკობა გამოვიჩინეთ და მსგავსი არაფერი ვთქვით ჩვენს შესახებ. არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ სულიერი მოძღვრები მეტყველებასთან დაკავშირებულ ამ ტიპის თავშეკავებას, რომელიც ფარისევლისთვის არავის უსწავლებია, თავშეკავებას სიტყვებისგან, მაგრამ არა გრძნობებისგან, ჭეშმარიტი თავმდაბლობის საპირისპირო მოვლენად მიიჩნევდნენ და „კრძალულღაღადებას“ უწოდებდნენ. თუკი ჩვენ ამ იგავიდან მხოლოდ სიტყვიერ თავშეკავებას ვისწავლით, ფარისეველსა და ჩვენ შორის მხოლოდ ის განსხვავება იქნება, რომ იგი ჩვენზე უფრო პირდაპირი, უეშმაკო და, თუ გნებავთ, გულმართალი აღმოჩნდება. იგი იმას ამბობს, რასაც სინამდვილეში ფიქრობს და გრძნობს. ხოლო ეს გრძნობები იმით არის გამოწვეული, რომ რჯულის ნორმა, რომელიც მას თვალწინ უდგას და სავსებით სამართლიანად სცემს პატივს, ცოცხალი არ არის. საიდან ჩანს ეს? იქიდან, რომ მას ეჩვენება, თითქოს მთლიანად შეესაბამება ნორმას და რჯულს აღასრულებს. ეს კი ნიშნავს, რომ არც მისი რჯულია ცოცხალი. რატომ? აი, რატომ: მისი რჯული ცოცხალი რომ ყოფილიყო და თვითონ მას ცოცხალი ნორმის შესაბამისად ეცხოვრა, ეს ნორმა ფარისეველთან ერთად გაიზრდებოდა ისე, როგორც ეს მთის ქადაგებაში არის ნაჩვენები. დიახ, ნათქვამია — „არა იმრუშო“ და ფარისეველი, რაკიღა იგი ბედავს, მადლობა უთხრას ღმერთს, რომ მემრუშეებს არ ჰგავს, უეჭველია, ნამდვილად ასრულებს ამ მცნებას. მაგრამ ღმერთი გულის სრულ სიწმინდეს მოითხოვს ჩვენგან, მისი იმ სიღრმეების სიწმინდეს, რომლებსაც ყოველთვის როდი ხედავს ადამიანის თვალი. ჩვენს გულში არის ისეთი სიღრმეები (ამის შესახებ XX საუკუნის ფსიქოლოგიაზე დიდი ხნით ადრე საუბრობდა ნეტარი ავგუსტინე), რომლებიც ადამიანის თვალისათვის საერთოდ ჩაუწვდომელ უფსკრულს წარმოადგენს.

ჩვენ ვიცით, რომ ამ ფარისევლის თანამოძმეები ცოცხალი ღმერთის ცხოვრებას, ერთგვარად, რჯულზე დაბლაც კი აყენებდნენ, რადგან მიიჩნევდნენ, რომ რჯულით დაკავებული იყო თვით ღმერთი თავის ნეტარ მარადისობაში. ასე ფიქრობდნენ ფარისეველი მწიგნობრები იმ დროს და შემდგომ ეპოქაში. ჩვენთვის, ცხადია, ადვილია ვიცინოთ ღმერთის ამგვარად წარმოდგენაზე — იგი თავის ნეტარ მარადისობაში თავისსავე საკუთარ რჯულზე ფიქრობს, როგორც მარადიული, ზეციური, უკვდავი, ყოვლისშემძლე და სრულიად უბიწო ფარისეველი. დიახ, ჩვენთვის ადვილია ამაზე სიცილი. მაგრამ, სინამდვილეში, ამგვარი მიდგომა, როცა რჯული ცოცხალი ღმერთის თანასწორ მოვლენად მიიჩნევა ან უფრო წინაც კი არის დაყენებული, ეს არის აზროვნების უკიდურესად საშიში ფორმა, რომელიც, თავისი არსით, სულაც არ არის მარტივი.

და კიდევ, ფარისეველი არ კმაყოფილდება იმით, რომ მადლობას ეუბნება ღმერთს იმის გამო, რომ რჯულის ერთგულია, არამედ სურს, ხედავდეს ცოდვილებს, როგორც ფონს, რომელზეც მისი ღვთისმოსაობა უფრო მომგებიანად გამოჩნდება. უნდა ითქვას, რომ თვით სიტყვა „ფარისეველი“ წარმოდგება ძველი ებრაულის ზმნისგან, რომლის მნიშვნელობაა „გამოცალკევება“. ფარისეველი ის ადამიანია, რომელიც ფიქრობს, რომ თავისი თავი გამოაცალკევა ყოველგვარი უწმინდურებისაგან, მაგრამ აგრეთვე — სხვა ადამიანებისგანაც, რომლებიც უწმინდურებად მიაჩნია, რადგან მას არ ჰგვანან. რაკიღა მას საზოგადოება რჯულის აღმსრულებლად აღიარებს და ამის გამო პატივს სცემს, მისი მოვალეობაა იყოს დამმოწმებელი რჯულისა და ასწავლიდეს მას ცოდვილებს. მაგრამ ამის გამო იგი საკუთარ თავს გამოაცალკევებს არა მხოლოდ ცოდვისგან, არამედ ცოდვილისგანაც, და, ამგვარად, თვითონ აღმართავს გადაულახავ დაბრკოლებას, რომელიც საშუალებას არ აძლევს აღასრულოს თავისი მოვალეობა: ასწავლოს სხვებს რჯული და გადასცეს ის მადლი, რომელიც, როგორც თვითონ არის დარწმუნებული, მას მიეცა: საქმე ისაა, რომ ჩვენ ყველანი, ცოდვილი ადამიანები, სწორედ ჩვენი ცოდვილობის გამო, ძალიან მძაფრად შევიგრძნობთ, როცა სხვა თვითდადგინებისთვის იბრძვის. და როდესაც ჩვენ იმგვარად გვეუბნებიან სიმართლეს, რომ ეს სიმართლე უნდა აღმოჩნდეს დარტყმა, რომელიც მიწაზე დაგვანარცხებს და დაგვამარცხებს რაღაც თამაშში — იმ ადამიანთან ორთაბრძოლაში, ვინც გველაპარაკება და ჭკუას გვარიგებს, ჩვენ ასეთ დარიგებას არავითარ შემთხვევაში არ მივიღებთ. და ფარისეველი, რომელიც საკუთარ თავს გამოაცალკევებს უკვე არა იმდენად ცოდვისგან, რამდენადაც ცოდვილებისგან, თვითონ აკეთებს ყველაფერ შესაძლებელს, რათა არ იყოს მასწავლებელი და კარგი არფერი ასწავლოს არავის.

ჩვენ ვიცით, რომ უღმერთო აზრი მრავალრიცხოვანი საყვედურებით ავსებდა ღვთისმოსავი, რელიგიური ტიპის ადამიანებს. ამ ბრალდებებში, როცა ისინი მოდიან უღმრთოთაგან, რწმენის წინააღმდეგ მიმართული ბოროტი ნებისგან, არის ბევრი რამ უსამართლო და ცილისმწამებლური. მაგრამ, რამდენადაც მართალს ამბობს დავით წინასწარმეტყველის ფსალმუნი, — „ყოველი კაცი ცრუა“, რამდენადაც ჩვენ ვართ უღირსი მოწმეები ჭეშმარიტი რწმენისა ამ სამყაროში და დავითის სიტყვის სიმართლე ჩვენზეც ვრცელდება, ამდენად, უღმრთოთა ბრალდებებში, იმ მრავალრიცხოვან საბრალდებო სიტყვებში, ისინი ღვთისმოსავთა წინააღმდეგ რომ წარმოთქვამენ, არის ჭეშმარიტების რაღაც მარცვალი. და ქრისტიანობა, ქრისტეს მოძღვრება ეს არის ერთადერთი რელიგიური მოძღვრება, ღვთისმოსაობის მოძღვრება, რომელსაც ძალა შესწევს, დაინახოს, მიიღოს და, ამ იგავის მეშვეობით, ჭკუის სასწავლად ჩვენც შემოგვთავაზოს ჭეშმარიტების ის მარცვალი, რომელიც გარკვეულ ძალას აძლევს ურწმუნობის უძლურ გალაშქრებას რწმენის წინააღმდეგ. მხოლოდ ქრისტიანულ მოძღვრებას შეუძლია დაგვანახოს, როგორ გამოვიყურებით ჩვენ — ადამიანები, რომლებმაც რამდენიმე კვირის შემდეგ მარხვა უნდა დავიწყოთ, რომლებიც კვირადღეს ტაძარში დავდივართ, ვთქვათ, მეზვერის თვალში.

ვიცხოვროთ მუდამ ცოცხალი ეტალონის შესაბამისად, რომელიც არის თვით იესო ქრისტე. როდესაც წმინდანები — დიდი მეუდაბნოენი და დიდი წმინდანები — საკუთარ თავს „დიდ ცოდვილებს“ უწოდებდნენ, ეს არ იყო ყალბი თავმდაბლობა. ისინი იმის გამო როდი ამბობდნენ ამას, თითქოს მიღებულია, ქრისტიანმა თავის თავს „დიდი ცოდვილი“ უწოდოს. საქმე ის არის, რომ მათი ცოცხალი გული — ცოცხალი სინდისი, რომელიც მათ ღვაწლთან ერთად იზრდებოდა — თავს ნამდვილად დიდ ცოდვილად მიიჩნევდა. და ეს იმიტომ, რომ მათ წინაშე იყო არა მკვდარი ნორმა — სიმაღლე, რომლამდეც შეიძლება გაიზარდო, — არამედ ღვთის ზეცა თავს ზემოთ. და ისინი, ცოცხალი არსებები, ცისკენ იზრდებოდნენ, ცა კი მუდამ უსასრულოდ შორი რჩებოდა. სხვა რელიგიების მიმდევრებმა შესაძლებელია ყველაფერი შეასრულონ და თქვან: „აი, ჩვენ ყველაფერი შევასრულეთ!“ თავს ნუ მოვიტყუებთ და ნუ დავცინებთ ამ ადამიანებს. ნებისმიერ რელიგიაში ყველაფრის შესრულება ძალიან ძნელია, ეს სერიოზული საქმეა. მაგრამ ქრისტიანი წამითაც კი ვერ გაივლებს გულში: „აი, მე ყველაფერი შევასრულე!“ — იმიტომ, რომ მისი ცოცხალი ნორმა არის თვით უფალი ღმერთი ჩვენი.

ქადაგება დიდ ხუთშაბათს (15. 04. 93)

თავისი ტანჯვის დაწყების წინ უფალმა იესო ქრისტემ მოწაფეები საიდუმლო სერობაზე შეკრიბა. და თუმცა უფალს უფლება ჰქონდა განეცხადებინა: „ფარულად არა მითქვამს რა“ (როგორც თავის მტრებს უთხრა); და თუმცა ქრისტიანობისათვის უცხოა შეთქმულებისა და კონსპირაციის განწყობილება და, მით უმეტეს, — ფუჭი თამაში ყალბი საიდუმლოებებით, იდუმალება და მალვა, რაც ოკულტისტებს ახასიათებთ; დიახ, მიუხედავად ამისა, ქრისტიანობის გულისგულში საიდუმლო ძევს: ქრისტეს სერობა საიდუმლოა. ჯერ ერთი, იმიტომ, რომ მოწაფეები იკრიბებიან მოძღვრის გარშემო, რომელიც სძულს ქვეყნიერებას, სძულს ამ სოფლის თავადს — იგი გარშემორტყმულია გაბოროტებითა და სასიკვდილო საფრთხით. აქ ავლენს უფალი დიდსულოვნებას, აქ მოითხოვს მოწაფეებისგან ერთგულებას. ამ მოთხოვნას არღვევს იუდას ამაზრზენი ღალატი, სხვა მოწაფეები მას არასრულყოფილად ასრულებენ: მოწყინებისგან თვლემა ერევათ, მწუხარებისგან ძილად მივარდებიან, როდესაც მოძღვარი ზეციერ მამას ევედრება, თუ გნებავს, ეს სასმისი ამაცილეო და მოწაფეებს მღვიძარება მართებთ. შიშით შეპყრობილი პეტრე ფიცით სამჯერ უარყოფს იესოს. ყველა მოწაფე მიმოიფანტება. მაგრამ მაინც დიდი ზღვარია თუნდაც ასეთ არასრულყოფილ ერთგულებასა და სრულ ღალატს შორის. ეს არის საშინელი ზღვარი, შეურიგებელი დაპირისპირება: ერთ მხარეს არის უფლის დიდსულოვნება და სიწმინდე, ღვთის სასუფეველი, რომელსაც იგი ქადაგებს და მოაქვს ხალხისთვის, ხოლო მეორე მხარეს — ამ სოფლის თავადის სამეფო. ეს იმდენად შეურიგებელი წინააღმდეგობაა, რომ როდესაც ქრისტეს ყოვლადწმინდა და საშინელ საიდუმლოებს საზიარებლად ვუახლოვდებით, ჩვენ უკანასკნელი არჩევნის წინაშე ვდგავართ. ჩვენ ხომ ისეთი სიახლოვე გვეძლევა ქრისტესთან, როგორსაც სხვა რელიგიების მორწმუნეები ვერც კი წარმოიდგენენ. ისინი ვერ წარმოიდგენენ, რომ შესაძლებელია ისეთი სიახლოვე ღმერთთან, როგორსაც ვაღწევთ ჩვენ, როდესაც ვჭამთ ქრისტეს ხორცს და ვსვამთ მის სისხლს. ამის გაფიქრებაც კი ძნელია და რამდენად უფრო ძნელია ამის წარმოთქმა! რა უნდა განეცადათ მოციქულებს, როცა პირველად მოისმინეს ის სიტყვები, რომლითაც უფალი ევქარისტიის ჭეშმარიტებას აწესებდა! ვაი ჩვენ, თუკი მცირე ზომითაც არ განვიცდით იმ ძრწოლას, რომელმაც მაშინ მოციქულები შეიპყრო.

საიდუმლო სერობა იმიტომ არის საიდუმლო, რომ იგი მტრული სამყაროსაგან უნდა იქნეს დაფარული; და კიდევ იმიტომ, რომ მის არსს წარმოადგენს გონებაჩაუწვდომელი საიდუმლო ღმერთკაცის მიერ ადამიანისთვის გაღებული უკანასკნელი წყალობისა: მეუფეთა მეუფე და უფლებათა უფალი თავისი ხელით ჰბანს ფეხებს მოწაფეებს და ამგვარად წარმოაჩენს ჩვენს წინაშე თავის თავმდაბლობას. რა შეიძლება აღემატოს ამას? მხოლოდ ერთი: საკუთარი თავის მიტანა მსხვერპლად და უფალი ამასაც აკეთებს.

ჩვენ სუსტი ადმიანები ვართ. და როდესაც გულები გვიქვავდება კეთილდღეობისკენ მივილტვით. მაგრამ რა სურს ჩვენს ცოცხალ გულს, ჩვენს ცოდვილ, მაგრამ ცოცხალ გულს, რა ენატრება მას? — ის, რომ უყვარდეს ვინმე, ვინც ღირსი იქნებოდა უსაზღვრო სიყვარულისა; რომ იპოვნოს ასეთი არსება და თავდაუზოგავად ემსახუროს მას. ყოველი ადამიანური ოცნება უგუნურებაა უკვე იმიტომ, რომ ის ოცნებაა; სამაგიეროდ ეს ოცნებები ცოცხალია, ვიდრე ადამიანის ცოცხალი გული მიილტვის არა კეთილდღეობისკენ, არამედ მსხვერპლად მიმსვლელი სიყვარულისკენ; იმისკენ, რომ გაგვახარონ ჩვენს მიმართ გამოჩენილი ენით უთქმელი დიდსულოვნებით და ჩვენც გარკვეული დიდსულოვნებით ვუპასუხოთ ამას — ერთგულად ვემსახუროთ მეუფეთა მეუფესა და უფლებათა უფალს, რომელიც ესოდენ დიდსულოვანია თავის მსახურთა მიმართ. უფალმა მოციქულთა სახით ჩვენც გვიწოდა თავისი მეგობრები. ამაზე ფიქრისას უფრო ძლიერი შიში გიპყრობს, ვიდრე მაშინ, როდესაც თავს უფლის მონად წარმოიდგენ. მონას შეუძლია თვალები დახაროს და თაყვანისცემის პოზაში გაქვავდეს; მეგობარს კი თვალს ვერ აარიდებ, ვერ გაექცევი მის საყვედურით სავსე, მიმტევებელ, გულისმხილველ მზერას. ქრისტიანობის საიდუმლო, — იმ ყალბი საიდუმლოებისგან განსხვავებით, რომლებითაც ცრუ მოძღვრებები აცდუნებენ ხალხს, — ეს არის მზერისთვის სრულიად წარმოუდგენელი სიღრმე უგამჭვირვალესი წყლისა; წყალი, მართლაც, ისეთი კამკამაა, უფრო გამჭვირვალეს ვერც წარმოიდგენ, მაგრამ, ამავე დროს, — იმდენად ღრმა, რომ ფსკერს ვერავინ აწვდენს თვალს; უფრო სწორად — ფსკერი საერთოდ არ არსებობს.

რა შეიძლება ითქვას დღევანდელ საღამოს? მხოლოდ ეს: წმინდა ძღვენი, დღეს ზიარებისთვის რომ გამოგვიტანენ, ზუსტად იგივე სისხლი და ხორცია ქრისტესი, რომელსაც ენით აუწერელი ძრწოლით ჭამდნენ და სვამდნენ მოციქულები, ხოლო ჩვენი თავყრილობა ეს იგივე საიდუმლო სერობაა, დღემდე რომ გრძელდება. ვილოცოთ, რათა არ გავცეთ ღვთის საიდუმლო, რომელიც ქრისტეს ირგვლივ გვკრებს; ვილოცოთ, რათა განვიცადოთ ამ საიდუმლოს სითბო, არ ვუღალატოთ მას და ვუპასუხოთ თუნდაც ყველაზე უფრო არასრულყოფილი ერთგულებით.

ნეტარ ავგუსტინეს ევქარისტიის შესახებ ნათქვამი აქვს ჩვენი მხდალი გულებისთვის ერთობ ძნელად ასატანი სიტყვები; კერძოდ, იგი განმარტავდა ევქარისტიას, როგორც მოწოდებას მოწამებრივი თავგანწირვისკენ: იმ ხორცისა და სისხლის სანაცვლოდ, რომელიც ქრისტემ ჩვენთვის გაწირა, ჩვენ მზად უნდა ვიყოთ, მსხვერპლად მივიტანოთ საკუთარი ხორცი და სისხლი. მოწამებრივი ღვაწლისთვის, ამ სიტყვის სრული მნიშვნელობით, მცირედნი არიან მოწოდებულნი, ამიტომ ამ ჩვენთვის მეტისმეტად მაღალ საგანზე ნუ ვისაუბრებთ. მაგრამ თუ ჩვენმა უფალმა ჯერ ფეხები დაგვბანა, ხოლო შემდეგ თავისი სისხლი და ხორცი მოგვიძღვნა, მოდით, დიდსულოვნად ავიტანოთ თუნდაც ის მცირე უსიამოვნებები, რომლებიც ცხოვრებაში გვხვდება

ვილოცოთ, რათა არასოდეს დავივიწყოთ ის საიდუმლო, რომლის მონაწილენი ჩვენ დიდი და საშინელი საიდუმლოს მეშვეობით გავხდით — საიდუმლო სერობა; ვილოცოთ, რომ არასოდეს გავუმხილოთ ეს საიდუმლო ხილულსა და უხილავ მტრებს; რათა არასოდეს გვქონდეს მის მიმართ უგრძნობლობაში გაქვავებული დამოკიდებულება; და რათა ჩვენი გული მიილტვოდეს მეუფეთა მეუფის მსახურებისაკენ, რომელიც ესოდენ გულმოწყალეა და იმდენად ახლოა ჩვენთან, რომ ეს სიახლოვე უკიდურეს ზღვარს აღწევს — ზღვარს იმ საკვებისა, რომელსაც ჩვენ ვჭამთ.

და აი, კიდევ რაზე უნდა დაფიქრდეს თითოეული ადამიანი, ვინც დღევანდელი სახარება მოისმინა. როგორც ვხედავთ ჩვენი უფალი თავის მიწიერ ცხოვრებაში ძველი აღთქმის რჯულს იცავდა. ქალაქ იერუსალიმშიც დღესასწაულთა იმ ციკლის გამო მივიდა, რომელიც დაწესებული ჰქონდათ იუდეველებს პასექსა და ერგასობას შორის. იესო რჯულის გასაუქმებლად კი არ მოსულა, არამედ აღსასრულებლად. მისი მიწიერი ცხოვრებაც იმით დაიწყო, რომ მან რჯულის მიხედვით წინადაიცვითა. მაშ რატომ არღვევდა ჩვენი უფალი ერთ პუნქტში რჯულის ნორმას — რატომ არ იცავდა შაბათობით სრულ უმოქმედობას, რასაც იუდეველი მწიგნობრები თითოეული ადამიანისგან მოითხოვდნენ? ცხადია, ეს გვასწავლის, რომ სიკეთე რიტუალზე, რიტუალის აღსრულების სიზუსტეზე უფრო მნიშვნელოვანია და რიტუალთმორწმუნეობის საფრთხისგან გვათავისუფლებს. და მაინც, ვფიქრობ, მხოლოდ ამაში არ არის საფრთხე. რას ნიშნავდა მორწმუნე იუდეველისთვის შაბათის განსაკუთრებული სიმკაცრით დაცვა? — იმას, რომ ღმერთმა მეექვსე დღეს თავისი საქმე გაასრულა: მეშვიდე დღეს დაისვენა ღმერთმა ყოველი საქმისგან და ღვთის საქმიანობის ეს დასრულება ყოველ შაბათს იდღესასწაულება. უმოქმედობა შაბათ დღეს გამომხატველია იუდეველთა რწმენისა, რომ სამყარო არ შეიცვლება. (თუმცა, ქრისტეს დროს იუდეველებს ჰქონდათ არცთუ ნათელი მოძღვრება აღდგომასა და მომავალი ჟამის დადგომაზე, რომელიც სწამდათ ფარისევლებს; სადუკევლები კი უარყოფდნენ მას; ასე რომ, ეს საყოველთაო რწმენა არ ყოფილა.) თუკი იდღესასწაულება დასვენება ღმერთისა, გაგებული როგორც სრული უმოქმედობა, როგორც მისი შემოქმედების შეწყვეტა, მაშასადამე სამყარო სტაბილურია. ეს მწუხარე მშვენიერებით არის გადმოცემული ეკლესიასტეს წიგნში: რაც ყოფილა, იგივე იქნება.

ამას ჩვენი უფალი უპირისპირებს სხვა მოძღვრებას: ღმერთის დასვენება არ არის მისი შემოქმედების შეწყვეტა (თუმცაღა, ღვთის სამყარო დასრულებული და სრულყოფილია სწორედ იმ ზომით, რამდენადაც დაცემულ სულთა და დაცემულ ადამიანთა ზემოქმედებით არ არის შერყვნილი). ახლაც, ღვთის ყოველი ქმნილების ხილვისას, — გაზაფხულზე გაფურჩქნული ტოტი იქნება ეს თუ ნებისმიერი სხვა რამ, — ჩვენ ჩაგვესმის შემოქმედის ხმა, რომ ეს ძალიან კარგია. და მაინც, შემოქმედის ჩანაფიქრი — სამყაროს გარდაქმნის ჩანაფიქრი — ჯერაც არ არის განხორციელებული. ღმერთმა ჩვენ ადამიანებად შეგვქმნა, ხოლო ჩვენ საკუთარი ნებით ვიქციეთ თავი დაცემულ ადამიანებად. მაგრამ ღმერთს სურს ისეთ ღირსებამდე აგვამაღლოს, რომელსაც მოციქული იოანე თავის ეპისტოლეში სახელს ვერ უძებნის, როდესაც ამბობს: ჩვენ „აწ შვილნი ვართ ღმრთისა, მაგრამ ჯერ კიდევ არ გაცხადებულა, რანი ვიქნებით“. და უფალი ამბობს: მამა განაგრძობს ქმნას და მეც ვქმნი. ამის ნიშანია ავადმყოფის განკურნება შაბათ დღეს.

ღვთის მოწყალება უხვი და უსაზღვროა და წინ უსწრებს ადამიანის თხოვნა-ვედრებას, მის გამოსწორებაზე რომ აღარაფერი ვთქვათ. მაგრამ ღვთის მოწყალება მომთხოვნიც არის. გავიხსენოთ, რამდენად განსხვავებულად ვექცევით საკუთარ მცირეწლოვან შვილებსა და სხვის ბავშვებს. სხვის მცირეწლოვან ბავშვებს, რომლებზეც ჩვენ პასუხს არ ვაგებთ, თუკი ძალიან გულბოროტი ადამიანები არ ვართ, სიხარულით ვეფერებით ხოლმე და ტკბილეულით ვანებივრებთ; უკვე ეს გვახარებს და საპასუხოდ არაფერს მოვითხოვთ. ჩვენ ხომ მათ გამო პასუხისმგებლობა არ გვაკისრია. ასეთი ურთიერთობა მათთვისაც და ჩვენთვისაც წამიერი სიხარულია, რომელსაც არ აქვს გაგრძელება და შემდგომი აზრი. მაგრამ ჩვენს მიმართ გამოვლენილი ღვთის სიკეთე არაფრით ჰგავს უცხო ბიძიას სიკეთეს, რომელიც კამფეტს გვაჩუქებს, მაშინვე თავისი გზით წავა და სამაგიეროდ არაფერს მოითხოვს. ქრისტე შეხვდება მის მიერ განკურნებულ ადამიანს და შეახსენებს, რა უზომო წყალობა აქვს მას მიღებული, რაც იმავდროულად არის მოთხოვნა, არ შესცოდო. რაც მეტს გვაძლევს ღმერთი, მით მეტს მოითხოვს ჩვენგან.

კიდევ უმჯობესი იქნება, თუკი გავიცნობიერებთ, რომ სწორედ ეს მომთხოვნელობა არის ყველაზე უკეთესი, რასაც იგი ჩვენთვის აკეთებს. სიტყვები — „არ შესცოდო!“ — მან უთხრა ადამიანს, რომელიც ძალიან მძიმე და ძალიან ხანგრძლივი სნეულებისგან განკურნა, უმწარესი ჭირისგან იხსნა. თუმცა არც ერთმა ჩვენგანმა, თვით იმანაც კი, ვინც კეთილდღეობაში ცხოვრობს და, ერთი შეხედვით, ყოველგვარი საფრთხისაგან არის დაცული, არ იცის, სინამდვილეში, რა უძირო უფსკრულებზე გადებული ბეწვის ხიდზე გადაჰყავს იგი ამ დროს ღვთის ხელს — ჩვენი უსინათლო თვალებით ჩვენს ფეხქვეშ პირდაღებულ უფსკრულს ვერ ვხედავთ. ასე რომ, უფალი ამ სიტყვებით თითოეულ ჩვენგანს მიმართავს: ნუ შესცოდავ, რათა უბედურებას განერიდო. უმეტესი ჩვენგანის მეხსიერებაში დარჩენილია მოგონება უმძიმეს უბედურებაზე, რომელიც უკვე კარს იყო მომდგარი და გარდაუვალი ჩანდა, მაგრამ სასწაულით აგვიარა გვერდი. თუმცა, იმათაც კი, ვისაც მსგავსი არაფერი განუცდიათ (თუკი არიან ასეთები), ყველა საფუძველი აქვთ, იცოდნენ, რომ უბედურება ნებისმიერ წუთს შეიძლება მოგვადგეს კარს. ჩვენ ისეთ მდგომარეობამდე მივიყვანეთ საკუთარი თავი და ღვთის მიერ გაჩენილი ქვეყნიერება, როცა განწირული ვართ, უბედურების მსხვერპლი აღმოვჩნდეთ. ასე რომ, კეთილგონიერება გვიკარნახებს (მადლიერების ვალზე რომ აღარაფერი ვთქვათ) არ შევცოდოთ, რადგან ჩვენი ცოდვების შესაბამისად როდი გვექცევა უფალი.

ვილოცოთ, რომ ღმერთმა ძალა შემატოს ჩვენს დაუძლურებულ სულებს, ჩვენს დაუძლურებულ გულებს; რომ მან ააღორძინოს ჩვენი სამშობლო. და კიდევ, ჩვენ დღეს უნდა ვილოცოთ იმათი სულებისთვისაც, ვინც სისხლი დაღვარა ჩვენი სამშობლოს გამარჯვებისთვის. ჩვენ უნდა გავიხსენოთ ის რუსი ემიგრანტებიც, ვინც თავი გაწირა ჰიტლერული რეჟიმის არაადამიანური სისასტიკისგან ხალხის გადასარჩენად. უნდა გვახსოვდეს ისეთი ადამიანები, როგორიც იყო დედა მარიამი. ვილოცოთ, რათა ჩვენი დაუძლურებული სამშობლო, რომელსაც დაკარგული აქვს ამქვეყნიური იმედები, ჩვენი ცოდვების მიუხედავად, გამოჯანსაღდეს.

სხეულის სანთელი არის თვალი (27. 04. 93)

22. სხეულის სანთელი არის თვალი. თუ შენი თვალი წმიდაა, ნათელი იქნება შენი სხეულიც.

23. ხოლო თუ შენი თვალი უწმინდურია, ბნელი იქნება შენი სხეულიც. მაგრამ თუ შენში ნათელიცბნელია, როგორიღა იქნება ბნელი?

24. არავის ძალუძს ორი ბატონის მონობა: რადგან ან ერთს შეიყვარებს ან მეორეს შეიძულებს, ანკიდევ ერთს შეითვისებს და მეორეს შეიზიზღებს. ვერ შესძლებთ ღმერთსაც ემონოთ და მამონასაც.

25. ამიტომაც გეუბნებით თქვენ: ნუ ზრუნავთ თქვენი სულისათვის. რა ვჭამოთ ანდა რა ვსვათ;ნურც სხეულისთვის, რით შევიმოსოთო. განა სული უფრო მეტი არ არის, ვიდრე საზრდელი დასხეული — უფრო მეტი, ვიდრე სამოსელი?

26. შეხედეთ ცის ფრინველთ: არც თესავენ, არც მკიან, არც ბეღლებს ავსებენ, და მამა თქვენიზეციერი არჩენს მათ. ნუთუ თქვენ არ სჯობიხართ ფრინველთ?

27. ან რომელ თქვენგანს ხელეწიფება, ბევრიც ეცადოს, თუნდაც ერთი ციდით მოიმატოს სიმაღლე?

28. ან სამოსლისთვის რაღადა ზრუნავთ? შეხედეთ, როგორ იზრდებიან ველის შროშანნი: არცშრომობენ, არც ართავენ.

29. მაგრამ გეუბნებით თქვენ: თვით სოლომონი მთელი თავისი დიდებით არ იყო ისე შემოსილი,როგორც თვითეული მათგანი.

30. ხოლო თუ ველის ბალახს, რომელიც დღეს არის და ხვალ თონეს შეენთება, ასეთნაირად მოსავსღმერთი, განა თქვენ უკეთესად არ შეგმოსავთ, მცირედ მორწმუნენო?

31. ნუ ზრუნავთ და ნუ იტყვით: რა ვჭამოთ, რა ვსვათ ანდა რით შევიმოსოთო?

32. ვინაიდან ყოველივე ამას ეძებენ წარმართნი და ვინაიდან მამამ თქვენმა ზეციერმა იცის, რომგჭირდებათ ყოველივე ეს.

33. მაშ, ეძებეთ უპირველესად უფლის სასუფეველი და სიმართლე მისი, და ყოველივე ეს მოგეცემათთქვენ. (მათე 6:22-33)

უფალი ჩვენი ლაპარაკობს სულიერ მზერაზე, სულიერ თვალზე, რომელიც ანათებს ადამიანის მთელ არსებას — ყველაფერს, რაც მასშია, ე.ი. მისი სულის შიდა სივრცეს. თუკი ეს თვალი ჯანსაღია, წმინდაა (ბერძნულად აქ გამოყენებულია სიტყვა, რომელიც საკუთრივ ნიშნავს „უბრალო“), თუ ადამიანში სუფევს სინათლე ღვთისა და მოყვასისადმი განუყოფელი, დაუნაწევრებელი, არანაკლულოვანი სიყვარული, ეს სინათლე ნამდვილი სინათლეა. მაგრამ რა ხდება, როცა შინაგანი სულიერი თვალი, რომლითაც უმზერს ადამიანი ყველაფერ არსებულს, გაუწმინდურებულია თვითდამკვიდრების ჟინით, სიხარბით, შურით, სულმოკლეობით? საშინელი სიტყვებია: „თუ შენში ნათელიც ბნელია, როგორიღა იქნება ბნელი?“ და ჩვენ ვიცით, რაოდენ ვერაგია ჩვენი გული, რა ხშირად ვაქცევთ ხოლმე ბოროტებად თვით იმასაც კი, რაც თავისი ბუნებით ჩვენი ცხოვრების ნათელს წარმოადგენს. რა ხშირად ვართ ფარისევლები და მათზე უარესები — ძველ ფარისევლებზე უარესები, რომლებსაც უფალი საყვედურობდა. ფარისეველი ბოროტებად და სიბნელედ აქცევდა მის მიერ უფლის მცნებათა ცოდნისა და მათი აღსრულების ნათელს — გარდაქმნიდა საკუთარი თვითდამკვიდრებისა და მოყვასის დამცირების ბნელად. ჩვენ ვიცით, რომ ცოცხალმა ადამიანურმა ენამ, ხალხურმა ენამ და პოეზიის ენამ, რომელიც ასე ახლოს დგას ხალხურთან, აგრეთვე გამოცხადების ენამ ბევრი რამ შეიძლება გვითხრას ადამიანის თვალზე. ხალხური მეტყველებიდან ვიცით, რომ ადამიანს შეიძლება ჰქონდეს „კარგი“ და „ავი“ თვალი. ძველ აღთქმაში თვალს მაშინ ეწოდება „კარგი“, თუკი საუბარია გულუხვ, დიდსულოვან ადამიანზე, რომელსაც შეუძლია უშურველად გაუყოს სხვებს თავისი ქონება და ღირსება; თუკი იგი არ ცდილობს თავისი თავის განდიდებას და ამ მიზნით აუცილებლად სხვის დამცირებას; არამედ, პირიქით, ახარებს მოყვასის ღირსება და ურჩევნია, საკუთარი თავი დაიმდაბლოს, რათა უკეთ ხედავდეს მოყვასსაც და ქვეყნიერებასაც მათთვის დამახასიათებელი ღირსების დიდებასა და ნათელში. და ეს არის სიხარულით სავსე ადამიანი, თუმცა, თუკი ჩვენი დროის შვილებს დავუჯერებთ, მას აკლია ეშმაკობა და იმის ცოდნა, თუ როგორ განიდიდოს თავი და როგორ მიითალოს თავისკენ ამ ცხოვრებიდან რაც შეიძლება მეტი.

შემდეგ გულთმეცნიერი უფალი შეგვახსენებს, რა დგას ჩვენი მიწიერი საზრუნავის უკან, ჩვენი პირქუში საფიქრალის უკან, რომელიც ხელს გვიშლის ქრისტიანულად ცხოვრებაში. მათ უკან დგას შიში, სიმამაცის ნაკლებობა, ღვთისადმი უნდობლობა. არადა, თუკი ჩვენ გვწამს ღმერთი, ეს რწმენა არ არის, უბრალოდ, ღმერთის არსებობის ინდივიდუალური აღიარება. გწამდეს ღმერთი, ეს ნიშნავს, გჯეროდეს მისი, ენდობოდე მას, როგორც მამას; და უფრო მეტიც — მამად მიიჩნევდე მას.

ჩვენ ვიცით, რომ კაცობრიობას ჰყავდნენ მოძღვრები, ფილოსოფოსები, არაქრისტიანი ასკეტები, რომლებიც აგრეთვე ასწავლიდნენ თავიანთ მიმდევრებს, არ ეზრუნათ მიწიერ კეთილდღეობაზე. მაგრამ ამ დროს ისინი მიმართავდნენ არა ნდობას, არა ჩვენს უნარს, შვილურად მივენდოთ ღმერთს, არამედ, ადამიანური სულის ამპარტავნებაზე დაყრდნობით, ჩააგონებდნენ მათ, თითქოს ადამიანი იმდენად მაღლა უნდა იდგეს მიწიერ საჭიროებებზე, იმდენად ამაღლებული ზრახვები უნდა ჰქონდეს, თითქოსდა არაფერი მიწიერი საერთოდ არ სჭირდებოდეს. იმაში, რასაც ჩვენი უფალი გვეუბნება, გაცილებით მეტია გრძნობა რეალობისა, ადამიანური რეალობისა. ის არ ამბობს: „თქვენ არაფერი გჭირდებათ“. ის ამბობს: „თქვენმა ზეციერმა მამამ იცის, რა გჭირდებათ თქვენ; იცის, რომ თქვენ ეს ნამდვილად გჭირდებათ და იმაზე მეტს არ დაგაკისრებთ, რისი ძალაც შეგწევთ“.

იყო ერთი იუდეველი ბრძენი, რომლის შესახებ ზუსტად არ არის ცნობილი, მიიღო ქრისტიანობა თუ არა, მაგრამ ყველა საფუძველი გვაქვს ვივარაუდოთ, რომ ქრისტიანობისადმი კეთილად იყო განწყობილი. იგი ქრისტიანობის პირველ წლებში ცხოვრობდა, იცნობდა ქრისტიანულ ქადაგებას და პატივს სცემდა მას. ის ამბობდა: „თუკი ვინმეს ჩანთაში აქვს ერთი ნატეხი პური და ამ დროს შეშინებული კითხულობს, ხვალ რა ვჭამოო? — ასეთ ადამიანს ძალიან მცირე რწმენა აქვს“.

უფალი სიმამაცისკენ მოგვიწოდებს — არა ქედმაღალი სიმამაცისკენ, არამედ სიმამაცისკენ ნდობაში. ზეციური მამისადმი შვილურმა ნდობამ შიში უნდა დაგვაძლევინოს. ქრისტიანობა არ გვეუბნება, რომ ჩვენი მიწიერი ცხოვრება უსაფრთხოა — ქვეყნიერება მწუხარებით და საფრთხით არის სავსე. საქმეც ის არის, რომ სინამდვილეში ჩვენ ყველა — ღატაკებიცა და მდიდრებიც, არაპრაქტიკულებიცა და ყველაზე პრაქტიკულებიც, სუსტებიცა და ძლიერებიც, ავადმყოფებიცა და ჯანსაღებიც — ყველა უფსკრულის პირას დავდივართ, მიუხედავად იმისა, კარგად გვაქვს გააზრებული ეს თუ, პირიქით, არანაირი წარმოდგენა არ გვაქვს ამის შესახებ. სხვაგვარი გზა ამქვეყნიურ ცხოვრებაში არავისთვის არ არსებობს. ჩვენ ვერ ვხედავთ ჩვენს ფეხქვეშ პირდაღებული უფსკრულის სიღრმეს. და ვერც უნდა ვხედავდეთ — განგება გვეხმარება, რომ მასში არ გადავიჩეხოთ. ჩვენს დროში ადამიანებს ძლიერი შიში იპყრობს ხოლმე, როდესაც ეჭვი გაუჩნდებათ, შესაძლოა, ამა თუ იმ უკურნებელი სნეულებით ვიყო დაავადებულიო. ამავე დროს, ჩვენ ვხედავთ, რომ ადამიანები ყოველ წუთს იხოცებიან სხვადასხვა დაავადებებისა თუ მოვლენების გამო, თუმცა ხუთი წუთით ადრე ვერანაირ საფრთხეს ვერ გრძნობდნენ.

ჩვენი სიმშვიდე, რომელიც მხოლოდ ღვთისადმი ნდობას ეფუძნება, სიმშვიდე, რომელსაც ღმერთი გვაძლევს, რადგან ეს სოფელი ვერ მოგვცემს მას — აუცილებელ პირობად გულისხმობს ღვთიური განგებისადმი ნდობას. ვერაფერ სხვის იმედი ჩვენ ვერ გვექნება. ამის შესახებ კარგად წერდა ერთი გერმანელი ავტორი, რომელსაც ჰიტლერის ეპოქაში ანტიფაშისტური მოღვაწეობისთვის უპირებდნენ დასჯას. ეს ადამიანი ქრისტიანი, კათოლიკე მწერალი იყო. იგი ანტიჰიტლერულ ბრძოლაში მონაწილეობდა და მხოლოდ ფაშისტური რეჟიმის დამარცხების შემდეგ გაიგო, რომ, თურმე, რაღაც სრულიად აუხსნელი შემთხვევითობის წყალობით გადაურჩა დაპატიმრებას: ყველაფერი მომზადებული იყო მასთან ანგარიშის გასასწორებლად, მაგრამ განგებაამ ისე გადაატარა უსაშინლეს უფსკრულზე, რომ ამ ადამიანმა არაფერი იცოდა. ამან შემდგომში საფუძველი მისცა მას მეტად დამაჯერებლად ელაპარაკა ადამიანისთვის უცნობ იმ საფრთხეზე, რომელიც ყოველწუთიერად გვემუქრება დაღუპვით და ღვთის ძალაზე, რომელსაც სასწაულებრივად გადავყავართ უფსკრულებზე, ჩვენი ძალით და მოხერხებით ვერანაირად რომ ვერ გადავლახავდით.

სიხარული და შინაგანი სინათლე მოაქვს მხოლოდ სრულ, წმინდა და აუმღვრეველ ნდობას ღვთიური განგების მამობრივი მზრუნველობისადმი; გულის იმ სიუხვეს, როცა ჩვენ არ ვცდილობთ მოყვასის წინააღმდეგ ბრძოლით დავიცვათ ჩვენი მონაპოვარი, როცა გულს საშუალებას ვაძლევთ, გაიხაროს იმით, თუ რა შესანიშნავი თვისებები აქვთ სხვა ადამიანებს და არ გვეშინია, საკუთარი თავი დავიმციროთ მათ წინაშე. მაშინ ღვთიური სამყარო ჩვენი კუთვნილებაა, ჩვენთვის სიხარულის მომცემი და ჩვენ კვლავ გვეუფლება გრძნობა, რომელზეც საუბარია დაბადების წიგნის დასაწყისში: როცა უფალი თავის ქმნილებაზე, ჯერ რომ არ არის დამახინჯებული ეშმაკების ეგოიზმითა და ჩვენი ეგოიზმით, ამბობს, რომ ის ძალიან კარგია.

ვილოცოთ, რომ თვალი ჩვენი გულისა იყოს ჯანსაღი, წმინდა და უბრალო.

ცხრა ნეტარება (20. 06. 93)

18. და როდესაც მიდიოდა გალილეის ზღვის პირას, დაინახა ორი ძმა: სიმონი, პეტრედ წოდებული,და მისი ძმა ანდრია, რომლებიც ბადეს ისროდნენ ზღვაში, ვინაიდან მებადურები იყვნენ.

19. და უთხრა მათ: გამომყევით და კაცთა მებადურებად გაქცევთ.

20. მათაც მყისვე მიატოვეს ბადე და გაჰყვნენ მას.

21. იქიდან წამოსულმა დაინახა ორი სხვა ძმა: იაკობი ზებედესი და მისი ძმა იოანე, რომლებიც ნავშიისხდნენ ზებედესთან, თავიანთ მამასთან ერთად და ბადეს კემსავდნენ, და უხმო მათ.

22. მათაც მყისვე მიატოვეს თავიანთი ნავიც და მამაც, და გაჰყვნენ მას.

23. და დადიოდა იესო მთელს გალილეაში, და ასწავლიდა მათ სინაგოგებში, ქადაგებდა სახარებასსასუფევლისას, და კურნავდა ყოველგვარ სენსა და ყოველგვარ უძლურებას ხალხში.

25. და მისდევდა მას დიდძალი ხალხი გალილეიდან და ათქალაქიდან, იერუსალემიდან, იუდეიდანდა იორდანეს გაღმიდან.

(მათე 4: 18-23)

1. ხალხი რომ იხილა, მთაზე ავიდა, და როცა დაჯდა, მიუახლოვდნენ მისი მოწაფენი.

2. და განახვნა ბაგენი, ასწავლიდა მათ და ამბობდა:

3. ნეტარ არიან გლახაკნი სულითა, ვინაიდან მათია ცათა სასუფეველი.

4. ნეტარ არიან მგლოვიარენი, ვინაიდან ისინი ნუგეშცემულნი იქნებიან.

5. ნეტარ არიან თვინიერნი, ვინაიდან ისინი დაიმკვიდრებენ მიწას.

6. ნეტარ არიან სიმართლისთვის მშიერ—მწყურვალნი, ვინაიდან ისინი გაძღებიან.

7. ნეტარ არიან მოწყალენი, ვინაიდან ისინი შეწყალებულნი იქნებიან.

8. ნეტარ არიან წმიდანი გულითა, ვინაიდან ისინი ღმერთს იხილავენ.

9. ნეტარ არიან მშვიდობისმყოფელნი, ვინაიდან ისინი ღმრთის ძეებად იწოდებიან.

10. ნეტარ არიან სიმართლისთვის დევნილნი, ვინაიდან მათია ცათა სასუფეველი.

11. ნეტარნი ხართ თქვენ, როცა დაგიწყებენ გმობას, დევნას და ცუდმეტყველნი დაგწამებენყოველგვარ ბოროტს ჩემი გულისთვის.

12. გიხაროდეთ და ილხენდეთ, ვინაიდან დიდია თქვენი საზღაური ცაში, რადგან ასევე სდევნიდნენწინასწარმეტყველთაც, რომელნიც თქვენზე უწინარეს იყვნენ.

(მათე 5:1-12)

სახარების დღევანდელი საკითხავი თვალნათლივ გვაჩვენებს, რას ნიშნავს იყო წმინდანი და რას ნიშნავს იყო ქრისტიანი. ჩვენ ვიცით, რომ დედამიწაზე არის სხვადასხვა რელიგია და არის თვით სამყაროსავით ძველი, ცოდვასავით ძველი და ძნელად აღმოსაფხვრელი წარმართული ღვთისმოსაობა. რა შინაარსი აქვს ამ ღვთისმოსაობას? წარმართმა რაღაც იცის. მან უღმერთოზე მეტი იცის. ის ფიქრობს, და სავსებით სწორადაც ფიქრობს, რომ არსებობს რაღაც მასზე აღმატებული არსება თუ ძალა. მაგრამ როგორ უყურებს იგი ამ აღმატებულ არსებას? როგორც ჩვენ ვუყურებთ მიწიერ ცხოვრებაში, ჩვენი სისუსტისა და ანგარებიანობის გამო, ჩვენზე უფრო ძლიერ, ჭკვიანსა და მდიდარ ადამიანებს: ვცდილობთ პატივისცემით, თავაზიანად მოვეპყროთ მათ და რაც შეიძლება უკეთესი ურთიერთობა დავამყაროთ, რათა მათი მეშვეობით ჩვენი პატარ-პატარა საქმეები მოვიგვაროთ და ამ ცხოვრებას რაღაცას გამოვრჩეთ; ამისთვის გვსურს, რომ ძლიერნი ამა ქვეყნისანი კეთილად იყვნენ განწყობილნი ჩვენს მიმართ. ასეთი არის წარმართული ღვთისმოსაობა.

დღევანდელ სახარებაში ჩვენ ვხედავთ სულ სხვა დამოკიდებულებას, რომლის მიღება საკმაოდ უჭირს ხორციელ ბუნებას. რა გაიგონეს ამ მებადურებმა, რომლებიც თავიანთი საქმიანობით, ყოველდღიური საზრუნავით, ხვალინდელ დღეზე ფიქრით იყვნენ დაკავებულნი, — რა უთხრა მათ უფალმა? — „გამომყევით!“ და მათ მაშინვე დატოვეს თავიანთი ბადეები, საქმე, რომელიც ჯერ კიდევ გუშინ, ჯერ კიდევ ხუთი წუთის წინ მათი ცხოვრების აზრს შეადგენდა და გაჰყვნენ მოძღვარს ისე, რომ არანაირი გარანტიები არ მოუთხოვიათ. მათ ყველაფერი მიატოვეს, რათა ქრისტეს გაჰყოლოდნენ და ღვთის საქმე ეკეთებინათ.

ჩვენმა ზეციერმა მამამ ჩვენ, კაცნი, თავისი მხოლოდშობილი ძის მეშვეობით გვიშვილა. ასე რომ, მამა ზეციერი არ არის სხვისი მამა — ვიღაც უცხო ძია, რომელსაც ჩვენ, ბავშვები, თავაზიანად უნდა მივესალმოთ, იგი სანაცვლოდ რაღაცით დაგვასაჩუქრებს, შემდეგ კი ის თავისი გზით წავა, ხოლო ჩვენ — ჩვენით. ჩვენ არნახული, წარმოუდგენელი რამ შემოგვთავაზეს: საშიში და ძნელად სატვირთი პატივი — ვიყოთ ღვთის შვილები და თანამემკვიდრენი. ღმერთმა, რომელსაც შეუძლია თავისი ერთი ყოვლისშემძლე სიტყვით გააკეთოს ყველაფერი, ღირსი გაგვხადა უაღრესად საპატიო მოვალეობისა — არ ისურვა ჩვენს გარეშე განეხორციელებინა თავისი საქმე დედამიწაზე და ჩვენ, უძლურებს, საშუალება მოგვცა მისი დამხმარენი გავმხდარიყავით.

წარმართს სურდა, რომ ღმერთები დახმარებოდნენ მას ომის დროს. მაგრამ ძველი აღთქმის ერთ-ერთ უძველეს ტექსტში (რომლის უძველესობას თვით ყველაფერში დაეჭვებული მკვლევარებიც კი ერთხმად აღიარებენ) მსაჯულთა წიგნში, „დებორას საგალობელში“, როგორც მას რუსები ვუწოდებთ, საუბარია უფლის ომზე. დებორა წყევლის იმათ, ვინც არ გამოვიდნენ ომში უფლის საშველად. დებორა შორეულ დროში ცხოვრობდა, როცა ღვთის მიერ მსახურებისთვის ახლად მოწოდებულ ხალხს ომი სისხლიან შეტაკებად წარმოედგინა. ჩვენი ომები სხვაგვარია, ისინი კიდევ უფრო საშინელია: სისხლის და ხორცის წინააღმდეგ კი არ არის მიმართული, როგორც მოციქული პავლე ამბობს, არამედ ეშმაკის მეუფების წინააღმდეგ. და ჩვენ მოხალისეებად გვიხმეს ამ ომში. ღმერთმა, რომელსაც შეუძლია ჩვენს გარეშე წამიერად უზრუნველყოს თავისი გამარჯვება, ისურვა, მისი მონაწილენი გავეხადეთ; და ამით ჩვენი ამაღლება სურდა.

ქრისტიანი არის ის, ვინც გამოეხმაურება მოწოდებას: „გამომყევი!“, წმინდანი კი ის არის, ვინც ამას მოციქულთა დიდსულოვნებით გააკეთებს და ყველაფერს მაშინვე მიატოვებს.

ჩვენ ყოველ საღმრთო ლიტურგიაზე ვისმენთ საოცარ სიტყვებს, რომლებიც მთელი ახალი აღთქმისეული ხარების სიტყვის გულისგულად შეიძლება იქნეს მიჩნეული და სახარების დღევანდელი საკითხავიდანაც მოვისმინეთ. ეს არის მცნებები ნეტარებებისა, რითაც იწყება მთის ქადაგება. ამ სიტყვებში ბევრი რამ არის ისეთი, რაც ყველაზე უბრალო კაცისთვისაც კი თავიდანვე გასაგებია, რაც მისახვედრად ადვილია, მაგრამ შესასრულებლად ძნელი. მაგრამ არის ისეთი სიტყვებიც, რომლებიც დაფიქრებას მოითხოვენ, რათა თანდათანობით ჩავწვდეთ მათ შინაარსს, რისთვისაც კარგი იქნება, წმინდა მამების განმარტებები და ძველი ენების მონაცემები მოვიშველიოთ.

მაგალითად, პირველი ნეტარება: რას ნიშნავს „გლახაკნი სულითა“? მორწმუნეები ამ სიტყვას ზოგჯერ ისეთი გულაჩვილებით აღიქვამენ, რომელსაც ემუქრება სენტიმენტალიზმში გადაზრდის საფრთხე, ურწმუნონი კი მას დაცინვით განმარტავენ როგორც ჭკუის სიმარტივეს, რთული აზრების გაგების უნარი რომ არ შესწევს. მაგრამ ეს შეცდომაა. უფალმა დაგვავალა, მტრედის უმანკოებასთან გველის სიბრძნე შეგვეერთებინა. ჩვენ ნაბრძანები გვაქვს, ბავშვებს ვგავდეთ გულის სიწმინდით, მაგრამ არა ჭკუით. და როდესაც გავიხსენებთ წმინდანებს, დიდ წმინდანებს, ისეთებს, როგორებიც იყვნენ განმანათლებლები და ბევრი რუსი წმინდანი, ვნახავთ, რომ ისინი უჭკვიანესი ადამიანები იყვნენ. ბასილი დიდის განმარტებით, რომელიც უკვე ჩვენს საუკუნეში ბრწყინვალედ დაადასტურა უახლესმა არქეოლოგიურმა და ფილოლოგიურმა აღმოჩენებმა, „გლახაკნი სულითა“ არიან ისინი, ვინც სულიწმიდის შთაგონებითა და საკუთარი ადამიანური სულის თავისუფალი ნებით უარს ამბობენ მიწიერ სარჩო-საბადებელზე; ვინც მოციქულების მსგავსი დიდსულოვნებით ანებებენ თავს თავიანთ ყოველდღიურ შრომას, რასაც შემდეგ არასოდეს ნანობენ.

„ნეტარ არიან მგლოვიარენი“. ეკლესია, მართლმადიდებლური ტრადიცია ნეტარად თვლის მათ, ვისაც ღმერთმა უბოძა მაღალი ნიჭი საკუთარი ცოდვების დატირებისა. ტირილი დიდი ნიჭია. მაგრამ, როგორც ჩანს, ნეტარების მეორე მცნებაში საუბარია არცთუ მთლად ამის შესახებ, ან არა მხოლოდ ამის შესახებ. სახარებაში გამოყენებული ბერძნული სიტყვა და მაცხოვრის მიერ გამოყენებული ებრაული ან არამეული სიტყვა აღნიშნავს იმას, ვინც გულდამძიმებული გლოვობს ახლობლის გარდაცვალებას, ან იმგვარ სახალხო უბედურებას, როგორიც ხდებოდა, ვთქვათ, წინასწარმეტყველ იერემიას დროს; ესე იგი, უფრო ფართო აზრით, — თავისი ცოდვილი გულის მანკიერ მდგომარეობას და ყველაფერს, რაც ხდება მანკიერი მის ხალხში და მსოფლიოს ყველა ხალხში. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, საუბარია ადამიანზე, რომელსაც არ შეუძლია ფუჭი, უხამსი უდარდელობითა და სიმშვიდით მიიღოს სამყაროს ის ცოდვიანი მდგომარეობა, რომლის დასაძლევადაც ჩვენმა უფალმა მსხვერპლად გაწირა საკუთარი თავი; ადამიანზე, რომელიც ჭეშმარიტი სულიერი სიმშვიდით ემორჩილება უფლის ნებას, მაგრამ არ სურს, ცრუ სიმშვიდითა და ცრუ მორჩილებით შეურიგდეს იმას, რომ ხალხი უკეთურად ცხოვრობს და რომ უკეთურად ცხოვრობს თვითონაც და, ამასთან, არც ის სურს, თავი დაიმშვიდოს ასეთი მოსაზრებით: რას ვიზამთ, ყველა ასე ცხოვრობს და, მაშასადამე, ასე ყოფილა საჭირო; ადამიანზე, ვისაც არ შეუძლია უფლის მცნებების ნაცვლად ნორმად მიიღოს ის, რასაც, როგორც იტყვიან, ყველა აკეთებს.

„ნეტარ არიან თვინიერნი“. საოცარი სიტყვებია, ისინი ნათელია ყოველი გულისთვის, რომელიც უკვე ძველი აღთქმით იყო შემზადებული მათ მისაღებად — თვინიერებმა უნდა დაიმკვიდრონ მიწა. ისტორია და თანამედროვეობა ჩვენ წარმოგვიდგება, როგორც თანმიმდევრული ძალადობა. ყველა ვხედავთ, როგორ ართმევენ მოძალადეები თვინიერებს ქონებას და თვით სიცოცხლესაც. მაგრამ ჩვენ იმასაც ვხედავთ, რა ხანმოკლეა მოძალადეთა გამარჯვება, ხოლო თვინიერთა უხმო შრომა და მისი ნაყოფი არის და იქნება. მიწაზე რჩება ის, რაც კეთდება თვინიერთა ხელით, თვინიერი გულით, უჩუმრად, ყოველგვარი ძალადობისა და პატივმოყვრული ტკბობის გარეშე. სწორედ ეს არის გამძლე, ეს რჩება მომავალ თაობებს, ანათებს მიწას.

„ნეტარ არიან სიმართლისთვის მშიერ-მწყურვალნი“. ნეტარების ეს მცნება, — ღვთის სიმართლეს, სამართლიანობას მოწყურებულთა შესახებ, — ახლოს დგას მეორე ნეტარებასთან, სადაც ლაპარაკია მგლოვიარე ადამიანებზე, ცოდვიან მდგომარეობასთან, სიცრუესთან შერიგება რომ არ ძალუძთ. ბიბლიური ეგზეგეტიკის, ბიბლიის განმმარტებლების აზრით, ამ სიტყვებს ყველაზე უფრო უბრალო, ყველასთვის გასაგები მნიშვნელობა აქვს: წყლისა და საკვების გარეშე ჩვენი ხორციელი ბუნება ვერ იცოცხლებს; ასევე — მართალი ადამიანი არის ის, ვინც ვერ იცოცხლებს, თუ არ აღსრულდა რაღაც უფრო მეტი — სიმართლე ღვთისა. მაგრამ, ეს მცნება, გარდა ამისა, არის მითითება ქრისტესდროინდელ მარხვის პრაქტიკაზე (ისევე როგორც — სხვა ეპოქათა მკაცრი მომარხულეების პრაქტიკაზე), როცა მართალი ადამიანები უფალს სთხოვდნენ რაღაც არამართლის, უსამართლობის გამოსწორებას და დებდნენ მარხვის აღთქმას, რომელშიც შედიოდა თავშეკავება არა მხოლოდ საკვების ჭამის, არამედ წყლის მიღებისგანაც (რაც განსაკუთრებით ძნელი შესასრულებელია პალესტინაში).

„ნეტარ არიან წმიდანი გულითა“. ამ ცნების შინაარსი ყველასთვის ნათელია. საკუთრივ სიწმინდე თუ არა, ის მაინც ყველამ ვიცით ჩვენი სავალალო გამოცდილებით, რას ნიშნავს სიწმინდის ნაკლებობა და რამდენად ძნელი ასატანია ეს. მაგრამ ამ სიტყვებს კიდევ სხვა აზრიც აქვს: წმინდა გული ეს არის არა უბრალოდ ისეთი გული, რომელშიც ხრწნა ვერ აღწევს, არამედ გული, რომელიც ერთიანად არის მიძღვნილი ღვთისადმი.

დღეს ჩვენ ჩვენი მიწის წმინდანთა ხსოვნას ვდღესასწაულობთ. ყოველი რუსისთვის ეს თითქოსდა მისი სახელის კიდევ ერთი დღეობაა — ჩვენი ქვეყნის დღეობა. მაგონდება, როგორ ჩამოვიდა რუსულ მიწა-წყალზე ღირსი სერგი რადონეჟელის დროს ერთი ბერძენი. მას შეუტყვია, ველურ რუსულ მიწა-წყალზე ვიღაც წმინდანი გამოჩენილაო და თანაც ასეთ დროში — „ჩვენს დროში“ (ნებისმიერ ეპოქაში ნებისმიერ ადამიანს ეჩვენებოდა, რომ სიწმინდე დიდი ხნის გარდასულ ჟამთა კუთვნილება იყო). ნუთუ შესაძლებელია, სიწმინდე არსებობდეს ჩვენს დროში? ბერძენი დაეჭვდა და ღირსი სერგის გამოსაცდელად რუსეთისკენ გამოემართა. მას სასწაულის მეშვეობით ეუწყა სიმართლე: იგი დაბრმავდა და შემდეგ ღირსი სერგის მეშვეობით დაუბრუნდა თვალის ჩინი. რის შემდეგაც სერგი რადონეჟელმა წმინდანის შესაფერისი თავაზიანობითა და თვინიერებით უპასუხა მის კითხვებს და დამოძღვრა იგი.

სხვა ქვეყნებსაც შეუძლიათ იამაყონ. მათ ზოგი ისეთი საბაბიც აქვთ ამისთვის, რომელსაც მეტი კავშირი აქვს რწმენასთან. არის მიწები, სადაც თვით მოციქულები ქადაგებდნენ, სადაც მათ ეკლესიები დაარსეს. რუსეთში არის გადმოცემა, რომელიც ჩვენს მიწას მოციქულ ანდრიასთან აკავშირებს. მაგრამ, ასეა თუ ისე, ჩვენი ეკლესია მოციქულ ანდრიას მიერ კი არ არის დაარსებული, არამედ გაცილებით უფრო გვიან. მიტროპოლიტმა ილარიონმა ჩვენ, რუსები, მეთერთმეტე საათის მუშებს შეგვადარა. ბედნიერნი ვართ ჩვენ? ნეტარნი ვართ? — დიახ, თუკი არ ვახდენთ ჩვენი მიწის იდეალიზებას (არც აწმყოში, — რაც ადვილია, — და არც თვით წარსულში) და მიუხედავად ამისა ურყევად ვიცით: სიტყვებს „რუსეთის წმინდა მიწა“ აქვს მარადიული აზრი, რომელსაც ვერაფერი გაანადგურებს. ოღონდ, ერთხელაც გავიმეორებ, ამის გამო თავი არ უნდა მოვიტყუოთ: ჩვენი წინაპრების სიწმიდე არანაირ „მექანიკურ“ უპირატესობას არ გვანიჭებს. დღევანდელ სამოციქულოში მოვისმინეთ მოციქულ პავლეს სიტყვები: „მიკერძოება უცხოა ღმრთისათვის“ (რომ. 2, 11) .მაგრამ ჩვენს მიწაზე არის სიწმინდის ცოცხალი გადმოცემა. ამაში დარწმუნდა ამპარტავანი ბერძენი, რომელიც წმინდა სერგის ესტუმრა.

ჰო მაგრამ, ვინ არიან წმინდანები? — ისინი არ არიან ყველაფერში აბსოლუტურად უნაკლო და ყველა მსჯელობასა და თვალსაზრისში გარანტირებულად უცდომელი ადამიანები. ასეთი წარმოდგენა არაეკლესიურია. ამაოდ როდი ვამბობთ ჩვენ: „ერთ არს წმიდა ერთი უფალი იესო ქრისტე“. და თუკი არ შევეხებით ღვთისმშობლის ყოვლადუბიწოების შეუცნობელ საიდუმლოს, რით გამოირჩევიან წმინდანები? ჩვენთვის ყველაზე სასიხარულო მოვლენა არის ის, რომ წმინდანები ცხოვრობდნენ. თუმცა რატომ „ცხოვრობდნენ“: განა შეიძლება ეჭვი შეგვეპაროს, რომ ისინი დღესაც ცხოვრობენ? ისინი ყველაფერში ჩვენი მსგავსი ადამიანები არიან, ყველაფერში, გარდა ერთისა — იმ დიდსულოვნებისა და სიმამაცისა, რომლითაც ისინი გამოთქვამდნენ და ჩვენს დროშიც გამოთქვამენ მზადყოფნას, მიტოვონ ყველაფერი (ადვილი სათქმელია „ყველაფერი“) და ქრისტეს გაჰყვნენ. წმინდანები არიან ქრისტეს მოხალისეები, რომლებიც ქრისტეს სიყვარულით, ზეციერი მამის სიყვარულით ისეთ გმირობას სჩადიან, რომელსაც ჩვენ, ცოდვილი ადამიანები, ვერც კი წარმოვიდგენთ. ისინი გვიცავენ, ერთი მხრივ, ღვთის სამართლიანი რისხვისგან, ხოლო მეორე მხრივ — ჯოჯოხეთის შემოტევისგან. ეს არის მათი წმინდანობის მიზეზი და არა რაღაც გარანტირებული უცდომლობა. გონებით უბადრუკ და გულით წვრილმან ადამიანებს აცდუნებს ხოლმე ეს. ჩვენ ვიცით, რომ წმინდანები, რომლებიც ერთსა და იმავე დროს ცხოვრობდნენ, ერთმანეთს არ ეთანხმებოდნენ ხოლმე გარკვეულ საკითხებში, მაგრამ, ამავე დროს, უმთავრეს საკითხებთან დაკავშირებით ისინი ერთ პოზიციაზე იდგნენ და მათ შორის სრული თანხმობა სუფევდა. და მაინც, რატომ არ უნდა მივბაძოთ ჩვენ ზემოთ ნახსენებ ბერძენს და რატომ არ უნდა გამოვცადოთ მათი სიწმინდე? — იმავე მიზეზით, რის გამოც ომის დროს ზურგში მოკალათებულმა ადამიანმა ადვილად არ უნდა განსაჯოს იმ ხალხის სიმამაცე-სილაჩრე, ვინც მის ნაცვლად სისხლს ღვრის ფრონტზე, პირისპირ ხვდება მტერს, საშინელებას, სიკვდილს.

ჩვენ წმინდანების ზურგს უკან ვიმალებით. ჩვენი, უძლური ადამიანების, ქრისტიანული ცხოვრება მათი გმირობის წყალობით არის შესაძლებელი. ღმერთმა ქნას, რომ არასდროს არ დავივიწყოთ ეს და დაკავშირებულნი ვიყოთ მათთან მადლიერების ცოცხალი გრძნობით! და, დაე, ღმერთმა ინებოს, რომ ჩვენი უძლურების შესაბამისად, მართალია, არა წმიდანების მსგავსი დიდსულოვნებით და უყოყმანობით, მაგრამ მაინც შევძლოთ ყველაფრის მიტოვება, რაც გაგვაჩნია, რათა გამოვეხმაუროთ უფლის მოწოდებას: „გამომყევით!“ ამინ

სერგეი ავერინცევი

წყარო: ემაოსი 2007 №1(8)