ეკლესიის დედაკაცისადმი დამოკიდებულების შესახებ მსჯელობა იმის მიხედვით შეიძლება, თუ რაოდენ მაღლა აყენებს ეკლესია ღვთისმშობელს: ადიდებს მას მეტადრე, ვიდრე ყველა წმინდანს, თვით ანგელოზებზე მაღლაც კი აყენებს, როგორც ‘უპატიოსნესსა ქერუბიმთასას და აღმატებით უზეშთაესსა სერაფიმთასას~. ყოვლადწმიდა ღვთისმშობელი არის ქრისტეს დედა და ეკლესიის დედა. მისი სახით ეკლესია განადიდებს დედობას, რომელიც წარმოადგენს ქალის განუყოფელ ღირსებასა და უპირატესობას.
მართლმადიდებელი ეკლესია ღვთისმშობელს ადიდებს, როგორც მარადისქალწულს. V მსოფლიო საელესიო კრების (553 წელი) მიერ დამტკიცებული ეს ტერმინი ხაზს უსვამს ღვთისმშობლის ქალწულობას ქრისტეს შობამდე, თვით შობისას და შობის შემდეგ. ღვთისმშობელი ასევე იწოდება: ყოვლადწმიდა, ყოვლადპატიოსანი და უბიწო. ძველ გადმოცემებზე დაყრდნობით, მართლმადიდებელ ეკლესიას სწამს, რომ ღვთისმშობელი სიკვდილის შემდეგ მკვდრეთით აღდგა მესამე დღეს და სხეულით იქნა აყვანილი ზეცაში, როგორც ქრისტე და ზოგიერთი ძველაღთქმისეული მართალი (ენოქი და ელია).
ღვთისმშობელი დგას ეკლესიის მიერ განდიდებულ წმინდანთა დასის სათავეში. წმინდანთა თაყვანისცემა და მათ მიმართ ლოცვა ეკლესიის უძველესი ტრადიციაა და, მოციქულთა დროიდან მოყოლებული, შენარჩუნებულია. უსამართლოა ეკლესიის მიმართ ბრალდება, თითქოს, ის ადამიანებს თაყვანს სცემს ღმერთის თანასწორად, რითაც, თითქოსდა, არღვევს მცნებას: უფალსა ღმერთსა შენსა თაყუანის-სცე და მას მხოლოსა ჰმსახურებდე (მათე 4, 10). ბერძნული ღვთისმეტყველება მკაფიოდ განასხვავებს ერთმანეთისგან ღვთისადმი მსახურებას (latreia) და წმინდანთა თაყვანისცემას (proskunesis), რომლებსაც პატივი მიეგებებათ არა როგორც ღმერთებს, არამედ როგორც სულიერების სიმაღლეს მიღწეულ და ღმერთთან შეერთებულ ადამიანებს. წმინდანები მჭიდროდ არიან ერთმანეთთან და ქრისტესთან დაკავშირებულნი. როდესაც წმინდანებს თაყვანს ვცემთ, ამით ქრისტეს მივაგებთ პატივს, რომელიც მათში მკვიდრობს: ‘ქრისტე არის დასაწყისი, შუალედი და დასასრული. იგი ყველაშია პირველებში, საშუალოებში და უკანასკნელებში… ამბობს ღირსი სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყველი. ისინი, ვინც ნათესავიდან ნათესავამდე მცნებების შესრულების გზით წმინდანები ხდებიან, ადრინდელ წმინდანებს ენაცვლებიან, უერთდებიან მათ და გაცისკროვნებულნი თანაზიარების გზით მათ მსგავსად იღებენ ღვთის მადლს; ისინი ერთობლიობაში წარმოადგენენ ერთგვარ ოქროს ჯაჭვს, სადაც თითოეული ცალკე აღებული რგოლია და თავის წინ მდგომს უერთდება რწმენით, საქმითა და სიყვარულით~. ქრისტიანული სიწმინდის ოქროს ჯაჭვი გადმოჭიმულია მოციქულთა საუკუნიდან ჩვენს დრომდე: და ახლაც არიან არცთუ ცოტა წმინდანები, დაფარულნი თუ გაცხადებულნი, რომლებიც თავის დროზე განდიდდებიან ეკლესიის მიერ.
ოფიციალურად წმინდანად შერაცხვა ანუ კანონიზაცია საკმაოდ გვიანდელი მოვლენაა: ადრექრისტიანულმა ეკლესიამ არ იცოდა კანონიზაციის ანუ განდიდების აქტი. მოწამე, ქრისტესთვის ვნებული, მაშინვე, თავისი სიკვდილის შემდეგ, ხდებოდა კეთილკრძალული თაყვანისცემის ობიექტი მორწმუნეთათვის: მას ევედრებოდნენ მეოხებას, მის საფლავზე აღასრულებდნენ ლიტურგიას. რუსეთის მართლმადიდებელ ეკლესიაში შენარჩუნებულია ლიტურგიის აღსრულების წესი ოდიკზე (ტრაპეზზე დაბრძანებული სპეციალური ქსოვილი ანტიმინსია), რომელშიც აუცილებლად უნდა იდოს წმინდანის ან მოწამის წმინდა ნაწილი. ეს ხაზს უსვამს ცოცხლებ- ისგან შემდგარი მიწიერი, დღევანდელი ეკლესიის კავშირს ზეციურ, მოზეიმე, ღვთის მიერ განდიდებული წმინდანებისგან შემდგარ ეკლესიასთან. ეს გარემოება მიუთითებს, რომ მოწამეები ეკლესიის საფუძველს წარმოადგენენ. ‘მოწამეთა სისხლი არის ქრისტიანობის თესლი~, ამბობდა ტერტულიანე. ეკლესიას ყოველთვის არ ჰქონდა იმის საშუალება, რომ საზეიმო ვითარებაში მოეხდინა წმინდანებისა და მოწამეების კანონიზირება, რაც ხშირად გასაიდუმლებულად ხდებოდა. საბერძნეთის ეკლესია, რომელიც მრავალი წელი ოტომანის იმპერიის უღელქვეშ იყო, ღიად ვერ რაცხავდა წმინდანებად თურქებისგან მოწყვეტილ თავის ახალმოწამეებს, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, მათი თაყვანისცემა, თუნდაც ფარულად, საყოველთაო ხასიათის იყო მართლმადიდებელთა შორის. ზუსტად ასევე, რუსეთის ეკლესია, როდესაც ბოლშევიზმის ბატონობის ქვეშ იმყოფებოდა, ღიად ვერ ადიდებდა ათასობით ახალმოწამეს, 1917 წლის შემდეგ ბოლშევიკების ხელით ნაწამებ და მოკვდინებულთ. ეს იყო თავისი მასშტაბებით უპრეცენდენტო და ყველაზე სისხლიანი დევნა ეკლესიისა, რაც კი ოდესმე ახსოვს ისტორიას. მაგრამ საღვთო ერი და ცალკეული მღვდლები ფარულად აღუსრულებდნენ მათ მსახურებას, არ ელოდებოდნენ ფორმალურ კანონიზაციას, რადგან ეს შეუძლებელი იყო მაშინდელ პირობებში.
ამა თუ იმ წმინდანის თაყვანისცემა არ წარმოადგენს კანონიზაციის აქტის შედეგს. უფრო პირიქით არის კანონიზირება ხდება წმინდანის საყოველთაო-სახალხო პატივისცემის შედეგად. არიან წმინდანები, რომელთა ცხოვრების შესახებ თითქმის არაფერია ცნობილი, მაგრამ მათი თაყვანისცემა საყოველთაოა, როგორც, მაგალითად, წმინდა ნიკოლოზისა, მირონ-ლუკიის მთავარეპისკოპოსისა, რომელიც მე-4 საუკუნეში ცხოვრობდა და მოღვაწეობდა. მას ადიდებენ როგორც აღმოსავლური, ისე დასავლური ეკლესიის ქრისტიანები. არცთუ იშვიათად არაქრისტიანებიც კი მიმართავენ მას ლოცვებით და შეწევნას იღებენ. წმინდა ნიკოლოზის ამგვარი მსოფლიო აღიარება ეფუძნება ეკლესიის გამოცდილებას: წმინდა ნიკოლოზი იქცა ათასობით ქრისტიანის ‘პირად მეგობრად~, რომლებსაც ის ოდესღაც დაეხმარა და დაღუპვისაგან იხსნა…
არა მხოლოდ ადამიანები განადიდებენ წმინდანებს, არამედ ზოგჯერ თავად ღმერთიც იძლევა ამა თუ იმ ადამიანის წმინდანობის ხილულ დადასტურებას. მაგალითად, ბევრი წმინდანის სხეული ასეული წლების განმავლობაში უხრწნელი რჩება. წმინდა მღვდელთმთავარ ნიკოლოზის წმინდა ნაწილები (სხეული), რომელიც იტალიის ქალაქ ბარშია დავანებული, გამოჰყოფს სამკურნალო და კეთილსურნელოვან მირონს. წმინდა ნაწილები წმინდა მოწამეების _ ანტონის, იოანესა და ევსტათესი, რომლებიც ვილნიუსის სულიწმიდის მონასტერში არიან დასვენებულნი, მოწამეთა სიკვდილიდან 650 წლის განმავლობაში ოდნავ ხრწნადობასაც კი არ დაქვემდებარებულან (ევნნენ 1346 წელს), თუმცა მრავალი წელი დაჰყვეს მიწაში (მუმიფიკაციის შესაძლებლობა თეორიულადაც კი გამორიცხულია, რამეთუ სამი ჭაბუკის ცხედარი მიწაში თვით მათმა ჯალათებმა ჩაფლეს). წმინდანთა წმინდა ნაწილებით აღესრულება მკურნალობა, რასაც უამრავი ადამიანი ამოწმებს.
არაეკლესიური ადამიანისთვის გაუგებარია, რა საჭიროა წმინდანების მიმართ ლოცვა, როდესაც არსებობს ქრისტე? წმინდანები მხოლოდ შუამდგომელნი კი არ არიან ჩვენსა და ქრისტეს შორის, უმალ, ჩვენი ზეციური მეგობრები არიან, რომლებსაც ძალუძთ, მოგვისმინონ და თავიანთი ლოცვებით დაგვეხმარონ. ვისაც არ ჰყავს მეგობარი ზეცაში, მას არ შეუძლია, სწორად აღიქვას ეს კეთილკრძალული პატივი, რითაც გარემოცულნი არიან წმინდანები მართლმადიდებელ ეკლესიაში. პროტესტანტები და სექტანტები, აკლებენ რა მორწმუნეებს წმინდანებთან უშუალო და ცოცხალ ურთიერთობას, ამით მოწყვეტილნი რჩებიან სიწმინდის იმ ოქროს ჯაჭვს, რომელიც გაჭიმულია მოციქულებამდე და თვით ქრისტემდე. მაგრამ ამ ჯაჭვს მოწყვეტილი ქრისტიანული თემი სრულყოფილი ეკლესია ვერ იქნება იმიტომ, რომ ზეციური, მოზეიმე ეკლესია და მიწიერი ეკლესია ერთანეთთან უწყვეტ კავშირში იმყოფებიან. ზეცას ღვთისმშობელსა და წმინდანებს მოწყვეტილი ეკლესია იქცევა მიწიერ ორგანიზაციად და ის უკვე აღარ არის ქრისტეს მისტიკური სხეული, გამაერთიანებელი ცოცხლებისა და გარდაცვლილებისა, ცოდვილებისა და წმინდანებისა.
