III

ახლა უფრო დაწვრილებით ვისაუბროთ ,,საკუთარი ნების უარყოფის” შესახებ. რას ეფუძნება ბერ-მონაზვნობისათვის ლამის ,,ოფიციალური” იდეოლოგია? არქიმანდრიტი ლაზარე საკითხს საკმაოდ ორიგინალურად განმარტავს. ის წერს: ,,რას ვგულისხმობთ ჩვენ დღეს სიტყვა ,,პიროვნებაში”? უფრო ხშირად ,,ინდივიდუალურობას”. მაგრამ პიროვნება და ინდივიდუალურობა ძალიან განსხვავდება ერთმანეთისაგან. უფრო მეტიც, გარკვეული აზრით, საპირისპირო მნიშვნელობაც აქვს და ერთმანეთს ეწინააღმდეგება! ადამიანის ინდივიდუალურობის განვითარება ბოჭავს და ზღუდავს პიროვნებასა და მის განვითარებას, ართმევს მას ნამდვილ თავისუფლებას” (გვ. 38). რადგანაც ადამიანის ბუნება დაზიანებულია ცოდვით დაცემის გამო, ,,პიროვნება თავისუფალი უნდა იყოს თავისი ბუნებისაგან, ის არ უნდა იყოს ამ ბუნებით განსაზღვრული” (გვ. 40). შემდეგ არქიმანდრიტ ლაზარეს მოაქვს ვ.ნ. ლოსკის მსჯელობა: ,,ინდივიდუალური, თვითდამკვიდრებითი, რომელშიც პიროვნება შეერევა ბუნებას და კარგავს თავის ჭეშმარიტ თავისუფლებას, უნდა შეიმუსროს. ამაშია ასკეტიკის ძირითადი პრინციპი: საკუთარი ნებისა და ინდივიდუალური თავისუფლების გამოვლენის ნებაყოფლობითი უარყოფა იმისათვის, რომ კვლავ მოიპოვო ჭეშმარიტი თავისუფლება — პიროვნების თავისუფლება, რომელიც ღმერთის ხატია და ყველა ადამიანშია” (გვ. 41). ასეთი ლოგიკის ჩარჩოებში სრულიად თანმიმდევრულად გამოიყურება შესაბამისი პრაქტიკული რეკომენდაციებიც: ,,საკუთარი ,,პიროვნების” გამოვლენისა და გამოხატვის ბოლომდე უარყოფა… არსებობის ამ ხრწნად სფეროში” (გვ. 149) ამისათვის კი საჭიროა საკუთარი ნების, როგორც დაცემულის, სრული უარყოფა იმისათვის, რომ ადგილი დაუთმო ღმერთის ნებას.

მაგრამ ისმის კითხვა: სახარებისეული და ეკლესიურია ეს ლოგიკა? ზუსტად ასახავს ის ადამიანის სულიერი, ქრისტიანული ცხოვრების განსაკუთრებულობებს? ქრისტიანობის გავრცელების პირველ საუკუნეებშივე საეკლესიო აზროვნებაში წარმოიშვა დილემა — ,,ათენი და იერუსალიმი” (ძველი საეკლესიო მწერლებიდან ამის შესახებ წერდა ტერტულიანე, ხოლო თანამედროვეებიდან ეს საკითხი დაწვრილებით განიხილა ფილოსოფოსმა ლევ შესტოვმა). მისი არსი შემდეგშია: ,,იერუსალიმი არის სიცოცხლე” ამ სიტყვის სრული მნიშვნელობით, სიცოცხლე ღმერთთან და ასეთი სიცოცხლის მრავალი მხარე ყოველთვის იყო ღმერთისა და სულის პიროვნული ურთიერთობების უდიდესი საიდუმლო. ეს სიცოცხლე ნაკლებად ექვემდებარება სქემატიზაციას, ჰიპერანალიზსა და დეტალურ რეფლექსიას. სულიერება ,,იერუსალიმურ” მოწყობაში პრაქტიკულადაა გააზრებული, კვალდაკვალ მისდევს ეკლესიის რეალობას, ღმერთთან ერთობას. მთელი სახარება, ეკლესიის მთელი მოწყობა ,,იერუსალიმია”: მხოლოდ ძალიან მნიშვნელოვანი საკითხებია განსაზღვრული, დანარჩენი კი სრულდება პირადი თავისუფლებითა და ღმერთის ადამიანთან საიდუმლოებრივი ერთობლივი ცხოვრებით.

,,ათენი”, უპირველეს ყოვლისა, რეფლექსიაა, ელინური განსჯადობა. ,,ათენი” ყველაფრის სქემატიზაციას ახდენს და ბერძნული ფილოსოფიის კატეგორიების ,,თაროებზე” განალაგებს. მე სრულებით შორსა ვარ იმ აზრისაგან, რომ ეს ,,ცუდია”, ბოლოს და ბოლოს, ეკლესიამ აზროვნების სწორედ ელინური კულტურა მიიღო. მაგრამ როდესაც ,,ათენი” ახშობს, უგულებელყოფს და ჯაბნის ,,იერუსალიმს”, ეს ეკლესიის ცხოვრებაში იწვევს დიდ და ტრაგიკულ გადახრას. ამას ვხედავთ მთელი რიგი ეკლესიების ცხოვრებაშიც, თუ როგორ ვარდებიან ისინი მწვალებლობაში; ასევე ქრისტიანების ცხოვრებაშიც, თუ როგორ გამუდმებით მუშაობენ ისინი საკუთარ თავზე, სახარებისეულ ნაყოფს კი ვერ იღებენ… მამა ლაზარეს მიერ წარმოდგენილი სქემა სწორედ ,,ათენის” სფეროს განეკუთვნება.

კაცობრიობის აზროვნების ისტორიაში ჯერ ვერავინ შეძლო მოეცა პიროვნების სრული და დამაკმაყოფილებელი განსაზღვრება. ,,იერუსალიმის” თვალსაზრისით, პიროვნება — ადამიანის, როგორც დამოუკიდებელი და უნიკალური არსების, უშუალო თვითშეგრძნებაა სულის, სამშვინველისა და სხეულის ერთობასა და მთლიანობაში. სრულიად ხელოვნური და აბსურდულია ,,პიროვნულის” ,,ინდივიდუალურისაგან” განცალკევება. პიროვნება ვერ იარსებებს ინდივიდუალობის გარეშე; ინდივიდუალობა პიროვნების განუყოფელი ატრიბუტია. თავისუფლად შეიძლება ითქვას, რომ ისინი იგივენი არიან; მხოლოდ ჰიპერტროფირებული ,,ათენური” აზროვნების პარადიგმის ჩარჩოებში შეიძლება თავში მოუვიდეს ვინმეს მათი განცალკევება. მოაცილეთ პიროვნებას ინდივიდუალობა და გაქრება პიროვნება, დარჩება მხოლოდ ფუნქციონალური ერთეულები, ყაზარმა (სხვათა შორის, არქიმანდრიტი ლაზარე მთელ წიგნში დიდი ენთუზიაზმით წერს ერთმანეთის მხარდამხარ მებრძოლ, ერთად შეკრულ ,,ბერ-მონაზვნურ ჯარზე” როგორც რაღაც ბერ-მონაზვნურ იდეალზე…).

გავაგრძელოთ. რას ნიშნავს პიროვნებისათვის ,,თავისი ბუნებისაგან განთავისუფლება”? თუკი მე განვთავისუფლდები საკუთარი ბუნებისაგან, აღარ ვიქნები ის, რაც ვარ, განვიბნევი, გავქრები… ,,ბუნებისაგან განთავისუფლება” რაღაც ბუდისტური იდეალია, მაგრამ აბსოლუტურად არა ეკლესიური. მართლმადიდებლური სწავლების თანახმად, ცოდვით დაცემამ დააზიანა, დაამახინჯა, მაგრამ არ ,,შეცვალა” ჩვენი ბუნება; დაცემულობა ღმერთის მადლით იკურნება და ჩვენი ბუნება რაღაც სხვა ბუნებით კი არ იცვლება, არამედ აღსდგება თავდაპირველ ღირსებაში და იძენს განღმრთობის უნარს. ეკლესიაში საუბარია ჩვენი ბუნების განკურნებაზე, განახლებაზე და არა მის ,,თავიდან მოშორებასა” და სხვა რამით ,,შეცვლაზე”, რაც უდევს საფუძვლად ,,ნების მოკვეთის” იდეოლოგიას.

ჩემი აზრით, არსებითი შენიშვნების გარეშე, რადიკალურად გაგებული, ეს იდეოლოგია სრულებით არასწორ მიმართულებას აძლევს ადამიანის სულიერ მოღვაწეობას. მახსენდება წმ. თეოფანე დაყუდებულის ერთ-ერთი წერილი. მას სწერენ: ,,მეუფევ! ყოველი ჩემი საქმე ამპარტავნებასთანაა დაკავშირებული. რა ვქნა? თავი დავანებო ყველაფრის კეთებას?” ეპისკოპოსი პასუხობს: ,,არა, ეს არასწორია. საქმე უნდა გააკეთო, შენი ამპარტავნება კი მისგან განაცალკევო”. სწორედ ამაში მდგომარეობს ასკეტური მოღვაწეობის მთელი აზრი: სინანულითა და საკუთარი უძლურების აღიარებით, სიტუაციის ღმერთზე მინდობით ცოდვის თავიდან მოცილება… ასევეა ნებასთან დაკავშირებითაც. კი არ უნდა ,,უარვყოთ” ჩვენი ნება (მით უმეტეს თუ ჩვენს ნებას ღმერთი ,,სურს”), არამედ გავათავისუფლოთ ის ცოდვისაგან. როგორ? სახარებისეული ცხოვრებით და ყველაზე უფრო მეტად კი გულის ღმერთისაკენ მიმართვით. ამისათვის საჭიროა რამდენადაც შეგვიძლია გავუგოთ ღმერთს, შევიყვაროთ ის, ვისურვოთ მასთან ყოფნა. ,,ათინური” ,,ზოგადი სქემების” კატეგორიებში შეუძლებელია გავცეთ პასუხი, თუ როგორ შეიძლება ამის მიღწევა ,,ტექნიკურად”. წმ. თეოფანე ამბობდა: ,,ამის მიღწევის გზა ყველამ ისე ეძიოს, როგორც შეუძლია… ამის გარეშე კი ყოველგვარი ასკეტიკა აზრს კარგავს, საშუალებები მიზნების ადგილს იკავებს და აბნევს ადამიანებს. მინახავს მრავალი ბერი (და ერისკაციც), რომლებიც საკუთარი ნების უარყოფასთან ერთად სინდისს, გონებას და საბოლოოდ ადამიანურ სახესაც უარყოფდნენ. ამის შესახებ, სხვათა შორის, წერს არქიმანდრიტი ლაზარე: ,,სამონასტრო ,,მორჩილების უღელში” პიროვნება დეგრადირდება, ადამიანი გადაიქცევა დაქოქილ მანქანად, ნების არმქონე რობოტად” (გვ. 37). თუმცა მამა ლაზარე ამას იმ კუთხით წერს, რომ თითქოსდა ასეთი შეხედულება აქვს ბერ-მონაზვნებზე იმ ხალხს, რომელსაც ამის შესახებ არაფერი ესმით; სინამდვილეში კი, მისი აზრით, ყველაფერი რიგზე იქნებოდა, თუკი პიროვნებას ინდივიდუალობას მოვაცილებდით… ჯერ ერთი, არ უნდა გვეგონოს, რომ ,,გარეშე” ხალხს არ შეუძლია გაიგოს ბერ-მონაზვნობის ,,უდიდესი საიდუმლოებები”. იგი მშვენივრად ხედავს, აქვს თუ არა სახარებისეული ნაყოფი ჩვენს მოღვაწეობას… და ამ ნაყოფის უქონლობის შემთხვევაში ჩვენ უბრალოდ იძულებული ვართ მოვიშველიოთ ,,საიდუმლოებები”, რომლებიც უბრალო მოკვდავებისათვის უხილავია… მეორე მხრივ კი, როგორც გინდა დაასაბუთე, აბსოლუტიზება მოახდინე, ავტორიტეტებს მოუხმე, ,,პიროვნების ინდივიდუალობისაგან” განცალკევება არაფრით არ გამოდის, ეს სრულიად შეუძლებელია… ეს იგივეა ავადმყოფის განკურნების მიზნით მისი სისხლძარღვები სისხლისაგან დავცალოთ და ამავე დროს მოვითხოვოთ ორგანიზმის სრულყოფილი ფუნქციონირება… მაგრამ რადგანაც არ გამოდის, რადგანაც ,,იდეოლოგია” ,,არ ჭრის”, მაშინ ადამიანები, რომლებიც ცოცხალი მაგალითით რწმუნდებიან ამის შეუძლებლობაში, ,,ტყდებიან”… და რადგანაც ალტერნატივეს, ანუ საკუთარი ნების ცოცხალ, პიროვნულ და ინდივიდუალურ ,,მიმართვას” ღმერთისაკენ, მათ არ სთავაზობენ და ამის გამოცდილება თანამედროვე მონასტრების ბერ-მონაზვნობას არა აქვს, მონოზონი ხარბად ბრუნდება ილუზიიდან ,,რეალობაში”… სწორედ ამაშია თანამედროვე ბერ-მონაზვნობის ,,წარუმატებლობის” ძირითადი მიზეზი და არა ის, რაზეც არქიმანდრიტი ლაზარე წერს: ,,იმის მაგივრად, რომ დათრგუნონ და დაამარცხონ საკუთარი ინდივიდუალურობა… ადამიანები პირიქით, იწყებენ თავიანთი განსაკუთრებულობის, მეობის ხაზგასმას” (გვ. 91), რაც წარმოშობს არეულობებს, საცდურებს, საერო ცხოვრებას მონასტერში, ცოდვებსა და მანკიერებებს, თვით ყველაზე მძიმეთაც კი…

IV

ახლა, რაც შეეხება ,,მორჩილების საიდუმლოს”. როდესაც მორჩილებაზე არქიმანდრიტი ლაზარე და მისი მსგავსი შეხედულებების მქონე მწერლები (მაგ. არქიმანდრიტი რაფაელ კარელინი) საუბრობენ, უფროსობისა და დაქვემდებარების მარტივსა და ყველასათვის გასაგებ ცხოვრებისეულ იერარქიულ პრინციპს არ გულისხმობენ. ასეთი ადმინისტრაციული, დისციპლინარული მორჩილება აუცილებელია; ის არის ბუნებრივი სოციალური ფუნქცია, რომელიც ყველაგან საჭიროა, განსაკუთრებით კი ეკლესიაში. რადგანაც ის ნებისმიერ წყობასა და ყოველგვარ საქმიანობაში ბუნებრივი, იერარქიული პრინციპია, ბუნებრივად შეზღუდულიცაა. არქიმანდრიტი ლაზარე სულ სხვა მორჩილებაზე საუბრობს — ზებუნებრივზე, საიდუმლოებრივზე, მისტიკურსა და სულიერი ცხოვრების საფუძველზე. ამ საკითხის შესახებ არქიმანდრიტ ლაზარეს მიერ მოტანილ იდეოლოგიას მე მორჩილების მისტიფიკაციას დავარქმევდი.

მისი არსი მდგომარეობს იმაში, რომ მორჩილებისაგან (გაგებული როგორც საკუთარი ნებისა და გონების სრული ჩანაცვლება მოძღვრის ნებითა და გონებით), ზებუნებრივ ნაყოფებს ელიან და პარალელურად მისი სახელით ხალხს ზებუნებრივ მოთხოვნებს უყენებენ — ცხადია, ამისათვის ზებუნებრივი პირობებიცაა საჭირო (მაგალითად, თუნდაც ისეთები, რომლებზეც წმ. იოანე კიბისაღმწერელი წერს: ,,უცდომელი მოძღვარი”)… და რადგანაც ასეთები არ არსებობენ (რის შესახებაც თვითონ არქიმანდრიტი ლაზარეც საუბრობს), ამიტომ იმისათვის, რომ დაიცვან იდეოლოგია რევიზიისაგან ან საერთოდ რღვევისგანაც კი, აცხადებენ, რომ მორჩილება რაღაც ,,საიდუმლოა”, რომელიც ,,თავისთავად” მოქმედებს იმისგან დამოუკიდებლად, ,,უცდომელია” თუ არა მოძღვარი… სხვა ყველაფერთან ერთად აქედან ისიც გამომდინარეობს, რომ მორჩილება ერთადერთი კრიტერიუმია იმის გასარკვევად, სწორადაა თუ არა წარმართული სულიერი ბერ-მონაზვნური ცხოვრება. ზემოთ გავარკვიეთ, რომ ასეთი კრიტერიუმი შეიძლება იყოს მხოლოდ ღმერთთან ერთობა; მამა ლაზარე სხვა თვალსაზრისს იზიარებს: ,,არა მარტო რწმენის, არამედ ამ რწმენის ჭეშმარიტების გამოცდაც ხდება იქ, სადაც საქმე ეხება სწორედ ,,მორჩილებას” — მორჩილებას არა როგორც წინამძღვრისადმი გარეგნულ საქმეებში დაქვემდებარებას, არა როგორც მონასტრის განწესებისადმი დამორჩილებას, არა როგორც პატივისცემას ან მოწიწებას უფროსებისადმი, არამედ როგორც რწმენას იმისა, რომ სულიერი მოძღვრის მეშვეობით, მიუხედავად მისი მრავალი უძლურებისა, მორჩილის სულიერ ცხოვრებას თვით ღმერთი განაგებს, რომ ყველაფერ ამ ადამიანურის უკან რაღაც სულიერი საიდუმლო დგას” (გვ. 197;გამოყოფილია ჩემ მიერ — ი. პ.).

ისმის კითხვა: რას ეფუძნება ასეთი რწმენა? ამას ხომ არავითარი კავშირი არა აქვს სახარებასთან. უფალს არაფერი მსგავსი არ უთქვამს ჩვენთვის; პირიქით, გვაფრთხილებს: ,,ნუ ხელ-ეწიფების ბრმასა ბრმისა წინა-ძღუანვად? არა-მეა ორნივე ჯურღმულსა შთაცვივენ?” (ლუკა 6:39). ეპისკოპოსი ეგნატე ბრიანჩანინოვიც, რომელმაც თავისი შრომების დიდი ნაწილი სულიერი ხელმძღვანელობის პრობლემებს მიუძღვნა, წერს, რომ ადამიანს მხოლოდ ჭეშმარიტების რწმენა აცხოვნებს, ხოლო სიცრუის რწმენა ღუპავს… ასეთი რწმენა არ შეიძლება უკანონოდ მოვსთხოვოთ ქრისტიანს, მით უმეტეს იმგვარად წარმოვადგინოთ საკითხი, რომ მხოლოდ ასეთი რწმენის არსებობაა ქრისტიანული მოღვაწეობის სწორი მიმართულების ერთადერთი მოწმობა.

მორჩილება კერძო სულიერი მოღვაწეობაა, სრულებითაც არ არის ძირითადი და უპირობო, არამედ განპირობებულია უამრავი სხვადასხვა გარემოებით. ის, უპირველეს ყოვლისა, დამოკიდებულია იმაზე, თუ ვის და რაში ემორჩილებიან მოძღვრისადმი გამოხატული სიყვარულითა და პატივისცემით — მის მიერ მოხვეჭილ სულიწმინდის ნაყოფებს, მის წმინდა და უმწიკვლო სახარებისეულ ცხოვრებას, მადლით განათებულ გონებას, პედაგოგიურ ნიჭსა და გამოცდილებას… მოძღვარმა დაიმსახურა ასეთი პატივისცემა და სიყვარული? მას დაემორჩილებიან მორჩილების შესახებ ყოველგვარი საუბრების გარეშე. არ დაიმსახურა? — არ დაემორჩილებიან, იქნება მხოლოდ მორჩილების თამაში და წმ. მამების გამონათქვამებით გაჟღენთილი ურიცხვი მაღალფარდოვანი და ღრმააზროვანი საუბრები მორჩილების შესახებ.

არქიმანდრიტი ლაზარე წერს, რომ მორჩილება ადამიანს ,,საკუთარი თავისაგან ათავისუფლებს” (გვ. 199). თუ ადამიანის მოძღვარი წმინდანია, შეიძლება ეს მართალი იყოს, მაგრამ მე მაინც ყველას მოვუწოდებ რეალობის ადეკვატური აღქმისაკენ. არ უნდა ავაშენოთ ოცნების კოშკები: ჩვენს საეკლესიო სინამდვილეში ასეთი რამ არ არსებობს. ყოველ შემთხვევაში მე ასეთი მოძღვრები არ მინახავს; მაგრამ ის კი მინახავს, რომ მისტიფიკატორული მორჩილება, სარწმუნოებაში ნეოფიტური ,,შემოვარდნის” შემდეგ, იმით მთავრდება, რომ ადამიანი კარგავს ქრისტიანულ ცხოვრებაში დამოუკიდებელი ზნეობრივი პასუხისმგებლობის უნარს და ამავე დროს ფიზიკურ და ხშირად სულიერ ჯანმრთელობასაც… უფრო მეტიც, პარადოქსული ფაქტია, რომ მისტიფიკატორული მორჩილების მსხვერპლნი კარგავენ ,,ნორმალური”, დისციპლინარულ-იერარქიული მორჩილების უნარს… იმის ნაცვლად, რომ ჩვეულებრივი მორჩილების მიმართ ადეკვატური დამოკიდებულება ჰქონდეთ და მისგან მიიღონ ბუნებრივი ნაყოფი — წესიერება, უფროსებისადმი პატივისცემა, პასუხისმგებლობა, მიწიერი ცხოვრების მოწესრიგება — არარსებული ,,საკუთარი თავისაგან განთავისუფლების” ძიებაში, ადამიანები განსაცდელებისა და იმედგაცრუებების ტყვეები ხდებიან…

მამა ლაზარეს შეხედულება ამ საკითხებზე აშკარა, თუმცა, ვაი, რომ ძალიან გავრცელებული, საეკლესიო პრინციპის გურუისტულით თითქმის ,,ოფიციალურ” ჩანაცვლებას წარმოადგენს. მორჩილების მისტიფიკაცია, მისი ,,საიდუმლოებად” გადაქცევა — თითქოს ის მოქმედებდეს თავისთავად, რასაც მხოლოდ მოძღვრისადმი ბრმა რწმენას უნდა ვუმადლოდეთ — ქრისტიანული, თანამედროვე ბერ-მონაზვნური (და საერთოდ, საეკლესიო) ცხოვრებისათვის ერთ-ერთი ყველაზე დამანგრეველი იდეოლოგიაა. მისი მთავარი საფრთხე ქრისტიანის დეზორიენტაციაშია. მორჩილება ბერ-მონაზვნური ცხოვრების ნაწილია და ისევე როგორც სხვა ყველაფერი, ერთადერთი ჭეშმარიტი სახარებისეული კრიტერიუმით უნდა შემოწმდეს: არის თუ არა მისი ნაყოფი ღმერთთან ერთობა, აახლოებს თუ არა ის ადამიანს ქრისტესთან, განამტკიცებს თუ არა მის ცხოვრებას ქრისტეში და ქრისტესთან… არქიმანდრიტი ლაზარე ყველაფერს თავდაყირა აყენებს: თვითონ მორჩილება უნდა იყოს რწმენის ჭეშმარიტების შეფასების კრიტერიუმი. თუ ქრისტიანს, მონოზონს აბსოლუტური ნდობა აქვს ,,მასთან ახლოს მდგომ სულიერ მოძღვართან” (გვ. 202), ესე იგი, მას აქვს რწმენა. თუ ნდობა არა აქვს, რწმენაც არა აქვს და ის, რასაც შენ რწმენას უწოდებ, დაცემული, ცოდვილი ინდივიდუალობის გამოვლინებაა, რომელიც აუცილებლად უნდა უარყო… მაგრამ ეს ყველაფერი იმას ნიშნავს, რომ ადამიანი, რომელიც ბერ-მონაზვნურ ცხოვრებაში ღმერთს და მასთან ცოცხალ ურთიერთობას ეძიებს, მითოლოგიურ, არაჯანსაღ, არაადეკვატურ, არაეკლესიურ, არასახარებისეულ, თავისი არსით სექტანტურ პირობებში ჩააყენო. ადამიანი ვალდებული ხდება ქრისტეში კი არ ეძიოს რწმენა, არამედ მოძღვარში. ადრე თუ გვიან ასეთი რწმენა ფიასკოს განიცდის და მაშინ მონაზონს ფეხქვეშ ნიადაგი გამოეცლება… მან ან უნდა დაივიწყოს ღმერთისაკენ თავისი მისწრაფება და უბრალოდ ,,იცხოვროს” მონასტერში და მიიღოს ,,თამაშის წესები”, ან იწყება კრიზისი… და როდესაც ასეთი კრიზისი დადგება, აღმოჩნდება, რომ ჩვენთან ,,ახლომდგომ მოძღვრებს”, სინამდვილეში არაფრით შეუძლიათ დაეხმარონ ადამიანს. კარგია, თუ მიუხედავად იდეოლოგიისა, ცოცხალია რწმენა და უფალი ,,გამოიყვანს” ადამიანს ამ მდგომარეობიდან — ფასეულობების გადაფასებით, ,,სქემებისა” და ,,სისტემების” მტკივნეული მსხვრევით… მაგრამ თუ მონაზონმა უკვე მტკიცედ გაითავისა, რომ ღმერთთან ცხოვრება მხოლოდ მოძღვრისადმი ბრმა რწმენითაა შესაძლებელი და ფაქტობრივად უფალი მოძღვრით ჩაანაცვლა? ასეთ დროს ხდება სწორედ ბერ-მონაზვნური ტრაგედიები, რომელთა მოწმე მეც ვყოფილვარ…

მორჩილების მისტიფიკაცია, ქრისტიანულ და ბერ-მონაზვნურ ცხოვრებაში მისთვის განსაკუთრებული ადგილის მინიჭება, მისით ქრისტეს ჩანაცვლება, მისი გადაქცევა ღმერთთან ცხოვრებისათვის საჭირო ,საშვად”, ,,აუცილებელ პირობად”, უზარმაზარი ცდომილებაა, ხოლო იმ ადამიანებთან მიმართებაში, რომლებიც ჩვენ გვენდობიან და ჩვენზე დამოკიდებულები არიან, უმძიმესი სამოძღვრო შეცდომაა. ადამიანს, რომელიც ეკლესიაში, განსაკუთრებით კი მონასტერში მოდის, ჩვენ, რომლებსაც იერარქიული ხარისხები და თანამდებობები გვაქვს, უნდა ვასწავლოთ, რომ ეკლესიაში მთავარი ქრისტეა, რომ ადამიანი, გამომდინარე სწორედ თავისი ინდივიდუალობიდან, რაღაც ყაზარმულ უჯრედში კი არ უნდა მოთავსდეს, არამედ საშუალება მისცეს სულიწმინდას მასში იმოქმედოს; ყველაფერი, რაც ეკლესიაშია, მორჩილებაც, ღვაწლიც, დისციპლინაც, მხოლოდ საშუალებებია ამის მისაღწევად. ჩვენი სამოძღვრო ამოცანაა დავეხმაროთ თითოეულ ადამიანს გამოიყენოს ეს საშუალებები და არა მათი ყოველმხრივ შეზღუდვა და ჩვენთვის ან სხვისთვის დამონება.

V

ჰიპერტროფირებულ მორჩილებაზე ნათქვამს, საკუთარი თავის ,,ყოვლადცოდვილობის” ბსოლუტიზაციის შესახებაც გავიმეორებთ. ჩვენ ნაწილობრივ უკვე შევეხეთ ამ თემას; მაგრამ შემოგთავაზებთ მისი ,,რეალურ სურათს”. არქიმანდრიტი ლაზარე წერს: ,,მაგალითად, ვიღაცამ მონასტერში ჭიქა გატეხა ან ნაჯახი დაამტვრია, ჩამოიარა წინამძღვარმა, დამნაშავე ეუბნება: ,,აი, მე ჭიქა გამიტყდა” ან: ,,აი, ნაჯახი გატყდა”. წინამძღვარი პასუხობს: ,,ჰმ…“ სხვა რა უნდა უთხრას — ,,ღმერთმა შეგინდოს?” — კი, მაგრამ ვის უნდა შეუნდოს? ჭიქას თუ ნაჯახს, იმისათვის, რომ ასეთი ურჩები და თავნებები არიან: ნებართვის გარეშე ტყდებიან? განა უფრო მარტივი არ იქნებოდა: ,,მამაო, მაპატიე, მე გავტეხე”. ჩვენ ამის თქმა გვიჭირს… მაგრამ ქრისტიანი ხომ დილიდანვე ლოცვისას საკუთარ თავს განაწყობს იმისათვის, რომ უკიდურესად ,,უვარგისია”, ყველაფერში დამნაშავეა, ყველა ცოდვის თანაზიარია. მაშ სად იკარგება ეს გრძნობა ჩვენს ცხოვრებაში?” (გვ. 240-241).

ძალიან დამახასიათებელი მსჯელობაა. ცხადია, ქრისტიანი უნდა ხედავდეს საკუთარ ცოდვებს და თავს არ იმართლებდეს. მაგრამ ქრისტიანობა თვითგმობის გარდა მოითხოვს სიმართლესა და სიფხიზლესაც. უნდა ვხედავდეთ სწორედ საკუთარ ცოდვებს და არა საკუთარი თავიდან გამოწურულ, თითქმის პათოლოგიურ ,,ყველა ცოდვის თანაზიარობას”. თუკი მე არავინ მომიკლავს და ასეთი რამ ფიქრადაც კი არ გამივლია, თუ თვითმფრინავი არ გამიტაცნია, მძევლები არ ამიყვანია, ბანკები არ გამიძარცვავს და ა.შ სრულებით არ უნდა მიმაჩნდეს ჩემი თავი ამ ცოდვების თანაზიარად და ამაში არ უნდა ვარწმუნებდე საკუთარ თავს. თუკი მაინც ასე ვიფიქრებ, მაშინ ქრისტიანობის მაგივრად ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში აღმოვჩნდები. არქიმანდრიტმა ლაზარემ ერთმანეთში აურია ორი სრულიად სხვადასხვა რამ — საკუთარ თავში ყველა ადამიანისათვის საერთო დაცემულობის, უძლურების, ადამიანური ბუნების დაზიანებულობისა და პირადი ცოდვების ხედვა. საკუთარი დაცემულობის ხედვა სულაც არ ნიშნავს საკუთარ თავს ცოდვად შევურაცხო ის, რაც არც გაგიკეთებია და ფიქრადაც არ გაგივლია, არც საკუთარი თავზე რაღაც ,,ყოვლადცოდვილობის” მოხვევას ნიშნავს. როგორც უკვე ვთქვი, საკუთარი დაცემულობის ხედვა ადამიანისა და ღმერთის ერთობლივი მოქმედებაა: მხოლოდ სულში დასადგურებული სულიწმინდის მადლით შეუძლია ადამიანს დაინახოს და იგრძნოს სიმართლე საკუთარი თავისა და კაცობრიობის შესახებ. სულიწმინდით იწყებს ადამიანი საკუთარი ნამდვილი ცოდვების სწორ ხედვასაც.

დავუბრუნდეთ არქიმანდრიტი ლაზარეს მიერ მოტანილ მაგალითს. მე არ შემიცოდავს იმით, რომ ნაჯახი გატყდა (თუკი, რასაკვირველია, სპეციალურად არ გავტეხე სამუშაოდან თავის დასაძვრენად ან წინამძღვრის ,,გასამწარებლად”). უბრალოდ, ჩემს ხელში გატყდა ნაჯახი და ეს ფაქტია და არა ცოდვა. სინდისის უშუალო ხმა სწორედ ამას მეუბნება… მაგრამ გვთავაზობენ, ჩვენი სინდისი მივმართოთ სრულიად ჰიპერტროფირებული საგნებისაკენ, ფაქტობრივად მივიღოთ ცრუ კოორდინატთა სისტემა. გამოდის, რომ ცოდვა ისაა, რაც ჩვენს საეკლესიო ხელმძღვანელს მიაჩნია ცოდვად… მაგრამ ასე შეიძლება ძალიან შორს წავიდეთ… აქაც კვლავ სრულ არაადეკვატურობას ვაწყდებით. უფრო მეტიც, ეს არაადეკვატურობა ვითარდება, იფურჩქნება და ,,იდეალად” ცხადდება. რა გასაკვირია, რომ ადამიანები კარგავენ ნამდვილი მორჩილებისა და სხვა უნარებს? თუკი ადამიანს არა ჯანსაღ საკვებს, არამედ სუროგატებს მივცემთ, ბუნებრივია, ის არა მარტო ვერ დანაყრდება, არამედ საჭმლის გადამამუშავებელი სისტემა სრულიად მოეშლება…

VI

ჩვენ განვიხილეთ თანამედროვე ბერ-მონაზვნური ცხოვრების მოუწყობლობის ზოგიერთი შინაგანი, იდეოლოგიური მიზეზი. აგრეთვე არსებობს გარეგნულიც. არქიმანდრიტი ლაზარე წუხს, რომ თანამედროვე ბერ-მონაზვნებს კარიერის გაკეთება, წინსვლა, მაღალი ხარისხები, ქონებრივი მდგომარეობის გაუმჯობესება სურთ. ,,საშიში, საშინელი და მონაზვნების სულების უკიდურესად დამამახინჯებელი ავადმყოფობაა, როდესაც ისინი მონასტრებში ხარისხებსა და დაწინაურებებს ელოდებიან… ის ფაქტიც კი, რომ მონაზონი სამღვდლო ხარისხის მიღებაზე ფიქრობს, უკვე ცხადზე უცხადესად აჩვენებს, რომ ის სრულებით არ არის მონაზონი!” (გვ. 125-126). მართალია, მაგრამ რატომაა ასე? საქმე იმაშია, რომ ჩვენი მონასტრები, რომლებიც ტიბიკონის მიხედვით, კინობიურები არიან (ანუ ისეთები, რომლებშიც ყველა — წინამძღვრიდან დაწყებული მორჩილით დამთავრებული — ერთნაირ სოციალურ, ქონებრივ და ა.შ მდგომარეობაში უნდა ცხოვრობდნენ და თავს საკუთარი შრომით ირჩენდნენ), სინამდვილეში წარმოადგენენ მრავალრიცხოვან და პოპულარულ სამრევლოებს, სადაც ბევრი ხალხი მიდის. სწორედ ეს არის მონაზვნების ზემოთ ჩამოთვლილი ნაკლოვანებების მიზეზი. წინამძღვარმა და იკონომოსმა უნდა უზრუნველყონ სამრევლოების ცხოვრების როგორც შინაგანი, ისე გარეგნული (სამეურნეო) მხარეები. ამისათვის აუცილებლად უნდა გადაწყვიტონ მშენებლობის, გადასახადების, მონასტრის მაღაზიაში საქონლის ყიდვა-გაყიდვის საკითხები, უნდა მოაწყონ მიღებები, მოძებნონ სპონსორები, სჭირდებათ საკუთარი ტრანსპორტი, წარმომადგენლობითი ხარჯები და ა.შ. ამ ყველაფერ გამო მონასტრების ხელმძღვანელებს (ხანდახან მათი სურვილის საწინააღმდეგოდაც) უყალიბდებათ დანარჩენი ძმებისაგან განსხვავებული ცხოვრების რეჟიმი და პირობები. ბერები, რომელთაც სასულიერო ხარისხები აქვთ, აღსარებას იღებენ ხალხისაგან, აღასრულებენ საეკლესიო საიდუმლოებებს და ამისათვის მრევლი მადლობას უხდის, მათ შორის მატერიალური ფორმითაც. დიაკვნები, ბერები და მორჩილები კი, რომლებიც ასევე გაძლიერებულად შრომობენ სამრევლოს საკეთილდღეოდ და მისი შეუფერხებელი ფუნქციონირებისათვის, მსგავსს არაფერს იღებენ… მაგრამ უნდათ. ბუნებრივი სურვილია: რადგანაც კინობიური პრინციპი, სრულიად უკანონოდ, სოციალურითაა შეცვლილი, შედეგად წარმოიშობა ასეთივე მისწრაფებები და სურვილები.

ადამიანის სოციალური ფუნქცია შეუძლებელია უბრალოდ ,,მოიკვეთოს” ან დაითრგუნოს, ის შეიძლება მხოლოდ მაღალი სულიერი შინაარსით შეიცვალოს. რამდენადაც ასეთი სულიერი ცვლა არ ხდება (მონასტრის სამრევლო მოწყობაში კი ის პრინციპულად ვერ განხორციელდება), ადამიანის სოციალური მისწრაფებები ცოცხლობს და თავისას მოითხოვს. ბერებს იმიტომ კი არ უნდათ დაწინაურება, რომ ,,ცუდები” არიან; მონასტრების ხელმძღვანელობა იმიტომ კი არ ცხოვრობს განსაკუთრებული ცხოვრებით, რომ ,,ცუდია”, ,,მიწიერ სიკეთეებს ეძიებს”, არამედ იმიტომ, რომ სამრევლო ცხოვრება მონასტრის ბინადრებს შორის ბუნებრივ სოციალურ უთანასწორობას წარმოშობს; ამ უთანასწორობაში, რომელიც მონასტრულ ცხოვრებას უაზროს ხდის, თავს იჩენს ადამიანისათვის დამახასიათებელი უძლურებებიც, მათ შორის ისეთებიც, რომლებიც მხოლოდ მონასტრისთვისაა სპეციფიკური, რაც ეხება ხელმძღვანელებსაც და დაქვემდებარებულებსაც… არც ერთისა და არც მეორის ამაში დადანაშაულება არ შეიძლება: სწორედ აქ ჩანს გარემოსადმი ადამიანების ადეკვატური დამოკიდებულება, რომელიც მათი ნორმალურობის დადასტურებაა და მისთვის გვერდის ავლა შეუძლებელია. ხოლო რჩევები, რომ ,,დახუჭონ თვალები და ხედავდნენ მხოლოდ ტაძარს, მოძღვარსა და სენაკს”, სწორედაც რომ სრულიად არაადეკვატურია; ასეთი რჩევები არ ჭრის. მონასტერი მთლიანი, ძალიან ფაქიზი და სპეციფიკური ორგანიზმია, მასში გარდაუვალად ყველას ყველაფერი ეხება; თუ მონასტრის რეალური მდგომარეობა განსხვავდება ტიბიკონის მიერ დაწესებულისაგან, მაშინ შეუძლებელია არ იფიქრო, არ იგრძნო და არ მოახდინო რეაგირება, ისევე, როგორც შეუძლებელია კბილის ტკივილის დროს ,,ყურადღება არ მიაქციო მას”…

იმისათვის, რომ ტიბიკონით დადგენილი კინობიტური პრინციპით ცხოვრება მიმდინარეობდეს მონასტერში, ის საერთოდ უნდა დაიკეტოს არა მხოლოდ ღვთისმსახურებებს შორის პერიოდში, არამედ ღვთისმსახურებაც მხოლოდ მონასტრის ბინადრებისათვის უნდა ტარდებოდეს. არ უნდა იყოს პარაკლისები ხალხისათვის, მონასტრის სიწმინდეების მონახულება, მონასტერში თაყვანსაცემად სხვადასხვა ადგილიდან წმინდა ნაწილების მიღება და ა.შ. სხვათა შორის, 1909 წელს ბერ-მონაზვნების კრებაზე მაშინდელი სამონასტრო ცხოვრების მოუწყობლობის მიზეზად სწორედ ასეთივე მიზეზები დასახელდა: მონასტერში ღვთისმსახურებისათვის პროფესიონალი მომღერლების გუნდების არსებობა, შედეგად კი მომთაბარე მორჩილ-მგალობლები ან ექვსფსალმუნების კითხვის დროს თამბაქოს მოსაწევად გასული პროფესიონალი მგალობლები; შემოწირულობების შესაკრებად ხატებით მოგზაურობა, შედეგად კი სიწმინდეების თანმხლები მონაზვნების არეული ცხოვრება და ა.შ. ეს ყველაფერი ხომ სამონასტრო ცხოვრებაში სამრევლო მოწყობის პრინციპის დაფუძნებაა, როცა მონასტრის მთავარი ამოცანა ხდება დაკმაყოფილება ,,ხალხის რელიგიური მოთხოვნილებებისა”, რომელთაც ტრადიციულად ,,განსაკუთრებული სწრაფვა აქვთ მონასტრებისაკენ” და არა საკუთარი ბინადრების სამონასტრო ქრისტიანული ცხოვრების მოწყობაზე ზრუნვა.

,,დავხუროთ მონასტრები?”- მკითხავენ. ,,მაგრამ ეს ხომ შეუძლებელია! მონასტრებს ხომ უდიდესი მნიშვნელობა აქვს მართლმადიდებლებისათვის, ისინი ყოველთვის წარმოადგენდა ხალხის რელიგიური ცხოვრების ცენტრებს… ,,და ა.შ. დიახ, წარმოადგენდა და მათში ყოველთვის იყო აუწყობელი ცხოვრება. მართლაც, რეალურად ეს შეუძლებელია; მაგრამ იმ პრობლემებსაც, რომლებზედაც არქიმანდრიტი ლაზარე წუხს — თანამედროვე, ისტორიულად შექმნილ სირუაციაში, სადაც დიდია დაშორება თეორიასა და პრაქტიკას შორის — ვერ გადავწყვეტთ. თუ მდგომარეობის შეცვლა შეუძლებელია, მაშინ რეალური გამოსავალი უნდა ვეძებოთ, ანუ ადეკვატური რეაგირება მოვახდინოთ და არა გამოუვალ მწუხარებაში ვიყოთ და ყველა დავადანაშაულოთ.

როგორ უნდა მოვახდინოთ რეაგირება? ჩემი აზრით, უნდა შევცვალოთ მონასტრების ტიბიკონები, მათი დანიშნულება და მრავალფეროვანი გავხადოთ ისინი. მკაცრი სულიერი ცხოვრებისათვის საჭიროა XIX საუკუნის ოპტინის სკიტის მსგავსი დახურული, ,,მიუვალ” ადგილებში მდებარე მონასტრები, რომლებსაც მატერიალურად ეპარქია შეინახავს. ქალაქებისათვის კი საღვთისმეტყველო-სამეცნიერო, სამოძღვრო, საგამომცემლო, საგანმანათლებლო და საქველმოქმედო მიმართულების მისიონერული მონასტრები, რომლებიც მატერიალურად უზრუნველყოფენ თავს საკუთარი მოღვაწეობითა და საღვთისმსახურო და სამრევლო ცხოვრებით, რაც გარდაუვალი იქნება ასეთ მონასტრებში. ეს კი გათვალისწინებული უნდა იყოს ასეთი მონასტრების ტიბიკონებში, რომლებიც შესაბამისობაში იქნება ქალაქურ გარემოსთანაც, დატვირთვებთანაც, ცხოვრების რიტმთანაც და ა.შ. ამ მონასტრების მთავარი მიზანი არის ისეთი გარემოს შექმნა, რომელიც მონაზვნების ტალანტებსა და უნარებს განავითარებს. იმ ბერ-მონაზვნებისა, რომელთაც სურთ იმსახურონ ეკლესიის საკეთილდღეოდ, მაგრამ არ შეუძლიათ მკაცრი ტიბიკონის მონასტრებში განმარტოებული ცხოვრება. შეიძლება უფრო ჭკვიანური იყოს ასეთი მონასტრების ბინადრებისათვის ,,ხელფასის” მიცემაც — ეს მონასტრის კეთილად მოწყობისთვისაც სასარგებლოა, მისი წევრებისთვისაც მნიშვნელოვანი დისციპლინარულ-სოციალური სტიმული იქნება და ისინიც ,,დამშვიდდებიან”… სასოფლო — სამეურნეო მონასტრებს თავიანთი ტიბიკონი ექნებათ, რომელიც შრომისა და ლოცვის რაოდენობას თანამედროვე ადამიანის მდგომარეობასა და ძალებთან შესაბამისობაში მოიყვანს. რომის კათოლიკურ ეკლესიას აქვს ტიბიკონების მრავალფეროვნება; შესაძლებელია, მათი გამოცდილების შესწავლა და გამოყენება. სხვადასხვა ტიპის მონასტერში უნდა მიიღონ შესაბამისი მაცხოვრებლები და არა ისე, როგორც ახლა ხდება, ყველას ერთად რომ შეყრიან… ადამიანები, რომელთაც უმაღლესი განათლება აქვთ მიღებული, არაკვალიფიციური შრომით არიან დაკავებული, საშუალება არა აქვთ ეკლესიის სასიკეთოდ გამოიყენონ მიღებული ცოდნა და გამოცდილება (გავრცელებული შეხედულების ზეგავლენით ფიქრობენ, რომ ეს ნორმალურია და სწორედ ეს არის ჭეშმარიტი მონაზვნური გზა); ის მონაზვნები კი, რომლებსაც სასოფლო ან სამეურნეო საქმიანობისაკენ აქვთ მიდრეკილება, ქალაქის მონასტრებში უსაქმურობისაგან იტანჯებიან (აღსარებაზე მოსულ ხალხს კი საზარელი შეხედულებებითა და რჩევებით სულს უმახინჯებენ)… ამასთან, ცხადია, პირველებიცა და უკანასკნელებიც დროთა განმავლობაში დეგრადირდებიან…

მაგრამ აქ ვაწყდებით პრობლემას. ზემოთ ხსენებული ,,წმ. მამებისეული იდეოლოგია” საშუალებას არ მოგვცემს სამონასტრო ტიბიკონები მრავალფეროვანი, ეკლესიის თანამედროვე მდგომარეობის შესაბამისი გავხადოთ. კი მაგრამ, ეს როგორ! წმ. მამები ამბობდნენ: მხოლოდ კინობიტურ მონასტრებს მივყავართ წარმატებისაკენ მონაზვნურ ცხოვრებაში… ჩვენ ხომ არ შეგვიძლია წმ. მამების ნათქვამებს რევიზია გავუკეთოთ, ჩვენ ვინა ვართ, ჩვენ ხომ ყველაფერი დაცემული გვაქვს, გონებაც, გრძნობებიც, ისინი გვატყუებენ, მხოლოდ წმ. მამებს უნდა მივსდიოთ მორჩილად… რეალური სურათი კი ისაა, რომ ჩვენ მათ არ მივსდევთ — კინობიტური ცხოვრება ჩვენს მონასტრებში რეალურად არ არსებობს… ჩვენ არ შეგვიძლია მათ მივსდიოთ, რადგან არ ძალგვიძს შევცვალოთ სამრევლო სისტემა, რომელსაც დღეს ყველა მონასტერში ღრმადა აქვს ფესვი გადგმული… ასეთ სიტუაციაში ერთადერთი ადეკვატური გადაწყვეტილებაა ტიბიკონების შეცვლა; მაგრამ ჩვენ ამას არავითარ შემთხვევაში არ გავაკეთებთ, რადგან ეს ,,წმინდა მამების წინააღმდეგ წასვლას” ნიშნავს (სინამდვილეში მამების კი არა იმ იდეოლოგიის წინააღმდეგ, რომელიც მათგან შექმნეს, მაგრამ მოდი და გააგებინე ეს…). გამოდის, რომ ,,კაცი შაბათისთვისაა”… ამ პოზიციიდან კი ვერ შევძლებთ იმ პრობლემების გადაჭრას, რომლებზეც მიგვითითებს არქიმანდრიტი ლაზარე.

VII

ბოლოს რამდენიმე სიტყვა ათონის მთის შესახებ. არქიმანდრიტი ლაზარე თავის წიგნში აღფრთოვანებით აღწერს რამდენიმე ვიზიტს წმინდა მთაზე. მართლაც, ათონს ყოველთვის პატივისცემითა და მოწიწებით, ,,ქვევიდან” შევყურებთ. ათასწლოვანი სამონასტრო ტრადიციის გამო ის ურყევი ავტორიტეტი და მაგალითია არა მხოლოდ მონაზვნებისათვის, არამედ ყველა მართლმადიდებლისთვისაც. ათონის მთის ბრმა თაყვანისცემის საერთო განწყობილებაში, ჩემი ზოგიერთი აზრი შეიძლება დისონანსურად გაისმას.. მაგრამ მკითხველს განსჯისათვის მაინც გავუზიარებ.

როგორც უკვე ვთქვით, ქრისტიანობას აქვს ფასეულობათა მკაცრად განსაზღვრული იერარქია. მათში მთავარია უფალი იესო ქრისტე და ადამიანის სულის მასთან ცოცხალი და რეალური ერთობა. ასეთი ერთობისათვის არსებობს ეკლესია. მასში ყველა საშუალებაა ადამიანის ღმერთთან თანაცხოვრებისათვის; მიზანი კი თვით ქრისტეა; ,,ის არის ალფა და ომეგა, დასაწყისი და დასასრული” (გამოცხ. 1:8). მონოზვნობა ერთ-ერთი საშუალებაა ქრისტეში ცხოვრების მისაღწევად. ათონი მონასტრული ცხოვრების ერთ-ერთი ტრადიციათაგანია, რომელიც სრულებითაც არ მოიცავს მთლიანად ქრისტიანობასა და მართლმადიდებლობას; ასეც უნდა მივიღოთ ის და ეს იქნება ჯანსაღი და საეკლესიო შეხედულება. როდესაც თავისთავად ათონის თაყვანისცემა და მისი ყველაფერზე მაღლა დაყენება ხდება, ეს უკვე ქრისტიანობიდან გადახრაა.

მართლაც, მონაზვნობისათვის ათონის მთა მთელს დედამიწაზე საუკეთესო ადგილია. მაგრამ კვლავ გავიხსენოთ, რომ სახარება გვაძლევს ჭეშმარიტების კრიტერიუმს, რომელიც სრულებით არ არის ტერიტორიალური. ,,ნაყოფისა მათისაგან იცნნეთ ისინი” (მათე 7:16), — ამბობს უფალი. ვნახოთ ათონის მთის ნაყოფები. უეჭველია, აქ ჩქეფს სისხლსავსე სულიერი ცხოვრება, ლოცვის სკოლაა, სამონასტრო ცხოვრების ძველი ტრადიციები, სულიერი ბერები… მაგრამ ამასთან ბერძნებს არ უყვართ რუსები (და საერთოდ სლავები)… ევსთიგმენეს მონასტერი (და არა მხოლოდ ის, არამედ არც ისე მცირე რაოდენობა ათონის მთის მამებისა) დაავადებული არიან მახინჯი სქიზმატური ,,ზილოტობით”… ვნახოთ რას წერს მამა იოსებ ისიქასტი თავის სულიერ შვილს: ,,უფალს ასე უთხარი: ო, ჩემო საყვარელო, ტკბილო იესო ქრისტევ! ვინ შეგევედრა ჩემთვის და ილოცა, რომ… მე დავიბადე კეთილი და მორწმუნე ქრისტიანი მშობლებისაგან? რადგან ასე მრავალნი იბადებიან თურქულ, კათოლიკურ, მასონურ, ებრაულ, წარმართულ და სხვათა ოჯახებში, რომელთაც არ სწამთ ღმერთი, მაგრამ ისინი ხომ როგორც არდაბადებულნი არიან და მარადიულად იტანჯებიან” (მამა იოსებ ათონელი. სამონასტრო გამოცდილების გადმოცემა, გვ. 273. 1998)… აი, ღმერთისა და ადამიანებთან მისი დამოკიდებულების როგორი სურათი მოგვცა ერთ-ერთი ყველაზე პატივცემული ათონელი ბერის სამონასტრო გამოცდილებამ, როგორ ადვილად მიუსჯის ის მარადიულ ტანჯვას კათოლიკეებს, ებრაელებს და ყველას, ერთმანეთის მიყოლებით! სხვა აღმსარებლობის ქრისტიანების სიძულვილი, კორპორაციული ამპარტავნება (ამის მაგალითი მოჰყავს არქიმანდრიტ ლაზარეს თავისი წიგნის 306-ე გვერდზე — ათონელები კიცხავდნენ არქიმანდრიტ სოფრონ სახაროვს, შემსუბუქებული ტიბიკონის გამო და ეუბნებოდნენ: ,,შენ ათონელი არა ხარ!”) ესეც, სამწუხაროდ, ათონია… მეტყვიან: სამაგიეროდ იქ ღვთის სათნოყოფილთა, ცხონების მაძიებელთა დიდი რაოდენობაა! — ასეთი ადამიანები მოსკოვშიც არიან, ნიუ-იორკშიც და საერთოდ ,,დამიტევებიეს თავისა ჩემისა შვიდ ათასი მამაკაცი, რომელთა არა მოუდრეკიან მუხლნი მათნი ბაალისა” (რომ. 11:4), — უპასუხა უფალმა ილია წინასწარმეტყველს, როდესაც ის კეთილმორწმუნეობის დაკნინებაზე წუხდა… ათონი თავის თავს აიგივებს ,,მართლმადიდებლობის სიწმინდესთან” და ამაში ვხედავ იმ ნაკლს, რომელიც მის ღირსებაზე არანაკლებია…

საქმის არსი იმაშია, რომ ჩვენ დაცემულ სამყაროში ვცხოვრობთ; და ამ დაცემის დაძლევა არა რაღაც განსაკუთრებულ ადგილას (,,სამყოფელში”), არამედ ადამიანის სულში ხდება და არა კორპორაციულად, არამედ მხოლოდ ინდივიდუალურად. მსოფლიოში ყველაზე წმინდა ადგილიც კი არ არის თავისუფალი ადამიანის პიროვნული და სოციალური უძლურების გამოვლინებისაგან. არაფრის გაიდეალება არ შეიძლება და ვფიქრობ, ძალიან ფრთხილად უნდა ვიყოთ, როდესაც ქრისტიანებს ათონურ ცხოვრებას მაგალითად ვუსახავთ… არა ათონური ტიბიკონები, არამედ სწორი საეკლესიო წარმოდგენები, ქრისტიანული ფასეულობების მწყობრი იერარქია არის დღეს ჩვენთვის ჰაერივით აუცილებელი…

დასკვნა

ასე რომ სიყვარულის ტანჯვა… მაინც რისგან იტანჯება? რატომ არ ეძლევა მას ადგილი ჩვენს გულებში? ჩემი აზრით იმიტომ, რომ ჩვენი სიყვარული არ ერწყმის საეკლესიო სიბრძნეს, სახარებისეულ გონებას. ,,იმისათვის, რომ არ ემსახურებოდი უფალს, შენს ღმერთს, სიხარულითა და კეთილი გულით, როცა დოვლათში იყავი, დაუწყებ სამსახურს შენს მტრებს, რომელთაც მოგისევს უფალი, შიმშილში, სიმწყურვალეში, სიშიშვლეში და ყოველგვარ გასაჭირში; დაგადგამს ქედზე რკინის უღელს, რომ საბოლოოდ გაგანადგუროს” (მეორე სჯული 28: 47-48)… ჩანს, სწორედ ეს გვემართება. არ უსწავლებიათ ჩვენთვის და არ მივისწრაფით, რომ ღმერთს ვემსახუროთ ,,სიხარულითა და კეთილი გულით”; ვერ ვხედავთ და ვერ ვამჩნევთ, თუ რა უხვად გვაძლევს ღმერთი ყველაფერს ეკლესიაში, მიუხედავად ,,ბოლო ჟამისა”, ,,განდგომილებისა”, ,,დაკნინებისა”… ამიტომაც იტანჯება ჩვენი სიყვარული. ის ,,დაბურულია ,, იდეოლოგიით და არაადეკვატურია.

მაშ რა ვქნათ? გული არ გავიტეხოთ, ,,ნოსტალგიამ” არ უნდა შეგვიპყროს, თავი უნდა დავიმდაბლოთ და ,,დავიცვათ თავნი ჩვენნი კერპთაგან” (1 იოანე 5:21)… ჩვენ არა ვართ ბახი და მოცარტი და არც მაკარი დიდი და სერაფიმე საროველი. თუ ადეკვატური დამოკიდებულება გვექნება საკუთარ თავთან, დროსთან, რომელშიც ღმერთის ნებით გვიწევს ცხოვრება, თუ შევეცდებით ქრისტიანობის შეცნობას და მის საკუთარ ცხოვრებაში განხორციელებას და არ შევიარაღდებით იდეოლოგიებითა და სქემებით, მაშინ სიხარულისათვის მრავალი მიზეზი გვექნება. ღმერთი ჩვენთანაა, ჩვენ კი — მასთან: ეს არის მთავარი ჩვენს ცხოვრებაში., ამას ვერავინ და ვერაფერი წაგვართმევს (იოანე 16:22; რომაელთა 8:35-39).

იღუმენი პეტრე მეშჩერინოვი
ნანა ბაღათურიას თარგმანი

ჟურნალი ,,Альфа и Омега”, №1, 2006

წყარო: ჟურნალი,,არჩევანი“ №3-4  №5-6