კერძოდ, რისი დაცვა მოგვთხოვა ქრისტემ? მაგალითად, მარხვის (მხედველობაში მაქვს დისციპლინარული მარხვები)? არა. მსახურებაზე სიარული დაგვავალა? არც ეს. ან იქნებ ამა თუ იმ რელიგიურ-ეთნიკურ სუბკულტურაში ჩაწერა და მასთან მორგება? არა, არც ეს. ნუთუ სანთლების დანთება და მოსახსენიებლების დაწერა დაგვავალა? ამის შესახებ სახარებაში სიტყვაც არაა ნათქვამი.~

იღუმენი პეტრე (მეშჩერინოვი) მის მიერ ცოტა ხნის წინ ნათარგმნ იოჰან არნდტის წიგნზე — `ჭეშმარიტი ქრისტიანობის, თანამედროვე ქრისტიანების შინაგანი სულიერი ცხოვრებისა და სამწყემსო პედაგოგიკაზე.

 -მამა პეტრე, ცოტა ხნის წინ გამოიცა თქვენ მიერ ნათარგმნი იოჰან არნდტის წიგნი — „ჭეშმარიტ ქრისტიანობაზე“. რის შესახებაა ეს წიგნი და რატომაა ესოდენ მნიშვნელოვანი მისი რუსული თარგმანი თანამედროვე ადამიანებისთვის?

-ეს წიგნი სავსებით შეესაბამება თავის სახელწოდებას — მისი მთავარი თემაა შინაგანი ცხოვრება ქრისტეში. მისი გამოჩენა 1605 წელს ეფუძნებოდა კონტექსტს: ე. წ. „ღვთისმოსაობის კრიზისს“ ლუთერანულ ეკლესიაში, როცა ქრისტიანებისთვის საკმარისად ითვლებოდა მხოლოდ სწორი სწავლების მიყოლა, თავად სულიერმა ცხოვრებამ კი უკანა პლანზე გადაიწია. არნდტმა გარკვეულწილად, ის თავის უფლებებში აღადგინა. დრო გადიოდა, კონტექსტი წარსულს ბარდებოდა, წიგნი კი საოცრად პოპულარული რჩებოდა და მომდევნო თაობებიც მას დიდი ინტერესეით ეცნობოდნენ.

-წმიდა ტიხონ ზადონელი თანამედროვეებს არნდტის წიგნის შესწავლას ურჩევდა…

-დიახ, ის ურჩევდათ, წაეკითხათ ბიბლია, შემდეგ ანდრტის წიგნი, სხვა დანარჩენი წიგნებისთვის კი „თვალი გადაევლოთ“. რასაკვირველია, შესაძლოა, თანამედროვე მკითხველისთვის ეს წიგნი მძიმე იყოს. ის „სისტემური“ არ არის, უფრო უზარმაზარი პოემაა სულიერი ცხოვრების შესახებ. არნდტი გამუდმებით უბრუნდება ერთსა და იმავე თემებს: სინანულს, ლოცვას, სიყვარულს, სიმდაბლეს ღვთის წინაშე, შინაგან ცხოვრებას ქრისტეში.

-აძლევს კი ეს წიგნი  რაიმე პრაქტიკულ რჩევას ადამიანს, რომელიც პირველ ნაბიჯებს დგამს ღვთისკენ? თუ საუბარია უმაღლეს იდეალზე, რომლისკენაც თითოეული ქრისტიანი უნდა მიისრაფოდეს?

-უფრო მეორე ვარიანტია. პრაქტიკულ რჩევებს იძლევა  მომდევნო, XVIII საუკუნის ავტორი, რომელსაც ამჟამად ვთარგმნი — გერჰარდ ტერსტეგენი. არნდტი უფრო ზოგადად მსჯელობს. თუმცა, მეორე წიგნის დასასრულს ის ეხება, მაგალითად, მაღალი სულიერი განსაცდელების თემებს. ის მას პრაქტიკული კუთხით განიხილავს და ბევრ ფასეულ რჩევას იძლევა.

თუმცა, ქრისტიანული ცხოვრების დასაწყისისთვისაც შესაძლოა, არნდტი ძალზე სასარგებლო იყოს, რადგან ბევრს საუბრობს სინანულზე, რამეთუ ჭეშმარიტ ქრისტიანობაში სინანულით შეაბიჯებენ და თანდათან აღწევენ სულიერი ცხოვრების სიმაღლეებს.

-როგორც რუსული მართლმადიდებელი ეკლესიის მღვდელმსახურს, შეგიძლიათ, გვესაუბროთ დღევანდელი მართლმადიდებლების ქრისტიანული ცხოვრების მდგომარეობაზე?

-ჩემის აზრით, სასურველი იქნებოდა, ამჟამინდელი მართლმადიდებლობის სულიერი ცხოვრების მდგომარეობა ბევრად უკეთესი ყოფილიყო.

-რასთანაა ეს დაკავშირებული, უპირველეს ყოვლისა?

-პირველ რიგში იმასთან, რომ ის, რაც იგივე არნდტის აზროვნების გულისგული იყო — შინაგანი ცხოვრება ქრისტეში — ჩემის აზრით, ეს დღეს ჩვენი ზოგადსაეკლესიო სათემოს ყურადღების ცენტრში არ დგას.

-რატომ? დღეს ადამიანს არ ესმის, რისთვის მოვიდა ეკლესიაში? ქრისტეს ეძიებს თუ რაიმე სხვას?

-ეკლესიაში მოსვლა სხვადასხვაგვარი მოსაზრებითაა შესაძლებელი. მოდით, მხოლოდ ის ვარიანტი განვიხილოთ, როცა ადამიანი ტაძარში მართლაც ქრისტეს საძიებლად მოდის. ამ შემთხვევაში მას მრავალი სირთულე ელის. მან ქრისტემდე მრავალი ისტორიული, ტრადიციული, ფსევდო-ტრადიციული, კულტურული, სუბკულტურული, იდეოლოგიური თუ სხვა ამდაგვარის გადალახვით უნდა მიაღწიოს. ეს მამაცობასაც მოითხოვს და იმის ცოდნასაც, თუ რომელ გზას უნდა გაუყვე.

ძირითადად, ამას წინ ეღობება შესაბამისი ქადაგებისა და სამწყემსო დამოძღვრის არქონა, რადგან ტაძარში მოსული ადამიანი ამბიონიდან უამრავ რამეს ისმენს, მაგრამ კონკრეტულად როგორ უნდა იცხოვროს ქრისტესთან და ქრისტეში — ძალზე იშვიათად. იგივე ხდება პირად სამწყემსო დამოძღვრაშიც: ადამიანს უყვებიან იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა იმარხულოს, როგორ უნდა იკითხოს დილისა და საღამოს ლოცვები, რა ამოიკითხოს წმიდა ზიარების წინ და ა. შ., მაგრამ ქრისტეში შინაგანი ცხოვრების გამოცდილებაზე, ვშიშობ, იშვიათად თუ ეტყვიან რამეს. ის კი ეკლესიაში სწორედ ამისთვის მოვიდა…

-რა მოვუხერხოთ ესოდენ მრავალრიცხოვან წინაღობას? ვის დავეკითხოთ რჩევა?

-ამაზე მრავალი წელი ვსაუბრობდი და ვწერდი. ჩვენ არ გვაქვს საეკლესიო პედაგოგიკა, მრავალი წლის განმავლობაში ტაძარში მყოფ ადამიანებთან მოძღვრის მოქცევის მეთოდოლოგია. გვაქვს, შეიძლება ითქვას, გარეგნული გაეკლესიურების პედაგოგიკა, როცა ადამიანს ასწავლიან იმას, თუ როგორ უნდა მოიქცეს სწორად ტაძარში, როგორ ჩამოაყალიბოს სწორად თავისი საწესჩვეულებო ცხოვრება. რასაკვირველია, მას მნიშვნელოვან რჩევებს აძლევენ სინანულთან და ცხოვრების გამოსწორებასთან დაკავშირებით, მაგრამ ეს ახალდამწყებ ეტაპს ეხება.

არა მხოლოდ მე, არამედ ბევრი მღვდელი ხედავს, რომ ეკლესიაში 10-15 წლის განმავლობაში მყოფ ადამიანებს სურთ განვითარება (სახარების მიხედვით ხომ ეს გვევალება კიდეც), მაგრამ ასე ვერ ვითარდებიან, რადგან ვერავინ ეუბნება, კერძოდ, როგორ უნდა მოიქცენენ ასეთი ადამიანები. უფრო მეტი კანონი წაიკითხონ? უფრო მკაცრად იმარხულონ? უფრო ყურადღებით მოუსმინონ საღვთისმსახურო ტექსტებს? მეტი მეტანია აღასრულონ? ქორწინებაში ხორციელი ურთიერთობის გარეშე იცხოვრონ? შემონოზვნდნენ? საბოლოდ გამოდის, რომ გაეკლესიურება ყალიბდება არაუმეტეს ადამიანის გარკვეულ სუბკულტურაში ჩაყენებად, რაც გარკვეულ მომენტამდე ეხმარება მას ქრისტიანობის გარეგნულად შემეცნებაში, მაგრამ მომავალში, შესაძლოა, არაერთგზის იქცეს დაბრკოლებად შემდგომი ქრისტიანული განვითარებისთვის.

-რატომ ვითარდება მოვლენები ასე?

-მოდით, ვცადოთ იმის განხილვა, რა უდევს ამას საფუძვლად. ქრისტე მოციქულებს ეუბნება: „წარვედით და მოიმოწაფენით ყოველნი წარმართნი და ნათელ-სცემდით მათ სახელითა მამისაითა და ძისაითა და სულისა წმიდისაითა, და ასწავებდით მათ დამარხვად ყოველი, რაოდენი გამცენ თქუენ“ (მათე 28, 19-20). კერძოდ, რისი დაცვა მოგვთხოვა ქრისტემ? მაგალითად, მარხვის (მხედველობაში მაქვს დისციპლინარული მარხვები)? არა. მსახურებაზე სიარული დაგვავალა? არც ეს. ან იქნებ ამა თუ იმ რელიგიურ-ეთნიკურ სუბკულტურაში ჩაწერა და მასთან მორგება? არა, არც ეს. ნუთუ სანთლების დანთება და მოსახსენიებლების დაწერა დაგვავალა? ამის შესახებ სახარებაში სიტყვაც არაა ნათქვამი.

ამბობდნენ კი მოციქულები, რომ ღმერთთან ურთიერთობა, ქრისტეში ცხოვრება მიიღწევა მხოლოდ ადამიანის საკრალურ საეკლესიო-რიტუალურ სივრცეში გამოკეტვით, თანაც აუცილებლად ბიზანტიური წეს-ჩვეულებით? პასუხი ცხადია. და ასე შემდეგ.

მაშ რა დაგვავალა ქრისტემ? მან მცნებად დაგვიტოვა, თუ შეიძლება ასე ითქვას, „ყოველდღიური ქრისტიანობა.“

მივმართოთ მთაზე ქადაგებას ან მოციქულთა ეპისტოლეებს, სწორედ ისინი გვაწვდიან ქრისტიანული ცხოვრების წესებს — მაგალითად, რომაელთა მიმართ ეპისტოლეს მე-12 თავს — და მაშინვე დავინახავთ, რას გვავალებს უფალი თავადაც და თავისი მოციქულების მეშვეობითაც. ამ დავალებებსა თუ ბრძანებებს შორის ის, რასაც ახლა ჩვენ „ეკლესიურობას“ ვუწოდებთ, 0,1% -ს იკავებს. ქრისტემ დაგვავალა, მოვინათლოთ; მის მოსახსენიებლად ევქარისტია აღვასრულოთ; მოციქულებმა მცნებად დაგვიტოვეს ერთობლივი ლოცვა. ნათლისღების, ევქარისტიისა და ერთობლივი ლოცვის ირგვლივ შეიქმნა განსაზღვრული გარეგნული ეკლესიური ფენა, მაგრამ თავდაპირველ ეკლესიაში ის იყო ბურჯი და საშუალება ქრისტეში ცხოვრებისთვის, უპირველეს ყოვლისა, პიროვნებებისა, და მხოლოდ შემდეგ ასეთი პიროვნებებისგან შემდგარი სათემოსი.

შემდგომ კი, დროთა განმავლობაში, ასეთი რამ მოხდა: ქრისტიანთა შემეცნებაში, ქრისტეში, ღმერთთან ცხოვრებასა (ანუ, როგორც წმიდა თეოფანე დაყუდებული ბრძანებს, „ღმერთთან ურთიერთობას“) და გარეგნულ ეკლესიურ ღვთისმსახურებას შორის თანასწორობის ნიშანი დაისვა. რასაკვირველია, ცალკე სასაუბროა, თუ რატომ მოხდა ისე, რომ ზოგადრიტუალურმა რელიგიურობამ  სპეციფიური ქრისტიანული სულიერება ჩაანაცვლა; მაგრამ, ყოველ შემთხვევაში, დღეს ამან იქამდე მიგვიყვანა, რომ: აი, ადამიანმა შეიტყო ქრისტეს შესახებ, რომ მან დაარსა ეკლესია, რომელიც ჭეშმარიტების ბურჯი და მტკიცებულებაა. ადამიანი შედის ეკლესიაში და კითხულობს, როგორ მოიქცეს. მას კი პასუხობენ: „შემოუერთდი ჩვენს საწესჩვეულებო სისტემას და შემდეგ უკვე მარტივად იცხოვრე მასში, გამუდმებით აიმაღლე ამ წეს-ჩვეულებებში შეღწევის დონე და ის თავად მოგცემს ყველაფერს.“

მაგრამ ეს დიდად როდი ეთანხმება სახარებას. ქრისტიანს ხომ პირადი, გააზრებული, ყოველდღიური ქრისტიანული ცხოვრება მოეთხოვება, რომელიც  გარკვეულ საკრალურ სივრცეში გარკვეული საკრალური დროით მყოფობით არ იქნება შემოსაზღვრული. უეჭველია, მას ეხმარება ყველაფერი, რასაც ეკლესია მოიცავს, მაგრამ თავისთავად ეს ქრისტეში შინაგანი ცხოვრება  წეს-ჩვეულებაზე მეტია, საყრდენზე მნიშვნელოვანია, ყველა გარეგნულ საშუალებაზე უფრო მნიშვნელოვანი და სრულია და, გარკვეული აზრით, მათ გარეშეც კი შეუძლია არსებობა.

ახლა კი გადავხედოთ ჩვენს მრევლს საკვირაო მსახურების შემდეგ, როგორ ესმით მას ეს პირადი, გააზრებული, ყოველდღიური ქრისტიანული ცხოვრება. უკიდურესად საინტერესო იქნებოდა ასეთი გამოკითხვის ჩატარება. ვშიშობ, უმეტესობა, უბრალოდ, ვერ მიხვდებოდა, რას ეკითხებიან.

სწორედ ამას მოვიაზრებ ჩვენი საეკლესიო ცხოვრების მთავარ პრობლემად: სახეზეა სწორედ ის არარსებობა საეკლესიო პედაგოგიკისა, რომელიც ხელს შეუწყობდა ზრდასრული, უკვე არაახლადამწყები ქრისტიანის სულიერ ცხოვრებას. საუბარია სწორედ მეთოდოლოგიაზე, რამეთუ კერძო ადამიანს შეუძლია, მოძებნოს კერძო მოძღვარი, რომელთანაც, თუ გაუმართლებს, მისთვის საინტერესო საკითხების გადაწყვეტას შეძლებს. მაგრამ საზოგადო სამწყემსო მეთოდოლოგია არ გვაქვს. სამწუხაროდ, ვერაფერს ვეყრდნობით.

სწორედ ამასთან დაკავშირებით დავიწყე ადრეულ პროტესტანტთა თარგმნა. რეფორმაციისკენ ერთ-ერთი შეგულიანება ისიც იყო, რომ საეკლესიო სინამდვილე აღარ კვებავს ადამიანების შინაგან ქრისტიანულ ცხოვრებას. ამიტომ ადრეული პროტესტანტული მისტიკა ძალზე სასარგებლო რამაა, საიდანაც ბევრი რამის ამოღება შეიძლება. კერძოდ, პასუხის გაცემა კითხვაზე: როგორ მოიქცეს ადამიანი, რომელმაც გარეგნული ეკლესიურობიდან უკვე ყველაფერი მიიღო, ხოლო ქრისტეში შინაგანი ცხოვრება ჯერ კიდევ არ მოუპოვებია.

-თქვენ საუბრობთ სამწყემსო პედაგოგიკის არქონაზე, მეთოდოლოგიის არქონაზე. სწორედ ეს უშლის ხელს ქრისტიანთა განვითარებას და მათი ეკლესიიდან წასვლის საფუძველიც ესაა?

-როგორც ეკლესიაში მოსვლას, ისე იქიდან წასვლას, შესაძლოა, მრავალი მიზეზი და სხვადასხვა ხარისხი ჰქონდეს. მაგრამ ჩვენ  კონკრეტულად ქრისტეს მაძიებელ ადამიანებზე ვსაუბრობთ.  ასეთები, სინამდვილეში, ქრისტეს ეკლესიას არ ტოვებენ — სად უნდა წავიდნენ? ისინი უფრო გარეგნულ ეკლესიურობას განერიდებიან სწორედ იმის გამო, რომ რწმუნდებიან — მან თავისი მარაგი უკვე ამოწურა.

-ვინ უნდა ჩამოაყალიბოს ეს მეთოდოლოგია?

-ასეთი რამეები თავისთავად უნდა გამომუშავდეს. ეს ისევე ხდება, როგორც ხშირი ზიარების შემთხვევაში. ასობით წლების განმავლობაში მართლმადიდებელი ქრისტიანები იშვიათად ეზიარებოდნენ. მაგრამ შემდეგ ადამიანებმა გაიზარეს უფრო ხშირი ზიარების აუცილებლობა და — „თვითნებურად“ (თუმცა კი ეს წინააღმდეგობის გარეშე როდი მოხდა!) დღევანდელ ეკლესიურობაში ნორმად ხშირი ზიარება იქცა.

იგივე შეიძლება ითქვას ჩვენი საუბრის თემაზეც: ცხადია, რომ პროცესი უკვე დაიძრა, პრობლემის გააზრება დაიწყო.

-ამას როგორ გრძნობთ?

-აი, ყველაზე ცოცხალი მაგალითი — გახმაურებული „მორჩილის აღსარების“ გამოჩენა. ადამიანები თანდათან სწვდებიან გაეკლესიურების პრობლემას. ადრე რვა წლის წინ, როცა ამ თემაზე ვწერდი, მლანძღავდნენ.

-რაში ხედავთ აქედან გამოსავალს?

-ამ შემთხვევაში პირდაპირი რეცეპტების გაცემა რთულია. მაგრამ მე ყურადღებას მივაპყრობდი მოციქულთა პრონციპს, რომელიც ახლა, სავარაუდოდ, ჩვენს საეკლესიო ცხოვრებაში სავსებით გაუქმებულია.  მხედველობაში მაქვს ვარიატიულობა, რომელზეც ასე ნათლად საუბრობდა პავლე მოციქული რომაელთა მიმართ ეპისტოლეს  მე-14 თავში. ჩვენ ვეძიებთ პასუხს კითხვაზე, თუ რა განაგდებს ადამიანებს ეკლესიისგან ან რას მიჰყავს გაეკლესიურებისკენ. ვფიქრობ, მათ შორის, ამ პრინციპის დავიწყებასაც. საუკუნეების განმავლობაში ქრისტეს მსოფლიო ეკლესია გადაიქცეოდა გარკვეულ სუბკულტურად, ანუ შევიწროება, ადამიანისთვის ვარიატიულობისა და თავისუფლების მოკლება. ე. წ. ტრადიცია (ამ შემთხვევაში, ცუდი ტრადიცია), „ხუცესთა გარგამოცემა“ (მარკ. 7, 5) თანდათან ჩააბეტონეს, ახლა კი მას ისე ვეყრდნობით, როგორც „მამათა რწმენას“. მაგრამ თუ ახალ აღქმას გადავშლით, ვარიატულობის პრინციპი ეკლესიაში ლამის ძირითადი აღმოჩნდება.

რა მაქვს მხედველობაში? პავლე მოციქული ამ თავში მარხვის შესახებ წერს: თუ მარხვა გჭირდება — იმარხულე, თუ ამის აუცილებლობას ვერ ხედავ — მაშინ ნუ იმარხულებ. „მჭამელი იგი არა მჭამელსა მას ნუ შეურაცხ-ჰყოფნ; და არა-მჭამელი იგი მჭამელსა მას ნუ განიკითხავნ: ღმერთმან უკუე იგი შეიწყნარა“ (რომ. 14, 3). საეკლესიო ხელისუფლებამ კი თვალყური უნდა ადევნოს იმას, რომ მმარხველი და არამმარხველი ქრისტიანები ერთმანეთთან მშვიდობიანად და თანხმობით ცხოვრობდნენ, რათა აღსრულდეს ის ძველი შესანიშნავი და ღრმა საეკლესიო მაქსიმა, პრინციპი, რომლის შესახებაც ნეტარი ავგუსტინე საუბრობდა: „მთავარია ერთობა, მეორეხარისხოვანია თავისუფლება, ყველაფერში კი სიყვარული უნდა იყოს.“

აი, იდეოლოგია, რომელიც დღევანდელ მართლმადიდებელს ახასიათებს —  ყველა აუცილებლად „ერთნაირ მწკრივში უნდა იდგეს“, გამონაკლისის გარეშე ყველა ლოცულობდეს, მარხულობდეს, ამისგან მცირეოდენი გადახვევა კი ერესი და „მართლმადიდებლობის ღალატია“. ასეთების ადგილი ქრისტეს ეკლესიაში არავითარ შემთხვევაში არ არის.

ეკლესიის ისტორია ადასტურებს, რომ პირველი საუკუნეების ეკლესიაში ვარიატულობა არსებობდა. აუცილებელია, ამას დღესაც დავუბრუნდეთ. ეს ძალზე მნიშვნელოვანია, რადგან ადამიანები სხვადასხვაგვარნი არიან. ზოგიერთს, მართლაც, დიდ სიამოვნებას ანიჭებს ხანგრძლივი მსახურება, სხვები კი ამის გამო ეკლესიას ტოვებენ, ანუ განეკლესიურდებიან. მაგრამ იმის გამო, რომ ადამიანს,   მისი წყობის გამო, უბრალოდ, არ შეეფერება ჩვენი ერთადერთი ვარიანტი ჩაცემენტებული ბიზანტიური ღვთისმსახურებისა — გვიანდელი ანტიკურობის ეს მრავალსიტყვაობა, ის ამის გამო თავს ისე არ უნდა გრძნობდეს, თითქოს ეკლესია მისთვის „დასრულდა“, რომ ის მისთვის უცხოა. ეს ეკლესიისთვისაც ცუდი დამოწმებაა — ნიშნავს, რომ ის ადამიანებს ვეღარაფერს სთავაზობს, ლოცვითი ტექსტების ამოკითხვისა და ქადაგების ყველასთვის აუცილებელი ერთი ვარიანტის გარდა, ამა თუ იმ რიტუალური ქმედებების თანხლებით (ევქარისტიის საიდუმლოს არ ვგულისხმობ, ეს არ მქონია მხედველობაში!) მაგრამ ქრისტიანობა ხომ მართლაც ეს არ არის!

ჩემის აზრით, პრაქტიკულად, სწორედ აქედან უნდა დავიწყოთ. თუ ღვთისმსახურებაზე ვისაუბრებთ: დიდ ქალაქებში შესაძლებელია, ამის მოგვარება ვცადოთ. ერთი სამრევლო სლავურად ექვსსაათიან მსახურებას ატარებს, მეორე კი — რუსულად ერთსაათიანს, მესამე — ბერძნულად, მეოთხე დონიკონის წესით და ა. შ. ადამიანები იქ დადიან, სადაც მოსწონთ, საეკლესიო ხელისუფლება კი ყურადღებას აქცევს, რომ „ურთიერთას არ იკბინებოდნენ და შეიჭამებოდნენ“ (გალ. 5, 15).

იგივეა პირად სამწყემსო პრაქტიკაშიც (და ასე უკვე ხდება, თუკი მღვდელი ქრისტეს ნამდვილი მწყემსია და არა ფარისეველი): თუ ადამიანს მარხვა აღარ ძალუძს, ნუ იმარხულებს, ოღონდ ამით სხვებს ნუ აცდუნებს, მოციქულის სიტყვებთან სრულ შესატყვისობაში.

უნდა ითქვას, რომ რუსული ეკლესია აქეთ მიდიოდა. რუსეთის იმპერიაში ეკლესიის ცხოვრება უნიფიცირებული, მაგრამ, ამასთან ერთად, საკმაოდ თავისუფალი იყო. ზოგ სამრევლოში ერთი სახით მსახურობდნენ, მეორეში — მეორენაირად. მაგალითად, კარის ეკლესიებში ღამისთევის მსახურება ერთ საათზე მეტხანს არ უნდა გაგრძელებულიყო. მონასტრები სხვადასხვაგვარი იყო და ერთნაირი წესდება არ ჰქონდათ. მონასტრებში იყო ზოგადმაცხოვრებელთა და საერო ტაძრების წესდებები. მართლმადიდებლური სახელმწიფოს ზოგიერთ სტრუქტურაში (ჯარში, ფლოტში) დიდმარხვის გარდა (ისიც შესუსტებულად) მარხვები გაუქმებული იყო… და ა. შ. 1917-18 წლებში ადგილობრივი ეკლესია მზად იყო, ეს ყოველივე გაეაზრებინა და საეკლესიო პრაქტიკაში ბევრი რამ შეეცვალა. მაგრამ, სამწუხაროდ,  ვერ განხორციელდა.

საბჭოთა ეპოქაში ეკლესიას ერთი ამოცანა ჰქონდა — გადარჩენილიყო. ამ ჟამის დასრულების შემდეგ კი საპირისპირო რეაქცია დაიწყო — გარეგნული საეკლესიო ცხოვრების აქტიური აღდგენისა. მაგრამ ახლა ეს იმპულსი ამოიწურა და დღეს პირველ პლანზე გამოდის ის პრობლემები, რომლებსაც ჯერ კიდევ 1917-18 წლების ეკლესია თავიდან იცილებდა და რომლებიც საბჭოთა ხელისუფლების დროს დათრგუნული იყო, პირველ პოსტსაბჭოთა დროს კი ამის გამოსავლენი სივრცე არ გააჩნდათ.

დღეს, როცა ეკლესიები აღდგენილია, გარეგნული საეკლესიო ცხოვრება მოწყობილია, ადამიანები უბრუნდებიან იმის საფუძვლებსა და საძირკვლებს, თუ რა არის ეკლესია, რისთვის არის ის საჭირო და ა. შ. — პროცესი აბსოლუტურად ბუნებრივია და, ჩემის აზრით, სრულიად ოპტიმისტური.

-რა მდგომარეობაა თანამედროვე ოჯახებში? ხშირად მართლმადიდებელი მშობლების მიერ აღზრილი ბავშვები პირველები მიდიან ეკლესიიდან.

-რუსეთის იმპერიაში ცხოვრების ტრადიციული წყობა იყო. საბჭოთა ეპოქაში ის ათეისტურმა, უღმერთო წყობამ შეცვალა. ეკლესიური ოჯახები ამას შეეწინააღმდეგნენ. ახლა კი ჟამია ძიებისა, „მოსინჯვებისა“, იმპერიულ-საბჭოთა წყობიდან თავისუფალ სეკულარულ არსებობაზე გადასვლისა. ეს ობიექტური პროცესია, რაოდენ ძლიერიც არ უნდა ყოფილიყო „საპირისპირო რეაქცია.“

ჩვენი ეკლესიური თავისუფლების 25 წლის მანძილზე მოხერხდა შიდაოჯახური გაეკლესიურების გამოცდილების განხორციელება წარსულის მრუდთარგების მიხედვით. ცხადი გახდა, რომ ბევრი რამ აღდგენას არ ექვემდებარება, რომ საწესჩვეულებო სუბკულტურული გზა არსად მიგვიყვანს. ბავშვები რომ იზრდებიან, ამას უარყოფენ, განეკლესიურდებიან, ტაძარს ტოვებენ.

ამაში ტრაგედიას ვერ ვხედავ. პირიქით, ეს უნდა გავიაზროთ, როგორც ღვთის დავალება ჩვენზე. მაშასადამე, მომავალში ეკლესიური ადამიანები, ღვთისმოსავი დედები და მამები იფიქრებენ იმაზე, თუ როგორ უნდა მოიქცნენ ასეთ სიტუაციაში. ასეთ კითხვებზე პასუხები ეკლესიური გზით უნდა  მოვიძიოთ. ამ პროცესების თანამედროვეს უჭირს მათი „დაჭერა“; ამის შესახებ ზუსტად მომავალში ისტორიკოსები დაწერენ.

-ნუთუ არ დადგა  თანამედროვე გამოცდილების განზოგადების დრო?

-ჯერ არა; ჩვენ, შეიძლება ითქვას, ამ დროის შუაგულში ვცხოვრობთ. მხოლოდ მიმდინარე პროცესების დაფიქსირება შეგვიძლია. ბევრი უკმაყოფილოა თანამედროვე საეკლესიო ცხოვრებით ამა თუ იმ მიზეზის გამო, ჩემის აზრით კი, ჩვენი დრო შესანიშნავია, რამეთუ დღეს, თუ ადამიანს მართლა სურს ცხოვრება ქრისტესთან ერთად და ქრისტეში, შესაძლებლობა აქვს, გამოძებნოს ისეთი საზღვარი თუ ზომა  გარეგნული ეკლესიურობისა, რომელიც მისთვის სასარგებლო იქნებოდა და არ ჩაუნაცვლებდა შინაგან ცხოვრებას, რის გამოც, კონკრეტულად, ხდება ხოლმე განეკლესიურება.

-და რა უნდა ქნან განეკლესიურებულებმა? აქვთ კი ყველაფრის უკან დაბრუნების  შანსი? რამეთუ ამ გარეგნული განეკლესიურობით განხიბლულმა ადამიანმა  შესაძლოა გადაწყვიტოს, რომ შეუძლია იცხოვროს ქრისტეში, ოღონდ ეკლესიის მიღმა. არის კი სწორი ეს გზა?

-ჯერ ერთი, უკან ვერაფერს დააბრუნებ; მეორეც, ქრისტეში ცხოვრება მთლიანად ეკლესიის მიღმა შეუძლებელია.

აქ საერთოდ ჩვენ წინაშე დგას ის პრობლემა, რომ ქრისტე თითქოს „გამლღვალია“ ჩვენს ეკლესიურობაში. ადამიანი, რომელიც უარს იტყვის ეკლესიურ ცხოვრებაზე ამა თუ იმ გარემოებათა გამო, უმეტეს შემთხვევაში ქრისტესგანაც მიდის, რამეთუ თავიდანვე მთელი ჩვენი ქადაგება  ძალზე გაიგივებულია ეკლესიასა და ქრისტესთან; სინამდვილეში კი ეს ერთი და იგივე როდია.

-თუ შეიძლება განმარტეთ, რას გულისმობთ…

-იმას, რომ ეკლესია არ გახლავთ დამოუკიდებელი სულიერი ფასეულობა. ამას ახლა ქრისტეს მისტიურ სხეულზე როდი ვამბობ, არამედ ინსტიტუციურ, მიწიერ ეკლესიაზე, რომლის ამოცანაც, შუასაუკუნეობრივი ფორმულის სიტყვებით რომ გამოვხატოთ,  გახლავთ — „სახარების ჭეშმარიტად ქადაგება და საიდუმლოებათა სწორად სწავლება.“ ანუ ადამიანს მისცეს შესაძლებლობა, ჰქონდეს ურთიერთობა ღმერთთან, დაიცვას ის, გაამხნეოს, განავითაროს, — მაგრამ არა უმეტეს ამისა.

ეკლესია თვითნებური კი არ არის, არამედ „სიძის მეგობარია“, როგორც იოანე წინასწარმეტყველი ბრძანებდა, სასიძოს კი — ქრისტეს, „მისა ჯერ-არს აღორძინებად“ (იოანე 3, 30). ამიტომაც, თუ სამწყემსო პედაგოგიკის რაღაც საერთო მეთოდოლოგიაზე ვსაუბრობთ, აქ პირველ პუნქტად უნდა იდგეს ის, რომ ქრისტე და სული შუამავლების გარეშე ურთიერთობენ, და რომ ეკლესია, კიდევ ერთხელ ვიმეორებ, რაიმე თვითნებური კი არ არის, არამედ „სასიძოს მეგობარი“, საყრდენი და  ზღუდეა ქრისტეში ცხოვრებისთვის.

ყოველგვარი საეკლესიო პედაგოგიკის საწყისი საფუძველშივე უნდა იყოს აზრი: ეკლესია საშუალებაა.

ამასთან ერთად, კარგად უნდა გვესმოდეს ფასეულობათა ქრისტიანული იერარქია. დავუბრუნდეთ იმას, რაზეც უკვე ვისაუბრეთ: თუ ახალი აღთქმის ტექსტებს შევხედავთ, თუ რას ამბობს ის საიდუმლოებების, ნათლისღებისა და ზიარების შესახებ, ვნახავთ, რომ ეს სულ რამდენიმე ტექსტია. ყველაფერი დანარჩენი  სხვა რამეს — ქრისტეში ცხოვრებას ეძღვნება.

ასევე უნდა იყოს მომართული ეკლესიაც. მისი ამოცანაა, ასწავლოს ის, რაც ქრისტემ მცნებად დაგვიტოვა, და სწორედ ასეთი პროპორციით. თავად ეკლესიურობა, როგორც ის ჩვენ გვესმის — გარეგნულად საწესჩვეულებო — ნაკლები უნდა იყოს, ყოველ შემთხვევაში, საწყისი გაეკლესიურების ეტაპის შემდეგ.  ეს როგორ უნდა გავაკეთოთ? არ ვიცი, ეს ეკლესიის კრებულმა უნდა განიხილოს.

-სხვადასხვა პირობებში არიან ადამიანები, რომლებიც სამრევლოში მოდიან უკვე შემდგარ სათემოში, და ისინი, ვინც ისეთ ადგილას მიდიან, სადაც ასეთი სათემო არ არის?

-ჩემი წარმოდგენით, ეს მეორე რიგის პრობლემაა. რასაკვირველია, კარგია, თუ ადამიანმა იპოვა სამრევლო კეთილი სათემოთი, მაგრამ მაინც, ჩემის აზრით, ყველაფერი იწყება ადამიანის პირადი ურთიერთობით ღმერთთან. ძალზე ხშირად შესაძლებელია, სათემომ ეს ურთიერთობა ჩაანაცვლოს. შესაძლოა, სათემო მხოლოდ პიროვნებების საფუძველზე აიგოს, რომლებსაც უკვე ესმით და გამოცდილებით იციან, რა არის ღმერთთან ურთიერთობა, ანუ სწორი პირადი ურთიერთობა ქრისტესთან. ასეთი პიროვნებებისგან მხოლოდ მეორე რიგში ეწყობა სათემო და არა პირიქით. სათემო, როგორც ასეთი, ადამიანს ღმერთთან ურთიერთობას არ აძლევს.

საბჭოთა გამოცდილების შემდეგ ჩვენთან, სათემოში ათასი გაუგებრობა შეიძლება იგულისხმონ. მაგალითად, ატომიზირებული ადამიანების კოლექტივი, რომლებსაც ესა თუ ის იდეოლოგია აერთიანებთ. საეკლესიო საფუძველზე გადატანილ (ისევე, როგორც ბევრი რამე საბჭოური ჩვენთან გადატანილია საეკლესიო ფესვებზე) საბჭოთა კოლექტივიზმის ასეთ ტრადიციას მხოლოდ ზიანის მოტანა შეუძლია.

-მამა პეტრე, როდის დგება ეს ურთიერთობა ღმერთთან?  ჩვეულებრივ, რით იწყება ის?

-ეს ძალზე ინდივიდუალური საკითხია. გამოცდილება გვასწავლის, რომ ის უცილობლად ეძლევა ყველას, ვინც გააზრებულად მიმართავს ღმერთს. უფალთან ურთიერთობის დასაწყისს იღებს ყველა ადამიანი ნათლისღებით ან სინანულით — ეს უდავოა. სხვა საქმეა, თუ რა ემართება შემდეგ ამ დასაწყისს. შესაძლოა, ის დაიხშოს, სუბკულტურის აგებაზე დაიხარჯოს ან თავად სუბკულტურით ჩანაცვლდეს და ა. შ.

გავიხსენოთ იგავი მთესველზე — იქ ყველა ვარიანტია განხილული. ეკლესიისა და მისი მწყემსების ამოცანაც (და მთავარი ამოცანა!) სწორედ გახლავთ, ყურადღება მიაქციონ ამას, გაანაყოფიერონ და განავითარონ დაწყებული უერთიერთობა ღმერთთან.

-დავუბრუნდეთ არნდტის წიგნის — „ჭეშმარიტი ქრისტიანობის შესახებ“ — თარგმანს, რომელიც დამოწმებაა თითოეულის ქრისტიანის უმაღლესი იდეალისა, ღმერთთან ურთიერთობისა და ქრისტეში ცხოვრების შესახებ. არის კი მზად ეკლესია, დღეს წარმოადგინოს განსაზღვრული ინსტრუმენტები ამ მიზნის მისაღწევად?

-ვფიქრობ, ახლა აქ საეკლესიო ერთობას ვერ ვპოვებთ. რამეთუ თუკი ამ საკითხს დავაყენებთ ზოგადსაეკლესიო აუდიტორიის წინაშე: „ჩვენი მიზანი ქრისტეში ცხოვრებაა?“ — უმრავლესობა ამას დაეთანხმება (ვიმედოვნებ!). შემდეგი საკითხი იქნება — როგორია გზები? და გზები სხვადასხვაგვარი იქნება.

-ისინი უნდა იყოს კიდეც სხვადასხვაგვარი…

-სწორედ აქეთ მიმყავს საუბარი. ამიტომაც ვამბობ, რომ შესაძლოა, ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი საგანი, რომელზეც ამასთან დაკავშირებით დაფიქრება ღირს, არის დაბრუნება, რასაც საგანთა მსვლელობა მოითხოვს, იმ მრავალწყობისგან, რომელზეც პავლე მოციქული საუბრობდა. რომ ადამიანებს მცირეოდენი თავისუფლება უნდა მიეცეთ.

ახლა ჩვენ ერთი სამონასტრო წესდება გვაქვს, რევოლუციამდე კი რამდენიმე გვქონდა. კათოლიკური ქვეყნების გამოცდილებას თუ გავითვალისწინებთ, იქ არა მხოლოდ მრავალი ორდენია თავიანთი წესდებებით, არამედ, მაგალითად, არსებობს ერისკაცთა სათემოებიც, რომლებიც მონოზვნურად ცხოვრობენ; ანუ საეკლესიო გამოცდილების მრავალფეროვნება არსებობს.

თუ ახლა რაიმე კონკრეტულ ნაბიჯებზე ვიფიქრებდით, ჩემის აზრით, სწორედ აქედან უნდა დაგვეწყო, შემდეგ კი გამოჩნდება, როგორ მოაწყობს და საით წაიყვანს უფალი თავის ეკლესიას. გვწამს, რომ სულიწმიდა არ მიატოვებს მას, მაგრამ, ამასთან ერთად, ზოგჯერ თავადაც მეტისმეტად ვეწინააღმდეგებით ხოლმე მას (სულიწმიდას)…

რასაკვირველია, თუ მართლა რაიმეს შეცვლას მოვისურვებთ ჩვენს საეკლესიო-სათემო ცხოვრებაში, აუცილებლად უნდა განვსაზღვროთ, თუ რა არის მთავარი და რა — მეორეხარისხოვანი, ისე, რომ ნათლად მოხდეს პროარტიკულირება, რომ არ შეიძლება, მთავარი იყოს, ვთქვათ, თაყვანი ვცეთ თუ არა ივანე მრისხანეს ან რაღაც ამგვარი.

ამიტომ დავუბრუნდეთ იმას, თუ რა ჩაიწერება ჩვენს სამწყემსო მეთოდიკებში: პირველი პუნქტი უკვე განვსაზღვრეთ — ეკლესია სასიძოს (ქრისტეს) მეგობარია. იმაში კი, რომ ეკლესიური აზრი, საეკლესიო ინტუიცია ცოცხალია, არაერთგზის შემიძლია დავრწმუნდე, რაც ძალზე მახარებს.

-მაშასადამე, პერსპექტივა არსებობს?

-ცხოვრებას ვერ შეაჩერებ, ქრისტეს ეკლესია დედამიწაზე სამყაროს აღსასრულამდე იარსებებს და ბჭენი ჯოჯოხეთისანი ვერ მოერევიან მას (მათე 16, 18). საეკლესიო ცხოვრების ფორმები კი დროის პირობების გავლენით აუცილებლად ცვალებადი იქნება — ჯერ შინაგანად, შემდეგ კი ადმინისტრაციულად. ამ აზრით ოპტიმისტი ვარ და მჯერა, რომ წინ ბევრი საინტერესო რამ გველის.

ავტორი: იღუმენი პეტრე (მეშჩერინოვი)