არაერთგზის გვითქვამს, რომ წმინდა წერილის განმარტება უნდა მოხდეს იმგვარად, როგორც ამას ეკლესიის მამები აკეთებდნენ, ე.ი. წმინდა გადმოცემის შესაბამისად. წმინდა გადმოცემა არის უპირველეს ყოვლისა გამოცდილება, გარდასულ საუკუნეთა უდიდესი ქრისტიანების მიერ წმინდა წერილის წაკითხვის გამოცდილება, მათი გამოცდილება წმინდა წერილის მიხედვით ცხოვრებისა. ის ფასდაუდებელი და შეუცვლელია, მისთვის გვერდის ავლა კი-შეუძლებელია. შეცვლით მხოლოდ ერთი ავტორიტეტის მეორეთი შეცვლაა „შესაძლებელი“, მაგალითად, იოანე ოქროპირისა ჟან კალვინით, როგორც ეს პროტესტანტმა რეფორმატორებმა მოიმოქმედეს.

არცთუ იშვიათად, მართლმორწმუნე ადამიანები იმგვარად მსჯელობენ, თითქოს ეკლესიის მამების წიგნები აბსოლუტურად ერთნაირ (იდენტურ) პასუხებს შეიცავდნენ მორწმუნეთათვის მეტნაკლებად მნიშვნელოვან და საჭირბოროტო საკითხებზე. „წმინდა მამები გვასწავლიან…“- როცა ადამიანი ამგვარი ზოგადი ფრაზებით იწყებს საუბარს, მის სიტყვებს უკვე ერთგვარი უნდობლობითა და ეჭვის თვალით ვუყურებთ.ასეთ დროს უნდა დაზუსტდეს, სახელდობრ რომელი წმინდა მამა გვასწავლის ამას, სწორად გავიგეთ თუ არა რისი თქმა სურდა მას ამით, და ხომ არ არსებობს ამ საკითხთან დაკავშირებით სხვა წმინდანების განსხვავებული განმარტება. ამის გარეშე, როგორც წესი, მსგავსი საუბარი იგივეა რაც: „აი, ამას წინათ მამაომ მითხრა, რომ…“, ან „ ერთ ბროშურაში წავიკითხე, რომ…“

ამგვარ მიდგომასთან დაკავშირებით გვაფრთხილებს იღუმენი პეტრე (მეშჩერინოვი): „მცდარია წმინდა გადმოცემის იმდაგვარი გაგება, თითქოს იგი რეგლამენტირებას უწევდეს ყოველგვარ წვრილმანს და ამრიგად მიღებული თავისუფლების სანაცვლოდ ხსნის გარანტიას გვაძლევდეს. ეკლესიის გადმოცემის ასეთი აღქმა არის ერთობ სახიფათო და გავრცელებული ცდუნება“. რაც შეეხება მნიშვნელოვან საკითხებს, როგორიცაა მაგალითად, ბიბლიური ტექსტის რომელიმე რთული ადგილის განმარტება, აქ კი სავარაუდოდ, წმინდა მამები ერთსა და იმავეს უნდა ამბობდნენ? ხშირად მართლმადიდებელთ ასეც ჰგონიათ და იქვე დაამატებენ ხოლმე: და ჩვენც, თანახმად მე-6 მსოფლიო საეკლესიო კრების მე-19 კანონისა, სრულად უნდა მივსდიოთ მათ განმარტებებს (სტატიის ავტორს მხედველობაში აქვს კონსტანტინეპოლის კრების (691-692) მიერ მიღებული 102 კანონი, რომელთაც მსოფლიო საეკლესიო კრების კანონების ტოლსწორი ავტორიტეტი აქვთ მინიჭებული. ამ კრებას ასევე ტრულის, მეხუთე და მეხუთე-მეექვსე კრების სახელითაც მოიხსენიებენ)*. მაგრამ ვიდრე ამგვარი მსჯელობის სასარგებლოდ, ან მის საწინააღმდეგოდ ვიტყოდეთ რამეს, უპრიანი იქნებოდა თავად კანონს გავცნობოდით: „ ეკლესიის წინამძღვრებმა ყოველდღე, უფრო კი კვირა დღეებში, დამოძღვრონ მთელი საეკლესიო დასი და მრევლი ღვთისმოსავი სიტყვებით, ამოკრიბონ საღვთო წერილიდან ჭეშმარიტების შესაგონებელი და შესამეცნებელი ადგილები, და ამასთან, არ გადავიდნენ ღმერთშემოსილი მამების გადმოცემებსა და მათ მიერ დადებულ ზღვარს. როცა წმიდა წერილის სიტყვას გამოიკვლევენ, სხვაგვარად არ განმარტონ იგი, არამედ როგორც ეს თავიანთ ეპისტოლეებში ჩამოაყალიბეს ეკლესიის მნათობებმა და მოძღვრებმა, და წინამძღვრები ამით უფრო დაკმაყოფილდნენ, ვიდრე საკუთარი სიტყვების შედგენით, რათა წმიდა წერილის არასაკმარისი ცოდნა არ გახდეს ჭეშმარიტებისაგან გადახრის მიზეზი. სწორედ ზემოხსენებულ მამათა სწავლებებით უნდა შეიმეცნოს მრევლმა, რა არის სასარგებლო და რა-უსარგებლო, რა არის ასარჩევი და რა -დასაგმობი, დაიწყოს ცხოვრების გამოსწორება, რათა აღარ იტანჯებოდეს უმეცრების სენით, არამედ სწავლას ყურმიპყრობილი თავს აიძულებდეს ბოროტებისაგან განრიდებას და სასჯელის მოწევის შიშით საკუთარ ცხონებას აღაშენებდეს“.

როგორც ხედავთ, აქ საუბარია ერთ კონკრეტულ საკითხზე: მღვდლებმა უნდა იქადაგონ ტაძრებში და იმგვარად მიიტანონ მრევლამდე საღვთო წერილი, რომ საკუთარი სიტვები არ „წაამატონ“. იმ შემთხვევაშიც კი, თუ აღნიშნულ კანონს განვავრცობთ და ჩავთვლით, რომ იგი მხოლოდ ღვთისმსახურთ კი არა, ყველა ჩვენგანს ეხება, კანონი პირდაპირ არ გვიკრძალავს ბიბლიის ტექსტის დამოუკიდებელ ანალიზს და არ მოგვიწოდებს მხოლოდ იმის გამეორებით შემოვიფარგლოთ, რაც უკვე თქმულა წმინდა მამათა მიერ (არცთუ იშვიათად კანონს სწორედ ამგვარად განმარტავენ), მით უმეტეს, რომ წმინდა მამებს არც ყველა საკითხი განუხილავთ და არც მათი პასუხებია ცალსახად ერთგვაროვანი ყველა განხილულ საკითხზე.

და ბოლოს, აღნიშნული კანონი სრულიად სამართლიანად მიუთითებს წმინდა გადმოცემის განმარტებასა და მის მიზანს, კონტექსტსა და აუდიტორიას შორის არსებულ დამოკიდებულებაზე: აქ ლაპარაკია ტაძარში ქადაგებაზე და შესაბამისად, წინა პლანზეა წამოწეული სულიერი და ზნეობრივი ასპექტები. რაღა თქმა უნდა, არანაირი სხვა ზნეობრიობა და არანაირი სხვა მრწამსი, გარდა იმისა, რაც მიღებულ და დამოწმებულ იქნა წმინდა მამათა მიერ, ეკლესიაში არ არის და ვერც იქნება. მაგრამ რამდენად ნიშნავს ეს ყოველივე ბიბლიური ტექსტის მეცნიერული გამოკვლევის, ან თუნდაც ბიბლიურ თემატიკაზე მხატვრული შემოქმედების აკრძალვას? ვფიქრობ, არანაირად.

ზემოთქმული განსაკუთრებით მეცნიერებას ეხება. უკვე არსებობს ისეთი სამეცნიერო დისციპლინები (მაგ. ბიბლიური არქეოლოგია და ტექსტოლოგია), რომელთა მსგავსი არც ათასხუთასი და არც ხუთასი წლის წინ არ არსებობდა, დღეს ადამიანს ისეთ მასალაზე მიუწვდება ხელი, რომელთა არსებობა უწინ არც წარმოედგინათ (მაგ. ბაბილონისა და უგარითის ლურსმული დამწერლობის ფირფიტები). მართალია, ეს არქეოლოგიური აღმოჩენები ბიბლიის განმარტებათა სულიერ და ზნეობრივ მხარეებს ვერაფერს შემატებენ და ვერც ეკლესიური სწავლების საფუძვლებს შეცვლიან, მაგრამ მათ შეუძლიათ, გარკვეული დახმარება გაგვიწიონ ბიბლიის ტექსტის ზოგიერთი ადგილის უფრო ზუსტად და სრულად გაგებაში. ვფიქრობ, ეს ყველაფერი რომ იმ დროისათვის ყოფილიყო ცნობილი, დიდი ალბათობით წმინდა მამები მათ უყურადღებოდ არ დატოვებდნენ, ისინი ხომ საკმაოდ თავისუფლად სარგებლობდნენ თავიანთი ეპოქის არაქრისტიანული კულტურის მიღწევებით. წმინდა მამათა ღვთისმეტყველი ენა (იპოსტასი, არსი და ა.შ.) არის ბერძნული ფილოსოფიის ენა, რომელიც თავისი წარმოშობით წარმართულ ენად მიიჩნევა და არანაირად-ბიბლიური გამოცხადების ენად. თუ თვალს დავხუჭავთ დღეისათვის უკვე საყოველთაოდ ცნობილ მონაცემებზე და მხოლოდ წმინდა მამათა გამონათქვამების გამეორებით შემოვიფარგლებით, ამით უფრო დავარღვევთ მათ ტრადიციას, ვინემ განვამტკიცებთ.

სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ხსენებული კანონი ყველა დროისა და ცხოვრებისეული შემთხვევისთვის ერთიან სტანდარტს კი არ გვიდგენს, არამედ ერთგვარ ვექტორს უფრო ჩამოჰგავს, რომლის მიმართულებასაც უნდა მიჰყვეს ეკლესიური ადამიანი წმინდა წერილთან მიმართებაში, ხოლო დოგმატურსა და ზნეობრივ საკითხებში ღმერთშემოსილ მამათა მიერ დადგენილ საზღვრებში ყოფნას მოითხოვს, თუმცა ამ საზღვრებშიც საკმაო თავისუფლებას გვიტოვებს კერძო საკითხებთან მიმართებაში.

და მაინც, რას გვასწავლინ მამები? თუ გვსურს, გავიგოთ, როგორ განმარტავენ წმინდა მამები ბიბლიის ამ თუ იმ ეპიზოდს, შეგვიძლია ჩამოვიღოთ საჭირო წიგნი თაროდან (მაგ. წმინდა იოანე ოქროპირის თხზულებათა კრებული) და სარჩევში მოვნახოთ შესაბამისი ადგილი. თითქოს, რა ადვილია… მაგრამ თუ განმარტება არ მოიძებნა? და თუ მოიძებნება, შეგვიძლია, დარწმუნებულები ვიყოთ, რომ ეს ნამდვილად ყველა წმინდა მამის აზრია და ერთ-ერთი მათგანის, თუნდაც ყველაზე ავტორიტეტულის?

პატროლოგებს (წმინდა მამათა სწავლების სპეციალისტებს) აქვთ ასეთი ტერმინი: consensus partum, ე.ი. „მამათა თანხმობა“. ღირსი ბიკენტი ლირინელი წმინდა გადმოცემად მიიჩნევდა მხოლოდ იმას, რასაც ყველა მამა „ერთსულოვნად, აშკარად და ყოველთვის იწყნარებს“. ეს საყოველთაობა კი არცთუ ადვილი შესამოწმებელია. აი, რას გვეუბნება ამასთან დაკავშირებით რუსი ღვთისმეტყველი ვ.ნ.ლოსკი: „თვით საღმრთო წერილის ახალი აღთქმაც კი კანონგარეშე რჩება, რადგან ის არ ყოფილა არც „ყოველთვის“, არც „ყოველგან“ და არც „ყოველთა“ მიერ მიღებული საღმრთო წერილის კანონების საბოლოო დადგენამდე… საკმარისია გავიხსენოთ, რომ ტერმინი „ერთსულოვანი“ (ერთარსი, თანაარსი) სულაც არ ყოფილა „ტრადიციული“; იშვიათი გამონაკლისის გარდა, იგი (ტერმინი) არ იხმარებოდა არასოდეს, არსად და არავის მიერ, თუ არ ჩავთვლით გნოსტიციზმით შეპყრობილებსა და მწვალებელ პავლე სამოსატელს. ეკლესიამ მოაქცია იგი (სიტყვა) „შვიდგზის გადახალისებულ, მიწის ქურაში გაწმედილ ვერცხლად“ სულიწმინდის მადლში და იმ ადამიანთა თავისუფალ შეგნებაში განბრძნობილი, ვინც ისე მსჯელობს წმინდა გადმოცემაზე, რომ არ ცთუნდება არანაირი ჩვეული ფორმულირებით.

ამრიგად, საკუთრივ ტერმინი ჯერ არაფერს ნიშნავს, მისით შეეძლოთ ესარგებლათ ერეტიკოსებს და არ ესარგებლათ მართლმადიდებელ წმინდანებს. მართლაც, ამ ტერმინის რწმენის სიმბოლოში დამკვიდრების (ამგვარად იმხილებოდა და იგმობოდა არიანული ერესი) შემდგომაც კი, მას არ ახსენებდა მაგ. წმინდა კირილე იერუსალიმელი, თუმცა მასში არავინ დაეჭვებულა და არც არიანელობაში დაუდიათ ბრალი. მთავარი სიტყვიერი ფორმულირება როდია, მისი გამეორება არაფრის გარანტიას და იძლევა.

მამათა სწავლებაში კერძო საკითხებთან დაკავშირებით ურთიერთსაწინააღმდეგოსაც ხშირად შეხვდებით. შეგახსენებთ, რომ ალექსანდრიის სკოლა უპირატესად ალეგორიული კუთხით განმარტავდა ბიბლიას, ანტიოქიის სკოლა კი ისტორიულ განმარტებებს ანიჭებდა უპირატესობას და ამ სკოლების წარმომადგენლები არცთუ იშვიათად კამათობდნენ. წმინდა გადმოცემა ორივე მათგანის მოსაზრებას მოიცავს და განსხვავებული განმარტებებისთვისაც ტოვებს ადგილს.

მეუფე ილარიონი (ალფეევი) ამასთან დაკავშირებით ამბობს: „ერთი და იგივე ჭეშმარიტება სხვადასხვა მამათა მიერ სხვადასხვაგვარად შეიძლება იყოს გამოთქმული განსხვავებულ ეპოქაში, განსხვავებულ ენაზე, განსხვავებულ კონტექსტში. ამასთან, თავად ჭეშმარიტებას შეიძლება ჰქონდეს რამოდენიმე ასპექტი და ყოველი მათგანი შეიძლება გამოვყოთ, განვავითაროთ, ან პირიქით, ჩრდილში დავტოვოთ. ჭეშმარიტება მრავალწახნაგოვანია, მრავალსახოვანია, დიალექტურია… შეიძლება, ერთი მამის აზრი არ ემთხვეოდეს დანარჩენების სწავლებას და ასეთ შემთხვევაში ხელაღებით არ უნდა უარვყოთ იგი, როგორც „მამათა თანხმობისაგან“ განყენებულად მდგომი. არც ის იქნებოდა მართებული, რომ ტექსტოლოგიური კრიტიკის მონაცემთა საწინააღმდეგოდ, განსხვავებული შინაარსის მქონე ტექსტის სიყალბე ან ერეტიკოსთა მიერ მისი დამახინჯება გვემტკიცებინა“.

მაშ რაღაში თანხმდებიან მამები? მაგალითად, მოციქულთა უმცროსი თანამედროვე და მემკვიდრე წმინდა ეგნატე ანტიოქიელი (ღვთივსულიერი) უსაფუძვლოდ მიიჩნევდა საქრისტიანოს მიმართ წაყენებულ მოთხოვნას- საკუთარი სიმართლე დაემტკიცებინა ძველი აღთქმის (როგორც ბიბლიის უფრო ძველი ნაწილის) ციტირებით: „ჩემთვის უფრო ძველია იესო ქრისტე; უცილობლად უფრო ძველია ჯვარი მისი, მისი სიკვდილი და აღდგომა და რწმენა მისი. ის არის კარი მიმავალი მამისაკენ, რომელშიც შედიან აბრაამი, ისააკი და იაკობი, წინასწარმეტყველნი, მოციქულნი და ეკლესია“. სწორედ ამგვარი დამოკიდებულება არის დამახასიათებელი საქრისტინოს ღვთისმეტყველთათვის მთლინობაში. ძველი აღთქმა განიხილება ახალი აღთქმის პრიზმაში- ეს გახლავთ საერთო მიდგომა და არა უბრალოდ სტანდარტული პასუხი საკითხთა კრებულზე.

მსგავსი მაგალითი მოჰყავს იმავე იღუმენ პეტრეს (მეშჩერინოვი): წმინდა მამათაგან არავის დაუტოვებია მითითება, თუ რომელ წელს იქნება სამყაროს დასასრული, „სამაგიეროდ, მათ შეთანხმებულად დაგვიტოვეს სწავლებანი, თუ როგორ განვამზადოთ ჩვენი სულები ცათა სასუფევლისათვის“. რადგან სულები განსხვავებულია, ამიტომ შეგონებაც შეიძლება არაერთგვაროვანი იყოს. ახალმა დროებამ და ახალმა გარემოებებმა შეიძლება რამდენადმე განსხვავებული პასუხები მოითხოვოს იმ პირობით, რომ ძიების მიმართულება უცვლელი, მამებისეული დარჩება.

ნებისმიერ შემთხვევაში, არიან და მომავალშიც იქნებიან ადამიანები, რომელთათვისაც მისაღებია მხოლოდ ის განმარტებანი, რომლებიც ღმერთშემოსილი მამების სწავლებაში გვხვდება, ხოლო ბიბლიური ტექსტის ნებისმიერი დამოუკიდებელი ანალიზი მათთვის იმთავითვე საეჭვო და მიუღებელი იქნება. მათ არავინ აიძულებს სამეცნიერო გამოკვლევებით დაკავდნენ და დაფიქრდნენ ოცდამეერთე საუკუნის გამოწვევებზე . ერთი ეგაა, ნუ იჩქარებენ ანათემას გადასცენ ისინი, ვისაც ამისი სურვილი გაუჩნდება. ყოველ შემთხვევაში, წმინდა მამებს მათთვის ამის უფლება არ მიუციათ.

ავტორი: ანდრია დესნიცკი

თარგმნა დავით ქოქრაშვილმა