ჩვენი აკადემიის კედლებში ჩატარებულმა სემინარმა დაგვანახა, რომ მისი ყველა მონაწილე ერთმანეთს ეთანხმება მთავარ საკითხში:ლიტურგიული კურთხევის შემდგომ პური და ღვინო ქრისტეს ჭეშმარიტი და რეალური სისხლი და ხორცი ხდება. თუმცა იმ საკითხში, თუ რა იგულისხმება, როცა უფალი იესო ქრისტეს ისტორიული და ევქარისტიული სხეულის იგივეობაზე ვლაპარაკობთ და სახელდობრ, რა უზრუნველყოფს ამ იგივეობას, შეხედულებები გაიყო.

სემინარის მიმდინარეობისას გამოითქვა მოსაზრება, რომლის მიხედვითაც ევქარისტიული ცვლილება ერთი ქმნილი არსის მეორეთი შეცვლაა: პურის არსი ქრისტეს სხეულის არსი ხდება, ღვინის არსი კი მისი სისხლის არსი. ამ მიდგომის კონცეპტუალური გამოთქმაა სიტყვა „გარდაქმნა“.(пресуществление)

ამგვარ გაგებას სემინარის ყველა მონაწილე არ დაეთანხმა. ვფიქრობ, რომ აღწერო ევქარისტიის საიდუმლო უბრალო ცვლილებების კატეგორიებში ნიშნავს: ჩრდილი მიაყენო ან უფრო მეტიც, დაამახინჯო მისი მიზანი და მნიშვნელობა. ამასთან ამგვარი მიდგომა ძალიანაა დამოკიდებული (წარმოშობითადაც და არსითაც) ცნობილ ტომისტურ სწავლებაზე, რომლის დოგმატიზირებაც რომის კათოლიკურმა ეკლესიამ ტრიდენტის კრებაზე მოახდინა.

საჭიროა წინდაწინ ითქვას, რომ ამ დისკუსიის მონაწილეთა მხოლოდ ორ მხარედ დაყოფა გარკვეულწილად პირობითობას მოკლებული არ არის: სემინარზე გამოთქმული მოსაზრებების პალიტრა სინამდვილეში უფრო ფართო იყო.

ჩემს პოზიციასთან დაკავშირებით შემიძლია ვთქვა, რომ გარდაქმნის კონცეპცია ჩემი აზრით მცდარია და მართლმადიდებლური ეკლესიის გადმოცემის გამოხატულებას არ წარმოადგენს. შესაძლოა, მას არსებობის უფლება აქვს, მაგრამ როგორც უბრალო სამეცნიერო საღვთისმეტყველო ნაშრომს. მისი დოგმატიზაციის ნებისმიერი მცდელობა როგორც საღვთისმეტყველო, ასევე საეკლესიო–კანონიკური თვალსაზრისით უძლურია.

თუკი საკუთრივ საღვთისმეტყველო არგუმენტებზე შევუდგებით საუბარს, მაშინვე წარმოიშვება შემდეგი საკითხი. გარდაქმნის კონცეპცია პურისა და ღვინოს არსის ანუ სუბსტანციების ქრისტეს ხორცისა და სისხლის არსობრივ შეცვლაზე საუბრობს. მაგრამ მაინც რა არის არსი? „თავისთავში არსებული“, რა დაფარული „საგანია“? რა არის პურის არსი, რა არის ღვინის არსი? დაბოლოს რა არის ქრისტეს ხორცის არსი და რა არის მისი სისხლის არსი? არსებობს კი საეკლესიო მოძღვრებაში ნათელი პასუხი ამ საკითხებზე? მიმაჩნია, რომ არა.

მაშ, ნუთუ განმარტებებისთვის თომა აკვინელს უნდა მივმართოთ, რომელმაც აპრიორულ საღვთისმეტყველო მტკიცებულებად არისტოტელეს მეტაფიზიკის ერთ–ერთი დებულება: თითოეულ საგანში ერთის მხრივ, სუბსტანციისა და მეორეს მხრივ, მისი აქციდენციის განსხვავება, მიიღო? ხომ არ შეიძლება უპირობო საღვთისმეტყველო პოსტულატად მივიღოთ ის, რაც უპირველეს ყოვლისა არ განცხადებულა ღვთაებრივი გამოცხადებით, მეორეს მხრივ კი საერთოდ, საკუთრივ ღვთისმეტყველების ჩარჩოებს მიღმაა და ფილოსოფიის, მეტაფიზიკის ან გნოსეოლოგიის სფეროს მიაკუთვნება.

პატრისტიკაში დაფარული და ემპირიულად შეუმეცნებადი რაიმე დამოუკიდებელი ქმნილი სუბსტანციების არსებობის საკითხი სპეციალურად საერთოდ არ განხილულა. ბასილი დიდი, მაგალითად, თავად ამ საკითხის დაყენებას უაზრობად მიიჩნევდა.

და უცებ ეკლესიის გადმოცემის ასეთი აპოფატიკური უნდობლობის ფონზე იმის შესახებ, თუ მაინც რა არის საგნის ქმნილი არსი, ჩვენ გვთავაზობენ ფორმულირებას არსთა გადაქცევის შესახებ (ტერმინი „გარდაქმნა“ სწორედ ამას გულისხმობს), რომელიც თითქოს ევქარისტიის დროს ხდება. და ცდილობენ, რომ ამ ფორმულირებას ლამის საერთო–ეკლესიური სარწმუნოებრივი სწავლების სტატუსი შეუთავსონ.

მეორე საკითხია რას ნიშნავს გარდაქმნის კონცეპციის დოგმატიზირების მცდელობები საეკლესიო კანონიკის თვალსაზრისით? კარგადაა ცნობილი XX საუკუნის მართლმადიდებელი ღვთისმეტყველების აბსოლუტური უმრავლესობის (ამასთან ყველაზე განსხვავებული მიმართულებისა და სკოლების ღვთისმეტყველების) შრომებში ეს კონცეფცია ან იგნორირებულია ან ღიად და ხშირად კატეგორიულადაა უარყოფილი. მაშ ნუთუ ყველას, და მათ შორის მრავალ სხვათა გარდა რუსეთის მართლმადიდებლური ეკლესიის იერარქებს პატრიარქს სერგი სტაროგოროდსკის, მთავარეპისკოპოს ვასილი კრივოშეინს და მთავარეპისკოპოს ალექსი ვან დერ მენსბრიუგეს მართლმადიდებლური დოგმატები არასწორად ესმოდათ? გარდაქმნის კონცეპციისთვის დოგმატური სტატუსის მინიჭება ჩვენთვის სერიოზულ საეკლესიო–კანონიკურ პრობლემას ქმნის, მაშინ როგორღა უნდა შევიწყნაროთ დასახელებული იერარქები, მაშინ როგორი დამოკიდებულება უნდა გვქონდეს გასული საუკუნის მთელი რიგის მსხვილი ღვთისმეტყველების მიმართ და ბოლოს როგორღა უნდა მივუდგეთ ერთმანეთს?!

ზოგჯერ ამბობენ, რომ თუკი ეს სწავლება მცდარია და თავად ტერმინი „გარდაქმნა“არაადეკვატურია, მაშინ გამოდის, რომ XVIII-XIX საუკუნის რუსი წმინდანები, რომლებიც მას იყენებდნენ, სცდებოდნენ, მაგრამ განა ეს შესაძლებელია? წმინდანთაგან ამ ტერმინს ვინ და რა მნიშვნელობით იყენებდა, ცალკე საკითხია. მაგრამ მთლიანობაში მსგავს შემთხვევებში შეიძლება დავიმოწმოთ ღირსი ბარსანოფი დიდი, რომელიც წმინდა მამათა მემკვიდრეობაში განასხვავებს ერთის მხრივ იმას, რაც მამებმა შეცდომით სხვებისგან ისესხეს, ისე რომ არ გამოიძიეს მათი სიტყვები და არ ჰკითხეს ღმერთს იმის თაობაზე, „სული წმიდის შთაგონებით იყო ეს თუ არა“ და მეორეს მხრივ, საკუთრივ ღვთივშთაგონებულ სწავლებას, რომლის შესახებაც თავად დაამოწმეს, როგორც ღვთის მიერ შთაგონებულზე. აშკარაა, რომ ამ შემთხვევაში ტერმინ „გარდაქმნის“ ღვთივშთაგონებულობაზე საუბარი ზედმეტია, ეს მხოლოდ ხარკის გაღებაა თავისი დროის აკადემიური ღვთისმეტყველებისთვის.

გარდა ამისა, საკითხი შეიძლება სხვაგვარადაც დავაყენოთ. ცნობილია, რომ წმინდანები, მაგალითად, მთავარეპისკოპოსი ილარიონ ტროიცკი ან მიხეილ ნოვოსელოვი გარდაქმნის კონცეპციის გულმხურვალე მოწინააღმდეგეები იყვნენ.

ასე რომ, როგორც წარმომიდგენია, საეკლესიო მშვიდობის თვალსაზრისით ყველაზე კეთილგონივრული შეიძლება იყოს ერთი რამ: თავიდან აუცილებელია შემდეგი ცხადი ფაქტის აღიარება. მართლმადიდებლურ ღვთისმეტყველებაში ევქარისტული ცვლილებების საიდუმლოს აღსაწერად სხვადასხვა მიდგომები არსებობენ, რომელთაგან ეკლესიის მიერ არცერთი არაა დოგმატიზირებული.

მოსკოვის სასულიერო აკადემიის ლექტორი ალექსეი ალექსეის ძე ზაიცევი