1998 წლის დეკემბერში პატრიარქმა და წმიდა სინოდმა ძალზე მნიშვნელოვანი დადგენილება გამოიტანეს: მოძღვრული დამოკიდებულებების, საეკლესიო ცხოვრების ამ სფეროში არსებული შეცდომებისა და მათი გადალახვის შესახებ. ეს დადგენილება მხოლოდ თავისთავად როდია მნიშვნელოვანი; ის ადასტურებს, რომ ჩვენი ეკლესია ცოცხალია და, როგორც მუდამ ხდებოდა ისტორიის მანძილზე, ჯანსაღად რეაგირებს საეკლესიო აზროვნებისა და მოღვაწეობის ყოველგვარ დამახინჯებაზე. ექვსი წელი გავიდა; შეიცვალა კი რაიმე უკეთესობისკენ? სამწუხაროდ, არა. სინოდის დადგენილება, მღვდელმთავართა მხრიდან ნათლად გამოხატული ნების მიუხედავად, ფართოდ არ გავრცელებულა, არ გახმაურებულა, მისი ტექსტი ნაკლებად ხელმისაწვდომია. იდეაში ის მასიურად უნდა გამოცემულიყო თითოეულ ეპარქიაში, განმარტებულიყო ამბიონიდან, ყოველი ეკლესიური ადამიანისთვის უნდა გაეცნოთ. მაგრამ ეს არ მომხდარა. პირიქით, სულ უფრო და უფრო მეტად ძალას იკრებს ცრუმისტიური გურუიზმი“, როცა ადამიანებს მართლმადიდებლობაში ესმით მხოლოდ და მხოლოდ ის, რაც დაკავშირებულია „ხუცესთან, ბერდიდთან“, სულიერ ცხოვრებას კი აიგივებენ ამ „ხუცესების“ ძებნასთან და მხოლოდ მათი ბაგეებიდან მოსმენილს აქცევენ ყურადღებას… მათი პირიდან კი ზოგჯერ ისეთი რამეც შეიძლება მოისმინო, რასაც ქრისტიანობასთან საერთო არაფერი აქვს… რაშია საქმე? რატომ ვერ ჰპოვა საფუძველი საეკლესიო ხელისუფლებაში ძალზე ჯანსაღმა და დროულმა დადგენილებამ? რატომ არავინ გაიზიარა მღვდელმთავართა წუხილი? ვცადოთ, ამ ყოველივეში ზემოაღნიშნულ დოკუმენტზე დაყრდნობით გავერკვეთ.

როგორია მოძღვრობის ნორმა ეკლესიაში? წმიდა წერილის მიხედვით, უფალმა თავის მოწაფეებს, მოციქულებსა და მათ მემკვიდრეებს, ანუ ეპისკოპოსებსა და მღვდლებს ეკლესიის აშენებისა და დაცვის ძალაუფლება უბოძა. ეს ძალაუფლება არც საეროა და არც ძალადობრივი. ეს მსახურების მადლიანი ძღვენია — საიდუმლოებათა აღსრულება, რწმენის დამარხვა და ღვთისმოსაობის გზის ჩვენება. ეს მადლისმიერი ძღვენი ეკლესიამ დაიმარხა და მღვდლობის საიდუმლოებით გადაეცემა. ეკლესიის გარეშე ცხონება შეუძლებელია, შესაბამისად, როგორც წმიდა თეოფანე დაყუდებული ბრძანებს, მასთან კავშირი აუცილებელია, რაც იმას ნიშნავს, რომ აუცილებელია ურთიერთობა მის მსახურებთან და უფლებამოსილებთან — ანუ ეკლესიის მწყემსებთან.

„რომელმან თქუენი ისმინოს, ჩემი ისმინა; და რომელმაც თქუენ შეურაცხ-გყვნეს, მე შეურაცხ-მყოფს; და რომელმან მე შეურაცხ-მყოს შეურაცხ-ჰყოფს მომავლინებელსა ჩემსა“ (ლუკა 10, 16), — ბრძანებს უფალი. „რომელი მე მივავლინო, მე შემიწყნარებს“ (იოანე 13, 20). „ვითარცა მომავლინე მე სოფლად, მეცა წარვავლინებ მათ სოფლად“ (იოანე 17, 18). ეს ურთიერთობა მორჩილების სულით აღესრულება. „დაემორჩილენით წინამძღუართა თქუენთა და ერჩდით მათ, რამეთუ იგინი იღვიძებენ სულთა თქუენთათვის, ვითარცა-იგი სიტყუაი მისცენ, რაითა სიხარულით ამას ჰყოფდენ და არა სულთ-ითქუმიდნენ, რამეთუ არა ადვილ არს ესე თქუენდა“ (ებრ. 13, 17) — წერს მოციქული. ასე რომ, მწყემსთა მორჩილებით ვუერთდებით ღვთის მიერ დადგენილ საეკლესიო ხარისხს.
მაგრამ საქმის ასეთი ვითარება სულაც არ ნიშნავს, რომ ეკლესია იყოფა უფროსებად და დაქვემდებარებულებად (საერო გაგებით). ღვთის წინაშე ყველა თანასწორნი ვართ, მხოლოდ საეკლესიო მსახურების, თითოეულისგან ღვთისგან ბოძებული მორჩილების (როგორც ამას წმიდა სილუან ათონელი ბრძანებს) ხარისხით განვირჩევით. არ არსებობს ეკლესია მოსწავლეთა და ეკლესია მასწავლებელთა ანუ მასწავლებელთა კასტა და მათი უსიტყვო მსმენელთა მასა. ყველა ქრისტეს ერთიანი სხეული ვართ, თითოეულ ჩვენგანს ეკლესიაში თავისი ადგილი აქვს, ყველა ერთმანეთის თანამოძმენი ვართ; ერთად, ერთმანეთის დახმარებით მივდივართ ქრისტესთან და მასში ვპოვებთ ცხონებასა და ცათა სასუფეველს. ამის შესახებ შესანიშნავად ბრძანებს პეტრე მოციქული: „ხუცესთა მათ თქუენ შორის ვჰლოცავ, ვითარცა თანა-ხუცესი და მოწამე ვნებათა ქრისტესთაი, და მერმისა მის გამოჩინებადისა დიდებისა ზიარი; მწყსიდით თქეუნ შორის სამწყსოსა მას ღვრთისასა. იღუწიდით ნუ იძულებით, არამედ ნებსით, ნუცა საძაგელისა შეძინებით, არამედ გულს-მოდგინედ. ნუცა ვითარმცა ეუფლებოდეთ მნეთა მათ, არამედ სახე ექმნენით სამწყსოსა მას. და გამოჩინებასა მას მწყემსთმთავრისასა მოიღოთ დაუჭნობელი იგი დიდებისა გვირგვინი. ეგრეთვე ჭაბუკნი დაემორჩილენით მოხუცებულთა; და ყოველთავე ურთიერთას მორჩილებითა სიმდაბლე შეიმოსეთ, რამეთუ ღმერთი ამპარტავანთა შეჰმუსრავს, ხოლო მდაბალთა მოსცის მადლი… ყოვლისა წინა ურთიერთას სიყუარული განმარტებული გაქუნდინ, რამეთუ სიყუარულმან დაფარის სიმრავლე ცოდვათაი. სტუმრის მოყუარე იყვენით ურთიერთას თვინიერ დრტვინვისა. კაცად-კაცადმან ვითარცა მიიღო მადლი, ეგრეთვე ურთიერთას ამსახურებდით მას, ვითარცა კეთილნი მნენი მრავალ-ფერისა მის ნიჭისა ღმრთისანი. რომელი იტყოდის, ვითარცა სიტყუათა ღმრთისათა; რომელი ჰმსახურებდეს, ვითარცა ძალისაგან, რომელსა მოსცემს ღმერთი, რაითა ყოველსა შინა იდიდებოდის ღმერთი იესო ქრისტეს მიერ, რომლისაი არს დიდებაი და სიმტკიცე უკუნითი უკუნისამდე, ამინ“ (1 პეტრ. 5, 1-5; 4, 8-11).

აი, ურთიერთობის ნორმა მწყემსსა და სამწყსოს შორის; ამით ყველაფერი ნათქვამია. ვფიქრობ, ყველა მოძღვარმა უნდა ამოიწეროს ეს სიტყვები დიდი ასოებით და ყოველდღე წაიკითხოს.

კიდევ ერთი ადგილი ახალი აღთქმიდან: „ხოლო თქუენ ნუ იწოდებით რაბი, რამეთუ ერთი არს მოძღუარი თქუენი ქრისტე, ხოლო თქუენ ყოველნი ძმანი ხართ. და მამითა ნუვის ჰხადით ქუეყანასა ზედა, რამეთუ ერთი არს მამაი თქუენი, რომელ არს ცათა შინა. ნუცა გერქუმინ თქუენ წინამძღუარ, რამეთუ ერთ არს წინამძღუარი თქუენი ქრისტე. ხოლო უდიდესი თქუენი იყავნ თქუენდა მსახურ. ხოლო რომელმან აღიმაღლოს თავი თვისი, დამდაბლდეს; და რომელმან დაიმდაბლოს თავი თვისი, იგი ამაღლდეს“ (მათე 23, 8-12), ბრძანებს უფალი. მაცხოვრის ეს სიტყვები სრულებით არ ეწინააღმდეგება მის მიერვე დადგენილ საეკლესიო მოძღვრობას, არამედ მიუთითებს იმ სულზე, რომელშიც ის უნდა განხორციელდეს. აი, მისი დამახასიათებელი ნიშნები, აი, რას გვეუბნება ამაზე წმიდა წერილი:
მწყემსი ადამიანის უფროსი და მბრძანებელი კი არ არის, არამედ მსახური;

მწყემსისა და სამწყსოს დამოკიდებულება უნდა აიგოს მხოლოდ და მხოლოდ სიყვარულისა და ურთიერთპატივისცემის საფუძველზე;
და ბოლოს, ყველაზე მთავარი: მწყემსი საკუთარი თავიდან როდია მოძღვარი. ეს მისი კი არა, ქრისტესია (სწორედ ამაშია მაცხოვრის ზემოთ მოყვანილი სიტყვების აზრი). შესაბამისად, მოძღვარი ვალდებულია (სწორედ ამაში ვლინდება სამოძღვრო ხელოვნება), თითოეულ მასზე მინდობილ სულთან მიიტანოს ქრისტე და მისი ეკლესია, ქრისტიანს დაეხმაროს, ქრისტეს ასაკის ოდენა გახდეს. ხელოვნება ისაა, რომ ყველა ადამიანი განსხვავებულია, თითოეულ სულს უფალი თავისებურად ეცხადება; ადამიანისა და ღვთის ურთიერთობა უდიდესი საიდუმლოა. მწყემსმა, ღვთის შეწევნით, უნდა მიაგნოს თითოეული ადამიანის გულის გასაღებს, რათა სწორედ მას, მის კონკრეტულ გარეგნულ და შინაგან სიტუაციაში მისცეს ის, რისი მიცემაც თავად უფალს ნებავს სულისთვის, და ადამიანი არ უნდა ჩააყენოს ზოგად სქემაში, თავს არ მოახვიოს ის, რაც, შესაძლოა, თეორიულად კარგი და სწორია, მაგრამ მოცემულ სიტუაციას არ შეესატყვისება.

ასეთია ნორმა. მის შუქზე მაშინვე ჩანს მისი სიმახინჯეებიც, რომელთაგან ყველაზე დამახასიათებელს აღვნიშნავთ:
მოძღვართა მხრიდან ეს, შესაძლოა ორი რამ იყოს: ზემოაღნიშნულ გარემოებათა ვერგაგება, უგრძნობელობა, უცოდინრობა, რომ მოძღვარი რაღაც თვითკმარი და დამოუკიდებელია: ის ქრისტეს მსახურია, საღვთო მადლთან მოხერხებულად და ტაქტიანად დაკავშირებული თუ შეკავშირებული. შესაბამისად, ის უნდა ხელმძღვანელობდეს ადამიანებს, მათ მხოლოდ და მხოლოდ უნდა მიაწოდოს ქრისტესა და ეკლესიის სწავლება. სამწუხაროდ, ხშირად მოძღვრები ადამიანებს ქრისტიანობას კი არ ასწავლიან, არამედ იმას, რაც თავად მიაჩნიათ ქრისტიანობად ანუ ღმერთსა და ეკლესიას მისი მსახურები ანაცვლებენ.

მეორე შეცდომა იმის წარმოდგენაა, თითქოს მღვდლობის მადლი ავტომატურად, მხოლოდ ხელდასხმის ძალით მოქმედებდეს. გუშინ უბრალო ადამიანი იყო, დღეს კი, ხელდასხმის შემდეგ, ახალდამწყები მოძღვრის პირით ნათქვამი ყველაფერი სული წმიდისგანაა. ეს ძალზე გავრცელებული მოსაზრებაა (თანაც არა მხოლოდ მოსაზრება, არამედ მისგან გამომდინარე ქმედებაც).

რა შეიძლება ითქვას ამის შესახებ? ეკლესიაში ავტომატური არაფერია. ნებისმიერი საიდუმლოება ღვთისა და ადამიანის თანაშემოქმედებას გულისხმობს და მისი ზნეობრივი ძალისხმების შესატყვისად ცხადდება. არც მღვდლობის საიდუმლოა გამონაკლისი. ჩვენ აღვნიშნეთ, რომ მოძღვრის ამოცანა — ადამიანებს ეკლესიის სწავლება მიაწოდოს, რაც სულაც არ ნიშნავს მის საკუთარ შეხედულებებს ამ საკითხზე, არამედ ადამიანების ზიარებას ქრისტეში ცხოვრებაზე. ეს მხოლოდ ერთ შემთხვევაშია შესაძლებელი — როცა თავად მოძღვარი აიძულებს თავს, საეკლესიო სწავლების შეთვისებას, არა მხოლოდ ცოდნით, არამედ ცხოვრებითაც; როცა თავად მას გამოცდილებითი წარმოდგენა აქვს სულიერ ქრისტიანულ საეკლესიო ცხოვრებაზე. მაშინ მღვდლობის მადლი იხსნება მასში და უხვი ნაყოფიც მოაქვს. ზნეობრივი შრომის გარეშე მადლი თავისთავად არაფერს იქმს. ის „ავტომატურად“ არ აქცევს უგუნურს ბრძენად, პატივმოყვარეს — თავმდაბლად, ხარბს — მოწყალედ. რასაკვირველია, საიდუმლოებები აღსრულდება — ეკლესიის ძალმოსილებით; მაგრამ ადამიანების ზნეობრივად ხელმძღვანელობისთვის ძალზე ბევრი უნდა იღვაწო ზნეობრივად მოწყობისთვის. იმისათვის, რომ ეკლესიის სწავლება ასწავლო, ჯერ თავად უნდა შეითვისო ის, როგორც საჭიროა. სამწუხაროდ, ჩვენი დროის ობიექტური პირობები გახდა იმის მიზეზი, რომ ხელი დაასხეს ბევრ, ამისთვის არცთუ მზად მყოფ ადამიანს, რომლებიც, შესაძლოა, ჯერ კიდევ „ვერ გაიზარდნენ“ იმის გაგებამდე, თუ რა მსახურება მიანდეს, და რას მოითხოვს ეს მათგან.
რაც შეეხება სამწყსოს მხრიდან დაშვებულ შეცდომებს:

როგორც გამოძახილი მღვდლობის „ავტომატურად მოქმედ“ მადლზე, ჩნდება წარმოდგენები „ავტომატურ“ და „ბრმა“ მორჩილებაზე. მსჯელობენ ასე: მნიშვნელობა არ აქვს, რომ მღვდელი ერთს ამბობს და მეორეს აკეთებს. მთავარია ჩემი რწმენა იმისა, რომ მღვდლობის მადლის ძალით მოძღვარი მე ღვთის ნებას მამცნობს. ეს ფართოდ გავრცელებული იდეოლოგიაა და ის სრულიად არ გახლავთ სახარების შესატყვისი. უფალს არ უთქვამს: თუ ორი ბრმიდან მეორეს სჯერა, რომ პირველი ბრმა არ არის, მაშინ პირველი ორმოში ჩავარდება, მეორე კი თავისი რწმენის გამო ამას გადაურჩება. არა; უფალმა ბრძანა, რომ ორმოში ორივე ჩავარდება. ეს კი სულაც არ ნიშნავს, რომ მღვდლები უნდა განვიკითხოთ ან მათი ცხოვრება გავარჩიოთ. არამედ მხოლოდ იმას, რომ ცხოვრებას ფხიზლად უნდა მოვეკიდოთ და გვახსოვდეს, რომ ეკლესიაში „ბრმა“ არაფერია. კერძოდ, მორჩილება ბუნებრივად იშვება მოძღვრისა და სამწყსოს ნორმალური ურთიერთობიდან, როცა მათი ურთიერთობა ორმხრივი სიყვარულიდან და ურთიერთპატივისცემიდან მოდის, როცა მოძღვარი საკუთარ თავს, ეკლესიასა და სულიერ ცხოვრებაზე თავის შეხედულებას ან ამის მაგვარს კი არ აწვდის, არამედ ცდილობს, ადამიანები ქრისტესთან მიიყვანოს. მაშინ მორჩილებასაც თავისი მადლიანი ნაყოფი მოაქვს; მაშინ ის ბუნებრივია და მასზე განსაკუთრებულად არც საუბრობენ. როცა ეკლესიაში ურთიერთობა უფროსებსა და უმცროსებს შორის სახარებისეული არ არის, მაშინ მორჩილება სპეკულაციის საგანი ხდება, თავის სულიერ აზრს კარგავს და ცხონების საშუალების ნაცვლად მონური დაქვემდებარება ხდება, რომელიც ადამიანს უფალს დააშორებს. მაგრამ მთავარი, რაც მოძღვრული ურთიერთობის არანორმალურობას შობს — თავისუფლებისა და პასუხისმგებლობის შიშია. სადაც უფლის სულია, იქვეა თავისუფლებაც, — ბრძანებს პავლე მოციქული. ქრისტიანობამ ადამიანებს უდიდესი ძღვენი — თავისუფლება უბოძა; მაგრამ რადგან თავისუფლება საკუთარ ცხოვრებაზე პირადი პასუხისმგებლობის გარეშე შეუძლებელია, ამის გამო ის ბევრ ადამიანს ემძიმება. ადამიანს უფრო უადვილდება ამ ტვირთის მხრებიდან ჩამოცილება, რათა მის ნაცვლად სხვამ მიიღოს გადაწყვეტილება; უფრო იოლია, ამოეფაროს ტრადიციებს, კორპორატიულობას, წესებს, სქემებს და ა. შ., ვიდრე თავად, პასუხისმგებლობითა და შეგნებულად ააგოს თავისი ქრისტიანული ცხოვრება. ამიტომ მოძღვრებს თავს ატყდებათ სამწყსოს მთელი ცხოვრება; ადამიანებს სურთ, თავისუფლების სანაცვლოდ, „ცხონების გარანტია“ მიიღონ. მაგრამ თავისუფლებაზე უარის თქმა ქრისტიანობის უარყოფაა, რამეთუ მისი აღსრულება მხოლოდ პირადი, „საკუთარი პასუხისმგებლობითაა“ შესაძლებელი. მოთხოვნა შობს წინადადებას — და ამ დროს უმწიფარი სასულიერო პირები აღარ არიან თანა-მგზავრები, თანა-მშრომლები, ქრისტიანთა მრჩეველები, არამედ მათი უპირობო მმართველები ხდებიან. ამით მოძღვრის დამოკიდებულებები საეკლესიო წესსა და რიგს სცილდება. ისინი სულიერი ცხოვრების მნიშვნელოვანი, მაგრამ მაინც ნაწილნი ხდებიან და უკანონოდ ვრცელდებიან მთლიან სულიერ ცხოვრებზე. მაშინ ის მოიცავს არა მხოლოდ ქრისტიანულ, არამედ მთელ ცხოვრებას. ეს შეიმჩნევა, მაგალითად, „მართლმადიდებლურ“ ოჯახებში, როცა (ეს ძალზე ხშირად ხდება!) ოჯახის უფროსი ქმარი კი არა, მოძღვარი ხდება. ან როცა, ვთქვათ, სამსახურებრივი მოვალეობების შესასრულებად „მოძღვრის კურთხევის აღებაა“ საჭირო… ახლა უკვე ქმარი ან უფროსი სამსახურში დამოკიდებულნი ხდებიან გარეშე და სავსებით ურიგო ფაქტორებზე და ვეღარ გაურკვევიათ: ეს რანაირი „მართლმადიდებლობაა“? ამის საფუძველზე ჩნდება კონფლიქტები, ოჯახებიც კი ინგრევა, მოძღვრული ურთიერთობები კი მანიპულაცია ხდება.

როგორ მოვახერხოთ, რომ ეს არ დავუშვათ? მაინც როგორ უნდა აეწყოს ნორმალურად ეს ურთიერთობები? როგორია მოძღვრის ადგილი ქრისტიანის ცხოვრებაში?
უპირველეს ყოვლისა, ზოგადად უნდა ითქვას: მოძღვრის ამოცანაა, ადამიანი კი არ დაიმონოს, თავის ასლად და „კლონად“ კი არ აქციოს, არამედ პიროვნებისადმი უდიდესი სიყვარულითა და პატივისცემით მიუჩინოს ადგილი მის ცხოვრებაში ქრისტეს, რათა ადამიანმა სულიწმიდის მადლით დაძლიოს თავის თავში არსებული ცოდვა და იპოვოს საკუთარი თავი ისეთი, როგორადაც სურს ხედავდეს მას ქრისტე — უნიკალური, თავისუფალი, პასუხისმგებლიანი, გააზრებული განვითარებული პიროვნული თვისებებით. მოძღვარმა უნდა ასწავლოს მას იმის შეცნობა, სადაა სულიწმიდის მადლი, სად ვითარდება მოვლენები ბუნებრივად, სად არის ვნება და ცოდვა — რათა ადამიანს ეს ყოველივე თავში არ აერიოს და ცხოვრება არ დაუმახინჯოს. ეს მთელი აღმზრდელობითი პროცესია.

კერძოდ, მოძღვარი ყველაზე მეტად საჭიროა დასაწყისში, როცა ადამიანი პირველად შედის ეკლესიაში და სულიერი ცხოვრების ანბანს ეცნობა. აქ მოძღვარი მზრუნველი მეურვე და მასწავლებელია. მის მასწავლებლობას ერთი მიზანი აქვს — ახალდამწყებ ქრისტიანს ზრდის სწორი მიმართულება მისცეს, რათა ის სწორედ რომ ეკლესიურად სრულყოფილდეს, გვერდით არ გადაუხვიოს და ფსევდოეკლესიურით არ ჩაანაცვლოს, არც ცრუასკეტურ რიგორიზმში ჩავარდეს და არც რელიატივიზმში და ა. შ. შემდეგ, როცა ახალდამწყებობას გადააბიჯებს, ურთიერთობები ცოტა იცვლება: ის თითქოს უფრო „თანასწორი“ ხდება, რაც ფამილარობას ან იერარქიული ხარისხის უარყოფას კი არ ნიშნავს, არამედ შინაგანს: ადამიანი იზრდება, მას მეტი თავისუფლებაც სჭირდება, ნდობაც, ნაკლები მეურვეობაც, წესების, რჩევებისა და დამოძღვრის ნაკლები რაოდენობა და ა. შ.

სწორედ აქ ვლინდება ჩვენი მთავარი გასაჭირი და უბედურებაც. თვალყურს ვადევნებ ადამიანების მოძღვრულ ურთერთობას ჩვენს ეკლესიაში და თავზარდაცემული ვარ: ისინი საერთოდ არ გაზრდილან! გაზრდა არავის სურს. არც სამწყსოს, რომლისთვისაც მოხერხებულია, საეკლესიო ბავშვობაში „გაიჭედოს“ და სამყაროს თავისი მოძღვრის თვალებით უყუროს, მაშინ, როცა უფალს სურს, რომ საკუთარი თავი ვიპოვოთ, ქრისტეს ასაკის საზომამდე გავიზარდოთ. სხვათა შორის, ეს არც მოძღვრებს სურთ; როგორც ჩანს, მათთვის მოუხერხებელია გვერდით ზრდასრული ადამიანების ხილვა. მათთან ურთიერთობას რაღაცნაირად ვერ ახერხებენ. ვფიქრობ, ბევრ მოძღვარს სურს და სჭირდება, თავის სამწყსოს მხოლოდ და მხოლოდ უგუნურ ბავშვებად ხედავდეს, რომლებსაც „ზევიდან ქვევით“ უყურებს და ბრძანების, სწავლების, დამოძღვრის ენით ესაუბრება. ამ ყოველივეს მიღმა ვხედავ ურთიერთ უპატივცემულობასა და დავიწყებას უმთავრესისა — რომ ეკლესია საბავშვო ბაღი არ არის (სადაც ავტორიტარული აღმზრდელები არიან და უგუნური ბავშვები აბარიათ), არამედ ქრისტეს სხეულია, ანუ მომწიფებული ადამიანების სულიერი კავშირი ქრისტეში, რომლებმაც თავისუფალი ადამიანების თავიანთ საზომს მიაღწიეს, რომლებსაც ღვთისგან თავიანთი საეკლესიო მსახურება ებოძათ. ვფიქრობ, ამის გააზრება უნდა დავიწყოთ.

კიდევ ერთი საკითხიც უნდა დავაყენოთ — ე. წ. „ხუცეს-ბერების“ შესახებ. დღევანდელი საეკლესიო ცხოვრების ერთ-ერთ ყველაზე მტკივნეულ პრობლემად უმწიფარბერობა რჩება. იდეოლოგიური ბაზაც არსებობს: ბევრი სრული სერიოზულობით ამტკიცებს, რომ „მართლმადიდებლობა მხოლოდ იმიტომ არის ჭეშმარიტება, რომ მას ხუცეს-ბერები ჰყავს“. „ხუცეს-ბერის“ პოვნა ბევრი მართლმადიდებლის მთავარი „სულიერი“ ამოცანაა. „ხუცეს-ბერების“ აზრი მათთვის უმნიშვნელოვანესი ავტორიტეტია, ბევრად აღმატებული წმიდა წერილის ავტორიტეტზე, რომ აღარაფერი ვთქვათ მღვდელმთავართა „გარკვეულ მოსაზრებებზე“. უკვე დროა, სეროზული განგაში ავტეხოთ „ხუცეს-ბეროფილიის“ ამ ეპიდემიაზე. რა არის ამ მოვლენის მიზეზი?

ჩვენ დავინახეთ, რომ ეკლესიაში არის ღვთის მიერ დადგენილი იერარქია, რომელსაც ებოძა მადლი სულისა წმიდისა — განანათლოს ადამიანები საიდუმლოებებით, რწმენისა და ზნეობრიობის ჭეშმარიტებებით განსწავლოს ისინი. ეს სწავლება ხდება ეკლესიისგან მისივე უფლებამოსილებით, არ ბოჭავს და არ თრგუნავს თავისუფლებას და სიყვარულის სულით აღესრულება. მოძღვრობა რჩევაა, მაგალითია, ეკლესიაში უფროსებისა და უმცროსების ერთობლივი სვლაა ქრისტესკენ. თითქოსდა, ეს ძალზე ბევრია. მაგრამ, როგორც აღმოჩნდა, ადამიანებს ეს არ ჰყოფნით. მათთვის საკმარისი არ არის უბრალოდ ეკლესიის მწყემსები და სამოძღვრო ხელმძღვანელობა. მათ სურთ რაღაც უფრო მეტი და აღმატებული — „ხუცეს-ბერები“. ზოგიერთი მართლმადიდებელი მათ გარეშე სულიერ ცხოვრებაში რაღაც ნაკლულოვანებასა და არასრულობას გრძნობს; ზოგი ცდილობს, მასთან თავისი სულიერი მოძღვრის რჩევები გადაამოწმოს. ეს ყოველივე საკმაოდ მრავალრიცხოვანი სამამულო მართლმადიდებლობის მსგავსი ლიტერატურიდან იკვებება.

ვინ არიან სინამდვილეში ხუცეს-ბერები? მარტივად რომ ვთქვათ, ეს არის ადამიანი, რომელმაც სიწმიდის საზომს მიაღწია და ღვთისგან განსჯისა და ჭვრეტის ნიჭები ებოძა. ნამდვილი ხუცეს-ბერები მუდამ ერთეულნი იყვნენ (ახლა კი, რეალური გარემოებების გათვალისწინებით, საერთოდ აღარ არიან); მაგრამ დარჩა მრავალი წიგნი მათ შესახებ. ამ წიგნების კითხვისა და ხუცეს-ბერობის კეთილისქმედებისა და კეთილნაყოფიერების ხილვისას, ადამიანები ბუნებრივად მიისწრაფიან, რომ მსგავსი რამ მათ ცხოვრებაშიც გაჩნდეს. იწყება ძიება გარეგნული ნიშნებით: დიდი თეთრი წვერი ან ხაზგასმული ასკეტური (ყველას დასანახად) ცხოვრების წესი, ან უზარმაზარი ბრბო ქალებისა, ან აპოკალიფსური წინასწარმეტყველებანი მღვდელმსახურთა მიმართ გარკვეული ოპოზიციით და ა. შ. მოთხოვნა შობს მიწოდებას და ასეთი ტიპის „ხუცეს-ბერებიც“ უპრობლემოდ მოიძებნებიან.

რისთვის არიან ისინი საჭირო? ჯერ ერთი, როგორც გითხარით, საკუთარი თავის გამო პასუხისმგებლობის მოსახსნელად: იპოვი ამ „ხეცეს-ბერს“, მთლიანად გადააბარებ საკუთარ თავს — და უკვე აღარც რაიმეზე ფიქრობ და არც ზრუნავ. სასუფეველში შესვლა გარანტირებული გაქვს. მეორეც, ეს ძალზე მარტივია და აი, რატომ: მომავლის შესატყობად. ხუცეს-ბერს, როგორც წესი, არ ეკითხებიან: როგორ ვცხონდე? რამეთუ ეს ისედაც ცხადია სახარებიდან. გარდა ამისა, ნებისმიერი სამრევლო მოძღვარი ამ კითხვას ასე თუ ისე დამაკმაყოფილებლად უპასუხებს. ხუცეს-ბერს კი ეკთხებიან: დავქორწინდე თუ მონასტერში წავიდე? ბინა გადავცვალო თუ გავყიდო? გავიკეთო თუ არა ოპერაცია? ბიზნესი დავიწყო თუ პირიქით, სასწრაფოდ დავასრულო ის და ა. შ. რასაკვირველია, მათ იმასაც ეკითხებიან, მალე დადგება თუ არა სამყაროს დასასრული და როგორია ანტიქრისტეს ბეჭდის ნიშნები. სხვათა შორის, ამით ნამდვილი ეკუმენიზმი ვლინდება. სხვა რელიგიებში ამავე საკითხების გადასაწყვეტად და ამ კითხებზე პასუხის მისაღებად ჰყავთ გურუ, შეიხი, შამანი, ლამა, ცადიკი, დრუიდი და სხვა ამის მსგავსი; ურწმუნო ადამიანი მკითხავთან და ექსტრასენსთან მიდის. რა თქმა უნდა, სულაც არ ვფიქრობ, ამ ცხოვრებისეულ საკითხებს საერთოდ მნიშვნელობა არ აქვს. მაგრამ როცა ისინი ცხოვრებაში პირველ ადგილს იკავებენ, მაშინ ეკლესია ადამიანებისთვის მაგია ხდება, სულიერი ცხოვრების ვექტორი კი იქით მიემართება, რომ „ღვთის ხარჯზე“ კარგად ვიყოთ „აქ და ახლა“.

მაგრამ, ამასთან ერთად, უნდა აღვნიშნოთ, რომ „ხუცეს-ბერი“ ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორით განსხვავდება ეკლესიის უბრალო მოძღვრისგან. თუ ეს უკანასკნელი (იდეალში) მხოლოდ იმითაა დაკავებული, რომ ადამიანს მის კონკრეტულ სიტუაციასა და მდგომარეობაში ეკლესიის სწავლება მიაწოდოს, ხუცეს-ბერი გარკვეული პირადი ქარიზმის საფუძველზე მოქმედებს; აქ კი სიფრთხილეა საჭირო. ღირსი სერაფიმე საროველი ბრძანებდა, რომ როცა ის საკუთარი თავიდან ამბობდა და არა სული წმიდის კარნახით, შეცდომებს უშვებდა; ღირსი სილუან ათონელი კი ღირსი სერაფიმეს ამ ფრაზას მოიხმობდა და წერდა, რომ არსებობს დიდი და პატარა შეცდომები. ამიტომ საერთოდ ეკლესია მცნებად გვაძლევს, რომ რაიმე პირადთან შეხებისას დიდი სიფხიზლეა საჭირო. მაგრამ ჩვენს დროს სწორედ სიფხიზლე აკლია. უფრო მეტიც, სავსებით აშკარაა საპირისპირო პროცესი იმ ყოველივეს მითოლოგიზაციისა, რაც „ხუცეს-ბერებთანაა“ დაკავშირებული. მაგალითად, ერთ-ერთი მათგანის ცხოვრების აღწერაში ვკითხულობთ, თითქოს ის იგინებოდა, არაყს სვამდა, ხულიგნობდა და ამის მსგავსი. იმის ნაცვლად, რომ ეს ადამიანის აღზრდით, ან, შეიძლება ითქვას, ამ ადამიანის „პროხუცესური“ მოწყობით აიხსნას, ყველა ამ თვისებას „აღამაღლებენ“ და ლამის სულიწმიდას მიაწერენ…

თითქოსდა რა მოხდა, განსაკუთრებული არაფერია: ასე „ბავშვურად“ (მაგრამ, უნდა აღვნიშნო, არა სახარებისული გაგებით, სულაც არა!) იღებენ სულიერ ცხოვრებას. მაგრამ სინამდვილაში ამის უკან დგას ბევრად უფრო სერიოზული რამ, ვიდრე ბავშვობა და უმწიფარობაა. „ხუცესობაფილიის“ მიღმა იმალება არასწორი წარმოდგენა ღმერთზე, ღვთის ნებაზე, ადამიანისა და ღვთის ურთიერთობაზე.

ხუცესოფილები მიიჩნევენ, რომ ღვთის ნება კონკრეტულ ადამიანთან მიმართებაში, ერთის მხრივ, რაღაც წინასწარ განსაზღვრული და დაპროგრამებულია; მეორეს მხრივ, რაღაც სრულიად საიდუმლო, რაც უნდა „გამოვიცნოთ“. ამ „კომპიუტერული“ ნების გამოსაცნობად და მასზე მოსახვედრად საჭიროა ხუცეს-ბერი, რომელიც სწორედ იმიტომაა ასეთი, რომ გარკვეული იდუმალი ცოდნა აქვს ამ საიდუმლო „ნების“ ამოსაცნობად. მისი ამოცნობის შემთხვევაში ყველაფერი „არაჩვეულებრივად“ იქნება: აღარც ბავშვები იავადმყოფებენ და ბიზნესიც აყვავდება. თუ ვერ ამოვიცნობთ, ყველაფერი ცუდად წავა. უფრო უარესიც: ხუცეს-ბერის „იდუმალ ცოდნაში“ დაეჭვება ხომ საერთოდ დაღუპვის ტოლფასია. ეს აბსოლუტურად არაქრისტიანული, მაგიური, წარმართული შეხედულებაა. ის ჩვენს რელიგიას ღმერთზე ხარების შესახებ (მოსიყვარულე მამაზე, ქრისტე მაცხოვარზე და სულიწმიდაში თავისუფლებაზე) ავისმომასწავებლად აქცევს: ქრისტიანობას — შემინულ მინდვრად, სადაც მესანგრის გარეშე ვერ გაივლი. სწორედ ეს მესანგრეა ხუცეს-ბერი… მართლმადიდებელი ეკლესია კი ამას როდი ასწავლის. ღვთის ნება არ არის დაპროგრამებული, ავტომატური, „გამოსათვლელი“. ის არც რაღაც ეგზოთერული საიდუმლოებაა. „მე განცხადებულად ვეტყოდე სოფელსა… ფარულად არარას ვეტყოდე“ (იოანე 18, 20), — ბრძანებს უფალი. პირიქით, უფალმა გაგვიცხადა თავისი ნება ქრისტეში, წმიდა წერილში, ეკლესიაში. ადამიანის ცხოვრებისეული გზა განისაზღვრება ღვთისადმი გულისა და სულის პირადი დამოკიდებულებით. ღვთის ნება გარემოებათა შერწყმით, სინდისის ნებელობით, გულის განწყობით, ცოდვასთან ბრძოლით შეიცნობა. რასაკვირველია, აქ ძალზე მნიშვნელოვანია მოძღვრის რჩევაც — მაგრამ სწორედ რომ რჩევა, სახარებისა და ეკლესიის სულით გაჯერებული რჩევა და არა რაღაც ცრუმისტიური, გურუსეული „მკითხაობა“. თუ ამას არ ვითვალისწინებთ, მაშინ ჩვენი შინაგანი ცხოვრება კერძოდ სულიერი და ქრისტიანული აღარ არის, არამედ რაღაც ოკულტურ ელფერსაც კი იძენს.

მაშ ასე, ახლა მცირეოდენი შეჯამების დროა. სამოძღვრო დამოკიდებულებები შემდეგი საეკლესიო პრინციპის გამოხატულება უნდა იყოს: ჩვენ ეკლესია, ქრისტეს სხეული ვართ; ერთად ვიზრდებით უფალში. ეკლესიაში უფროსები უმცროსებს ეხმარებიან — ღვთის მადლის მიწოდებითაც, ცხოვრებისეული მაგალითითაც და სწავლებითაც. მაგრამ არასწორი სულიერი ურთიერთობები ვერასოდეს შეავსებენ იმას, ვის გამოც ისინი არსებობენ. ისევე, როგორც ყველაფერი ეკლესიაში, ის ქრისტიანული ცხოვრების ერთ-ერთი საშუალებაა და ვერ ჩაანაცვლებს მის მიზანს, რომელიც არის ქრისტე.

დასასრულს მკითხველის ყურადღება მსურს მივაპყრო სინოდის დადგენილებას მწყემსობასა და მოძღვრობაზე, ვისურვებდი, რომ ის წაიკითხონ და მიიღონ ისე, როგორც ეს თავად ეკლესიას სურს.
მეგობრებო!

ამ სტატიითა და მისი განხილვით ერთი ჩემი თანამოძმე და „კოლეგა“ უკმაყოფილო დარჩა. მან ყვედრება დამიწყო, თითქოსდა ხალხს ვაშფოთებ, თვითნებობასა და ყველაფრის დაშვებულობას ვქადაგებ, მოძღვრობას უარვყოფ და ამის მსგავსი. შესაძლოა, ვინმეს მართლაც გავუჩინე შფოთის სული. ამიტომაც მსურს (სტატიის გაგრძელებასავით) განვმარტო:

თავის დროზე კონსერვატორიაში ვსწავლობდი. გამიმართლა კიდეც: შესანიშნავ, მე ვიტყოდი — გამოჩენილ პედაგოგებს შევხვდი. ისინი ნამდვილი ოსტატები, თავიანთი საქმის მცოდნენი იყვნენ, რომლებსაც სხვებისთვის თეორიის სწავლებაც შეეძლოთ და პრაქტიკისაც, ერთადერთი მიზნით — ისინიც თავიანთი საქმის ოსტატებად ექციათ. ძალზე მადლობელი ვარ ჩემი მასწავლებლებისა; მართალია, ჩემი პროფესიით არ ვმუშაობ, მაგრამ მათ ძალზე მაღალი „პედაგოგიური თამასა“ მომცეს.

მოძღვრობა სწორედაც რომ პედაგოგიკაა; მისი მიზანია, ადამიანს გააცნოს და ასწავლოს ღმერთი: იცხოვროს ღვთით და მასთან ერთად, თავისი ცხოვრება სახარებისეულად ააგოს. ხაზს ვუსვამ: ადამიანს თავად ასწავლოს ამის კეთება. პედაგოგიური პროცესი ყველგან ერთნაირია: თავდაპირველად პედაგოგი „მტკიცედ“ ასწავლის „ანბანს“, ანუ თავისი საქმის დაწყებით ელემენტარულ ჩვევებს; შემდეგ მოსწავლე სულ უფრო მეტად დაოსტატდება, შემოქმედებით თავისუფლებას იძენს, ჯერ ოსტატის თანაშემწე, შემდეგ კი ოსტატიც ხდება, რომელსაც უკვე სხვების სწავლებაც ძალუძს. სწორედ ეს უნდა იყოს სულიერ ურთიერთობათა აზრიც.
მაგრამ რეალურად რას ვხედავ? ჩვენი მოძღვრები თავიანთი საქმის ოსტატები როდი არიან… წიგნებიდან საუბრით (კერძოდ, იოანე კიბისაღმწერელის „კიბე“-დან სამწყემსო ჩვევების თითქმის სამედიცინო აღწერით), „ავტომატური მადლის“ შესახებ წარმოდგენიდან — მართლაც ყველანი აღმატებულნი ვართ. აი, საქმით ქრისტიანული ცხოვრების გავლა კი (მოციქულ იაკობის სიტყვისამებ, თავისუფლების კანონი), ამას დამატებული გარკვეული პედაგოგიური ჩვევებიც, რათა ეს ცხოვრება სხვებსაც ასწავლონ (ასწავლონ და არა თავს მოახვიონ!) — არავის სურს. თუმცა კი მთელი გარეგნული მოძღვრობა სახეზეა.

ქრისტეს სახარება ყველა დროის კრიტერიუმებს გვაძლევს. აი, ისიც: ხე თავისივე ნაყოფით შეიცანით. თუ ნაყოფი ცუდია, ეს უბედურებაა. ადამიანებში აღზრდიან უპასუხისმგებლობას, არა-თავისუფლებას, ისტერიულობას, ცრუპატრიოტიზმსა და ამის მსგავსს.

სამყაროში ყველაზე უარესი, ყველაზე დიდი უბედურება ღვთის დაკარგვაა, საკუთარი შინაგანი ცხოვრების გადაქცევაა უფალთან ცხოველი კავშირიდან სქემების, წესების, აკრძალვების, დამოძღვრისა და ამის მსგავსის კრებულად. სწორედ ეს ხდება არასწორი მოძღვრობის შედეგად, როცა ის პედაგოგიური კი არა, ავტორიტარულ-მბრძანებლური, ცრუმისტიურია. ღმერთთან ურთიერთობა მოძღვართან ურთიერთობით ჩანაცვლდება. ჩვენც სწორედ ამას ვხედავთ. ადამიანი კარგავს თავისუფლებას, არ ითავისებს პასუხისმგებლობას. ის არ ხდება, ზრდასრული, სრულყოფილი, ფასეული. ბოლოს და ბოლოს, დროა, ანბანი ისწავლონ და თავად დაიწყონ კითხვა. ჩვენთან ხომ ანბანის იქით საქმე აღარ მიდის. სხვათა შორის, ეს სიტუაცია ორმხრივია, ის გარკვეულად, ყველას აწყობს. ჩვენ ხომ თავად ვრთავთ ნებას მოძღვრებს, ჩვენზე ძალაუფლება აიღონ, რისი უფლებაც მათ არ აქვთ. ჩვენ თავად გადავცემთ მათ მთელი ჩვენი ცხოვრების მართვის სადავეებს. მოძღვრები კი საგანთა არასახარებისეულ, კლერიკალური იდეოლოგიის ასეთ ცრუ წყობას აფუძნებენ.

ეს სულაც არ ნიშნავს სამღვდელო ხარისხის დამცრობას, მოძღვრების უგულებელყოფასა და უპატივცემულობას, თვითნებობას ჩვენი ვნებების ნებაზე მიშვებით. სამღვდელო ხარისხი საიდუმლოებაა. ჩვენი მონაწილეობა მათში — საეკლესიო აუცილებლობაა. მოძღვრობა კი სასულიერო პირის პირადი დახელოვნებაა ქრისტიანობის ათვისებაში და მისი სხვებისთვის გადაცემის პედაგოგიური ნიჭია. მზად ვარ, ასეთი მოძღვრების წინაშე მუხლი მოვიყარო და თავი მიწამდე დავიმდაბლო… მაგრამ ასეთი ჩემი საეკლესიო ცხოვრების მანძილზე არ მინახავს და არ შემხვედრია.

დასკვნა: მოძღვრობა საჭირო და აუცილებელია. სამღვდელო ხარისხი თავად უფალმა დაადგინა. მაგრამ მხედველობაში უნდა ვიქონიოთ საეკლესიო ცხოვრების ამ მხარის „მოქმედების არეალი“. ის მოიცავს პედაგოგიურ სფეროს და მასში რეალიზდება. როცა მოძღვარი ყველა საკითხში ოჯახის უფროსი ხდება, ან მისი მოსაზრება სხვებს დირექტივასავით მოეხვევა თავს და ა. შ., ნიშნავს, რომ ის უკვე ცხოვრების ყველა მხარეს აკონტროლებს, თანაც არა მხოლოდ ჩემი, არამედ ჩემზე დამოკიდებული ადამიანებისაც — ეს უკვე უწესობა და ნორმის გადამეტებაა. რომელი ჩვენგანი მოითმენს, თუ, მაგალითად, ჩვენი შვილის მათემატიკის მასწავლებელი აღნიშნული საგნის სწავლებით კი არ შემოიფარგლება, არამედ ჩვენს სახლში მოვა და საკუთარი შეხედულებით განკარგავს ჩვენი ოჯახის ბიუჯეტს. თუმცაღა, ჩვენს მოძღვრებს ამის კეთების უფლებას საკუთარი ნებით ვაძლევთ. და შეცდომებზე არ ვსწავლობთ…

ავტორი: იღუმენი პეტრე (მეშჩერინოვი)

მოამზადა: ხათუნა რაქვიაშვილმა