ზაფხულის დამდეგს მომეცა შემთხვევა ბავშვთა და ახალგაზრდობის სულიერი განვითარების საპატრიარქო ცენტრის წარმომადგენელი ვყოფილიყავი სახელმწიფო დუმაში. დემოგრაფიის საკითხებისადმი მიძღვნილ „მრგვალ მაგიდაზე“ რუსეთის ყველა კუთხიდან ჩამოსულმა კომპეტენტურმა, დაინტერესებულმა თუ გულშემატკივარმა ადამიანმა წარმოადგინა სავალალო სტატისტიკა და რამდენიმე მოსაზრება, თუ რა უნდა გვეღონა ამ სფეროში შექმნილი კატასტროფული ვითარების გამოსასწორებლად. დისკუსიის დროს ორი ძირითადი თვალსაზრისი გამოიკვეთა. პირველის მიხედვით, აუცილებელია მრავალშვილიანობის, ოჯახის პრესტიჟის პროპაგანდა. საჭიროა თანამედროვე, ოჯახის საწინააღმდეგო იდეოლოგიის შეცვლა მისთვის სხვა, პოზიტიური იდეოლოგიის დაპირისპირების მეშვეობით და ა.შ. მეორე თვალსაზრისი კი, რომელიც ამ სტრიქონების ავტორმა გამოთქვა, შეიძლება იმ აზრამდე დავიყვანოთ, რომ ადამიანები არა მხოლოდ აჩენენ შვილებს, არამედ მშობლებს შვილების აღზრდისა და ყოველმხრივი უზრუნველყოფის ვალდებულებაც აქვთ. ამასთან შედარებით დემოგრაფიულ პრობლემას, გარკვეული აზრით, მეორეული მნიშვნელობა ენიჭება, ვინაიდან იგი ზოგადად ოჯახის არასტაბილურობის პრობლემიდან გამომდინარეობს. ბევრი შვილის გაჩენის სურვილის უქონლობა დიდწილად სახელმწიფო მხარდაჭერის არარსებობითა და შვილების მომავალთან დაკავშირებული შიშით არის განპირობებული. ეს შიში კი იმ ე.წ. რეფორმების გამო ჩნდება, რომლებიც განათლებისა და ჯანდაცვის კომერციალიზაციას და მრავალ სხვა სიახლეს გულისხმობს. გარდა ამისა, ისტორიული მეხსიერების ძალით, ჩვენს ქვეყანაში ვერანაირი იდეოლოგია ქმედითი ვერ იქნება, თუკი იგი კონკრეტული საქმეებით არ იქნა განმტკიცებული. თუკი ადამიანებს მხოლოდ და მხოლოდ მოვუწოდებთ: გააჩინეთ შვილები! ოჯახი „მაგარია!“ (ავტორი აქ რუსულ ჟარგონს იყენებს. — მთარგმ.), მაგრამ ხელს არ შევუწყობთ ამ მოწოდებას გააზრებული სოციალური პოლიტიკით, მაშინ პროპაგანდა საწინააღმდეგო შედეგს გამოიღებს. გარდა ამისა, სახელმწიფო დუმა სწორედ ის დაწესებულებაა, რომელიც მოწოდებულია გადაწყვიტოს სოციალური პრობლემები და რეალური შესაძლებლობაც აქვს საამისოდ.
„მრგვალ მაგიდაზე“ წარმოდგენილი იყო მესამე თვალსაზრისიც, რომელიც ერთმა მღვდელმა გამოთქვა. მან თავისი გამოსვლა შემდეგნაირად დაიწყო: „სამწუხაროდ, ეკლესია ჩვენთან ჯერ კიდევ გამოყოფილია სახელმწიფოსგან…“ აუდიტორია უკმაყოფილოდ შეიშმუშნა. (ყველაზე ნაკლებად ვისურვებდი, რომ მკითხველმა ეს სტრიქონები ჩემი თანამოძმის — მართლაც ღირსეული მოძღვრისა და ბრწყინვალე ადამიანის კიცხვად აღიქვას. მე მხოლოდ აზრთა წყობაზე, გამოთქმულ პოზიციაზე ვსაუბრობ). შემდეგ მოძღვარმა ბიბლია დაიმოწმა, რომელიც გვეუბნება, რომ ოჯახი კარგია. მან იმის შესახებაც ისაუბრა, რომ ეკლესიას შეუძლია დემოგრაფიული პრობლემების გადაჭრა. „გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ თუკი ეკლესიას უშვებენ, მაგალითად, ციხეებში, იქ უკეთესი დისციპლინა მყარდება; ჯარში იკლებს „დედოვშჩინა“; სკოლებში ბავშები ნაკლებად ცელქობენ…“ მაგრამ, მიუხედავად ამისა, ეკლესიას, სამღვდელოების წარმომადგენელთა სახით, არსად არ „უშვებენ“ და სწორედ ეს არის ბოროტების მიზეზი. პრობლემის გადაწყვეტა გულისხმობს სამღვდელოების დაშვებას სკოლებში, საბავშვო დაწესებულებებში და საერთოდ ყველგან, — განაცხადა მან და თავისი გამოსვლა ასე დაასრულა: „არცთუ ისე დიდი ხნის წინ რუსეთის ერთ-ერთ ქალაქში ეკლესიამ სპეციალური პროპაგანდისტული კამპანია აწარმოა, რის შედეგადაც შობადობა იქ მაშინვე გაიზარდა“. სხდომაზე დამსწრე დეპუტატმა, რომელიც მღვდლის მიერ დასახელებული ქალაქიდან გახლდათ, საკმაოდ ხმამაღლა გამოხატა თავისი დაეჭვება ამ ინფორმაციასთან დაკავშირებით, ხოლო ჩემ გვერდით მჯდომი ჩინოვნიკი განათლების სამინისტროდან (ჩვენ მთელი „მრგვალი მაგიდის“ მსვლელობისას ერთმანეთს რეპლიკებს ვუცვლიდით) ჩემს მხართან დაიხარა და მითხრა: „ესე იგი, ყველგან უნდა შეგიშვათ…“
სასულიერო პირს თავაზიანად მოუსმინეს, მადლობა გადაუხადეს და დისკუსია კვლავ გაგრძელდა პირველ და მეორე თვალსაზრისთა გამო. მესამე თვალსაზრისმა მსჯელობაზე გავლენა ვერ იქონია, თუმცა „მრგვალი მაგიდის“ ბევრი მონაწილე ეკლესიისა და სახელმწიფოს თანამშრომლობის მნიშვნელობაზე საუბრობდა.
სხდომის დამთავრების შემდეგ ჩემმა მეზობელმა თავისი პოზიცია ასეთი სიტყვებით განმიმარტა: „თავის დროზე მე განათლების სამინისტროს საოლქო დეპარტამენტის რაიონული სამმართველოს ხელმძღვანელი გახლდით. გადავწყვიტეთ სკოლებში შეგვეტანა საგანი „მართლმადიდებლური კულტურის საფუძვლები“. სურვილი გამიჩნდა ამ გაკვეთილს დავსწრებოდი და სკოლისკენ გავემართე. გაკვეთილი მეექვსე კლასში ტარდებოდა. ნახევარი გაკვეთილის განმავლობაში მღვდელი ბავშვებს იმის შესახებ უყვებოდა… რა ჰქვია ამას თქვენთან… აი, გარდაცვალების შემდეგ რომ არის…“ „საზვერეები“, — მივაშველე მე სიტყვა. „დიახ, საზვერეების შესახებ. შემდეგ იგი რატომღაც მოწამეობრივად აღსრულებულ მეფე ნიკოლოზზე გადავიდა და იმის მტკიცებას მოჰყვა, რომ ჩვენ აუცილებლად უნდა აღვადგინოთ თვითმპყრობელობა, რადგან მხოლოდ ეს გადაარჩენს რუსეთს. გაკვეთილის ბოლოს კი განაცხადა, რომ აუცილებელია დავუპირისპირდეთ გლობალიზაციას, რისთვისაც გოგონებმა გრძელი კაბებითა და თავსაფრებით უნდა იარონ. ამის შემდეგ განკარგულება გავეცი, რომ ჩემი რაიონის არცერთ სკოლაში მღვდელს არ შემოედგა ფეხი… მე, რა თქმა უნდა, მწამს ღმერთი და არაფერი მაქვს ეკლესიის საწინააღმდეგო, მაგრამ, მაპატიეთ და, სამღვდელოების წინააღმდეგი ვარ. თქვენ ყველაფერს მოითხოვთ, მაგრამ რისი მოცემა შეგიძლიათ სანაცვლოდ? თქვენთან საქმის დაჭერა ხათაბალაა, — თითქოს ისევ მე-19 საუკუნეში ხართ…“
სახელმწიფო დუმიდან მონასტერში ვბრუნდებოდი და თან ჩემი ყურისთვის უსიამოვნოდ მოსასმენ ამ სიტყვებზე ვფიქრობდი… მაგრამ მათ უარყოფას ვერაფრით ვახერხებდი. ამ მოვლენის შემდეგ პირადად დავრწმუნდი იმაში, რომ ჩინოვნიკები, რომლებიც ეკლესიას არსად არ „უშვებენ“, სულაც არ იქცევიან ასე ბოროტი განზრახვით, და რომ ისინი არც „მსოფლიო შეთქმულთა მიერ მოსყიდული“ ადამიანები არიან. მათ გულწრფელად სურთ ჩვენს ქვეყანაში მდგომარეობის გამოსწორებისა და გაუმჯობესების ხელშეწყობა, მაგრამ, მიუხედავად ეკლესიის მიმართ მოწიწებისა, დიდი სურილი არ აქვთ მის წარმომადგენლებთან, — ჩვენთან, მღვდლებთან, — იურთიერთონ. როგორც ჩანს, მათ ამის რეალური საფუძველიც აქვთ… მოდით, განვიხილოთ რა საფუძველია ეს.
პირველი, რის შესახებაც მოგვიწევს საუბარი, ეს არის ერთგვარი „კლერიკალიზმი“. ეკლესიაც და სახელმწიფოც სოლიდარულნი არიან იმ მოსაზრებაში, რომ საზოგადოებრივი სიკეთის სისავსისათვის ეკლესიის გამოცდილება მნიშვნელოვანი და საჭიროა. მაგრამ ჩინოვნიკებს უმრავლეს შემთხვევაში სასულიერო პირებთან უწევთ ურთიერთობა და არცთუ ისე იშვიათად ჩნდება შეკითხვა: გამოვხატავთ და გადმოვცემთ კი ჩვენ, კლერიკოსები, ეკლესიის გამოცდილებას სათანადოდ? ვაკვირდები რა თანამედროვე საეკლესიო ცხოვრებას, მივდივარ დასკვნამდე, რომ ხშირად ეკლესიის გამოცდილება ჩანაცვლებულია ამა თუ იმ კონკრეტული მღვდელმსახურის გამოცდილებით. ეს კი, სამწუხაროდ, ყოველთვის ერთი და იგივე არ არის. სამღვდელოება (რა თქმა უნდა, ყველა კლერიკოსს არ ვგულისხმობ; სამწუხაროდ, ჩვენი წოდების რამდენიმე წარმომადგენელიც კი საკმარისია იმისათვის, რომ ქვემოთ გადმოცემული შთაბეჭდილება ჩამოყალიბდეს) ცხოვრობს სრულიად განსაკუთრებულ პირობებში. ხელდასხმას, სასულიერო პირად კურთხევას, ადამიანი გადაჰყავს თვითშეფასებისა და სამყაროსადმი დამოკიდებულების სრულიად განსხვავებულ სიბრტყეში; სამწუხაროდ, ყველა სასულიერო პირი ვერ ითვალისწინებს ამას. ჩვენ შევეჩვიეთ ადამიანებისადმი მიმართვას „ზემოდან“: ყურადღებით უნდა გვისმენდნენ, ხელზე უნდა გვკოცნიდნენ, ადამიანთა საზოგადოებაში ყოველთვის პირველები უნდა ვიყოთ. ჩვენ ყველაფრის თქმა შეგვიძლია, რაც თავში მოგვივა, სხვებმა კი თავის დაქნევით უნდა გვიპასუხონ: „მართალია, მამაო!“ ან (ამოოხვრით): „ასე თქვა მოძღვარმა“. ჩვენ ძალიან ხშირად ვფიქრობთ, რომ სასულიერო წოდება კომპეტენტურობას გვანიჭებს ყველა სფეროში, რის გამოც საკუთარ თავს უფლებას ვაძლევთ, რომ დარწმუნებით და რიხით ვისაუბროთ იმ საკითხებზე, რომელთა შესახებ წარმოდგენაც კი არ გვაქვს. ასევე მეტყველებისას, განსაკუთრებით იქ, სადაც ეს ხშირად სრულიად უადგილოა, ვიყენებთ განსაკუთრებულ ლექსიკას: „კურთხევას გაძლევ“ (საერო ენით ეს ნიშნავს: ნებართვას ან დავალებას გაძლევ. — მთარგმ.), „არ გაძლევ კურთხევას“, „მორჩილება იქონიე“, „თავი დაიმდაბლე“ და ა.შ. ჩვენ ყველას „შენობით“ ვესაუბრებით, მათ შორის იმ ადამიანებსაც, რომლებიც ჩვენზე ბევრად ასაკოვანნი არიან. ასევე, გულწრფელად ვფიქრობთ, რომ ყველა ვალდებულია პატივს მოგვაგებდეს, მიჩვეულნი ვართ ჩვენი სიტყვებისა და განკარგულებების უსიტყვო მორჩილებას. ყოველივე ამის გამო მრავალი ჩვენგანი თამამდება, ვიწყებთ ადამიანებით მანიპულირებას, ვფიქრობთ, რომ მრევლი ჩვენი მოვალეა, არცთუ ისე იშვიათად, მატერიალური გაგებითაც… ყოველივე ეს ხდება ჩვენს ვიწრო საეკლესიო წრეში და ამგვარი რამ შესაძლებელია სწორედ იმიტომ, რომ მრავალ ეკლესიურ ადამიანს ეკლესიისადმი მოწიწება, ზოგადად საეკლესიო წოდებისადმი მოკრძალება თავად ამ წოდების მატარებელზე, ჩვენზე გადმოაქვს (რასაც ხშირად ჩვენ თვითონ შთავაგონებთ მათ), მიუხედავად ჩვენი ზნეობრივი მდგომარეობისა. წმ. თეოფანე დაყუდებული წერდა, რომ მოძღვარი ბევრს და დიდხანს უნდა მუშაობდეს საკუთარ თავზე, რათა მან ადამიანებში ნდობა, პატივისცემა და წონა მოიპოვოს, ამის მიღწევა კი ავტომატურად, მხოლოდ სასულიერო წოდების მიღებით, შეუძლებელია. ბევრ კლერიკოსს ავიწყდება ეს. ხშირად ჩვენ სიკეთის, ტაქტის, დელიკატურობის, ზრდილობიანობის, ადამიანებისადმი პატივისცემისა და მათი პრობლემების გათავისების უნარის ნაცვლად სრულიად სხვა თვისებებს ვავლენთ. ყოველივე ამის გამო ხშირად „ამოვარდნილნი ვართ რეალობიდან“. არაერთხელ შემიმჩნევია, რომ მრავალ მღვდელს მხოლოდ ეკლესიურ ადამიანებთან ურთიერთობა შეუძლია, ხოლო „გარეშეებთან“ (არაეკლესიურ ადამიანებთან. — მთარგმ.) ურთიერთობის უნარი საერთოდ არ გააჩნია… ეს უკანასკნელნი ასეთ სასულიერო პირთან საუბრის შემდეგ გაკვირვებულნი ბრუნდებიან უკან. ასეთია რეალური სურათი.
ის, რაც ვიწრო საეკლესიო სივრცეში ხდება, სრულიად უადგილოა დანარჩენ საზოგადოებაში. ჩინოვნიკები, ძირითადად, არაეკლესიური ადამიანები არიან, რომლებმაც არ იციან ყველა ჩვენი „ილეთი“. ისინი სულაც არ არიან ვალდებულნი პატივისცემით გვეპყრობოდნენ და გვემორჩილებოდნენ. ისინი ჩვენში ხედავენ არა (მათთვის გაუგებარი) წოდების მატარებელ იერარქს, არამედ საკუთარ თავთან მიმართებაში სრულიად თანასწორ ადამიანს, საკუთარ სფეროში პასუხისმგებელ და კომპეტენტურ სპეციალისტს. მაგრამ, როგორც ჩანს, ჩვენ ხშირად სრულიად არ შევესაბამებით ამ წარმოდგენას. განა ჩვენი პიროვნების მიხედვით არ მსჯელობენ ეკლესიაზე და თან არა მხოლოდ კერძო პირები, არამედ ადამიანები, რომლებზეც მართლაც ძალიან ბევრი რამ არის დამოკიდებული? საკმარისია ერთი მღვდელიც კი, რომელმაც არ იცის რის შესახებ და როგორ ისაუბროს თანამედროვე ბავშვებთან, რომ მთელი რაიონის სკოლები „მართლმადიდებლური კულტურის საფუძვლების“ გარეშე დარჩეს.
ჩვენი, კლერიკოსების, სახით ეკლესია ხშირად წარმოდგენილია უცნაურ დაწესებულებად, რომლის წინაშეც ჩინოვნიკები „მწყობრში უნდა ჩადგნენ“ და „შესაწირი გაიღონ“. მწყობრში ჩადგომა მათ არ სურთ, ჩვენ კი მაშინვე მათ კიცხვას ვიწყებთ: ეს ჩინოვნიკები არ გვაფასებენ, ეკლესიას არ „უშვებენ“, ჩვენთან საქმის დაჭერა არ სურთ… მაგრამ საჭიროა არა „კლერიკალური“, არამედ ნორმალური, ადამიანური კუთხით შევხედოთ ამ მდგომარეობას: რატომ არ სურთ? სწორედ იმიტომ, რომ ჩვენს დროში საკმარისი აღარ არის მხოლოდ მივეკუთვნებოდეთ მართლმადიდებელ ეკლესიას და ამის გამო ვითხოვდეთ სხვებისგან რამეს, დღეს საჭიროა საქმეებით დავამტკიცოთ საკუთარი აღმსარებლობის ღირსება და ამგვარად შევესაბამებოდეთ მას. ვინაიდან ჩვენ მართლაც გვსურს ხელისუფლებასთან თანამშრომლობა ჩვენს თანამემამულეთა სასიკეთოდ (და არა იმიტომ, რომ ვინმეს „ფული დავაყრევინოთ“, გავდევნოთ პროტესტანტები ან საკუთარი ვიწრო პარტიული პრობლემები მოვაგვაროთ), ამისთვის ჩინოვნიკების ლანძღვა კი არა, საკუთარი თავის გვერდიდან ყურებაა საჭიროა, დასაწყისისთვის, უბრალოდ, ადეკვატურ ადამიანად გადაქცევა, რომელიც ნათლად აცნობიერებს საკუთარი კომპეტენციის საზღვრებს.
ამას რომ მივაღწევთ, მერე, პირველ ყოვლისა, ჩვენივე პიროვნება უნდა განვმსჭვალოთ ქრისტიანული სწავლებით, წესიერებისა და კულტურულობის ნიმუშად გადავიქცეთ და მხოლოდ ამის შემდეგ (და მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როცა ეს უადგილო არ იქნება) მოვყვეთ „სულიერებისადმი აპელირებას“, დავიწყოთ ბიბლიიდან ციტატების სროლა, მოვუწოდებდეთ შესაწირის გაღებისაკენ და ვასწავლიდეთ ადამიანებს რა არის ცოდვა და რა — არა.
ზემოთ ნახსენები სოციალური პროგრამების არარსებობიდან, თავის მხრივ, უფრო მნიშვნელოვანი საკითხი გამომდინარეობს — სისტემური მოქმედების არარსებობა თავად ეკლესიის შიგნით. ჩვენს თანამედროვე საეკლესიო ცხოვრებაში ამ სახის უამრავი პრობლემაა. დავასახელებ მხოლოდ ზოგიერთს: ახალგაზრდობასთან დაკავშირებული კონცეპტუალური მუშაობის, კატეხიზაციის, ქველმოქმედების, მისიონერობის და სხვ. არარსებობა. ამ სფეროებში ყველაფერი ენთუზიასტების ანაბარაა მიტოვებული, რომლებიც ხშირად საეკლესიო სტრუქტურებისგან ყოველგვარი დახმარების გარეშე მუშაობენ. სამღვდელოების განათლება კრიტიკას ვერ უძლებს. არც საეკლესიო სასწავლო დაწესებულებებშია სწავლების დონე მაღალი. სამრევლო ცხოვრებაში ძალიან გავრცელებულია მაგიზმი, ბერების თაყვანისმცემლობა (старцероклоонничество), შემაძრწუნებელი უვიცობა, ხშირად ისტერიულობამდე მისული: ამ მხრივ საკმარისია ზემოთ ნახსენებ ИНН-თან, „გადამხდელთა ინდივიდუალურ ნომერთან“, დაკავშირებული აჟიოტაჟი გავიხსენოთ.
ჩვენ მხოლოდ იმ შემთხვევაში შევძლებთ ავტორიტეტისა და საზოგადოებაზე რეალური გავლენის მოპოვებას, თუკი ეკლესიის სულიერი და სოციალური ცხოვრების მთელი სისავსით მოვახდენთ საკუთარი თავის რეალიზებას. ეს კი შეუძლებელია ზემოთ ნახსენები საეკლესიო პრობლემების მოგვარების გარეშე. და თუ არ დავიწყებთ მათ მოგვარებას, ჩვენს განზრახვებს სერიოზულად არავინ მოეკიდება, რადგან ისინი მხოლოდ სიტყვებად დარჩება, რომლებიც უკვე ყველას მობეზრებული აქვს. ამიტომ სანამ მოვითხოვდეთ, რომ ყველგან „შეგვიშვან“, ჯერ მოდით საკუთარ თავში გავარკვიოთ და საკუთარ წიაღში მოვაგვაროთ მთელი წყება პრობლემებისა და ბოლოს და ბოლოს დავიწყოთ რეალური საქმის კეთება — თუნდაც ჯერ მხოლოდ იმ საშუალებებისა და ძალების გამოყენებით, რომლებიც ამჟამად გაგვაჩნია.
დასასრულისთვის მინდა აღვნიშნო, რომ ყოველივე ზემოთქმულის გამო არ მინდა ვინმემ დაასკვნას, თითქოს ეკლესიისა და სახელმწიფოს თანამშრომლობის წინააღმდეგი ვარ ან იმ აზრს ვიზიარებ, რომ ამგვარი თანამშრომლობა განუსაზღვრელი ვადით უნდა გადაიდოს, იმ დროისათვის, როდესაც ჩვენს ეკლესიაში ყველაფერი ბრწყინვალედ იქნება. მე არათუ წინააღმდეგი ვარ, არამედ ორივე ხელით მხარს ვუჭერ ამგვარ თანამშრომლობას სწორედ ახლა, ძვირფასი დროის დაკარგვის გარეშე. საზოგადოებას სჭირდება ეკლესია, რადგან, როგორც უკვე აღინიშნა, არის სფეროები, სადაც მისი გამოცდილება შეუცვლელია და პრიორიტეტული. და საერთოდ, სად უნდა იყოს უფრო მტკიცედ და დაუმახინჯებლად შემონახული ადამიანური და საზოგადოებრივი ფასეულობები, თუ არა ქრისტეს ეკლესიაში? ასევე ეკლესიაც საჭიროებს სახელმწიფოს მხრიდან ხელშეწყობას საკუთარი არსებობის გარეგანი მხარის მოსაწყობად. მე მხოლოდ ის მსურს, რომ ამ თანამშრომლობაში ეკლესია ღირსეულად გამოიყურებოდეს, რომ ჩვენ, მისი წევრები, განსაკუთრებით სასულიერო პირები, არ ვახდენდეთ ეკლესიის დისკრედიტაციას, და მინდა, რომ ეს თანამშრომლობა ურთიერთპატივისცემას, კომპეტენტურობას, პროფესიონალიზმს დაეფუძნოს და არა — ცალმხრივ კლერიკალიზმსა და უპასუხისმგებლობას.
რუსულიდან თარგმნა
დავით თინიკაშვილმა
წყარო: ჟურნალი სოლიდარობა 2009 №1(28)
