საქართველოში დაწყებული სულიერი გამოცოცხლება ჯერ კიდევ 70-იან 80-იან წლებში და განსაკუთრებით დამოუკიდებლობის აღდგენის პერიოდში, იმედს აჩენდა, რომ შრომითა და რუდუნებით მოხერხდებოდა ადამიანთა სულებში და მთლიანად ქვეყანაში აღდგენილიყო ის, რაც ათწლეულების მანძილზე გეგმაზომიერად ნადგურდებოდა. ნადგურდებოდა ქართული კულტურა ამ სიტყვის ყველაზე ფართო გაგებით, დაწყებული ყოფითი კულტურიდან და აღზრდიდან, რასაც ქართულად „ზრდილობა“ ჰქვია, დამთავრებული საეკლესიო ხელოვნებით, დაწყებული სტუმარ-მასპინძლობის კოდექსით და დამთავრებული სახელმწიფოს მართვის კულტურით. ამ კულტურის საფუძველი ქრისტიანობა იყო. ბევრი ალბათ შემისწორებს და მეტყვის: ქრისტიანობა კი არა, „მართლმადიდებლობაო“. დიახ, მართლმადიდებლობა, მართლმადიდებელი ქრისტიანობა, — მართლმადიდებლობა ქრისტიანობას აღნიშნავს და სხვას არაფერს.

მაგრამ დღეისათვის, სამწუხაროდ, ამ იმედის მომავალი ნაკლებად ნათელია. მართალია, ის კედელი, რომელიც სახელმწიფო იდეოლოგიამ ჩვენს საზოგადოებასა და ისტორიული საქართველოს სულიერ კულტურას გვაშორებდა, დანგრეულია, მაგრამ ვერ ვიტყვი, რომ წარსულიდან საუკეთესოს ვითვისებთ. ვერ ვიტყვით, რომ ის „მართლმადიდებლობა“, რომელიც ინერგება დღეს მართლაც მართლმადიდებლობაა; ის კულტურა, რომელიც ინერგება ჩვენი ტრადიციული კულტურაა, ის საქართველო, რომლის აღდგენისკენ მართლმადიდებლობის და ტრადიციის დამცველები მოგვიწოდებენ, მართლაც ისტორიული საქართველოა და არა მოგონილი.

I

ცხადია, რომ ერთ-ერთი უპირველესი ამოცანა, რომელიც მართლმადიდებელ ეკლესიას უნდა ეტვირთა, სარწმუნოების ქადაგება, მისიონერული საქმიანობა უნდა ყოფილიყო, რომ ადამიანები ეკლესიაში მოვიდნენ, წინაპართა რწმენას დაუბრუნდნენ და იმავე საფუძველზე აშენონ, რაზეც ჩვენი წინაპრები. ქადაგებას და მიონერულ საქმიანობას ეწევა ეკლესია, მაგრამ რას და როგორ ქადაგებს? რამდენად მტკიცეა ის ბალავერი, რომელსაც რიცხობრივად გაზრდილი ეკლესია უნდა დაეფუძნოს?

ერთმა ჩემმა უცხოელმა მეგობარმა, რომელიც კარგად იცნობს მართლმადიდებელ ეკლესიას, მკითხა: „თქვენ, მართლმადიდებლები, რატომ არ ქადაგებთ სახარებას? არ აფასებთ იმ ჭეშმარიტებას, რაც გაბარიათ? თუ, მიგაჩნიათ რომ სახარება სხვა ადამიანებს არ სჭირდებათ?“ ეს კითხვა ახალი არ არის, ამას უკვე რამდენიმე საუკუნეა გვეკითხებიან ჩვენი მეგობრები დასავლეთიდან და პასუხის გაცემაც არ არის ადვილი.

ამაში კიდევ ერთხელ დავრწმუნდი, როდესაც რამდენიმე თვის წინ საქართველოში ჩამოვედი მრავალ ქადაგებას დავესწარი, მაგრამ არცერთი არ იყო ქადაგება სახარებისა. ქადაგება დაახლოებით ამგვარია: „დღეს ჩვენი ეკლესია დღესასწაულობს ამ ხატის, ან ამ წმინდანის დღეს, რომელიც წმინდანად შეირაცხა, იმიტომ, რომ ერთგული იყო წმინდა მართლმადიდებელი ეკლესიისა ან მოწამეობრივად აღასრულა სიცოცხლე, ვინაიდან არ უარყო თავისი სარწმუნოება… და მისთ.“ ზოგიერთ ტაძარში კი ესეც არ ითქმოდა. ჩვენი მღვდლები და ეპისკოპოსები ან საერთოდ არ ქადაგებენ, ან გვამცნობენ რა დღესასწაული იდღესასწაულება დღეს და მომავალ კვირაში ან, ზნეობრივი მოწოდებებით შემოიფარგლებიან. უკეთეს შემთხვევაში, მქადაგებლები მართლმადიდებელი ტრადიციის გაუვალ ტყეში დადიან და სახარებამდე ვერ აღწევენ. იმდენს ლაპარაკობენ წმინდანებზე, რომლებსაც ირმები კვებავდნენ და ლომები საფლავებს უთხრიდნენ, ხატებზე, რომლებიც სასწაულებს ახდენდნენ, რომ მსმენელი უმთავრესს ვერ გაიგებს, — იმას, რომ წმინდანი იმიტომ არის წმინდანი, რომ მასმკვდრეთით აღმდგარი მაცხოვარი სწამდა და მისი სახარების მიხედვით ცხოვრობდა. ან კი როგორ უნდა გაიგოს, როცა სახარება არ იცის?

ერთმა ქალმა, რომელიც მართლმადიდებელი იყო და ბაბტისტურ ეკლესიაში გადავიდა, მითხრა, რომ ის რამდენიმე წელია დადიოდა მართლმადიდებელ ეკლესიაში და მხოლოდ ბაბტისტებისგან გაიგო, რომ ქრისტე ადამიანთა გადასარჩენად მოკვდა ჯვარზე, და რომ მან სიკვდილი, მათ შორის მისი სიკვდილი, დაამარცხა. მართალი გითხრათ, სულ არ გამკვირვებია, მხოლოდ გული დამწყდა.

ეს მართლმადიდებლობის ცდუნებაა და ამ ცდუნებას საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია სამწუხაროდ, ვერ ასცდა. რასაკვირველია, წმინდანთა ცხოვრება და წმინდა მამათა მემკვიდრეობა აუცილებელია, მაგრამ სწორედ იმისთვის, რომ ისინი სახარებას გვიხსნიან და მასთან გვაახლოებენ, და არა იმისთვის, რომ სახარება დაგვიფარონ.

წმინდა მამათა ნაწერებსაც ბევრს ვერ ნახავთ საეკლესიო მაღაზიებში. თავისუფლების 15 წელიწის მანძილზე, როდესაც ეკლესიას არავინ უშლიდა წიგნის გამოცემას, საოცრად მცირე რაოდენობით ითარგმნა და გამოიცა სერიოზული წიგნების. წიგნის ბაზრობაზე ივნისში საპატრიარქოს სტენდი თითქმის ცარიელი იყო. სამაგიეროდ, ეკლესიები სავსეა მდარე ხარისხის რუსული და რუსულიდან თარგმნილი ლიტერატურით: ძირითადად, ასეთი სათაურებით: „ანტექრისტეს ნიშნები“, „ეკუმენიზმი ანტექრისტეს რელიგია“, ასევე ჟურნალ-გაზეთები მსგავსი შინაარსით.

II

აქ ჩვენ ახალ თემას მივადექით. რა იქადაგება სახარების ნაცვლად? რითი არის დაკავებული მართლმდიდებლების ყურადღება? მართლმადიდებლობის დაცვით, რომელსაც თურმე ყველა მხრიდან მტერი უტევს. საყოველთაოდ გავრცელდა ერთგვარი „მემარჯვენეობა“, სიმკაცრე რწმენის და საეკლესიო კანონიკის საკითხებში, თუმცა ძალიან ხშირად თვით მკაცრ დამცველებს ამ საკიხების საკმაოდ ზერელე ცოდნა აქვთ.

თუ ასი წლის წინ მემარცხენე-სოციალისტობა და პროგრესისტობა იყო მოდაში, იმდენად, რომ თვით ილია ჭავჭავაძის აზრები და პროგრამა სრულიად მიუღებელი აღმოჩნდა უმრავლესობისთვის, — დღეს საპირისპირო მდგომარეობა გვაქვს. ეკლესიაში უკიდურესი მემარჯვენეობა არის გამეფებული. ნომინალურ მართლმადიდებლად ითვლება ის, ვინც მიიჩნევს რომ ეკუმენიზმი ანტექრისტეს რელიგიაა, რომელიც მასონური ცენტრიდან იმართება და მისი მთავარი ამოცანა მართლმადიდებლობის განადგურება და ანტექრისტესთვის გზის გამზადებაა. თუ ვინმე იტყვის, რომ არ ემხრობა ეკუმენურ მოძრაობას, მაგრამ ეჭვს გამოთქვამს მისი სატანისტური და ანტიქრისტიანული ბუნების შესახებ, იმას უმალ მონათლავენ ლიბერალად და არასანდო ადამიანად. ხოლო თუ ვინმემ თქვა, რომ იქნებ ღირს აღვადგინოთ დიალოგი ეკუმენურ ორგანიზაციებთან, სადაც ყველა მართლმადიდებელი ეკლესია მონაწილეობს საქართველოს (და ბულგარეთის) გარდა, ასეთს უმალ შერაცხავენ ეკუმენისტ მწვალებლად, ფარულ ჟიდომასონად და მართლმადიდებლობის გამყიდველად.

ერთ-ერთ შეხვედრაზე ერთმა ჟურნალისტმა მკითხა: „ეს მღვდელი მართლმადიდებელია თუ ეკუმენისტი?“. მართალი გითხრათ, არ მესმის, რას ნიშნავს „ეკუმენისტი“, მაგრამ თუ ამაში იგულისხმება ადამიანი, ვინც მონაწილეობას იღებს ეკუმენურ მოძრაობაში ან სიმპათიით არის ამ მოძრაობისადმი განწყობილი, ამგვარ ადამიანთა შორის უამრავი მართლმადიდებელია, უდიდეს ღვთისმეტყველთა და პატრიარქთა ჩათვლით, მათ შორის კონსტანტინოპოლის, ანტიოქიის და ალექსანდრიის პატრიარქები, და საქართველოს პატრიარქი 1997 წლის მაისამდე. მაგრამ წამყვანი ტელეარხის ჟურნალისტმა „იცის“, რომ თურმე ადამიანი თუ „ეკუმენისტია“ ის მართლმადიდებელი ვერ იქნება. საიდან ასეთი „ცოდნა“? რასაკვირველია, ჩვენი ეკლესიიდან, სადაც უკვე საბოლოოდ დამკვიდრდა უკიდურესი „მემარჯვენეობა“.

ეს სწორება „მარჯვნისაკენ“ დიდად განსაზღვრავს დღევანდელ საეკლესიო ცხოვრებას.

საეკლესიო ცხოვრება განხვავდება საეროსაგან, მაგრამ ეს განსხვავება სრულიადაც არ გულისხმობს იმას, რომ ელემენტარული ზრდილობა და ზნეობა ეკლესიის კედლებს გარეთ უნდა დავტოვოთ. უკვე სვეტიცხოვლიდანაც აძევებენ არამართლმადიდებელ სტუმრებს. მღვდელი, რომელმაც ბეტონი დაასხა საფლავებს სოფელ ივლიტას ეკლესიაში იმისათვის, რომ კათოლიკური კვალი წაეშალა, ჟურნალისტის კითხვაზე ამას არ უარყოფს, და ამბობს „რა მოხდა მერე?“.

ამ ყველაფრის ნათელი ნიმუში იყო ის ვნებათაღელვა, რომელიც 2000 წელს, რომის პაპის საქართველოში სტუმრობას მოჰყვა. რამდენიმე მღვდელი თავის მრევლთან ერთად გულმხურვალედ ლოცულობდა, რომ ღმერთს ჩვენთვის მოწყალებით გადმოეხედა და რომის პაპის სტუმრობა აეცილებინა. ის, რომ ეს ვიზიტი ღმერთისათვის სათნო არ იყო, „მლოცველებში“ ეჭვს არ იწვევდა. ლოცვამ არ გაჭრა და ვიზიტი შედგა. რომის პაპი საქართველოს კათალიკოსპატრიარქთან ერთად სვეტიცხოველში მივიდა. გარშემო შეკრებილი რამდენიმე ათეული ადამიანი მათ გვერდზე ისე დაჰყვებოდა, როგორც ალბათ ფარისევლები იესო ნაზარეველს, როდესაც მისი გამოჭერა უნდოდათ რაიმე არაღვთისნიერ საქციელში. ისინი პირში უყურებდნენ პატრიარქს და უსმენდნენ თითოეულ მის სიტყვას: „შეეშლება თუ არა პატრიარქს? წარმოთქვამს ის ლოცვას პაპთან ერთად თუ არა?“

ეკლესიის სხვა ცდუნება ეროვნული მოტივის უსაზღვროდ წინწამოწევას. რასაკვირველია, უნდა გვახსოვდეს, რომ ჩვენი კულტურა და ტრადიცია მართლმადიდებლი საეკლესიო ტრადიციით არის აღბეჭდილი. მართალია, აუცილებელია ეკლესიაში ეკლესიაში აღსდგეს ის ტრადიციები, რომლებიც სწორედ საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიას ახასიათებდა და რაც ავტოკეფალობის დაკარგვის შემდეგ იდევნებოდა. მაგრამ ყველაფერში ზომაა საჭირო. ქადაგებებში, წერილებში და სხვადასხვა პუბლიკაციებში, როდესაც ლაპარაკია ერის სულიერ გამოღვიძებაზე, ყოველთვის ხაზი ესმება დაბრუნებას! ჩვენ ვუბრუნდებით ტრადიციებს, წინაპართა სარწმუნოებას. ასე ალბათ შეიძლება ჩამოსულ ტურისტს ელაპარაკო. თვით ადამიანისთვის, ვინც სიცოცხლეში მართლაც გამოსცადა სარწმუნოებაზე მოქცევა და ეკლესიაში შესვლის საოცრება, ამას არ აღწერს დაბრუნების კატეგორიებში, არამედ, როგორც გამოუთქმელ სიახლეს, რომელსაც ის ეზიარა. ცხადია, ამ ადამიანთათვის გაუგებარია ტრადიციის დაბრუნების გაუთავებელი ხსენება. გარდა ამისა, რეალურად ეკლესიის გარეთ მყოფთათვის (მათი რაოდენობა 95%-ზე მეტია, და მათკენ უნდა იყოს მიმართული ქადაგება) შესაძლოა სულაც არ იწვევს ენთუზიაზმს გაუთავებელი მოწოდებები — „დავუბრუნდეთ წარსულს“. ქრისტემ თავის თავს ჭეშმარიტება უწოდა და არა ტრადიცია, — აფრთხილებდა ტერტულიანე ქრისტიანებს ჯერ კიდევ III საუკუნეში.

გარდა ამისა, მართლმადიდებლობა ჩვენში გაგებულია, როგორც ქართველთა სარწმუნოება, ხოლო საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია როგორც ქართველთა ეკლესია. რამდენჯერ თქმულა და დაწერილა ამ ბოლო წლებში, რომ კავკასიაში „ქართველი“ „მართლმადიდებელს“ ნიშნავდაო. რომ მართლმადიდებლობა ქართველთა ეროვნული საგანძურია და ეროვნულობის განუყოფელი ნიშანი. ამ გაუთავებელი ხაზგასმით, ქართველ კათოლიკეებს და მუსულმანებს ვეუბნებით: „თუ ქართველი ხარ, მართლმადიდებელი უნდა იყო“. რას ვეუბნებით საქართველოში მცხოვრებ არაქართველ მართლმადიდებლებს? მაგალითად, რუსებს, ოსებს, ბერძნებს, აფხაზებს, მათი რიცხვი 200 000-ს აღემატება? — იმას, რომ ისინი ან ქართველები უნდა გახდნენ, ან სარწმუნოება შეიცვალონ. საქართველოში ხომ არაფერი კეთდება იმისთვის, რომ ამ ერის წარმომადგენლებმა საკუთარ ენაზე ილოცონ. დღეს უკვე ჩვენი ხელისუფლებაც ხვდება, რომ არა მარტო პარლამენტში, არამედ მთავრობაშიც უნდა იყვნენ ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლები. ეს აუცილებელია თუნდაც იმისთვის რომ უმცირესობათა მხრიდან გაიზარდოს ნდობა სახელმწიფოს მიმართ, რომ მათ საქართველოს სრულყოფილ მოქალაქეებად იგრძნონ თავი. ამის საპირისპიროდ, საქართველოს ეკლესიის წმინდა სინოდი წმინდად ქართულია, 30-მდე ეპისკოპოსიდან არცერთი არ არის არაქართული წარმომავლობის მართლმადიდებელი მრევლის წარმომადგენელი.

რა გამოდის? ქართველი და ბერძენი მართლმადიდებელი უნდა იყოს, ფრანგი და იტალიელი კათოლიკე, აზერბაიჯანელი მუსულმანი, იაპონელი სინტოისტი, ებრაელი იუდეველი და ა.შ. ეს წმინდა წყლის წარმართული ხედვაა, როდესაც ყოველ ერს საკუთარი „ღმერთები ჰყავს“. ამის საპირისპიროდ, ქრისტიანობამ (და მართლმადიდებლობა ქრისტიანობაა) არ იცის ეროვნული და კულტურული საზღვრები. მეტიც, საქართველო ისტორიის საფუძველთა საფუძველი სწორედ ქართლის ქრისტიანობაზე მოქცევაა, ანუ საკუთარ ტრადიციაზე, საკუთარ ღმერთებზე (არმაზზე, გაცზე, გაიმზე) უარის თქმა, და ჭეშმარიტების ყველაფერზე მაღლა დაყენებაა. ქართველებმა ქრისტე უფრო მაღლა დააყენეს, ვიდრე სამშობლო, სამშობლო — როგორც მაშინ ის ესმოდათ. დღეს კი კონსტიტუციაში ჩვენ ვკითხულობთ: „სახელმწიფო აღიარებს საქართველოს სამოციქულო მართლმადიდებელი ეკლესიის განსაკუთრებულ როლს საქართველოს ისტორიაში“. სრულიად ცხადია, რომ ვინც ეს წინადადება ჩამოაყალიბა, ან ის მოიწონა, საკმაოდ ბუნდოვანი წარმოდგენა აქვს ეკლესიაზე. მათი აზრით, ცალკეა ეკლესია და ცალკე საქართველო, — და ერთი განსაკუთრებულ როლს თამაშობდა მეორეს ისტორიაში?!

რასაკვირველია, ეკლესია და სამშობლო ერთმანეთს არ უნდა დავუპირისპიროთ, მაგრამ მაინც ეკლესიის ქადაგებაში უნდა იგრძნობოდეს, რომ არის იმაზე მეტი ფასეულობა, ვიდრე საქართველო, მისი ტრადიციითა და კულტურით. ამის საპირისპიროდ ისეთი შთაბეჭდილებაა, თითქოს მართლმადიდებლობა მხოლოდ იმიტომ ფასობს, რომ საქართველოს გაერთიანებას და გადარჩენას ემსახურა. „სამშობლო ჩვენი მთავარი საუნჯეა“, — გვესმის ჩვენ ეკლესიის ამბიონიდან. არადა, სიტყვა საუნჯეზე ქრისტიანს უპირველეს ყოვლისა იესოს სიტყვები ახსენდება: „ნუ შეკრებთ თქვენთვის საუნჯეს მიწაზე,… არამედ შეკრიბეთ თქვენი საუნჯე ზეცაში…, რადგან სადაც იქნება თქვენი საუნჯე, იქ იქნება თქვენი გული.“(მ. 6.21:22).

ეს წერილი გულისტკივილმა დამაწერინა. სათქმელი ბევრია, და ამავე დროს, ძნელი. მთავარი არ არის რაციონალური არგუმენტების მოყვანა და მაგალითებით მათი განმტკიცება. მთავარი მაინც ჩვენი შინაგანი გრძნობაა, „გული“, რაც წმინდა წერილში არაერთგზის გვხვდება. და სწორედ გული მუბნება, რომ რაც არ უნდა ბევრი და დიდი ტაძრები აშენდეს, მაინც სულ უფრო იშვიათად ვხვდები ჩვენ ეკლესიაში იმ სულს, რომელიც არაფერში შეგეშლება — სინანულით, ნუგეშით, სიყვარულით და არაამქვეყნიური სიხარულით რომ აგავსებს.