ინტერვიუ დიოკლიის მიტროპოლიტ კალისტოსთან (უერი)

დიოკლიის მიტროპოლიტი კალისტოს (უერი)-ცნობილი ღვთისმეტყველი, პატროლოგიის პროფესორი, თითქმის 40 წელია ასწავლის ოქსფორდის უნივერსიტეტში.

 -მაღალყოვლადუსამღვდელოესო მეუფეო, რა არის თქვენი აზრით ის მთავარი სულიერი პრობლემები რომელსაც თანამედროვე ევროპელი ეჯახება?

— თანამედროვე ევროპელის ყველაზე სერიოზული სულიერი პრობლემა- ესაა არსებობის საზრისი და მიზნის დაკარგავა. დღეს დასავლეთ ევროპის მცხოვრებთა უმრავლესობის მატერიალური კეთილდღეობის დონე გაცილებით უფრო მაღალია, ვიდრე წარსულში იყო. მაგრამ, როგორც უფალი ბრძანებს:“არა ერთითა პურითა ცხონდების კაცი“ (მათ.4,4). თანამედროვე ადამიანი ვერ ხედავს ცხოვრების საზრისს, მას არ აქვს არანაირი მიზანი, არ აქვს მისწრაფებანი,-ამასთან, ითქმის არა მარტო მათზე, ვინც რწმენა დაკარგა; ქრისტიანთა უმრავლესობა იგივეს განიცდის. გარკვეული თვალსაზრისით, აღნიშნული მოვლენა უკავშირდება დღემდე არნახულ საზოგადოების დესტრუქტურიზაციას.წარსულში, დასავლეთ ევროპაში, ისევე, როგორც დღემდე ხდება მსოფლიოს სხვა კუთხეებში, ადამიანები იბადებოდნენ ცოცხალ საზოგადოებაში, დიდ ოჯახებში, ისინი ებმებოდნენ სოფელსა თუ ქალაქში არსებულ ურთიერთობებისა და კავშირების სხვადასხვა საზოგადოებრივ სისტემებში და მათ ჰქონდათ განცდა იმისა, რომ უკავიათ საკუთარი ადგილი ამ სისტემაში. თანამედროვე ევროპელი დღეს თავს მარტოდ გრძნობს და მაშინაც კი როდესაც იგი ქორწინდება, ჩვენ შეგვიძლია საუბარი არაერთობაში მყოფ ორ ადამიანზე, არამედ ორ ცალკეულ პიროვნებაზე. უკვე აღარ არსებობს დიდი ოჯახები, სადაც ერთად ცხოვრობენ ბიძები, დეიდები, მამიდები, ბიძაშვილ-მამიდაშვილები; ამასთან, ისინი იყვნენ მეგობრებიც, რომლებიც ყოველთვის მზად იყვნენ ერთმანეთს მხარში ამოდგომოდნენ.

— დიდი ოჯახები ნუკლეარულმა* შეცვალა ?

სწორედაც რომ ნუკლეარულმა. ვგონებ, რომ შექმნილი ვითარება ქორწინებაზე სერიოზულ ზეწოლას ახდენს. გარდა ამისა, ევროპულ საზოგადოებაში გავრცელებულია მოვლენა, რომელიც მათთვის, უმეტეს წილად, უცხო იყო წარსულში. დღეს აქ ცხოვრობენ ადამიანები, რომლებიც ერთმანეთს არ უკავშირდებიან ქორწინებით, ისინი ცხოვრობენ გატაცებებით, შემთხვევითი კავშირებით და საკუთარ თავზე არ იღებენ ხანგრძლივი თანაცხოვრების პასუხისმგებლობებს.

და რამდენი დარღვეული ქორწინებაა ჩვენს გარშემო ! აქ, ოქსფორდში, ხშირად ვფიქრობ ხოლმე იმაზე, თუ რამდენ ადამიანს არ აქვს მრევლში ოჯახი. ბუნებრივია, მათ შორის არიან ისეთებიც, ვინც განიცადა მშობლობის სიხარული, ვისაც ჰყავს ოჯახი, შვილები; მაგრამ მიმოიხედეთ, რამდენი მარტოხელა ადამიანია !

როდესაც მათგან აღსარებებს ვისმენ, მესმის, რომ ეს ადამიანები არ არიან მძიმე ცოდვაში. მაგრამ თუკი მიაყურადებ არა იმას, რასაც გეუბნებიან, არამედ იმას, რაზედაც სდუმან, — მათი აღსარება ასე ჟღერს: „მე ვერ ვპოულობ საზრისს ჩემი ცხოვრებისა.“ აი, ამიტომ დღეს სულიერი მოძღვრის ერთ-ერთი უპირველესი ამოცანა სულ სხვა რამ არის, ვიდრე ამგვარი ადამიანების გაკიცხვა მათი ცოდვებისა და ამპარტავნების გამო, რადგან მათ არასაკმარისად აქვს განვითარებული ღირსების გრძნობა და პიროვნების მნიშვნელობის განცდა. ჩვენ უნდა დავეხმაროთ ასეთ ადამიანებს, იგრძნონ, რომ ღმერთს ისინი უყვარს, რომ ყოველი ადამიანი უნიკალურია. რომ თითოეული ჩვენგანისთვის ღმერთს აქვს განსაკუთრებული მიზანი და ის, რომ ჩვენ არ ვართ უბრალო „პაიკები“ ჭადრაკის დაფაზე, რომელიც შეგიძლია გადაადგილო მათი ნების გარეშე. ყოველი პიროვნება — ეს არის განძი, რომლის დარი არ არსებობს. თუმცა, მგონი სწორედ ამაში მდგომარეობს სერიოზული სულიერი პრობლემა. მახსენდება ერთი ადამიანის აღსარება რამდენიმე კვირის წინ, რომელმაც ასეთი სიტყვები მითხრა: „ხვალ რომ მოვკვდე, ვერავინ გაიგებს“. მინდა ვებრძოლოთ მარტოობისა და იზოლაციის ამგვარ განცდას, რომელიც ხშირად შესაძლოა სასოწარკვეთილების ერთ-ერთი სახეობა იყოს.

და აი, კიდევ რა არის მნიშვნელოვანი: პიროვნების შესახებ მართლმადიდებლური სწავლების თანახმად, ჩვენ ვართ შექმნილი ხატად ღვთისა, რაც, უპირველეს ყოვლისა, გულისხმობს იმას, რომ ვართ ქრისტეს ხატად ქმნილნი, მაგრამ იგულისხმება ასევე, რომ ვართ შექმნილი ყოვლადწმინდა სამების ხატად ! ახლა დავუსვათ საკუთარ თავს კითხვა: რა არის სამება? ცხადია, საუბარია იმის შესახებ, რომ ღმერთი არის სიყვარული, მაგრამ ეს არ არის სიყვარული თავისთავად და განყენებულად. ღვთის სიყვარული არის ურთიერთ სიყვარული. ღვთს სიყვარული არ არის უბრალოდ ერთის სიყვარული მიმართული შიგნით, არამედ — გამაერთიანებელი და თანაზიარი სამის სიყვარული: მამისა და ძისა და წმინდისა სულისა, რასაც ბერძენი მამები უწოდებენ „პერიხორისისს“, ანუ ურთიერთგანმსჭვალვას. ასე რომ, თუ ჩვენ ადამიანები შექმნილნი ვართ სამწმინდა ღმერთის ხატად, მაშინ ეს ნიშნავს იმას, რომ ჩვენ ვართ შექმნილი იმისათვის, რათა ვიყუარებოდეთ ურთიერთას“ და შეუძლებელია იყო პიროვნება, თუკი იზოლირებული და მარტოსული ხარ. ჩვენ მხოლოდ სხვა ადამიანებთან ურთიერთობაში ვხდებით განმთლიანებული პიროვნება.

— წინააღდეგ შემთხვევაში მარტოოდენ ხორციელ ქმნილებად  ვრჩებით, არა ?

— სწორედაც რომ ასეა. აქ მე ვეთანხმები ფრანგ მწერალ ბერნანოსს, რომელმაც ასე განმარტა ჯოჯოხეთის რაობა: „ჯოჯოხეთი ის არის, როცა უკვე აღარ ძალგიძს შეიყვარო“. სწორედ ამაში მდგომარეობს თანამედროვე საზოგადოების პრობლემა ადამიანს აქვს დაუცხრომელი წყურვილი სიყვარულის წყურვილი. შესაძლოა, მათ ეს ჯერ კიდევ არ ესმით და ამას უბედურებად მიიჩნევენ. საჭიროა, იპოვო საშუალება იმისა, თუ როგორ დააცხრო ეს წყურვილი თანამედროვე საზოგადეებაში, რათა ადამიანები თვისობრივად ემსგავსონ ყოვლადწმინდა სამებას.

— კითხვა ყველა პასუხზე დღესაც შეგვიძლია ვიპოვოთ წმინდა მამებთან, მიუხედავად იმისა, რომ ისინი პირველ საუკუნეებში, ქრისტიანობის გარიჟრაჟზე მოღვაწეობდნენ. თქვენი აზრით, რამდენად არის დღეს აქტუალური წმინდა მამათა დარიგებანი?

— ნახევარი საუკუნის წინ, ჯერ კიდევ მანამდე, ვიდრე მე მარლთმადიდებელი ეკლესიის წევრი გავხდი, ჩემზე დიდი გავლენა იქონია მართლმადიდებელმა ღვთისმეტყველმა გიორგი ფლოროვსკიმ; უდიდესი შთაბეჭდილება მოახდინა „ნეოპატრისტიკული სინთეზის“ მისმა პროგრამამ. სწორედ მამა გიორგის შრომებმა აღძრა ჩემში სურვილი, ცხოვრება მიმეძღვნა წმინდა მამების და მათი ღვთისმეტყველების შესწავლას.

თქვენი კითხვა მართებულია და საჭირო. მართლაც, წმინდა მამები ცხოვრობდნენ ათას ხუთასი, ორი ათასი წლის წინად, სრულიად განსხვავებულ კულტურულ გარემოცვაში. თითქოს, რა უნდა გვითხრან მათ დღეს, თანამედროვე საზოგადოებას? უპირველეს ყოვლისა, მამა გიროგი ფლოროვსკი გვმოძღვრავს, რომ წმინდა მამების შესწავლა არ უნდა დავიწყოთ არქეოლოგიის პოზიციიდან, ისინი ჩვენთვის არ არიან ხმები შორეული წარსულიდან. წმინდა მამებში ჩვენ უნდა ვხედავდეთ ჩვენივე თანამედროვეებს და ამიტომ ვსვამდეთ კითხვას: რას იტყოდნენ ისინი თანამედროვე პრობლემებზე, ჩვენს დროში რომ ეცხოვრათ? შემდეგ ამას მოჰყვებოდა საუბარი ფრთხილი განმარტებების მცდელობაზე. წმინდა მამების სულისკვეთებისადმი ერთგულებით, მისცე ცოცხალი განმარტება ამა თუ იმ თანამედროვე საკითხს, ანუ მოხდეს წმინდა მამების დარიგების აქტუალიზაცია. კარგად დამამახსოვრდა მამა გიორგის ფრაზა, რომელიც საუბრობდა წმინდა მამათა „გონების“ მოხვეჭაზე; ბერძნული სიტყვა „ფრონიმა“, საუკეთესოდ გადმოსცემს ამ აზრს, ანუ ეს ნიშნავს აზროვნების სახეს. არ არის საკმარისი, უბრალოდ გავიმეოროთ წმინდა მამების სიტყვები, ჩვენ უნდა ჩავწვდეთ ამ სიტყვების შინაგან სამყაროს, გავიმსჭვალოთ მათი არსით. წმინდა მამათა აზროვნების სახეზე კი მე ამგვარად ვფიქრობ: წმინდა მამებისთვის არ არსებობს განსხვავება ღვთისმეტყველებასა და ლოცვას შორის, დოგმებსა და სულიერებას შორის. თანამედროვე აკადემიურ ღვთისმეტყველებაში კი ჩვენ ასეთ განსხვავებებს თუ განშტოებებს ვხედავთ: მხედველობაში მაქვს სისტემატური ღვთსმეტყველება, სამოძღვრო ღვთისმეტყველება, ზნეობრივი ღვთისმეტყველება, ჰომილეტიკა და სხვა. თუმცა ყველა ის ტერმინი სულაც არ არის წმინდამამებისეული. და ის, რასაც ჩვენ სხვა და სხვა ტერმინებით ავღნიშნავთ წმინდა მამებისთვის იყო ერთი მთლიანი და დაუნაწევრებელი. და თუკი ჩვენ გვსურს გავუგოთ წმინდა მამებს, მაშინ უნდა ვაღიაროთ, რომ მათი მიდგომა იყო მთლიანი და ერთიანი. და ეს ნამდვილად ასეა, რადგან ღვთისმეტყველება და ლოცვა არსობრივად ერთი და იგივეა. მეუდაბნოე მამები ამბობდნენ: „ვინც ღვთსმეტყველია, იგი ჭეშმარიტად ლოცულობს და ვინც ჭეშმარიტად ლოცულობს — იგი ღვთისმეტყველია“.  „ ამგვარად, თუკი ჩვენ გვსურს წმინდა მამების შესწავლა“, — გვმოძღვრავს მამა გიორგი ფლოროვსკი და მიმაჩნია, რომ იგი აბსოლუტურად მართალია, -„მაშინ ჩვენ მათ უნდა დავეკითხოთ, როგორც ჩვენს თანამედროვეთ და ამავდროულად, შევიგნოთ, რომ ლოცვით კავშირის გარეშე ჭეშმარიტი ღვთისმეტყველება არ არსებობს.“

ვგონებ, წმინდა მამათა შესასწავლად თუკი ამ კრიტერიუმებით ვიხელმძღვანელებთ, მაშინ შევძლებთ ვიქონიოთ ცოცხალი, ეკლესიის მამების ღვთისმეტყველება, რომელიც თანამედროვე მსოფლიოს გააზრებულ პასუხს გასცემს. ეს არ უნდა იყოს უბრალოდ არქეოლოგიური ან აკადემიური ღვთისმეტყველება, არამედ ცოცხალი ღვთისმეტყველება.ჩვენ ასევე ყურად უნდა ვიღოთ ისიც, რომ წმინდა მამები თავის მოსაზრებებს იზიარებდნენ იმჟამინდელი ფილოსოფიიდან და მეცნიერებიდან. ასე რომ თუკი ჩვენ, როგორც მართლმადიდებლებს, გვსურს ვიყოთ ღვთისმეტყველი ეკლესიის მამების თვალსაზრისით, მაშინ ჩვენი მზერა ღია უნდა იყოს თანამედროვე მეცნიერებისა და ფილოსოფიური მიმდინარეობებისადმი. სწორედ ამგვარად ღვთისმეტყველებდნენ თავის დროზე წმინდა მამები და მაშასადამე, ახალი პატრისტიკული სინთეზის იდეა გულისხმობს გახსნილობას თანამედროვე მიღწევებისადმი.

წმინდა მამებთან შეიძლება ვიხილოთ მიმართულებანი, რომლებიც თანამედროვე მსოფლიოსთან დიალოგში დაგვეხმარება. და უწინარეს ყოვლისა, უნდა დავიწყოთ ყოვლადწმინდა სამებით და ქრისტოლოგიური დოგმატით, თუ რას გვასწავლის ჩვენ სამების დოგმატი ადამიანის ცხოვრებასა და მის პოლიტიკურ ცხოვრებაზე, რას ვეზიარებით ჩვენ ქრისტეს ორი ბუნების დოგმატიდან, ღმერთკაცის ერთობას მაცხოვრის სახით. ყოველივე ამით ჩვენ შეგვიძლია თანამედროვე ცხოვრებაშიც ვიხელმძღვანელოთ.

-რამდენად იქონია გავლენა თქვენმა მართლმადიდებლურმა გამოცდილებამ თქვენივე პიროვნებაზე და რას ურჩევდით ახალგაზრდებს, რომელთაც სურთ უფრო ახლოს გაეცნონ მართლმადიდებლურ სწავლებას ?

— საკუთარ გამოცდილებაზე თხრობით დავიწყებ. 17 წლის ასაკში პირველად შევდგი ფეხი ლონდონის მართლმადიდებლურ ტაძარში…

მოგვიანებით სიარული დავიწყე ლონდონის ბერძნულ საკათედრო ტაძარში. 11 წლის ასაკიდან ძველბერძნულს ვსწავლობდი, ამიტომ ღვთისმსახურების აღქმა არ გამჭირვებია. აი, ეს იყო ჩემი პირველი შეხება მართლმადიდებლობასთან. მაგრამ არა წიგნების მეშვეობით ან მათი განყენებული შტუდირებით და არც მორწმუნეებთან პირადი კონტაქტით. ყოველივე ეს იყო შემდგომი საფეხური მართლმადიდებლობის გაცნობისა. ამგვარად, ჯერ გავეცანი ღვთისმსახურებას და შემდეგ დავიწყე წიგნების კითხვა და მორწმუნეებთან მეგობრობა. მაგრამ, ვფიქრობ, რომ სხვა კონფესიის ღვთისმსახურების ცოდნის ადრინდელი გამოცდილება რომ არა, არ გამიჩნდებოდა ამგვარი ძლიერი ინტერესი მართლმადიდებლობისადმი. მანამდე ანგლიკანური ეკლესიის წევრი გახლდით. და იცით, რამ მომიყვანა მართლმადიდებლობაში ? უპირველეს ყოვლისა, ეს იყო საიდუმლოსა და სიწმინდის შეგრძნება და მისდამი მოწიწება, რაც მე განვიცადე, როცა პირველად მართლმადიდებლურ ტაძარში შევაბიჯე და მერე, მოგვიანებით, როცა ტაძარში სისტემატურად დავიწყე სიარული. მე შევიგრძენი ცათა სასუფევლის სიახლოვე, ზეცისა და მიწის ერთობა ! მრავალი წლის შემდეგ წავიკითხე კონსტანტინოპოლის პატრიარქის, წმინდა გერმანეს „ღვთაებრივი ლიტურგიის განმარტება“ და იქ პირველი თავის დასაწყისშივე აღმოვაჩინე ასეთი სიტყვები: „ეკლესია — ეს არის ზეცა დედამიწაზე, სადაც სუფევს და მოქმედებს უფალი.“ აი, სწორედ ეს შევიგრძენი ღვთისმსახურების დროს ! და სწორედ ამ უშუალო ურთიერთობამ სიწმინდესთან და წმინდანებთან, მიმიზიდა მართლმადიდებლობისკენ. ცხადია, შეიძლება ვინმემ თქვას, რომ ეს პირადად ჩემი გზაა, მაგრამ როდესაც ჩემთან მოდიან და მეუბნებიან, რომ სურთ გაეცნონ მართლმადიდებელ ეკლესიას, მე ვპასუხობ: „პირველი, რაც თქვენ უნდა მოიმოქმედოთ, უნდა დაესწროთ ღვთისმსახურებებს, შეიძინოთ გამოცდილება იმისა, თუ რას ნიშნავს მართლმადიდებლურ ეკლესიაში წირვა-ლოცვა. რადგან ეკლესია — ეს რაიმე იდეოლოგია, ფილოსოფიური თეორია ან წესების ნუსხა კი არ არის, არამედ ეკლესია არის სამწმინდა ღმერთის ცოცხალი გამოცდილება, რომელსაც ჩვენ ლოცვით ვიძენთ. თუკი გსურთ, გაეცნოთ მართლმადიდებლობას, მიდით და შეიძინეთ მართლმადიდებლური ღვთისმსახურების გამოცდილება.“ და თუკი ინგლისელი მოისურვებს შეუერთდეს მართლმადიდებლურ ეკლესიას, მე მას ვეუბნები: „პირველი რაც უნდა მოიმოქმედო, — რაც შეიძლება ხშირად უნდა დაესწრო საღმრთო ლიტურგიას. ღვთაებრივი ევქარისტია — ესაა სიცოცხლის წყარო, მისგან მომდინარეობს ყოველივე დანარჩენი.“ ცხადია, მათ ასევე ვუხსნი რომ ჯერ არ შეუძლიათ მიიღონ წმინდა ზიარება, მაგრამ შეუძლიათ ჩაერთონ ლოცვაში, ღვთისმსახურების დროს.

მეორე, რამაც გულის სიღრმემდე შემძრა, ეს არის ლოცვითი ფხიზლობის პრაქტიკა. ამის შესახებ მოგვიანებით შევიტყვე, როცა იესოს ლოცვის შესახებ დავიწყე წმინდა მამების დარიგებების კითხვა… მართლმადიდებლობაში ლიტურგიკული სისავსის გარდა, ასევე მიმიზიდა შინაგანი ლოცვის შეგრძნებამ. ამიტომ, თუკი მომიხდა გასაუბრება მართლმადიდებელ ახალგაზრდებთან, რომლებიც ყრმობაში მართლმადიდებლურად მოინათლნენ და შემდეგ დაშორდნენ ეკლესიას, მე მათ ვურჩევდი, უპირველეს ყოვლისა, ღვთაებრივ ლიტურგიაზე დასწრების გამოცდილება განაახლონ, რათა შეიგრძნონ ის მადლი, რაც ოდესღაც მე 17 წლის ასაკში შევიგრძენი… ასევე ვეცდებოდი ახალგაზრდა მართლმადიდებლებისთვის ამეხსნა შინაგანი ლოცვის მნიშვნელობის შესახებ. მაგრამ ამ საკითხზე საუბარს, ცხადია, საიდუმლოებათა ახსნით არ ვეცდებოდი, რადგან ეს თემა აღსაქმელად ძალიან რთულია, რა თქმა უნდა, თუკი ისინი თავად არ მთხოვდნენ ამის შესახებ დეტალურ, სიღრმისეულ საუბარს. უპირველეს ყოვლისა, მიზნად დავისახავდი მათში აღმეძრა სიწმინდისადმი მოკრძალება, რომელიც თავად განვიცადე ოდესღაც სიწმინდესთან შეხებისას.

როდესაც უნივერსიტეტში ლექციებს ვკითხულობდი, ვასწავლიდი არა იმდენად ლიტურგიკის ისტორიას, რამდენადაც პატროლოგიას, ტრიადოლოგიასა და ქრისტოლოგიას  III-IV საუკუნეთა ბერძენი წმინდა მამების სწავლების მიხედვით. ამასთან, ყოველთვის ვცდილობდი, ამეხსნა ჩემი სტუდენტებისთვის, რომ ეს საკითხები წმინდა მამებისთვის ცხონებას ან წარწყმედას ნიშნავდა და აქ არ ყოფილა მსჯელობა უბრალო ფილოსოფიურ ნიუანსებზე. როგორც პედაგოგი, სტუდენტებთან საუბრისას, ყოველთვის ვცდილობდი დავხმარებოდი მათ, რათა ცოცხლად დაენახათ ის საკითხები, რაც წმინდა მამებს აწუხებდათ, რა იყო მიზეზი იმისა, რომ ეკლესიის მამებმა ესა თუ ის პოზიცია დაიკავეს. ამის პარალელურად, ვცდილობდი დავხმარებოდი ჩემს სტუდენტებს იმ საკითხების დანახვაში, რომლებიც დღემდე აქტუალური რჩება.

ნუკლეარული ოჯახი *- არსებობს ოჯახური სტრუქტურის ორი ძირითადი ტიპი — ნუკლეარული და დიდი. ე.წ. ნუკლეარული ოჯახი შედგება ზრდასრული მშობლებისგან და მათზე დამოკიდებულები შვილებისგან. დიდ ოჯახში მშობლებისა და შვილების გარდა ცხოვრობენ ბებია-ბაბუაები, მშობლების დედმამიშვილები, თავიანთი ოჯახებით.