მომავალი სულიერი მწყემსის მომზადება ქრისტიანობის ისტორიის ყველა დროებაში ღვთისმეტყველთა და ასკეტ-მასწავლებელთა ყურადღების ცენტრში იდგა. სამოძღვრო მეცნიერების კურსში ეს საკითხი რამდენიმე პრობლემად იყოფა. ეს ორი უმთავრესი კითხვაა:
წინათქმა
თხზულება, რომელის თარგმნასაც ქვემოთ ვაქვეყნებთ, ქრისტიანული ლიტერატურის ერთ-ერთი უადრესი ძეგლია. იგი მიმართულია ვინმე დიოგნეტესადმი, რომელსაც სურს ჭეშმარიტება გაიგოს ქრისტიანული სარწმუნოების შესახებ. ავტორი „ეპისტოლისა“ უცნობია, თუმცა თვით ძეგლიდან ცხადი ხდება, რომ საქმე გვაქვს მოციქულთა უშუალო მოწაფის შრომასთან. თხზულების ბოლო ნაწილში ავტორი ასე მიმართავს დიოგნეტეს: „არა ვქადაგებ რაიმე უცხოს, არც უგუნურად ვეძიებ რასმე, არამედ რადგანაც მოწაფე ვიქმენ მოციქულთა, ვარ მოძღვარი ხალხთა, რაც გადმომეცა, გადავცემ იმათ, რომლებიც ღირსულად დაემოწაფნენ ჭეშმარიტებას“ (ბერძნული ტექსტი იხ. პატროლოგია გრეკა (პგ). 2, გვ 1181 ა). მკვლევარები ნ. ბონვეჩი და რ. კონოლი მიიჩნევენ, რომ ეპისტოლეს ავტორი არის წმ. იპოლიტე რომაელი, რაც თხზულებას III ს-ში შექმნილ ძეგლად წარმოაჩენს. პ. ანდრისენის აზრით, ავტორი უნდა იყოს ქრისტიანული აპოლოგეტიკის პირველი წარმომადგენელი კოდრატე (II ს-ის I ნახევარი), რომლის შესახებ ცნობებს გვაწვდის IV ს-ის ცნობილი საეკლესიო ისტორიკოსი ევსები კესარიელი. პ. ანდრისენი ფიქრობს, რომ ხსენებული ეპისტოლე გულისხმობს სწორედ კოდრატეს მიერ დაწერილ „აპოლოგიას“, რომელიც დაკარგულად ითვლება. ყურადღებას იქცევს ის, რომ კოდრატე ტრადიციულად მოციქულთა მოწაფედ არის მიჩნეული. მოგვაქვს ევსების სიტყვები:
არქიმანდრიტი ლაზარე აბაშიძე გულისტკივილით წერს თანამედროვე სამონასტრო ცხოვრებაზე წიგნში ,,სიყვარულის ტანჯვა” (Издательство Саратовской епархии. Саратов, 2005). ავტორი მართებულად საუბრობს დღევანდელი ბერ-მონაზვნების დაკნინებულ მდგომარეობაზე. ყველაფერი მართლაც ისეა, როგორც ის წერს, უარესადაც კი, რის შესახებაც საუბარი აქ მიზანშეწონილად არ მიმაჩნია…. მაგრამ, როდესაც არქიმანდრიტი ლაზარე პრობლემებს მთელი სიმწვავით აშიშვლებს, მათი მიზეზის ამოხსნის მცდელობაში გულგატეხილობის ზღვრამდე მიდის: ,,ყველაფერი ცუდადაა… ,,მის მიერ დასმულ პრობლემურ შეკითხვებზე პასუხები წიგნში არ არის. თუმცა მივეკუთვნები არქიმანდრიტ ლაზარეს თაობას სამონასტრო ცხოვრების დაახლოებით იმავე ,,სტაჟით”, მეც ვერ გავცემ პასუხს კითხვაზე — ,,რა ვქნათ?”… მაგრამ შევეცდები იმის გარკვევას, თუ რა არის დღევანდელი ბერ-მონაზვნური ცხოვრების დაკნინების მიზეზი. ცხადია, ეს იქნება მხოლოდ და მხოლოდ ,,კერძო (მონაზვნის) პირის განსასაჯი”, ამიტომ წინასწარ ვითხოვ პატიებას, თუკი ვინმეს შეაშფოთებს ამა თუ იმ შეფასების სიმწვავე ან უჩვეულობა. ასეთ სიმწვავეს გაამართლებს ის, რომ დაეყრდნობა უშუალო გამოცდილებას და არა კაბინეტურ განსჯებს…
დოკინზს ბევრჯერ უსაუბრია ბიოლოგიაზე — და აქ ,უდავოდ გამომჟღავნდა მისი, როგორც მეცნიერ- პოპულარიზატორის ნიჭი. როდესაც ის საუბრობს საგანზე, რომელიც იცის და უყვარს, საუბრობს საინტერესოდ, ღრმად და ამავე დროს, გასაგებად. როდესაც იმ საგანზე გადადის, რომელშიც ვერ ერკვევა და რომელიც არ უყვარს ფილოსოფიასა და ღვთისმეტყველებაზე — მაშინ აშკარა შეცდომებს უშვებს.
ცხოვრებისეული საზრისის პრობლემა ჭეშმარიტებისა და იდეალის ძიების პრობლემაა. მისი შემეცნება განსაზღვრავს ადამიანის მოღვაწეობისა და ხასიათის ძირითად მიმართულებას. თუკი არსებითად განვიხილავთ, ამ პრობლემის გადაწყვეტას განაპირობებს ადამიანის კერძო ეგზისტენციალური განწყობა: მისი თავისუფლება, სულიერი და ზნეობრივი მდგომარეობა. ისტორიულ არენაზე ამ საკითხის გადაწყვეტის პრეტენზიას სამი ძირითადი ძალა აცხადებს: რელიგია, ფილოსოფია და მეცნიერება. მათი პასუხები მოკლედ შეიძლება ამგვარად გადმოვცეთ: რელიგია, რომელშიც მოვიაზრებთ რწმენის დასრულებულ სისტემას, სადაც ღმერთისა და საუკუნო ცხოვრების იდეა უმთავრესია, — ცხოვრების საზრისს ხედავს ღმერთთან ერთიანობაში. თავის მხრივ, ფილოსოფია ცხოვრების საზრისს ჭეშმარიტების რაციონალურ შეცნობაში ხედავს. რაც შეეხება მეცნიერებას, მისთვის ამ საკითხის გადაჭრა სამყაროს მაქსიმალური შემეცნებითაა შესაძლებელი. ბუნებრივია, ეს პასუხები მოითხოვს ყოვლისმომცველ ინტერპრეტაციას.
